24 IV 2009
Proza damsko-męska - problem tożsamości
Problemy z tożsamością po 1989.
Kobiece w prozie (proza feministyczna).
Męskie w prozie.
Inni, inni.
Ad. 1. - problemy z tożsamością po 1989
Gnój Wojciecha Kuczoka:
ostatnia scena jest groteskowa, ale i symboliczna
bohater to alter ego autora, rozlicza się z własnym dzieciństwem, które naznaczone było cierpieniem
język nieprzezroczysty - jak u Gombrowicza
pokazuje rozpad tradycyjnej tożsamości - gest unieważnienia
Tartak Daniela Odiji:
o współczesnej wsi
główny bohater - Myśliwski toczy walkę z Pasieką (polityk)
zakończenie: tartak zostaje podpalony (to, co stanowiło podstawę bytu, ale i tożsamości, swojego miejsca na wsi, miejsca, które określało zasięg tradycji)
rozpad form, które określają naszą tożsamość:
brak punktu zaczepienia
brak ciągłości historycznej
wyczerpanie się pewnych form uczestnictwa (wpisanie się w zbiorowość, w formy polityczne: zawsze za czymś lub przeciwko czemuś)
czas normalny: czas miękkiej tożsamości (przestajemy się utożsamiać z podstawowymi elementami tradycji, np. kwestia religijności, narodowościowa - wywieszenie flagi, udział w obrządkach narodowych [pochody majowe])
czas zagrożenia: czas twardej tożsamości: opowiadamy się po którejś stronie
szereg zjawisk nowoczesnych:
pojawienie się multimediów
nowa tożsamość
nowe sposoby tworzenia relacji międzyludzkich
Ad. 2. - kobiece w prozie (proza feministyczna)
wyodrębnienie się żeńskiego, a potem męskiego w literaturze
3 czołowe nazwiska: Tokarczuk, Gretkowska, Izabela Filipiak
proza kobieca: tworzona przez kobiety i dla kobiet
proza feministyczna: podbudowana ideologiÄ…
feminizm:
w potocznym rozumieniu = równouprawnienie
cała nasza kultura jest męska
3 nurty feminizmu: amerykański (b. społeczny), angielski, francuski (b. Biologiczny)
PL:
Å‚Ä…czy te elementy
walka o kobiecość jako podmiotowość w literaturze - kobieta to nie tylko przedmiot użycia
2 tory: literatura feministyczna i nurt badań nad literaturą feministyczną (czyli sięga nawet do XIX w. i bada np. Lalkę pod tym kątem)
przywołanie postaci kobiecej, dotąd nieobecnej w dyskursie badawczym (badanie prozy męskiej pod względem braku tam kobiet)
Absolutna amnezja Izabeli Filipiak:
oparta o wyznania dziewczyny, która wyszła z domu toksycznego (złe relacje z ojcem)
matka sie wycofuje, staje po stronie ojca, rezygnuje ze swoich pasji
obraz ojca Marianny, który został sekretarzem
akcja: połowa lat 80.
znak równości między 2 systemami opresyjnymi: komunizmem a traktowaniem kobiety przez mężczyznę
cecha ojca: nieuświadomiona potrzeba bycia wojownikiem
układ chory
książka sili się na realizm
szereg stłamszonych postaci żeńskich i szereg postaci męskich - wojowników
Izolda - chce być niezależna, ale jest wciśnięta w życie, stłamszona; wyraźny moment feministyczny to poród, ale tu odbywa się inaczej - jako narodzenie nowego życia z siebie
sztandarowy przykład literatury feministycznej w PL
książka wywołała dyskusję, burzę:
Jerzy Sosnowski głośno się wypowiadał w tej dyskusji. Są 2 feminizmy: 1 - który ubiega się o swoje; 2 - ideologiczny (konflikt między kobietą a mężczyzną)
spór o feminizm jest sporem o realizm w tej powieści
Olga Tokarczuk:
inny typ feminizmu - b. filozoficzny, mniej ordynarny
łagodny feminizm, niewojujący, wskazujący, że kobieta domaga się swojego miejsca w świecie
podstawÄ… jej poglÄ…dów jest hasÅ‚o „ekspresji indywidualnoÅ›ci” (wolność pewnych Å›rodowisk)
jednym biegunem jest żeńskość, drugim - męskość (równość pierwiastków żeńskich i męskich. Wszyscy rodzą się z pierwiastkami żeńskimi i męskimi. OT odrywa pierwiastki o pojęcia kobiety i od pojęcia mężczyzny)
Prawiek i inne czasy:
powieść oparta na balansowaniu 2 pierwiastków: żeńskiego i męskiego
mityczny Prawiek - domena KÅ‚oski, dziewczyny puszczalskiej (nigdy nie chce być „na dole”, bo twierdzi, że jest równouprawnienie)
równość dobra i zła - mężczyzny i kobiety; świat, który domaga się męskości i kobiecości
literacki Bóg Prawieku - odległy, racjonalny (wyzbyty emocji)
Matka Boska Jeszkotlowska daje łaski - nie! Bóg. Można to traktować jako herezję (z chrześcijańskiego punktu widzenia) lub sposób, w jaki OT chciała pokazać naszą ludową wiarę w MB, która udziela łask
przeciwstawienie MB - Panu Bogu
typowa cecha kobieca w literaturze feministycznej: pragnienie dawania siebie innym (Grażyna Borkowska mówi w tym miejscu o metaforze „drożdży” - bohaterka, podmiot jak drożdże ma potrzebÄ™ namnażania siÄ™, dawania, nie tylko w sferze seksualnej. Jest to metafora organizujÄ…ca prozÄ™ feministycznÄ…)
podmiot wszechwiedzący, ale kobieco (otwartość na rzeczywistość, wyczucie, empatia)
2 perspektywa: eros, siła budząca się wiosną jest siłą zła, odrażającą
Ad. 3. - nurt męski
nie jest aż tak wyraźny jak kobiecy - można w nim mówić o pewnych wątkach
mężczyźni za b. nie mają, o co walczyć
są pewne wątki, które pokazują, że mężczyźni są poszkodowani
2 wiodÄ…ce elementy:
próba zrekonstruowania mitu prawdziwego mężczyzny - twardziela
kryzys współczesnego macho (agresja, heroizm, wspólnota męska itd. - te przymioty męskie nie przydają się we współczesnym świecie)
Pręgi:
napięcie
ojciec „pierze” bohatera przez pół filmu
teza socjologiczna: emocje przekłada na dorosłe życie (mężczyzna agresywny, grotołaz - chęć powrotu do łona matki)
spotyka kobietę po przejściach - próbują zbudować relacje (bohater kupuje 2 filiżanki, mimo że do tej pory miał wszystko pojedyncze)
ostatnia scena: pisze swoje imiÄ™ - Wojciech - na lustrze w Å‚azience, po czym zamazuje I i ostatniÄ… literÄ™ - zostaje „ojciec”
mężczyzna odkrywa swoją tożsamość jako ojciec
Zmruż oczy: bohater ogląda świat na nowo dzięki dziewczynce, która do niego przychodzi, bo uciekła z toksycznego domu
ojcostwo staje się ważnym elementem literatury - felietony Podsiadły (relacje syn-ojciec, matki brak - układ skrzywiony)
układ syn-ojciec to nowa forma autodefinicji
ojcostwo zakłada płodność - stąd jest to ukłon w stronę kobiet w tej literaturze
Mury Hebronu Andrzeja Stasiuka:
debiut z 1992
rodzaj obrazków więziennych - autor sam to przeszedł, gdy odmówił wykonania rozkazu wojskowego
nie tylko obrazek reportażowy, ale i wielka metafora (zdarzenie inicjacyjne)
doświadczenie więzienne przeniesione na życie (naznaczenie piętnem zła)
więzienie - dno piekła, gorzej już nie ma
człowiek zostaje upodlony, naznaczony do końca życia
kreuje mit twardego mężczyzny
spowiedź grypsiarza
elementy mitu twardego mężczyzny:
podstawa tożsamoÅ›ci: wÄ…ska grupa przyjaciół, „kumpli”
świat jest zagrożeniem - dlatego kumple po wyjściu także 3mają się razem (doświadczenie z więzienia: żeby przeżyć trzeba 3mać się razem)
samookaleczanie się - jeśli więźniowie chcą coś uzyskać
więzienne gwałty - nawet wbrew swojej woli; ci, którzy są najniżej w hierarchii więziennej są więziennymi prostytutkami (zachowanie przeniesione na rzeczywistość: grypsiarz ukarze swoją matkę gwałtem za to, że wydała go i wsadziła do więzienia)
wspólnota jest jedyną ostoją
moment zaskakujący: bohater znajduje sobie bogatą, trochę starszą od niego panią; ich związek opiera się na współżyciu - bohater ma raj na ziemi i niczego więcej mu naprawdę nie potrzeba. Wystawia ją jednak kolegom, którzy robią włam do jej domu, podczas ich - zaplanowanej - nieobecności. Bohater wpada - ale widać, że 3ma się swoich zasad do końca
kodeks moralny - b. brutalny, ale do końca egzekwowany
dla nich świat jest niemoralny
poprzez kreację tego mężczyzny AS pokazuje świat chylący się ku upadkowi
Biały kruk Andrzeja Stasiuka:
5 30-letnich bohaterów wybiera się na męską wędrówkę w Bieszczady, by powtórzyć wyprawę z młodości
okazuje się, że twardość twardością wcale nie jest
Pilch:
mit zdegradowany
mężczyźni dzielą się na 2 grupy: albo są zawodowymi piłkarzami, albo robią co innego, bo mają kompleks, że nie są zawodowymi piłkarzami
Pod nocnym aniołem - gest sięgania po alkohol
Ad. 4. - inni, inni
wÄ…tek homoseksualny
dziecko - sygnał inności (jego świat jest pokazany jako obcy: do dzieciństwa przenikają złe informacje z TV, ulotek; brak ochrony dobrego dzieciństwa)
chłop - przedstawiciel ginącej warstwy (Myśliwski - autor książek o kulturze całkowicie dla nas egzotycznej, nie mamy pojęcia nt. tradycji wsi)
Żyd:
Weiser Dawidek
Koń Pana Boga:
wspomnienia przedwojenne i wojenne
kontynuacja to Szkoła bezbożników - po wojnie
koniec wojny nie jest końcem fizycznego zagrożenia
bohater odczuwa podskórny antysemityzm
typowa PL szkoła staje się obca bohaterowi - jest jedynym Żydem w niej i wychodzi to na jaw na lekcji religii
głównym problemem jest nie! agresja wobec Żydów, ale dystans: żydowskość jako obcość
autor daje odpowiedź: problem leży po 2 stronach: obcością Polacy darzyli Żydów, ale i Żydzi - Polaków
fizyczna słabość bohatera - mimo że przeżył wojnę, ma np. problem z bieganiem
bohater decyduje sie na szkołę bezwyznaniową (komunistyczną), bo tam nikt nie pyta o wyznanie (zdarzenia opisane w Szkole bezbożników). Stąd bierze się pytanie o udział Żydów w komunizmie
wojna: pochłania 3 mln Żydów na ziemiach PL
lata stalinizmu: 300 tys. ofiar ginie / wyjeżdża
1968 - 30 tys. emigrantów
4