III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

1. WPROWADZENIE. GŁÓWNE NURTY PROZY DWUDZIESTOLECIA

• charakterystyka:

  • stare pokolenie:

    • otwarcie przez dzieła dojrzałych twórców (Żeromski, Strug, Nałkowska, Kaden)

    • końcowy okres twórczości Władysława Reymonta, Władysława Orkana, Józefa Weyssenhoffa, Aleksandra Świętochowskiego, Włodzimierza Oerzyńskiego

    • Wacław Berent

  • problematyka społeczno- polityczna

  • tematyka wojenna

  • analiza zjawisk społecznych (pewna konwencja literacka)

  • nowości:

    • odejście od patosu i emocjonalizmu; groteska, karykatura

    • pogłębiona analiza psychologiczna

    • konkretność czasowo- przestrzenna

    • obrazy codziennej pracy (odejście od abstrakcyjnych dywagacji)

• nurty:

  • WERYZM (dążenie do stworzenia iluzji świata rzeczywistego i pozostawanie w granicach tych praw)

    • tematyka:

      • wojenna

      • polityczna

      • uniwersalizm psychologiczny

    • style:

      • klasyczna prostota

      • ekspresjonizm

    • autentyzm

  • EKSMERYMENT

    • odpowiednik prądów poetyckich

    • kategorie weryzmu i fantastyki są mało istotne

  • FANTASTYKA

    • rodzaje:

      • fantastyka metafizyczna o tonacji okultystyczno- ekspresjonizującej

      • science fiction

      • utopia/ antyutopia

      • fantastyka społeczna

      • fantastyka historiozoficzna →groteska katastroficzna

• prądy:

  • REALIZM:

    • odejście od powieści mieszczańskiej, narratora auktorialnego

    • formy otwarte

    • zmysłowy konkret

    • narracja personalna

    • mowa pozornie zależna

    • poetyka umiaru

    • łagodne środki wyrazu

  • EKSPRESJONIZM

podział:

• programowy („Zdrój”);

• immanentny (określony tak przez krytyków);

charakterystyka ogólna

• termin wieloznaczny; nie można mówić o jednej charakterystyce tego prądu

• motywacja metafizyczna

• subiektywna determinacja przedstawionego świata

• poetyka ekspresji

• ostre środki wyrazu

podział poetyki:

• ekspresjonizm spirytualistyczny, metafizyczny, okultystyczny czy teozoficzny

  • Jerzy Hulewicz Konkrety

  • Stefan Grabiński

• ekspresjonizm halucynacyjnym oniryczny

  • Andrzej Strug

• ekspresjonizm „barokowy”; hiperbolizacja, deformacja

  • Juliusz Kaden- Bandrowski

• ekspresjonizm „antywalorowy”; celowe estetyczne zgrzyty

  • Roman Jaworski

  • Stanisław Ignacy Witkiewicz

• ekspresjonizm społeczny:

  • Jan Wittlin Sól ziemi

• teksty:

  • Stefan Żeromski, Literatura a życie polskie (wymaganie od prozy autotelizmu i uniwersalizmu)

• świat:

  • Marcel Proust W poszukiwaniu straconego czasu 1913- 1927

  • James Joyce Ulisses 1922

  • Franz Kafka Proces 1925

III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

2. TEMATYKA WOJENNA. LITERATURA FAKTU

• charakterystyka:

  • konkretny czas i miejsce

  • rzeczowość

  • sensualizm

  • upolityczniona

  • pragnienie dania świadectwa czasów wojny- funkcja dokumentacyjna

• tematyka:

  • bohaterem cywili, Samarytanin

  • śmierć bez patosu bohatera

  • nędza milionów

• literatura faktu:

  • charakter:

    • mieszanie fikcji z cechami prozy literackiej

    • stosowanie autentycznych nazwisk

    • odwołanie do własnych przeżyć

  • poetyka:

    • pamiętnika

    • reportażu

    • wrażenia z podróży:

      • przymusowych: Jerzy Bandrowski, Roman Dyboski, Ferdynand Goetel, Kamil Giżycki

      • dobrowolne: Antoni Słonimski, Arkady Fiedler, Jan Stanisław Bystroń, Czesław Centkiewicz, Aleksanderj Janta- Połczyński, Zbigniew Uniłowski

      • Jan Parandowski Dwie wiosny 1927- wędrówki po starożytnych zabytkach Grecji, Sycylii, Capri; konfrontacja erudycji z autopsją

      • Kaden- Bandrowski Europa zbiera siano-opis samochodowego rajdu po Europie

  • teksty

    • Kaden Piłsudczycy 1915

    • Orkan Drogą czwartaków 1916

    • Zoffia Kossak- Szczucka Pożoga 1922; opis przeżyć autorki na wsi wołyńskiej 1917- 1919; przerwanie życia kresowego ziemiaństwa;

    • Jan Żyznowski Krwawy strzęp 1923; krótkie życie autora

    • Melchior Wańkowicz Strzępy epopei 1923; relacje wojenne z lat 1917- 1920; reportażowość

    • Ferdynand Antoni Ossendowski Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów 1923; wspomnienia z „męczeńskiej włóczęgi” przez Azję centralną w latach 1918- 1921; wrażenia z podróży

• perspektywy:

  • cywilna perspektywa chłopów; teksty:

    • Władysław Reymont Za frontem 1919; wojna niszczy czas przyrody, prac rolnych, Michał Kozioł ginie na siejbie od kuli

    • Juliusz Kaden- Bandrowski Łuk 1919; zachwianie równowagi obyczajowej przez wojnę, seksualne wyzwolenie kobiety; powieść skandalizująca; krytyka marazmu społecznego

  • obrachunek z problemami wojennymi:

    • Stefan Żeromski Charitas 1919 (3 część trylogii Walka z szatanem); krytyka akcji legionowych, ale niepodważalna wartość ich poświęcenia; kapitan Śnica- rodząca się na pobojowiskach bestia, prekursor obozów koncentracyjnych, Włodzio Jasiołda- „szlachetne dziecko” wysłane na śmierć; podkreślenie zła wojny, ale także oczyszczającej roli cierpienia

    • Zofia Nałkowska Hrabia Emil 1920; życie w obliczu wojny jest najwyższą wartością; młodopolski witalizm

    • Strug Odznaka za wierną służbę 1921- powieść stylizowana na dziennik młodego ułana Beliny; 16- letni wojak; jego bezkrytycyzm i entuzjam; hołd nieświadomemu bohaterstwu

  • odyseje wojenne:

    • Strug, Mogiła nieznanego żołnierza 1922

    • Eugeniusz Małaczeski Koń na wzgórzu 1921- opowiadania; symboliczny obraz obdartego ze skóry konia; pointa w postaci chrześcijańskiej miłości i przebaczenia;

  • problemy wojenne i nowe już problemy polityczne:

    • Jerzy Ostrowski Chorągiew na dachu i Sztandar na maszcie 1925; dylogia; pasywny młody ziemianin, aktywny Tomasz Krzecza, konspirator, legionista, patriota

    • Józef Weyssenhoff Noc i świt 1924- naiwny obraz społeczeństwa w czasach wojny; naiwne, niedopracowane różne punkty widzenia

• teksty europejskie:

  • Barbusse, Remarque, Hemingway

  • tendencje hipnotyzowania obrazu

STEFAN ŻEROMSKI

• charakterystyka:

  • wojna polska, ale jednocześnie uniwersalne zmaganie się dobra ze złem

• teksty:

  • Charitas 1919

  • Pomyłki 1923- opowiadanie o konieczności bratobójczej walki

STRUG

• charakterystyka:

  • psychologia stanu zagrożenia

• teksty:

  • Odznaka za wierną służbę 1921

  • Mogiła nieznanego żołnierza 1922- jeniec, kapitan austryjacki Łazowski, powraca przez objętą wojną domową Rosję do domu, ginie tuż przed osiągnięciem celu; dramatyczny wątek romansowy- jego żony i surowego osądu córki; telepatia- mała Nelly śledzi na odległość wędrówkę ojca

ZOFIA KOSSAK- SZCZUCKA

• charakterystyka:

  • wpływy Sienkiewicza

  • emocjonalny konserwatyzm

  • zwrot ku powieści historycznej

• teksty:

  • Pozoga 1919

JAN ŻYZNOWSKI

• charakterystyka:

  • przedwcześnie zmarły

  • tematyka walk bajończyków na froncie zachodnim

  • naturalizm

  • analiza psychiki zbrodniarza po wojnie

• teksty:

  • Kamienie ugorne 1924

  • Z podglebia 1925

III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

3. TEMATYKA POLITYCZNA

• geneza:

  • odzyskanie niepodległości i pytania o kształt wolności

  • zabójstwo prezydenta Narutowicza

  • strajk generalny

  • wypadki 1923 z Krakowa

  • inflacja

  • zamach stanu

• charakterystyka:

  • krytycyzm

  • satyra

• utwory:

  • Juliusz Kaden- Bandrowski Generał Barcz

  • Zofia Nałkowska Romans Teresy Hennert

  • Stefan Żeromski Przedwiośnie

  • Andrzej Strug Pokolenie Marka Świdy

  • Piotr Choynowski Dom w śródmieściu 1924; warszawskie nastroje po odzyskaniu niepodległości

GENERAŁ BARCZ (1923)

• mechanizmy walki o władzę w odradzającym się państwie

• bohaterzy podobni do postaci historycznych

• gra między nimi upodobniona do realnych działań politycznych

• charakter pamfletu, karykatury

• radość z odzyskanego śmietnika (określenie emocji z 1918 roku)

• śmiałą metaforyka

• proza ekspresjonizująca „barokowa”

• groteskowa powaga

ROMANS TERESY HENNERT (1924)

• klasyczna prostota

• wątki ideowo- społeczne - konsekwencje politycznych decyzji

• wątek romansowy- prowadzący

• wielowątkowość

• polifoniczność

• krytycyzm sfer wojska i finansjery

• komunista Andrzej Laterna

• nie prezentuje programu na przyszłość

PRZEDWIOŚNIE 1925

• „powieść rozwojowa”- przedstawienie kształtowania się osobowości bohatera

• tonacja powagi połączona z humorem

• pytania o sprawiedliwość społeczną

• patriotyzm

• bohater konfrontujący obraz Polski powojennej z romantyczną legendą i doświadczeniami z rewolucji

• opowiedzenie się za rewolucją w pochodzie na Belweder

• pokusa urody wiejskiego życia a ideał służby w obronie skrzywdzonych

POKOLENIE MARKA ŚWIDY 1925

• „powieść rozwojowa”

• ekspresjonizm oniryczny, halucynacyjny

• dzielny żołnierz, obrońca, podróżuje z konieczności; namiętny kochanek

• poszukiwanie właściwej drogi, Świda wybiera literaturę

• obezwładniony pamięcią wojny

• elementy „straconego pokolenia”

WIELKI DZIEŃ. KRONIKA NIEDOSZŁYCH WYPADKÓW 1926 (Andrzej Strug)

• pogranicze fantastyki politycznej

• fikcyjny zamach stanu

• satyra i karykatura polityczna

• pod pseudonimami- autentyczni politycy

• humor

III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

4. WSPÓŁCZESNY ETAP REALIZU PSYCHOLOGICZNEGO. LITERACKA AUTOBIOGRAFIA LAT DZIECINNYCH I MŁODZIEŃCZYCH

• charakterystyka:

  • początkowo tematy drugorzędne w stosunku do wojny i polityki

  • teksty epigońskie:

    • Józef Weyssenhoff

    • Włodzimierz Perzyński Raz w życiu 1925, Nie było nas, był las 1926

    • Władysław Reymont Księżniczka 1923- życie Polonii amerykańskiej; schematyzm psychologiczny i polityczny

    • Władysław Reymont Osądzona 1923- chłopka- unikta ratuje życie i dobre imię rewolucjonisty z 1905 roku za co zostaje skatowana przez żandarmerię i popada w obłęd; tekst o poetyce młodopolskiej

  • zwrot ku autentyzmowi:

    • zjawisk i przeżyć jednostkowych (Kaden)

    • zjawisk społecznych (Nałkowska)

ZOFIA NAŁKOWSKA

• charakterystyka:

  • pocz. lat 20-tych- przygotowanie warsztatu

  • prostota środków wyrazu

  • bohaterami- mali ludzie

• teksty:

  • Książę

  • Charaktery 1922; charakterystyka:

    • nawiązanie do francuskich XVII i XVIII wiecznych wzorców (La Bruyere, Vauvenargeus)

  • Dom nad łąkami 1925; charakterystyka:

    • zwrot ku prostocie i auntentyzmowi

    • literatura autobiograficzna lat dziecinnych

    • dziecko bardziej obserwatorem ubogiej podwarszawskiej osady i jej mieszkańców

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• charakterystyka:

  • ewoluowanie ku klasycznej prostocie

• teksty:

  • testy powieści, które są elementami ewolucji ku klasycznej prostocie; wciąż elementy liryzmu

    • Hilary, syn buchaltera 1923; poeta- prowincjusz, szybka kariera w stolicy kosztem wewnętrznej prawdy; samobójstwo w dzień ślubu z bogatą, ale niekochaną narzeczoną

    • Księżyc wschodzi 1925; duchowe dojrzewanie do pisarstwa i pełnego człowieczeństwa; przezwyciężanie postaw młodopolskich (nietzscheaizm, modernistyczny estetyzm); Zrozumiał też, że niczego mu już w świecie nie trzeba, ani miłości, ani pracy, ani może Boga, tylko te najpiękniejsze, codzienne chwile ujmować w dłonie, przytrzymywać. Poznać, zrozumieć i wyrazić. Dawać im nowe życie, tym chwilom- i życie wieczne.

    • Pejzaże sentymentalne 1926- proza wspomnieniowo- felietonowa; brak fabuły; tematyką impresje z podróży, wrażenia z lektury, wspomnienia, fragmenty dziennika intymnego; autor traktował tekst jako ćwiczenie

MARIA DĄBROWSKA

• charakterystyka:

  • zwrot ku epickiej prozie artystycznej

  • autobiografizm

• teksty:

  • Gałąź czereśni 1922- nowele o tematyce spółdzielczej

  • Uśmiech dzieciństwa 1923; konwencja wspomnień z dzieciństwa; inspiracje Freudem; autobiografizm; intensywność w przeżywaniu świata; podmiotem- gromadka rodzeństwa

  • Ludzie stamtąd 1926- cykl nowel; służba folwarczna majątku ziemksiego w Kaliskiem na początku XX wieku; wiele epizodów; pisarka odnajduje perspektywę na równi z bohaterami (Nałkowska tego nie potrafiła); tytułowi „ludzie stamtąd” to mieszkańcy dworu, państwo ukazani oczami służby; „ludzie stąd”- pracownicy (Dąbrowska tłumaczyła tytuł jako odniesienie do ludzi „z tamtej epoki”); brak podtekstu walki klas

****************AUTOBIOGRAFIZM************************

• Tadeusz Rittner: Drzwi zamknięte 1922, Most 1926

  • teksty o dzieciństwie, akcenty autobiograficzne; dzieciństwo jako najistotniejsza epoka; życie bohatera jest tutaj jakby epilogiem wielkiej epoki dzieciństwa

• Maria Dąbrowska Uśmiech dzieciństwa 1923

• Juliusz Kaden- Bandrowski Miasto mojej matki 1925, W cieniu zapomnianej olszy 1926, Nad brzegiem wielkiej rzeki 1927; konwencja wspomnieniowa, mały Juliusz postacią pierwszoplanową w przedstawianej jakby „kronice” rodu Bandrowskich; książki pomyślane dla młodzieży (moralizatorstwo); mowa pozornie zależna; odtwarzanie psychiki dziecka; prostota wypowiedzi (nowość w jego barokowych formach)

***********POWIEŚĆ Z LAT SZKOLNYCH*************

• Stefan Żeromski Syzyfowe prace

• Wiktor Gomulicki Wspomnienia niebieskiego mundurka

• Włodzimierz Perzyński Uczniaki 1919; pozycja słaba

• Kornel Makuszyński Bezgrzeszne lata 1925 cykl

• teksty Bandrowskiego, Wańkowicza, Uniłowskiego, Schulza, Gombrowicza

III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

5. POWIEŚĆ HISTORYCZNA

• charakterystyka:

  • zubożenie gatunku

  • utwory religijne

• twórczość:

  • Piotr Choynowski Kuźnia 1919- lata 1861- 1863; przedpowstaniowe przygotowania i manifestacje; książka kończy się w przeddzień wybuchu powstania

  • Aniela Gruszecka Nad jeziorem 1921- czasy polskiego średniowiecza; archaizacja języka w dialogach

  • Stanisław Wasylewski Ducissa Cunegunids- o błogosławionej Kindze, czasy średniowieczne, totalna archaizacja języka; temat hagiograficzny, pochwałą franciszkanizmu (elementy prymitywizmu)

  • Zofia Kossak- Szczucka Beatum scelus 1924 (niefrańciszkański, sarmacki model katolicyzmu), Z miłości 1926 (o św. Stanisławie Kostce), Szaleńcy Boży 1929

  • Stanisław Przybyszewski Il regno doloroso

• powieściowa stylizacja archaizująco- poetyzująca:

  • Stanisła Wasylewski, Ducissa Cunegundis

  • Berent Żywe kamienie

  • Anna Ludwika Czerny O wojewodzie Gwilemie Krzywonosie 1934

  • Stefan Żeromski Wiatr od morza 1922; tysiącletnie dzieje walk z Niemcami o ziemie pomorskie; sprawiedliwość dziejowa w postaci powrotu tych ziem do Polski; postać diabła Smętka, uosobienia niemieckiej pychy i okrucieństwa, który pod koniec opuszcza Niemcy nie widząc tam już dla siebie nic do zrobienia i udaje się do Anglii

• esej i felieton historyczno- kulturowy:

  • Tadeusz Boy- Żeleński

  • Jan Parandowski Antinous w błękitnym berecie 1921- I wersja biografii Wilde’a

  • Stanisław Wasylewski, Romans prababki 1920; O miłości romantycznej 1921; Portrety pań wytwornych 1924- utwory o okresie II poł XVIII- pocz. XIX; obyczaje kobiet (damy oświeceniowe, ofiarne patriotki

STANISŁAW WASYLEWSKI

• charakterystyka:

  • problem kobiety i nowe spojrzenie na jej psychikę

  • koniec XVIII- początek XIX wieku

  • epoka stanisławowska, napoleońska, „listopadowa”

  • moralizm

  • hagiografia

III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

6. NOWATORSKA PROZA POEZJOPODOBNA

• charakterystyka:

  • w większości próby poetów (szczególnie skamandrytów)

  • liryzacja prozy

  • wpływ Rimbauda (Rytard i Iwaszkiewicz go tłumaczyli)

  • jako ogniwo rewolucji literackiej proza poezjopodobna była słaba

  • język za mało ukształtowany by wyrazić tematykę prozy: kataklizm, problemy wewnętrzne człowieka, autoświadomość narodową

• twórczość:

  • Aleksander Wat Ja z innej strony i ja z drugiej strony mego moposożelaznego piecyka

  • Jerzy Mieczysław Rytard Wniebowstąpienie 1923; charakterystyka:

    • śmiałe obrazowanie

    • cięta składnia

    • akcja melanżowa: miłostki, strzelania wojenne

    • narrator- bohater zafascynowany mitem Dionizosa przeżywa pasję życia

    • wpływy futuryzmu i skamandra (witalzm, dytyrambizm)

    • poetyka:

      • rozluźnienie konstrukcji

      • jednoplanowość (doznania zmysłowe i akcja równie ważne)

  • Jarosław Iwaszkiewicz;

    • kunszt prozy

    • wielowymiarowość: składnia, leksyka, naśladowanie muzyki

    • ekspersjonizm

    • symbolika religijna

    • twórczość:

      • Wieczór u Ahbdona 1923charakterystyka:

      • stylizacja w ukazaniu instynktu seksualnego i instynktu agresji Siedem bogatych miast nieśmiertelnego Kościeja 1924

      • gra z tradycją; szczytowa w Demeter 1921; mozaika mitologiczna, literacka i malarska

      • proza stylizatorska

        • Ucieczka do Bagdadu 1923

        • Legendy 1921

        • Jerzy Szaniawski

    • twórczość:

      • Miłość i rzeczy poważne 1924

    • poezja jako bunt przeciwko zdroworozsądkowemu poglądowi na świat

    • prostota języka

    • niedookreślony świat przedstawiony

      • Bronisława Ostrowska (poetka młodopolska):

    • twórczość:

      • Książka jutra, czyli Tajemnica geniusza drukarni 1922; opowiadanie dla młodzieży, inkrustacje wierszowane; losy bojownika o niepodległość i socjalizm; ukazuje też proces powstawania książki jako przedmiotu materialnego; autotematyzm- obserwujemy produkcję książki, którą czytamy; uwagi bohatera na temat pisanej o nim powieści;

• twórczość poezjopodobna połączona z fantastyką

  • Stanisław Baliński; Miasto księżyców 1924- opowiadania, proza poezjopodobna (elementy świata przedstawionego; metaforyka) i literatura fantastyczna

  • Bruno Jasieński Nogi Izoldy Morgan 1923; fantastyka sensacyjno- makabryczna; poetycki, futurystyczny zgrzyt w postaci prowokacji; swoiste antyfuturystyczne ostrzeżenie przed zmechanizowanym światem przyszłości

III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

7. PROZA FANTASTYCZNA: FANTASTYKA METAFIZYCZNA, SPOŁECZNO- POLITYCZNA, HISTORIOZOFICZNA

FANTASTYKA METAFIZYCZNA

• charakterystyka:

  • wyraz kontynuacji młodopolskiej, ale w bardziej irracjonalnej formie

  • niemiecki ekspresjonizm

  • społeczna fascynacja zjawiskami paranormalnymi

  • nurt krótkotrwały, jego przedstawiciele szybko od niego odeszli

• Stanisław Grabiński;

  • charakterystyka

    • nowele fantastyczne

    • dostosowanie języka do wizji

    • nawiązania okultystyczne i satanistyczne

    • elementy Bergsona i Freuda

    • mediumizm, parapsychologia

• twórczość:

nowele

• Na wzgórzu róż 1918

• Niesamowita opowieść1922

• Demon ruchu 1920- ekspresjonistyczny wyraz ruchu

powieści; słabsze; skomplikowane fabuły, naiwna psychologia

• Salamandra 1924

• Cień Bafometa 1926

• Klasztor i morze 1928

• Jerzy Hulewicz;

  • charakterystyka:

    • ekspresjonizm

    • okultyzm, mistycyzm

    • cudowność dyskretna

    • postulat wyzwolenia się człowieka ze zwierzęcości

    • wzorce młodopolskie dla wyrażenia problemów moralnych (trójkąty małżeńskie, romansidła)

• twórczość:

  • Raz tylko widziałem ślad ludzkiej stopy 1919

  • Samskara 1918

  • Ego eimi 1921; stylizowany komentarz do Ewangelii św. Jana

  • Kratery 1924- porażka

• Jarosław Iwaszkiewicz:

  • twórczość:

    • Pyriphlegethon- fantastyka „pozagrobowa”, niezgoda na śmierć najbliższych

• Edwin Jędrkiewicz

  • Świątki i centaury 1921; elementy ludowości, poetycki pierwotny animizm, potanizm; wpływy Leśmiana, Iłłakowiczówny;

  • Jędrek i szczęście 1929- kontynuacja ekspresjonizująca

• Jerzy Braun Hotel na plaży 1927;

• Stanisław Przybyszewski Il regno doloroso 1924- XVII-wieczne procesy czarownic w Europie Zachodniej; demoniczny, satanistyczny, sensacyjny

SCIENCE- FICTION i FANTASTYKA SPOŁECZNO- POLITYCZNA

• splecenie obu rodzajów

• charakterystyka:

  • płynność granicy z fantastyką metafizyczną (często decyduje motywacja autorska)

• twórczość:

Marzenia o ideałach, idealnych zmianach

• Antoni Lange Miranda- marzenia o idealnym społeczeństwie; utopia, nawiązania do sytuacji Polski, nawiązanie do Miasta słońca Campanellego

• Antoni Słonimski Torpeda czasu 1924- po wellesowsku (serio) traktowanie postępu i udoskonalenia ludzkości; rok 2123; podróż w czasie jest wymuszona przez kataklizmy; wylądowanie w czasach rewolucji francuskiej; chodzi o takie pokierowanie historią by na przyszłość wyeliminować wojny; cel nie zostanie osiągnięty; gra humorem i powagą

• Bruno Winawer

• , Doktor Przybram 1924; autor głównie komediopisarzem; utwór o mniejszych ambicjach od Słonimskiego

Fantastyka naukowa; elementy katastrofizmu

• Jerzy Braun Kiedy księżyc umiera 1925

• Mieczysław Smolarski Miasto światłości 1923; antyutopia; akcja dzieje się między dwoma kataklizmami- jeden zniszczył cywilizację, drugi za wiele lat zniszczy ziemię

• gatunek nie zanika, ale słabnie; dopiero Antoni Słonimski Dwa końce świata 1937

FANTASTYKA HISTORIOZOFICZNA

• charakterystyka:

  • tonacja ponura

  • siły nadprzyrodzone pomagają w walce

  • utwory satyryczne ostrzegające przed możliwym przewrotem komunistycznym

  • tematyka często polityczna

• twórczość:

  • Rittner

    • Duchy w mieście 1921; dyktatura dorobkiewicza

    • Między nocą a brzaskiem 1921; dyktatura rewolucyjna

  • Reymont, Bunt 19224- forma baśni zwierzęcej (alegoreza); utwór konsekwentny artystycznie ale o płytkim pomyśle; bunt zwierząt oznacza bunt mas

  • Roman Jaworski Wesele hrabiego Orgaza 1925; wysoki poziom intelektualny; groteska buffo, estetyka brzydoty, błazeńczy humor; wyszukane słownictwo (erudycja, gwara, neologizm); katastrofizm „bezkataklizmowy”, kulturowy; kpina z prób autoterapii zniszczonej kultury; powieść nie do końca udana, ale wprowadza do literatury filozoficzną groteskę

III.PROZA

A. 1918- 1932

b) 1926- 1932

8. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA OKRESU PRZEJŚCIOWEGO

• charakterystyka okresu:

  • 1925- śmierć Żeromskiego, Reymonta

  • nagrody wydawców dla Dąbrowskiej i Iwaszkiewicza

  • 1926- 1927- debiuty prozatorskie: Jalu Kurka, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Aleksandra Wata. Ewy Szelburg- Zarembiny, Emila Zegadłowicza

  • 1927- 1928- debiuty Marii Kuncewiczowej, Tadeusza Kudlińskiego

  • wojna w literaturze nabiera charakteru jednego z epizodów w życiu bohaterów

• poetyka:

  • odejście od historii najnowszej

  • wątki polityczne w formie fantastyki historiozoficznej (Jasieński, Witkacy, Wat)

  • próba odnowienia prozy

  • podniesienie poziomu artystycznego

  • codzienność; przedstawianie życia grup, których czytelnik nie znał

  • nowa tematyka:

    • sport

    • teatr (Start Edmunda Suliny Nowakowskiego 1932)

    • cyrk (Cyrk Jerzy Kossakowski 1931)

    • środowisko przestępcze (Ściany świata Nałkowska 1931)

  • dystans do przedstawionej rzeczywistości i czasu

• gatunki:

  • autobiografia

  • wspomnienia lat minionych (Noce i dnie)

  • studium psychologiczne

  • powieść historyczna- coraz dokładniejsze oddawanie realiów epoki

    • realizm; Zofia Kossak- Szczucka

      • Złota wolność 1928; rozległe barwne malowidła Polski XVII wieku

      • Legnickie pole 1930; średniowiecze

    • stylizacja; Piotr Choynowski O pięciu panach Sulerzyckich 1928

  • powieść biograficzna; łamanie granicy autentyku i fikcji

    • Wołoszynowski Słowacki 1929

    • Parandowski Król życia 1930 (Wilde)

    • Morstin Kłos Panny 1929 (Kopernik)

    • Ossendowski Lenin 1930

  • utwory o tematyce regionalnej

    • Żeromski Snobizm i postęp 1923, Puszcza jodłowa (pośm. 1926)

    • Orkan- o Gorcach i Podhalu

    • Emil Zegadłowicz (ziemia wadowicka)

    • Jan Wiktor (Sadecczyzna)

    • Zofia Kossak- Szczucka (Śląsk)

    • Gustaw Morcinek (Śląsk; monograficzny Śląsk 1933

  • tematyka nadmorska:

    • Maria Kuncewiczowa Przymierze z dzieckiem 1927

    • Stefan Balicki Dziewiąta fala 1930

    • Jerzy Bandrowski

    • Stafan Grabiński

    • Nina Rydzewska, Akwamaryna 1937

  • początki prozy marynistycznej:

    • Jerzy Bohdan Rychlińśki

    • Stanisław Maria Saliński

    • później: Juliusz Żuławski, Wanda Karczewska

  • katastrofizm podszyty groteską:

    • Stanisław Ignacy Witkiewicz, Aleksander Wat, Brunon Jasieński, Jalu Kurek, Jan Brzękowski

• wpływy:

  • psychologizm i freudyzm; psychika kobiety (Maria Dąbrowska, Zofia Nałkowska, Ewa Szelburg- Zarembina, Wanda Melcer, Irena Krzywicka)

  • emancypacja kobiety

• utwory:

  • Jerzy Kossakowski Śmierć w słońcu 1930- absurd losu pokazany na przykładzie wojny

• opozycje okresu:

1. poczucie stabilizacji- katastrofizm

2. ewolucyjna koncepcja rozwoju prozy- rewolucyjna, nowatorska

3. psychologiczny realizm klasycyzujący- ekspresjonistyczne: prymitywizm, metaforyzm, oniryzm

4. opozycja powieści historycnej (Zoffia Kossak- Szczucka) i lirycznych baśni i legend (Juliana Wołoszynowskeigo

III.PROZA

A. 1918- 1932

b) 1926- 1932

9. NURTY EKSPRESJONIZUJĄCE: PRYMITYWIZM, ONIRYZM, METAFORYZM

• charakterystyka:

  • subiektywizacja świata przedstawionego

  • niezwykłość psychiczna bohaterów

  • indywidualizacja języka

  • podkreślanie „literackości”

EKSPRESJONIZM FRANCISZKAŃSKO- PRYMITYWISTYCZNY

• przedstawiciele:

  • Jan Wiktor

  • Emil Zegadłowicz

JAN WIKTOR

• charakterystyka

  • elementy fantastyki (zwierzęta)

  • program odnowy moralnej przez miłość i dobro

  • antyurbanizm, antycywilizacja

  • pochwała wsi

• teksty:

  • Przez łzy 1922

  • Burek 1925

  • Legendy o grajku Bożym 1925

  • Srogi pies i sentymentalny zając 1925

  • Tęcza nad sercem 1928- kreowana na mistyczkę stara gazeciarka

  • Zwariowane miasto 1931- antyurbanizm; pamflet na pogoń za sensacją i alienację w nowej kulturze

  • Eros na podwórzu 1932

EMIL ZEGADŁOWICZ

• charakterystyka:

  • umiarkowany prymitywizm

  • w latach 20-tych prokatolicki (Żywot...) w 30-tych odejście od kościoła (Uśmiech)

• teksty

  • Żywot Mikołaja Srebrempisanego: Godzina przed jutrznią, Spod młyńskich kamieni, Cień nad falami; charakterystyka:

    • 1927- 1929

    • autobiografia dzieciństwa

    • prymitywizm ludowy i dziecięcy

    • ukazanie psychiki dziecka skłonnej do wielkiej wyobraźni

    • elementy wizyjności, realizmu

    • od 1936 wydawane jako Uśmiech

ONIRYZM EKSPRESJONIZUJĄCY

• twórcy:

  • Ewa Szelburg- Zarembina

  • Andrzej Strug

  • Stefan Flukowski

EWA SZELBURG- ZAREMBINA

• charakterystyka:

  • tematyka dzieciństwa w ponure atmosferze legendy

  • koszmarne sny, nieszczęścia, lęki, urazy

  • rozwój w kierunku mowy pozornie zależnej

  • sen z punktu widzenia narratora

• teksty:

  • Dokąd? 1927; poezjoproza, barokowość,

  • Dziewczyna z zimorodkiem 1928

  • Chusta św. Weroniki 1930

ANDRZEJ STRUG

• charakterystyka:

  • sen z punktu widzenia bohatera

  • utwory w całości mogą być rozpatrywane jako proza realistyczna

• teksty:

  • Fortuna kasjera Śpiewankiewicza 1928; kasjer, który okradł bank; wynaturzenia kapitalizmu

  • Żołnierz spod St. Beat 1929; żołnierz francuski z lat Iwś.

STEFAN FLUKOWSKI

• teksty:

  • Pada deszcz 1931- opowiadania Sen kota, Sen psa

• charakterystyka:

  • świat rzeczywisty na granicy koszmarnego snu

  • postawa poszukiwacza, eksperymentatora

METAFORYZM

• twórcy:

  • Juliusz Kaden- Bandrowski

JULIUSZ KADEN BANDROWSKI

• charakterystyka:

  • pozostaje wierny problematyce polityczno- społecznej

• teksty:

  • Czarne skrzydła 1925- w prasie; wydanie późniejsze, w zmienionej formie

    • połączenie reportażu z polityczną karykaturą

    • modelowa katastrofa w kopani

    • Zagłębie

    • oskarżenia w stosunku do obcego kapitału

    • satyra z PPS

    • robotnik Jan Duś- komunista, ukazany z sympatią, ginie podczas pożaru kopani

    • Tadeusz Mieniewski- bohater powieści

    • behawioryzm

    • książka atakowana z prawicy i lewicy

MARIA KUNCEWICZOWA

• charakterystyka:

  • realistyczne funkcje metafory; bardziej powściągliwa

  • analiza psychologiczna

  • nowe spojrzenie na kobietę

  • jej późniejsza twórczość będzie bardziej podobna do Nałkowskiej

• teksty:

  • Twarz mężczyzny 1928; autobiografia dziewczyny podlotka

  • Przymierze z dzieckiem 1927

III.PROZA

A. 1918- 1932

b) 1926- 1932

10. PSYCHOLOGICZNY REALIZM KLASYCYZUJĄCY

• charakterystyka:

  • przeciwieństwo nurtów ekspresjonistycznych

  • przedstawienie świata intersubiektywnie sprawdzalnego

  • mowa potoczna

  • z umiarem stosowanie środków wyrazu

  • nawiązania do realizmu pozytywistycznego, klasycyzmu

  • codzienność

• twórcy:

  • Piotr Choynowski

  • Jerzy Kossowski

  • Irena Krzywicka

  • Tadeusz Kudliński

  • Wanda Melcer

  • Zygmunt Nowakowski

  • Stanisław Rembek

  • Włodzimierz Perzyński

  • ZOFIA NAŁKOWSKA

  • MARIA DĄBROWSKA

  • JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

ZOFIA NAŁKOWSKA

• twórczość:

  • Choucas 1927; charakterystyka:

    • „powieść internacjonalna”

    • szwajcarskie uzdrowisko w Alpach; gruźlicy

    • analiza nacjonalizmu, patriotyzmu i stosunków między narodami

    • luźna kompozycja

    • epizodyczna fabuła

    • technika sylwetkowa

    • konwencja reportażowo- pamiętnikarska

  • Niedobra miłość 1928; charakterystyka:

    • nowy nurt w twórczości Nałkowskiej

    • ukazanie procesu zmian osobowości pod wpływem innych i podporządkowania się schematom społecznym (interpsychologizm)

    • trójkąt małżeński

    • narratorka- świadek

    • małe miasteczko

    • wplatane elementy eseistyczne wyjaśniające tok akcji i założenia powieści

  • Romans Teresy Hennert 1924

  • Ściany świata 1931- nowele; charakterystyka:

    • elementy autentyzmu i powrót chwilowy do reportażu

    • portrety zbrodniarz, poparte wspomnieniami działania w Towarzystwie Opieki nad Więźniami

    • obłąkana służąca Marcja- motyw służącej, dla inteligenta często jedynej znanej osoby z ludu

  • Granica 1935

Podsumowanie twórczości Nałkowskiej:

• 1 nurt: luźna kompozycja, epizodyczna fabuła, konwencja reportażowo- pamiętnikarska (Choucas, Dom nad łąkami)

• 2 nurt: kompozycja zamknięta, rozwinięta fabuła, silnie podkreślona fikcjonalność (Niedobra miłość 1928)

MARIA DĄBROWSKA

• charakterystyka:

  • twórczość jakościowo nierówna w czasie

• utwory:

  • Ludzie stamtąd 1932

  • Noce i dnie 1932

  • Znaki życia 1938- nowele

NOCE I DNIE

• powieść przełomowa w walce realizmu z ekspresjonizmem

• wcześniejszy tytuł: Domowe progi

• powieść- rzeka

• akcja: prolog (powstanie 1963); 1884- I wojna światowa

• proces deklasacji ziemiaństwa→ do miejskiej inteligencji

• I tom: Bogumił i Barbara

II tom: Wieczne zmartwienie

• elementy epickości dawno nieobecnej w lit. polskiej

• pożegnanie z odchodzącą epoką

III tom: Miłość

IV tom: Wiatr w oczy

• wielowątkowość, skomplikowanie

• ruchliwość

• niespodziewane zwroty akcji

• nowa perspektywa personalna

• elementy autobiografii dziecięcej- postać Agnieszki

• widać proces niepokoju o kształt niepodległego państwa oraz o rozwiązanie konfliktów wewnętrznych Polski

• bohaterzy:

  • Bogumił Niechcic- otwarty na świat, afirmujący go; widocznie preferowany przez Dąbrowską jako dążący do ideału wspólnoty na płaszczyźnie społecznej i zjednoczenia z bytem na płaszczyźnie metafizycznej

  • Barbara Niechcic- zamknięta, bierna, refleksyjna

  • córka Agnieszka

• praca jako sposób zespolenia z istnieniem, intensyfikacji życia

• walka z instynktem posiadania

• wpływ idei Edwarda Abramowskiego (przeżycie estetyczne jako niezwykle ważne w duchowym życiu człowieka)

• styl „niezauważalny”; elementy mowy pozornie zależnej, języuk potoczny

• rodowód szlachecki inteligencji

*********************POWIEŚCI- RZEKI******************

• Thomas Mann Buddenbrookowie 1901

• John Galsworthy Saga rodu Forsytów 1906- 1928

• Roger Martin du Garda Rodzina Thibault 1922- 1940

• Sigrid Undset Krystyna, córka Lawrenca 1920- 1922; Olaf, syn Auduna 1925- 1927

ZNAKI ŻYCIA

• nowele

• postaci: głupia paniusi- bibliotekarka w Panna Winczewska

• Ksiądz Filip- ton tragiczny, motywy rozpaczy

• charakterystyka:

  • tonacja ciemniejsza od Nocy i dni

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• charakterystyka:

  • połowa lat 20-tych- odchodzenie od poetyzacji (Zmowa mężczyzn 1930)

  • codzienność

  • beznadziejność wynikająca z wewnętrznej pustki bohaterów

  • poszukiwanie wartości

  • okres poprzedzający jego największe osiągnięcia

III.PROZA

A. 1918- 1932

b) 1926- 1932

11. PROZA NOWATORSKA

• charakterystyka:

  • różnorodność

  • zafascynowanie technikami filmowymi i prasowymi

• gatunki, utwory i twórcy:

  • nowe wersje powiastki filozoficznej:

    • Wat Bezrobotny lucyfer1927

    • Jerzy Szaniawski Łagier pod Złotą Kotwicą 1928

  • „powieść w powieści:”

    • Stefan Napierski Rozmowa z cieniem 1933- zbyt erudycyjne, elementy liryczne; środowisko intelektualno- dekadenckie; granica jawy i snu

  • poezjopodobna proza wypierana przez filmopodobieństwo; problem fikcja- rzeczywistość; sztuka- życie; demokratyzacja literatury, przybliżenie jej do czytelnika

    • Jalu Kurek S.O.S. 1927- symultaneizm, technika montażu filmowego

    • Jan Brzękowski:

      • Psychoanalityk w podróży 1929; jedna z postaci wypowiada autoprogram; ocalenie powieści przyniesie skrócenie jej rozmiarów, demaskowaniu fikcyjności; konkrus- ankieta dla czytelników na wybór preferowanego zakończenia i czy ma nastąpić kontynuacja

      • Bankructwo profesora Muellera 1931

    • Jan Wiktor:

      • Zwariowane miasto 1931; oskarżenie prasy o sztuczną teatralizację rzeczywistości

    • Adam Ważyk

      • Triumwirat 1930 (z tomu opowiadań Człowiek w burym ubraniu) motyw teatralizowania życia przez sztukę; zamach stanu okazuje się mistyfikacją w celu nakręcenia filmu; manipulacja człowiekiem przez coraz mniej znane mu siły

  • nowe próby poezjopodobieństwa:

    • asocjacje, metafory, futurystyczne autoreklamy- Jalu Kurek Kim był Andrzej Pawik? 1926, S.O.S. 1927

  • próby odnowienia powieści (analiza jej struktury, kompozycji, ograniczenie do prozaicznych, właściwych środków wyrazu):

    • Ferdynand Goetl Z dnia na dzień 1926:

      • zasada dwóch stopni fikcyjności

      • autotematyzm (w owym czasie jedyna tego typu pozycja)

      • dwa wątki narracji (wspomnieniowa- 3 osoba; dziennik- autor pisze powieść na naszych oczach

      • niedokończenie powieści w powieści- ma ona swoje dalsze losy dla bohatera w życiu aktualnym

      • autentyzm i życie zwyciężają

    • Zbigniew Grabowski Cysz lasu i twojej ciszy... 1931

    • Tadeusz Kudliński Wygnańcy Ewy 1932;

      • wielowątkowość

      • sumultaneistyczno- unanimistyczna

      • technika podporządkowana chęci ukazania społeczności miejskiej w czasie kryzysu kultury

      • katastrofizm

      • konkretność w przedstawieniu świata

      • każdy rozdział zaczyna się zdaniem z Modlitwy Pańskiej jako argumentu profetyczno- lirycznego

• twórcy:

  • Jalu Kurek

  • Jan Brzękowski

  • Ważyk

  • St. I. Witkiewicz- debiut prozatorski

III.PROZA

A. 1918- 1932

b) 1926- 1932

12. KONTYNUACJA FANTASTYKI HISTORIOZOFICZNEJ. POWIEŚCI WITKACEGO

• charakterystyka:

  • tematy z przyszłości

  • katastrofizm nasycony konkretem politycznym:

    • rewolucja proletariacka i żółta rasa- wielkie zmiany

  • s

  • groteska, karykatura

  • kataklizmy społeczne

  • nurt ten można byłoby zaklasyfikować do już wyróżnionych, ale jego wybitne realizacje pozwalają na osobne wyróżnienie

• utwory, twórcy:

  • Aleksander Wat Bezrobotny Lucyfer 1927; charakterystyka:

    • odnowienie powiastki filozoficznej

    • wpływy Voltaire’a, Chestertona, Apollinaire’a (Heretyk i S-ka)

    • ludyczność katastroficznej wyobraźni (podobieństwo di Wesela hrabiego Orgaza) ale

    • powściągliwość poetycka, rygor intelektualny

    • przewrotny komizm, paradoksalna logika

    • „gra w katastrofizm”

    • kryzys kultury, wierzeń, mitów, ideałów

  • Bruno Jasieński Palę Paryż 1929; charakterystyka:

    • dżuma w Paryżu sprowadzona przez mszczącego się za swoje niepowodzenia robotnika

    • śmierć milionów jest złem koniecznym aby nastała nowa epoka

    • za publikację tej książki został wydalony z Francji (1928); pobyt w Związku Radziecki, gdzie jednak został aresztowany 1937 i rozstrzelany 1938

  • elementy u : Kurka, Brzękowskiego, Kudlińskiego

STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ

• charakterystyka:

  • proza poprzedzona programotwórstwem, teoretyzowaniem i dramaturgią

  • nie traktował powieści jako dzieła sztuki

  • eseizacja (Irzykowski, Miciński, Żeromski)

  • fikcjonalność

  • demonizacja wizji świata (Przybyszewski)

  • groteska, ponurość

  • brutalizacja wizji człowieka i świata (Kaden)

  • pomieszanie języka: filozoficznego dyskursu i bezpośredniego nazywania wszystkiego po imieniu

  • kontrasty: grozy- wygłupu,

  • neologizmy

  • konsekwencja systemu filozoficzno- historiozoficznego

  • sfera seksualna- stymuluje pracę artystyczną, rozbudowana sfera bohaterów obu powieści; kobieta demoniczna, diabolizm, Schopenhauerowska metafizyka płci

  • degradacja kultury- ukazana przez zbrodnie, obłędy i perwersję jego bohaterów

• Pożegnanie jesieni 1927;

  • kataklizm rewolucji „niwelistycznej”

• Nienasycenie 1930

  • najazd wojsk chińskich, posługującej się paraliżującymi wolę oporu „pigułkami Murti- Binga”

III.PROZA

B. 1932- 1939

13. DOMINANTY NOWEGO OKRESU

• geneza:

  • nowe debiuty

  • kryzys ekonomiczny, pauperyzacja społeczeństwa, autorytaryzm rządów sanacji

  • radykalizm, realizm, autentyzm

• późne debiuty:

  • Helena Bogudzewska (ur. 1886)

  • Bruno Schulz (ur. 1892)

  • Pola Gojawiczyńska (ur. 1896)

• debiuty:

  • Leon Kruczkowski

  • Adam Ciompa

  • Witold Gombrowicz (1904)

  • Michał Choromański

  • Tadeusz Breza

  • Zbigniew Uniłowsi (1909)

  • Adolf Rudnicki (1912)

  • Jerzy Kornacki

  • Hanna Malewska

II debiuty

• Jerzy Andrzejewski (1909)

• Marian Ruth- Buczkowski

• Stefan Otwinowski

• Teodor Parnicki

• Stanisław Piętak

• Marian Pomiński

• charakterystyka:

  • nowy bohater i techniki powieściowe

  • wpływ sytuacji społeczno- politycznej→ realizm społeczny

  • dzieła interwencyjne

  • neonaturalizm, populizm polski

  • bohater zbiorowy

  • wzrasta znaczenie powieści środowiskowo- zawodowej

  • wieś z perspektywy walki klasowej i politycznej

  • wzrost poczucia odpowiedzialności literatury

  • renesans powieści historycznej (dyskretny katastrofizm)

  • radykalno- społeczno, lewicowe spojrzenie (Nałkowska, Zegtadłowicz, Strug, Czuchnowski, Kurek, Wasilewska) [prosanacka wizja w Mateuszu Bigdzie Kadena]; antysanacjna Kariera Nikodema Dyzmy 1932 Tadeusza Dołęgi- Mostowicza

  • katastrofizm subtelniejszy niż w prozie lat 20-tych, czy poezji lat 30-tych, ale ogólna tonacja utworów ciemna i ponura, postaci wypaczone, pokrzywione życiowo

• tendencje:

  • realizm społeczny

  • realizm formalny- „przeźroczystość” języka, subiektywnie sprawdzalna konwencja świata przedstawianego

  • realizm psychologiczny (Nałkowska, Iwaszkiewicz, Kuncewiczowa, Boguszewska, Gruszecka)

  • Schulz

  • Gombrowicz

  • Sól ziemi Wittlina

  • biografizm Berenta

• tematy:

  • dalsze odkrywanie psychiki dziecka i kobiety

  • temat seksu (naturalizm, psychologizm, psychoanaliza)

III.PROZA

B. 1932- 1939

14. USPOŁECNIONA PROZA EKSPRESJONIZUJĄCA

• charakterystyka:

  • ekspresjonizm bardziej stonowany

  • nowe związki z naturalizmem i psychologicznym realizmem prostoty

  • problemy społeczne w postaci wielkich idei przesiąkniętych moralizmem, irracjonalizmem

    • pacyfizm

  • emocjonalne zaangażowanie pisarza

  • hiperbole, wyjaskrawienia

  • bohaterami ludzie- symbole, jednostki

ANDRZEJ STRUG

• Żółty Krzyż 1932- 1933; charakterystyka:

  • powieść sensacyjno- szpiegowska

  • halucynacjonizm, oniryzm

  • niesamowite zjawiska psychologiczne (telepatia, rozdwojenie jaźni)

  • ekspresjonistyczny styl

  • motyw szpiega wchodzącego w skórę innego człowieka

  • skomplikowana akcja (w 30-tych latach coraz rzadsza)

  • filmopodobieństwo

  • akcja w Niemczech i Francji, zachodni front

  • oskarżenia wobec I wojny światowej

  • symboliczne zamordowanie Evy Evard, aktorki filmowej, jako domniemanego szpiega

• W Niebotyczach byczo jest... 1934- 1935

  • pozycja niedokończona

  • antysanacyjna satyra

ANATOL STERN

• charakterystyka:

  • psychiczne anomalie (rozdwojenie jaźni)

  • halucynacjonizm

• Namiętny pielgrzym 1933; charakterystyka:

  • debiut prozatorski niedawnego futurysty

  • wpływy Dostojewskiego

  • moralitet

  • motyw diabła będącego sobowtórem bohatera

  • samobójstwo

EWA SZELBURG- ZAREMBINA

• charakterystyka:

  • realizm, upolitycznienie

• dylogia Wędrówka Joanny 1935, Ludzie z wosku 1936

• Krzyże z papieru 1934- opowiadania i reportaże społeczne i polityczne;

  • koniec XIX- pocz. XX wieku, rewolucja 1905

  • uszczegółowiona, ukonkretniona rzeczywistość

  • fabuła podporządkowana stereotypom ludowej baśni grozy (prymitywizm)

  • deformacje przez widzenia senne (oniryzm)

ZEGADŁOWICZ

• Zmory 1935; charakterystyka:

  • naturalizm, ekspresjonizm

  • lata szkolne Mikołaja

  • kontynuacja Żywota Mikołaja Srebrempisanego- odmienna, bo w międzyczasie Zegadłowicz zmienił się w antyklerykała i libertyna

  • oskarżycielsko- pamfletowe przedstawienie szkoły galicyjskiej

  • dojrzewanie seksualne i inicjacja

• Motory 1938; charakterystyka:

  • granice pornografii- nie przeszła przez cenzurę

  • bohater Fałn- 9 kochanek- 9 muz- motorów

  • ginie jako aktywny komunista w czasie robotniczych rozruchów

• Martwe morze 1939- charakterystyka (utwór odchodzący od ekspresjonizmu):

  • turpistyczny naturalizm

  • komunizm

  • marazm szarego człowieka na prowincji

JAN WITTLIN

• Sól ziemi 1936; charakterystyka:

  • 1 część niedokończonej Powieści o cierpliwym piechurze

  • ekspresjonizm ideowy:

    • antymilitaryzm

    • pacyfizm

    • bohater- prostaczek, Piotr Niewiadomski

  • wojna widziana przez walczących „od dołu” (perspektywa „armatniego mięsa”)

  • zespolenie perspektyw narracyjnych; połączenie patosu z ironią

    • bohatera

    • narratora

  • Piotr Niewiadomski

feldfebl Bachmatiuk

• zmiana tonacji emocjonalnej ekspresjonizmu- wyższy poziom artystycznej świadomości, intelektualne skomplikowanie

LEON CHWISTEK

• Pałace Boga 1932- 1934/1939?; charakterystyka:

  • o zbawcach niosących ludziom posłanie miłości

  • utwór zachowany we fragmentach i zrekonstruowany

  • elementy powieści i traktatu filozoficznego

  • krytyka współczesnego świata w duchu marksizmu częściowo

  • utopijna wizja szczęśliwej ludzkości- możliwość rozwoju intelektualnego i artystycznego

  • krytyka według 7 grzechów głównych

  • bohater, Iridion Poniflet, kardynał, potem metropolita Cerkwii; przyszły zbawca ludzkości

  • wpływy twórczości Micińskiego

    • nietzscheańskie: kult indywidualności, wola potęgi i wodzostwa

    • zafascynowanie chrześcijaństwem wschodnim

    • erotyzm i mistycyzm

NOWAKOWSKI

• Błękitna kotwica; charakterystyka:

  • prosty, banalny styl

  • ekspresjonistyczny bohater: charyzmatyk, głosiciel ewangelii miłości; major Gorzeń

  • klęska bohatera opuszczonego przez tłumy, które wpierw go wielbiły

  • mechanizm zbiorowej psychozy uwielbienia

III.PROZA

B. 1932- 1939

15. PROZA REALIZMU SPOŁECZNEGO

• charakterystyka:

  • trudne do rozróżnienia od realizmu psychologicznego (społeczny bardziej socjologiczny)

  • populizm

  • neonaturalizm

  • autentyzm

  • gatunki:

    • powieść środowiskowa

    • powieść reportażowa

  • język swoim bogactwem nie ma przysłaniać fabuły (w odróżnieniu od tendencji ekspresjonistycznych)

  • weryzm świata przedstawionego

  • socjologiczne spojrzenie na człowieka w gromadzie

  • bezrobocie

  • środowisko proletariacko- robotnicze; upośledzone

  • proza o tematyce chłopskiej

  • Huculszczyzna (Vincenz)

  • tematyka górniczego Śląska

• teksty programowe:

  • Zofia Nałkowska Pisana rzeczywistość 1926;

    • „patos autentyczności:

    • „kult rzeczywistości żytej”

KADEN i ideowy rozmach

• charakterystyka:

  • odejście od barokowości

  • behawioryzm, przeżycia psychiczne wyrażone przez somatyczne przejawy

• Mateusz Bigda 1933; charakterystyka:

  • satyra polityczna na prawicowy odłam ruchu ludowego

  • polski parlamentaryzm przed 1926 ; pakt lanckoroński 1923 między „Piastem” i endecją i dojście Witosa do urzędu premiera

  • tytułowy bohater, przywódca ludowy

  • swoista próba wytłumaczenia przewrotu majowego

  • książka ukazała się po wyroku brzeskim na Witosie

  • odejście od barokowości na rzecz brutalizmu języka, behawioryzmu

HELENA BOGUSZEWSKA

• Świat po niewidomemu 1932; charakterystyka:

  • reportaż z zakładu dla niewidomych dzieci

  • mowa pozornie zależna- oddanie psychiki niewidomego

• Ci ludzie 1933; charakterystyka:

  • proza fabularna

  • portret przedmiejskiej biedoty

*****************PRZEDMIEŚCIE*****************************

Przedmieście 1934, charakterystyka:

• autorzy:

  • Helena Boguszewska- zmysł obserwacji, uwydatnienie społecznej typowości, asceza stylistyczna

  • Władysław Kowalski

  • Kazimiera Muszałówna

  • Jerzy Kornacki- hiperbolizm ekspresjonistyczny, stylistyka w sprzeczności z preferencjami Przedmieścia

  • Gustaw Morcinek

  • Sydor Rey

  • Zofia Nałkowska

• charakterystyka:

  • reportaże

  • życie proletariatu

• części:

  • Podróże po Warszawie - tramwajem, furmanką, schodami, karuzelą...

  • Prace i ludzie- szofer, krawcy, złodzieje, fabrykanci, przekupka, żebracy...

  • Biedy- matki, dom, dzieci, bezrobotni, bezdomni, głodni

WSPÓLNE KSIĄŻKI BOGUSZEWSKIEJ I KORNACKIEGO

• charakterystyka:

  • wpływ ekspresjonistycznego stylu Kornackiego

  • rozmijanie się z programem Przedmieścia

• utwory:

  • Jadą wozy z cegłą 1934- drobnomieszczańskie przedmieście

  • Wisła 1935- podróże wodne po Wiśle, realia życia „wodniaków”

  • Polonez 1936- 1939- cykl powieściowy; nowości:

    • wyraźnie zarysowany bohater

    • inteligenckie społecznikostwo

    • problematyka polityczna

****************************************************************

JAN BRZOZA (1933- debiut Pamiętnik bezrobotnego)

• twórczość:

  • Dzieci 1936- reportaż z życia lwowskich gazeciarzy

  • Budowali gmach 1938- budowa czynszowej kamienicy; praca, strajk

HENRYK DRZEWIECKI; Kwaśniacy 1934- lokatorzy wyeksmitowani z domu, działający w samoobronie

HALINA GÓRSKA; Barak płonie- cykl (Ślepe tory, Ucieczki) 1937- 1939; - o ludziach gnieżdżących się w piwnicy lwowskiej kamienicy; działacze społeczni opiekujący sie biedotą (humanitaryzm, watek inteligencki)

WANDA WASILEWSKA Oblicze dnia 1934- reportaż; przedstawienia różnych postaci o robotniczym losie; wezwanie do rewolucji; zakończenie entuzjastycznym opisem rewolucji→ już elementy powieści socrealistycznej; odejście od psychologizmu na rzecz schematyzmu.

JALU KUREK, Młodości, śpiewaj! 1939; - jednoosobowy bohater; maturzysta z robotniczego środowiska, bezrobotny; monografia bezrobocia

***************PROZA O TEMATYCE CHŁOPSKIEJ***************

• charakterystyka:

  • populizm

  • sięganie do przeszłości

  • brutalność naturalistyczna

JAN WIKTOR

• Wierzby nad Sekwaną1933; charakterystyka:

  • nędza emigrantów chłopskich we Francji

  • współczucie i melodramatyzacja

• Orkan na ugorze 1935; charakterystyka:

  • naturalistyczno-reportażowa

  • gromada wiejska

POWIEŚĆ NATURALISTYCZNO- REPORTAŻOWA

• charakterystyka:

  • dialogi potwierdzające autentyczność

  • narracja trzecioosobowa; punkt widzenia mieszkańca wsi

• twórcy:

  • Jan Wiktor Orkan na ugorze

  • Władysław Kowalski W Grzmiącej 1936

  • Wanda Wasilewska Ojczyzna 1935; Ziemia w jarzmie 1938

  • Wincenty Burek Droga przez wieś 1935- gawędy o podsandomierskim Ocinku

  • Juliusz Kędziora Marcyna 1937

JALU KUREK

• Grypa szaleje w Naprawie 1934- aktualność wątku (!!!); połączone z problemem młodego inteligenta bez perspektyw życiowych

POWIEŚĆ O ZABARWIENIU RADYKALNYM

• twórcy:

  • Wanda Wasilewska

  • Władysław Kowalski

  • Leon Kruczkowski Pawie pióra 1935; postawa komunistyczna; wieś tuż przed Iwś.

  • Marian Czuchnowski Pieniądz 1938; postawa komunistyczna; wieś po maju 1926

**************************************************************

STANISŁAW VINCENZ

• Na wysokiej połoninie. Obrazy, dumy i gawędy z Wierchowiny Huculskiej 1936; charakterystyka:

  • próba ułożenia w cykle starej epiki huculskiej

  • utrwalenie kultury Huculszczyzny

  • poszukiwanie swobody

GUSTAW MORCINEK

• charakterystyka:

  • twórczość o Śląsku

  • okresowo związany z Przedmieściem, realizował jednak odmienne wzorce od propagowanych przez grupę; odlegle od realizmu społecznego

  • nowele w stylu „szkoły serca”, dla młodzieży

  • motyw górników zasypanych w kopalni

• teksty:

  • Wyrąbany chodnik 1931- 1932; charakterystyka:

    • walki Ślązaków z Niemcami przed Iwś. z uciskiem; zakończone powstaniami śląskimi

  • Serce za tamą1929- nowela

  • Chleb na kamieniu 1932- nowela

TEMATYKA ŚLĄSKA

• charakterystyka:

  • realizm społeczny

  • walka z zacofaniem obyczajowym

  • bezrobocie

• twórcy:

  • Gustaw Morcinek- odkrywca Śląska dla literatury

  • Pola Gojawiczyńska- realizm społeczny;

    • Powszedni dzień 1933

    • Ziemia Elżbiety1934- życie małego miasteczka na Śląsku; historia dojrzewania młodej dziewczyny

  • Halina Krahelska- grupa Przedmieście, realizm społeczny;

    • Zdrada Heńka Kubisza 1938

POWIEŚĆ REALISTYCZNA O NIETYPOWYM ŚRODOWISKU

• charakterystyka:

  • genezą nowe zjawiska socjologiczne

  • nowe drogi w dążeniu do autentyzmu:

    • „studia w terenie”

    • pisarskie samouctwo (kryptoautobiografie)

  • duże zainteresowanie czytelnicze

• Marian Czuchnowski Cynk 1937;- reportaż z więzienia; realia i trzeźwość w podejściu do tematu

• Henryk Worcell Zaklęte rewiry1936- o kelnerach

• Maria Ukniewska Strach 1938- o tancerkach rewirowych

• Sergiusz Piasecki Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy 1937, Piąty etap 1938, Bogom nocy równi 1939- przemytnicy i agenci wywiadu; autor był więźniem- zwolniony dzięki swojemu talentowi pisarskiemu

POWIEŚCI O ŚRODOWISKU ŻOŁNIERSKIM

• charakterystyka:

  • połączenie pamiętnika i reportażu

  • krytyka wojskowego drylu; wykorzystywanie przewagi człowieka nad człowiekiem

  • rozwianie legendy munduru

• twórcy:

  • Jalu Kurek Woda wyżej 1935

  • Adolf Rudnicki Żołnierze 1933, Doświadczenia 1939 (→Profile i drobiazgi żołnierskie)

  • Zbigniew Uniłowski Dzień rekruta 1934

INTELIGENCKA ODMIANA PROZY REALIZMU SPOŁECZNEGO

• charakterystyka:

  • powieść radiowa:

    • utylitaryzm

    • ograniczenie roli narratora

  • zainteresowanie „szarym człowiekiem” inteligentem (→temat też prozy psychologicznej)

• twórcy:

  • Helena Boguszewska Anielcia i życie 1938; powieść radiowa

  • Leon Kruczkowski Sidła 1937

  • Maria Kuncewiczowa Dni powszednie państwa Kowalskich 1938; powieść radiowa; dialogizacja; narrator- konferansjer zapowiadający kolejne rozdziały

  • Anna i Jerzy Kowalscy Gruce 1936- powieść z pogranicza realistyczno- psychologicznego; panorama społeczna Polski lat kryzysu; bezrobotny inteligent chłopskiego pochodzenia, domorosły filozof, świecki święty, nieustabilizowana inteligentka, zbuntowania mieszczańska pannica

PROZA REALIZMU SPOŁECZNEGO O PISARZACH I ARTYSTACH

• twórcy:

  • Maria Kuncewiczowa Dwa księżyce 1933; charakterystyka:

    • utwór w nowej stylistyce, innej niż metaforyczno- ekspresjonistyczna, typowa dla wczesnej Kuncewiczowej

    • reportaż z życia Kazimierza nad Wisłą

    • kontrastowe zestawieni ludzi miejscowych i malarskiej cyganerii

    • rezerwa wobec problematyki społeczno- politycznej

  • Zbigniew Uniłowski Wspólny pokój 1932; charakterystyka:

    • cyganeria nędzy lat kryzysu

    • neonaturalizm

    • utwór związany z nowym pokoleniem prozaików z pocz. lat 30- tych

III.PROZA

B. 1932- 1939

16. PROZA REALIZMU PSYCHOLOGICZNEGO

• charakterystyka:

  • wpływy realizmu społecznego

• twórcy i utwory:

  • Pola Gojawiczyńska

POLA GOJAWICZYŃSKA

• charakterystyka:

  • wpływy realizmu społecznego

  • zbiorowy bohater- powieść środowiskowa

  • literacka autobiografia lat dziecięcych

  • kobiecy erotyzm; kobieta krzywdzona przez mężczyznę

  • szary człowiek

  • ciemna tonacja egzystencjalna

  • elementy polityczne

  • bohater- były żołnierz- dygnitarz sanacji albo zbrodniarz

  • mowa pozornie zależna

  • dyskrecja

• twórczość:

  • Dziewczęta z Nowolipek 1935; narrator używający słownictwa dziewcząt, ale przenoszący w tym głębsze treści życiowe

  • Rajska jabłoń 1937

POWIEŚCI O DZIECIŃSTWIE, SZKOLNEJ MŁODOŚCI I DOJRZEWANIU

• twórcy:

  • Zygmunt Nowakowski Przylądek Dobrej Nadziei 1931, Rubikon 1935

  • Michał Rusinek:

    • Burza nad brukiem 1932, Człowiek z bramy 1934- 1 cykl; realizm połączony z mitem „od pomywacza do milionera”

    • Pluton z Dzikiej Łąki 1937, Ziemia miodem płynąca 1938- 2 cykl

  • Malchior Wańkowicz Szczenięce lata 1934; pamiętnik; komizm, pożegnanie kresowej kultury ziemiańskiej

  • Tadeusz Peiper Ma 22 1936; charaktersytka:

    • dojrzewanie płciowe

    • sny erotyczne

    • bohater refleksyjny, autoanalityczny

  • Jan Parandowski Niebo w płomieniach 1936; charaktersytka:

    • dojrzewanie płciowe

    • bohater refleksyjny, autoanalityczny

  • Adam Ważyk Mity rodzinne 1938; charakterystyka:

    • wyraz nawrócenia pisarza na realizm

    • Albin- wyrosły z dziecięctwa, rozmyślający nad sytuacją inteligencji między mieszczaństwem a proletariatem

    • kryzys tradycyjnego wzorca rodziny

POWIEŚCI O PSYCHICE KOBIETY

• Helena Boguszewska, Całe życie Sabiny 1934; charakterystyka:

  • obiektywny czas narratora i subiektywny wspomnień bohaterki

  • ostatnie stadium nieuleczalnie chorej bohaterki

  • mechanizm skojarzeń

  • konstrukcjonizm- zamiast naturalnie, naiwnie traktowanego czasu- konstrukcja czasu powieściowego

  • wspomnienie życia przed śmiercią; filmopodobne

  • kobieta przeciętna; Sabina- nauczycielka, niekochana przez męża

• Maria Kunciewiczówna Cudzoziemka 1936; charakterystyka:

  • obiektywny czas narratora i subiektywny wspomnień bohaterki

  • konstrukcjonizm

  • wspomnienie życie przed śmiercią; filmopodobne

  • kobieta wyjątkowa; bardziej skomplikowany czas wspomnieniowy

  • odbiór muzyki jako przeżycia estetycznego

• Aniela Gruszecka Przygoda w nieznanym kraju 1933; charakterystyka:

  • bohaterką plastyczka projektująca kliny

  • świat zew. widziany oczami malarki jak i świat wew. człowieka, którego „id” myśli barwami

  • analizy narratorskie

  • autoanalizy bohaterki

  • problem przełamania granic ludzkiej „osobności”

  • przyjaźń kobiet

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• twórczość:

zbiory opowiadań

• Panny z Wilka 1933

• Młyn nad Utratą1936

• Dwa opowiadania 1938;

  • Anna Grazzi- tematyka włoska

powieści

• Czerwone tarcze 1934

• Pasje błędomierskie 1938

• charakterystyka:

  • linearna fabuła

  • delikatne stylizacje lub naśladowanie opowieści ustnej

  • spokojny ton zderzony z tragicznymi losami bohaterów

  • kolejne opowiadania cechuje coraz ciemniejsza tonacja

  • soteryczność sztuki (modernizm, Schopenhauer)

  • życie żywiące się świadomością śmierci (jak Wierzyński)

  • absurdalność rządzącego ludzkim życie przypadku

PANNY Z WILKA

• tematyka: przemijanie, rola pamięci ludzkiej, niemożliwość powrotu i bycia szczęśliwym

• wpływ Bersona i Prousta

BRZEZINY

• przedwczesna śmierć gruźlika

• śmierć jako stymulator życia, pozostający w związku z miłością

MŁYN NAD UTRATĄ

• niemożliwość bycia świętym

• kontrast niezachwianej wiary pysznego młodego poety- agnostyczna postawa metafizycznego niepokoju samotnego jego przyjaciela

• przyjaciel ginie w obronie człowieka, co daje mu odczucie jakby mistycznego olśnienia

• młody poeta- przez romans zrywa związki z religią, na łożu śmierci nie przyjmuje komunii

PASJE BŁĘDOMIRSKIE

• zakwestionowanie soteryczności sztuki

• bohaterami:

  • wielki pisarz i arystokrata (jakby Lew Tołstoj)- wyznawane koncepcje estetyczne doprowadziły go do poczucia klęski artystycznej

  • młody, świetnie zapowiadający się poeta; dokonuje dzieciobójstwa i następnie samobójstwa

KAZIMIERZ WIERZYŃSKI

• Granice świata 1933- zbiór; opowiadań; zło wojny, obnażenie okrucieństwa ludzkiego (Wyrok śmierci- jedno z opowiadań)

STANISŁA REMBEK

• W polu 1937; powieść; charakterystyka:

  • wojna 1920- temat rzadko poruszany w literaturze

  • frontowe dzieje jednej z kampanii w czasie porażek poprzedzających ostateczne zwycięstwo

  • śmierć całej kampanii

  • uwikłana problematyka winy i kary

  • bohater zbiorowy

  • nietypowe zachowania bohaterów

ZOFIA NAŁKOWSKA

• Granica 1935; charakterystyka:

  • schemat krzywdy klasowej

  • klęska osobista bohatera zbiega się z klęską polityczną (jako prezydenta miasta)

  • nisko romansowy motyw wypalenia oczu kwasem

  • determinizm społeczno- klasowy

• Niecierpliwi 1939; (pierwotnie tytuł Czarna godzina) charakterystyka:

  • zwrot w twórczości ku irracjonalizmowi

  • saga rodzinna przedstawiona w za pomocą nowej techniki powieściowej; „tragedia losu”

  • czas ludzkiej pamięci→ „postrzępiony”

  • ułożenie czasu nie na zasadzie strumienia świadomości, ale tematyczny (też Cudzoziemka)

  • nawroty z różnych perspektyw

  • brak konfliktów społecznych

  • pesymizm, czarna tonacja

  • splot miłości, winy i śmierci

  • mąż z zazdrości zabija żonę a potem popełnia samobójstwo

  • determinizm społeczno- mentalny

  • wielka rola ludzi spotkanych w życiu, o których bohater pamięta (Krzewili się wewnątrz niego jak kolonie mikrobów, żyli w nim)

  • freudowski podświadomy instynkt śmierci

TADEUSZ BREZA

• Adam Grywałd 1936; charakterystyka:

  • wpływ prozy Nałkowskiej

  • debiut późny

  • życie rodzinne i towarzyskie bogatego mieszczaństwa

  • galeria dziwaków i nierobów

  • romans homoerotyczny- traktowany jako kompleks mniejszej wartości

  • kryptoautotematyzm

  • narrator- świadek- plotkarz (→narratorka- plotkarka Niedobrej miłości Nałkowskiej)

  • zapoznawanie się z wydarzeniami przez świadectwa kilku osób (konstrukcjonizm)

III.PROZA

B. 1932- 1939

17. NOWATORZY KONSTRUKCJI I NOWATORZY NARRACJI

• charakterystyka:

  • ewolucyjne zmiany, ale bardziej płodne w przyszłości (rewolucjonizm lat 20-tych nigdy nie wywarł takiego wpływu)

  • nowatorzy:

    • konstrukcji→KONSTRUKCJONIŚCI:

      • ekstrawertyzm

      • inwersje czasowe

      • zmienne punkty widzenia

      • poszukiwanie prawdy o losie, dzianiu się, międzyludzkich uwarunkowaniach

    • narracji→PISARZE AUTOANALIZY PSYCHOLOGICZNEJ (AUTOPSYCHOANALIZY):

      • introwertyzm

      • analityczne lub solilokwialne (=rozmowa z samym sobą) monologi

      • pogłębienie wiedzy o ludzkiej psychice

      • wykrywanie mechanizmów pamięci, percepcji, asocjacji

KONSTRUKTYWIŚCI

• twórcy:

jeszcze tradycyjni

• Helena Boguszewska Całe życie Sabiny

• Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka

• Zofia Nałkowska Niecierpliwi

eksperymentatorzy

• Michał Choromański

Zazdrośnica i medycyna 1933:

• konstrukcjonizm o charakterze eksperymentatorskim

• retrospektywna, ukazywana z paru perspektyw osobowych akcja rozgrywająca się w przeciągu tygodnia między kilkoma osobami i zakończona śmiercią jednej z nich

• zaczyna się retrospektywnie od śmierci jednej z tych osób; napięcie i dramatyzacja akcji

• w zakończeniu znowu ta sama scena z wyjaśnieniem

• akcja krążąca wokół pytań i odpowiedzi- odkrywa je tylko czytelnik, ten, komu na nich najbardziej zależy pozostaje nieświadomy („zdradziła czy nie zdradziła...?”)

• mizoginizm

• powieść „zawodowa”- ten trzeci jest chirurgiem, opisy operacji

• miasteczko w tym tygodniu nawiedza wichura

Biali bracia 1931

• mniej ciekawa od Zazdrości i medycyny

• szpiegowsko- sowiecka

• nagłe rodzenie się bohaterstwa między ludźmi w przypadku niebezpieczeństwa zawiei śnieżnej

PISARZE AUTOANALIZY PSYCHOLOGICZNEJ (AUTOPSYCHOANALIZY)

• charakterystyka:

  • mniej popularni, mniej zważający na gusta czytelnicze

• twórcy:

  • Zbigniew Grabowski

  • Adam Tarn

  • Adam Cioma

ZBIGNIEW GRABOWSKI

• Ciszy lasu i twojej ciszy... 1931; charakterystyka:

  • powieść autoanalityczna, autoterapeutyczna

  • wpływ Prousta

  • powieść- pamiętnik

  • czas linearny podporządkowany mechanizmowi pamięci

  • narracja w większości oparta na monologu wewnętrznym; elementy monologu wypowiedzianego (fikcyjna rozmowa z nieobecnym przyjacielem)

  • bohater bywa oddzielony od narratora i jest ukazany od zewnątrz

ADAM TARN

• Obraz ojca w czterech ramach 1934; charakterystyka:

  • wpływ Joyce’a

  • technika strumienia świadomości

  • problematyka wewnętrznych masek i ról (samoprzyłapywanie się na automistyfikacji)

  • „szary człowiek”

  • młody narrator z czasem starzejąc się wchodzi w rolę własnego, nie żyjącego już teścia, identyfikuje się z nim- powtarza jego gesty wobec pretendenta do ręki jego córki

• Duże litery 1933; charakterystyka:

  • próba oddania pierwszego momentu zmysłowej percepcji świata- moment widzenia malarskiego: zwrócenie uwagi na kolor i kształt

  • środowisko plastyków

  • zabiegi językowe (nominalizacja jakości i stanów, które normalnie wyraża się za pomocą przymiotników i czasowników)

III.PROZA

B. 1932- 1939

18. WIELCY NOWATORZY: WITKACY, GOMBROWICZ, SCHULZ

• charakterystyka ogólna:

  • antyawangardyzm

    • Witkacy nie uznaje powieści w ogóle za sztukę

    • schulcowskie nawiązania do młodopolskiej konwencji

  • górowanie „treści” nad „formą”

  • groteska

  • niejednolitość nastroju

STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ

• charakterystyka:

  • jest już po apogeum jego twórczości prozatorskiej

  • przejście z problematyki historiozoficznej na filozoficzno- estetyczną

• utwory:

  • Jedyne wyjście 1931- 1933; wyd. 1968; charakterystyka:

    • poetyka szoku

    • poszerzenie intelektualnego dyskursu

    • redukcja fikcji powieściowej

    • eseizacja

    • tematyka malarska; fachowość w przedstawieniu

    • rozważania nad Tajemnicą Istnienia, Ontologią Ogólną, istnieniami poszczególnymi oznaczanymi IPN

    • ataki na banalizm Boya, Słonimsiego, Chwistaka; realizm

WITOLD GOMBROWICZ

• twórczość:

  • Pamiętnik z okresu dojrzewania 1933; charakterystyka:

    • igranie z konwencją fantastyki podróżniczej (Poe), dziennikiem morskiej żeglugi, nowelą detektywistyczną, autobiograficzną gawędą o latach młodości, autokompromitacjonistycznym psychologizmem rodem z Dostojewskiego

    • Forma- kategoria, poprzez którą człowiek styka się z ludźmi, poznaje świat, nadaje mu sens, tworzy kulturę. Kategoria ta fałszuje człowieka i ogranicza, krępuje. Gombrowicz ją aprobuje a jednocześnie demaskuje (→postawa dialektyczna)

    • narrator- bohater: nieukształtowany, kompleks niższości, lękliwy, outsider, potyka się o formy, które mogłyby pomóc mu się określić, ale zazwyczaj źle się to kończy

    • psychologia indywidualna

    • kompromitowanie wartości, do których dąży bohater; brak moralizmu

    • przekorny antymit Adama i Ewy- jabłko zastąpione kością ze śmietnika

    • Krótki pamiętnik Jakuba Czarnieckiego- sprawa „inności” ludzi pochodzenia żydowskiego

    • Biesiada u hrabiny Kotłubaj- pasożytniczy charakter ziemiaństwa

  • Ferdydurke 1937

    • nawiązanie do powiastki filozoficznej

    • typiczni bohaterowie

    • łamanie zasady umowności świata przedstawionego

    • satyra społeczno- kulturowa

    • sentymentalne bratanie się z ludem

    • wyszydzenie zacofanego systemu edukacji

    • anachroniczność polskiego dworku

    • psychologia „międzyludzka”- wzajemne narzucanie sobie Formy przez ludzi:

      • forma infatylizująca, „upupienie”- dla młodzieży

      • ziemianie służbie „gębę” chamów

      • służba ziemianom „gębę” panów

    • sytuacje:

      • „pojedynek na miny”

      • „zgwałcenie przez uszy”

      • „jedzenie przeciwko komuś”

      • „kupa”- wielka bijatyka w szkole

      • „pimkoizm”- wszystko, co po belfersku nadęte, zakłamane w polskie kulturze

    • nie ma ucieczki przed gębą jak tylko w inną gębę

    • bohaterzy:

      • Józio

      • Pimko

      • „nowoczesna pensjonarka”- uosobienie Młodości

    • indywidualizm; dzieło podporządkowane osobie autora

  • Opętani 1939

    • pseudonim Z. Niewieski

    • drukowana jedynie w prasie dla potrzeb brukowych

    • pomijana w autobiografiach

BRUNO SCHULZ

• charakterystyka:

  • wizjoner, ironista, mitotwórca, pisarz materii

  • nieliczenie się z rzeczywistością

  • groteska

  • oniryzm; podobieństwo świata przedstawionego do snu, ale nikt nie śpi

  • estetyka brzydoty i choroby

  • regres ku pierwotnym formom materii

  • narracja 1- osobowa

  • wspomnienia z dzieciństwa i wczesnej młodości; dorosły narrator

  • XIX- wieczny świat stabilizacji mieszczańskiej i XX wiecznej nowoczesności, tandetnej i podejrzanej moralnie

  • ignorowanie zasady sprzeczności (nadrealiści)

  • mityczność; rodzinno- domowa; nawiązania biblijno- helleńskie; wg Junga byłyby to nawiązania do kolektywnej podświadomości rodzaju ludzkiego

  • hilozoizm- zdolność poruszania się całej materii

  • makabra; przekształcenia ludzi i przedmiotów

  • ironiczny dystans do filozoficznych warstw dzieła

  • język precyzyjny, intelektualny przeplatany z momentami metaforyzacji

• twórczość:

  • Sklepy cynamonowe 1934

  • Sanatorium pod klepsydrą 1937; charakterystyka:

    • zejście do podziemia w poszukiwaniu Ojca

    • walka materialisty ze śmiercią

KAZIMIERZ TRUCHANOWSKI

• twórczość:

  • Ulica Wszystkich Świętych 1936

  • Apteka pod Słońcem 1938

  • Zmowa demiurgów 1947 (uzupełnienie dylogii przedwojennej)

• charakterystyka:

  • inspiracja Schulzem

  • oniryzm

  • małomiasteczkowe realia

  • mitologia rodzinno- domowa

  • Ojciec,

  • magia

  • młodociany bohater- narrator

inne

• bliżej alegorii niż mitu

• aluzje polityczne

• elementy ekspresjonizmu

STEFAN FLUKOWSKI

• Urlop bosmanmata Jana Kłębucha 1939; charakterystyka:

  • nieprzekonywująca parabola trudu i dobroci

  • groteskowa współczesna wieś

  • nieudana

III.PROZA

B. 1932- 1939

19. PROZA NOWEGO, „TRAGICZNEGO POKOLENIA”.

• charakterystyka:

  • pisarze urodzeni 1908- 1910

  • naznaczeni okresem kryzysu, niekiedy bezrobociem lub utratą zdrowia

  • brak przeżycia pokoleniowego

  • kompleks niedojrzałości; postać ojca

  • „życiorysowość”

  • bohater:

    • człowiek dorosły z utrudnieniem próbujący wejść w życie

    • freudowskie dowodzenie pochodzenia klęsk w dorosłości z nieudanego dzieciństwa

    • bezrobotny, nędza (Wspólny pokój Uniłowski, Spowiedź Morton, Szczury Rudnicki)

    • niedojrzały

    • nieustablizowany

    • chory (Wspólny pokój Uniłowskiego, Tragiczne pokolenie Ruth- Buczkowskiego, Spowiedź Mortona, Ucieczka Andrzejewskiego)

    • często pisarz (Wspólny pokój Uniłowskiego, Młodość Jasia Kunefała Piętak, Marionetki Otwinowskiego)

• nurty:

  • realizm społeczny (Marian Czuchnowski)

  • powieść psychologiczna:

    • autobiograficzno- pokoleniowa

    • współczucie dla rówieśnika- bohatera

    • narracja 1- osobowa, personalna

    • życie wewnętrzne

  • kryptopamiętniki, kryptodzienniki

ZBIGNIEW UNIŁOWSKI

• twórczość:

  • Wspólny pokój 1932; charakterystyka:

    • naturalizm

    • życie literackiej bohemy

    • portret- karykatura kwadrygantów (realnie istniejącej grupy); świadectwo ich biedy

    • wady: pijactwo, bezproduktywność

    • studium umierania

    • obraz zbiorowy

  • Dwadzieścia lat życia 1937; charakterystyka:

    • autobiografia lat dziecinnych

    • nawiązania realistyczne

    • zestawiane z Dawidem Copperfieldem

    • okrucieństwo losu- bohater raz zaznawszy za młodu szczęścia następnie przeżywa pasmo krzywd

• charakterystyka:

  • doceniony

  • neonaturalistyczny autobiografizm

  • turpizm, pesymizm

MARIAN RUTH- BUCZKOWSKI

• twórczość:

  • Tragiczne pokolenie 1936; charakterystyka:

    • analiza losów jednej osoby z pokolenia

    • spowiedź dziecięcia wieku

    • autoanaliza pierwszoosobowego bohatera

• charakterystyka:

  • świadomość nadchodzącego nowego kataklizmu

PRZEPLATANIE CZASÓW POWIEŚCIOWYCH (wpływy Prousta)

• Marian Ruth- Buczkowski

• Stefan Otwinowski Życie trwa cztery dni 1936

• Józef Morton Spowiedź 1937

STEFAN OTWINOWSKI

• Życie trwa cztery dni; charakterystyka:

  • cztery dni, które wstrząsnęły życiem bohatera- narratora
    (niespodziewana śmierć ojca i pogrzeb)

  • połączone za pomocą asocjacji z późniejszą relacją

JÓZEF MORTON

• Spowiedź; charakterystyka:

  • proza autobiograficzn- chłopska (zapoczątkowanie tego nurtu)

  • umierający narrator- bohater

STANISŁA PIĄTAK

• charakterystyka:

  • tematem nieprzystosowanie chorego bohatera chłopskiego do trudnych warunków

  • utwory wchodzą w skład większego cyklu przerabianego po wojnie

  • nadrealizm

• twórczość:

  • Młodość Jasia Kunefała 1938; charakterystyka:

    • powieść o dojrzewaniu artysty pisarza

    • włączone fragmenty literacie bohatera- autotematyzm

    • ukazany rodowód bohatera (elementy sagi)

    • zmienne formy podawcze

    • różni narratorzy

  • Białowiejskie noce 1939

ADOLF RUDNICKI

• Szczury 1932; charakterystyka:

  • charakter prekursorski (spowiedzi dziecięcia wieku), choć pozycja nieporadna

  • antyestetyzm

  • kolokwializmy

  • młodzieniec żyjący w malignie

  • konotacje nadrealistyczne

  • niemożność oderwania się od fascynacji ojcem

• Żołnierz, Doświadczenia- tematyka wojskowa (też Uniłowski w Dzień rekruta)

• Lato 1938- Kazimierz nad Wisłą lat 30-tych (też Kuncewiczowa)

• Niekochana 1937; charakterystyka:

  • studium „niedobrej miłości”

JERZY ANDRZEJEWSKI (metafizyka, religijność)

• charakterystyka:

  • odcięcie się od spowiedzi dziecięcia wieku

  • problematyka moralna

  • stabilna konstrukcja powieściowa, odejście od „życiorysowości”

  • powieść- dramat (zamiast powieści- pamiętnika)

  • postawa religijna (zamiast świeckiej)

  • chrześcijański pesymizm (augustiańsko- pascalowski); jansenizm

• twórczość:

  • Drogi nieuniknione 1936- debiut, zbiór opowiadań

  • Ład serca 1938; charakterystyka:

    • zapadła wieś białoruska; bohaterów łączy akcja, a centralnym punktem fabuły jest zbrodnia

    • najważniejsza jest walka, jaką każdy bohater toczy między Dobrem i Złem o swoje zbawienie

    • ksiądz Sieciech- poglądy chrześcijańskiego pesymizmu, jakby porte parole autora; rozdarty wewnętrznie

    • podobieństwo do francuskich dzieł Bernanosa, Mauriaca

III.PROZA

B. 1932- 1939

20. POWIEŚĆ HISTORYCZNA

• geneza:

  • rozwój realizmu społecznego i psychologicznego

  • odchodzenie od poezjopodobieństwa

  • wygaśnięcie nurtów lekceważących tradycję

• charakterystyka:

  • po okresie 1918- 1932 oddalenia tej tematyki- na powrót zwrot ku powieści historycznej

  • autentyzm

  • wielkie postaci historyczne

  • rezygnacja z fikcyjnych wątków romansowych

  • bibliografia przedmiotu

  • cytaty źródłowe

• nurty:

  • europejski- europejski uniwersalizm

    • Zofia Kossak- Szczucka- wyprawy krzyżowe

    • Hanna Malewska Żelazna korona

    • Teodor Parnicki Aecjusz, ostatni Rzymianin

    • Jarosław Iwaszkiewicz Czerwone tarcze (częściowo)

  • rodzimy- okres napoleoński, utrata niepodległości

    • Kruczkowski Kordian i cham

    • Berent

    • Tadeusz Kudliński Rumieńce wolności, Uroki

    • Karol Zbyszewski Niemcewicz, od przodu i tyłu

JAN PARANDOWSKI

• Dysk olimpijski 1933; charakterystyka:

  • pogranicze powieści i literatury popularyzatorskiej

  • sport antyczny

  • krytyka spaczenia sportu zawodowstwem

************************NURT EUROPEJSKI*********************

• geneza:

  • korzystanie z ducha wolności

  • „świadomość europejska” (wpływ Valery’ego)

  • paneuropeizm

• charakterystyka:

  • Europa jako całość zagrożona od barbarzyńców („innych”)

  • pytanie o znaczenie narodu w tym kręgu kulturowym (Czerwone tarcze Iwaszkiewicza)

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• Czerwone tarcze 1934; charakterystyka:

  • utwór nie odbiega daleko od tematyki i problemów innych utworów Iwaszkiewicza

  • swoboda w traktowaniu historii

  • brak stylizacji językowej

  • XII-wieczne średniowiecze

  • wyższość kulturowa Polaków i ich ciągłe zagrożenie suwerenności

  • sprzeciw wobec uniwersalistycznych planów Franciszka Barbarossy

  • Henryk sandomierski- konflikt polityki z etyką

  • zakończeniu rezygnacyjne; cofnięcie się przed morderstwem braci stojących na drodze do zjednoczenia państwa i odzyskania korony

ZOFIIA KOSSAK- SZCZUCKA (pozycje cykliczne)

• Krzyżowcy 1935; charakterystyka:

  • zbeletryzowana historia wyprawy krzyżowej

  • uczestnictwo polskich rycerzy posiada drugorzędne znaczenie

  • ospałość kulturowa Polaków

  • Imko Strzegonia powraca po wyprawie do Polski sam niezmieniony, choć cała Europa uległa przeobrażeniu

  • środki wtórne (tematyka wymagała większej ekspresji)

  • konieczność wiary, gdyż ludzkość jest ułomna

• Król trędowaty 1937; król Baldwin IV

• Bez oręża 1937; król Jan de Brienne, właściwym bohaterem Franciszek z Asyżu, jest on przeciwwagą dla pesymistycznej koncepcji ludzkiej natury

************** POWIEŚCI BIOGRAFICZNE******************

• charakterystyka:

  • wpływy psychologii

  • rewolucja stracheyowska (Giles Lytton Strachey- twórca nowoczesnej beletryzowanej biografistyki

  • problem władców i władzy

• rodzaje:

  • biografistyka naukowa- dbałość o autentyzm

    • Maria Czapska Ludwika Śniadecka 1938

    • Tadeusz Boy- Żeleński Marysieńka Sobieska 1937

  • powieść biograficzna- dopuszczenie fikcyjności

    • Karol Zbywszewski Niemcewicz od przodu i tyłu 1939 (odrzucona praca doktorska, dlatego tyle przypisów)

    • Adolf Mowaczyński, Najpiękniejszy człowiek mego pokolenia. Brat Albert 1936, Młodość Chopina 1939- eseje gawędy

    • opowieści biograficzne Berenta

    • Alina Świderska Prometeusz i perliczka 1936, Król bez ziemi, Król bez bajki 1938- życiorysy Wagnera; Zygmunt 1938- Krasińskiego

HALINA MALEWSKA (debiut Wiosna grecka- kolos kagathos ucieleśniony przez Platona)

• Żelazna korona 1937; charakterystyka:

  • postać autentyczna potraktowana jakby była postacią fikcyjna

  • problem trudu panowania

  • Karol V- przegrywa jako zwolennik anachronicznej idei chrześcijańskiego państwa uniwersalnego

  • abdykacja jako poświęcenie się modlitwie i kontemplacji, odejście od spraw świeckich

TEODOR PARNICKI

• Aecjusz, ostatni Rzymianin 1937; charakterystyka:

  • skoncentrowany na osobie bohatera

  • analizy psychologiczne

  • proza stosująca techniki filmowego zbliżenia, zmienności planów, najazdów kamery

  • temat zdobycia władzy i gry politycznej

****************************************************************

LEON KRUCZKOWSKI

• Kordian i cham 1932; charakterystyka:

  • bohaterem autentyczny obrońca chłopów i sam chłop z pochodzenia, za swoją działalność oddany przez dzierżawcę wioski w rekruty, Kazimierz Deczyński

  • podstawą pamiętnik Deczyńskiego Opis życia wieśniaka polskiego z 1907 roku- liczne jednak zmiany

  • historyczny realizm społeczny

  • głównym bohaterem warstwa chłopska w epoce Królestwa Kongresowego

  • główny przedstawiciel podchorążych - zawadiaka, głupiec, pozbawiony ideałów- nowe wcielenie Kordiana (policzek dla romantyzmu)

  • równorzędnie przedstawienie postaci weterana wojen napoleońskich, kowala Derkacza; akcja sięga do epoki legionowej

WACŁAW BERENT

• charakterystyka:

  • milczenie w latach 20-tych

  • czasy stanisławowskie do powstania listopadowego

  • opowiedzenie się za Janem Henrykiem Dąbrowskim

  • środowisko literatów, publicystów (Kuźnica Kołłątajowska min.)

  • epoka demoralizacji i upadku i ciągłej walki o ocalenie

  • rezygnacja z ciągłości narracyjnej

  • monografia procesu, „nurty”

  • poszczególne życiorysy zazwyczaj przedstawiane fragmentarycznie

  • wirtuozeria języka- wymowność, rytmika i eufonia;

  • stylizacja na język Oświecenia

  • cytaty z epoki

  • moralizatorstwo

  • katastrofizm

• twórczość:

  • Nurt 1934

  • Diogenes w kontuszu 1937

  • Zmierzch wodzów 1939

TADEUSZ KUDLIŃSKI

• charakterystyka:

  • kościuszkowsko- napoleońska epoka

  • nazywany „uczniem Berenta”

  • bohaterami historyczni wodzowie narodu: Kościuszko, książę Józef, książę Adam Jerzy Czartoryski

  • przeciwstawienie Poniatowskiego i Czartoryskiego i cesarzy: Napoleona i Aleksandra

  • zakończenie klęską i śmiercią bohaterów (zgodnie z historią)→ Popioły kończą się ruszeniem na Moskwę, więc mimo wszystko takie zakończenie jest świadomym wyborem

• twórczość:

  • Rumieńce Wolności 1937

  • Uroki 1938

INNA TEMATYKA NURTU POLSKIEGO:

• powstanie styczniowe (Stanisław Szpotański- pisarz historyczny, Antonina Sokolicz)

• epoka międzypowstaniowa (Antoni Wysocki, Aleksander Świętochowski)

HERMINIA NAGLEROWA

• Krauzowie i inni 1936; charakterystyka:

  • z cyklu: Kariery

  • rodzina i jej losy od młodości poprzedniego pokolenia

  • podobieństwo do Nocy i dni

  • codzienność

  • akcja zakończona na 1865- 1867

  • Galicja; przełomowy moment

  • wymiana wzorca romantyka na realistę, spiskowca na organicznika, ofiary na człowieka sukcesu

***************************SCIENCE FICTION*******************

ANTONI SŁONIMSKI

• Dwa końce świata 1937; charakterystyka:

  • fantastyka naukowa służebna wobec historiozoficznej i politycznej

  • rozwój dalszej sytuacji politycznej

  • zapowiedź zagłady i kataklizmu wojny spowodowanej przez zwyrodnialca

  • wizja bezludnej Warszawy, po której błąka się kilku robinsonów

  • rozterki grupki ocalałej inteligencji wobec perspektywy przymusowej pomocy prymitywnym Lapończykom