PROZA GROTESKOWA
Groteska pojawiła się w języku literackim na początku XVI w. we Włoszech wraz z odkryciem fresków o tematyce mitologicznej. Na początku nazywała późnorenesansowy styl imitujący malarstwo antyczne.
Wiek XVIII - groteska stała pod wpływem rozwoju karykatury, popularności satyry.
Wiek XIX - mieszanie form, typów przedstawiania rzeczywistości - romantyczna teoria sztuki. W okresie tym został teoretycznie sformułowany nowy typ sztuki - połączenie brzydoty, piękna, komizmu.
Wiek XX - groteska rozpoznawalna od razu, radykalne zaprzeczenie werystycznym konwencjom powieści.
Polska - pierwszy raz jako kalka z języka niemieckiego w XIX wieku, związana ze sztuką modernistyczną.
W estetyce - dążenie do syntezy
Sztuka secesji - nobilitowała ornament, brak perspektywy, asymetria, antropomorfizacje, mikro - i makroskopia (nadnaturalnie małe lub wielkie składniki).
XX-lecie - groteska określona była przez dwa typy zjawisk:
recepcja nowych kierunków artystycznych (futuryzm, dadaizm),
nawiązywanie do tradycji ekspresjonistycznej.
Witkiewicz:
„622 upadki Bunga, czyli demoniczna kobieta” 1910/1911
„Pożegnanie jesieni” 1927
„Nienasycenie” 1930
„Jedyne wyjście” lata 60-te, wydana pośmiertnie.
Twórczość przesycona działaniem tzw. Teorii Czystej Formy. Groteskowość związana z negacją realistycznej konwencji literackiej.
Witkiewicz odrzucał psychologiczną motywację postaci. Postaci - marionetki, a nie prawdziwi ludzie.
Cechy groteski Witkiewicza:
posługiwanie się różnymi kontrastami,
mieszanie stylów,
hiperbolizacja (służy ukazaniu deformacji świata),
demonizacja postaci (głównie kobiety),
karykatura,
ironia,
humor,
nazwiska mają znaczenie,
katastrofizm.
Bruno Schulz:
„Sklepy cynamonowe” 1936
„Sanatorium pod klepsydrą” 1938
w swej twórczości dążył do zacierania granic między tym, co rzeczywiste a tym, co nierzeczywiste.
Dehierarchizacja - nie ma żadnej dominanty,
Lalki, manekiny, animizacje, metamorfozy,
Świat dorosłych podpatrywany przez małego chłopca.
Witold Gombrowicz:
odrodził pojęcie groteski,
jego twórczość dzieli się na dwie części:
przed 1939 r.
po 1939 r.
Dramat: „Iwona, księżniczka Burgunda”
Proza: opowiadania z 1933 - „Pamiętnik z okresu dojrzewania”
1937 - „Ferdydurke”
„Opętanie” - powieść grozy.
Filozofia Gombrowicza:
teza - osobowość jednostki jest zniekształcona przez to, co społeczne, tzw. forma - normy regulują życie społeczeństwa i poszczególnych jednostek. Forma - zbiór masek i ról, jakie nakłada na ludzi życie społeczne,
życie społeczne - kostium dojrzałości, ratunkiem jest ucieczka w niedojrzałość,
człowiek nie istnieje indywidualnie, a staje się w kontakcie z inną jednostką; nie można odrzucić formy zewnętrznej, ale można ją oswoić,
ścieranie się antagonistycznych wartości:
dojrzałość - niedojrzałość,
wychwalanie - poniżanie,
forma - deformacja,
piękno - brzydota,
Gombrowicz chętnie posługiwał się stereotypami fantastyki.
„Ferdydurke”
powieść zawieszona między tytułem a zakończeniem,
tytuł - znaczy przez to, że nic nie znaczy; zaczerpnięty z powieści amerykańskiego pisarza, nic nie znaczy,
zakończenie - wierszyk „koniec i bomba, kto nie czytał ten trąba” - zaczerpnięty od służącej, którą nazywał Anielą Ciemną.