Proza kobieca Dwudziestolecia
Krótka charakterystyka sylwetek kobiet Dwudziestolecia:
Helena Boguszewska (1886-1978) - polska powieściopisarka, żona literata J. Kornackiego. Ukończyła Wydział Przyrodniczy UJ. Debiutowała w latach 1909-1910 drobnymi opowiadaniami dla dzieci na łamach Płomyka i Płomyczka. W latach 1918-1919 opublikowała cykl podręczników przyrodniczych dla szkół podstawowych. W latach dwudziestych rozpoczęła działalność publicystyczną, zajmując się głównie problematyką społeczną i oświatową, losem dzieci biednych i kalekich. Debiutem książkowym była powieść Świat po niewidomemu z 1932. Od 1934 współpracowała z Jerzym Kornackim. W latach 1933-1937 współzałożycielka i przewodnicząca zespołu literackiego "Przedmieście". W latach 1944-1946 posłanka do Krajowej Rady Narodowej. Wybitna działaczka społeczna. Pracowała także w Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego oraz w Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich.
Trzeba pamiętać, że wiele książek poświęciła dzieciom, szczególnie tym upośledzonym i kalekim (m.in. wspomniany już Świat po niewidomemu 1932, Czerwone węże 1933, Dzieci znikąd 1934), a także ludziom pracy dotkniętym ubóstwem i pokrzywdzonym. Przy tej postaci także należy pamiętać szczególnie o powieści psychologicznej Całe życie Sabiny. Wydana została w 1934. Opowiada o ciężko chorej Sabinie i ostatnich dniach jej życia. Kobieta jest świadoma zbliżającej się śmierci. Sabina rekonstruuje wydarzenia przeszłości; jej przeważającym odczuciem jest myśl o nieudanym życiu rodzinnym. Książka napisana jest mową pozornie zależną; stanowi monolog. Powieść była ekranizowana w 1969 pod tym samym tytułem.
Twórczość Boguszewskiej:
1932 "Świat po niewidomemu"
1933 "Ci ludzie"
1933 "Czerwone węże"
1934 "Całe życie Sabiny"
1934 "Dzieci znikąd"
1934 "Za zielonym wałem"
1938 "Anielcia i życie"
1945 "Wspomnienie o Halinie Górskiej"
1946 "Nigdy nie zapomnę"
1947 "Czekamy na życie"
1949 "Żelazna kurtyna"
1952 "Czarna kura"
1955 "Pozbierane dzieci"
1956 "Siostra z Wisły"
1958 "Maria Elzelia"
1961 "Poprzez ulice"
1965 "Zwierzęta śród ludzi"
1979 "Adolf i Marian"
Razem z Jerzym Kornackim:
1935 "Jadą wozy z cegłą"
1935 "Wisła"
1936 "Polonez"
1946 "Ludzie śród ludzi"
1955 "Las"
1959 "Zielone lato 1834"
Aniela Gruszecka (1884-1976) /zamężna Nitschowa, pseudonim Jan Powalski/ - pisarka i krytyk literacki. Córka Artura Gruszeckiego - polski dziennikarza, powieściopisarza, krytyka literackiego (wzorował się na doświadczeniach i warsztacie Emila Zoli; jego powieści to monografie określonych zjawisk społecznych lub bohaterów środowiskowych, najczęściej zbiorowych). Gruszecka studiowała nauki ścisłe na Uniwersytecie Jagiellońskim i na Sorbonie. W 1913 wyszła za mąż za profesora językoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego Kazimierza Nitscha, o którego pracy i życiu napisała w książce Całe życie w przyrodzie mowy ojczystej (1976). Była związana ze środowiskiem intelektualno-artystycznym Krakowa, które sportretowała w powieści Przygoda w nieznanym kraju.
Otrzymała nagrodę literacką miasta Krakowa (1935) i województwa krakowskiego (1948).
Debiutowała powieścią wspomnieniową z dzieciństwa W słońcu (1913). Nowatorstwem artystycznym odznaczyła się powieść psychologiczna Przygoda w nieznanym kraju (1933, wznow. 1957), której akcja toczy się w krakowskich środowiskach intelektualnych i artystycznych. Ważne miejsce w twórczości Gruszeckiej zajmują popularne powieści historyczne dla młodzieży, których akcja toczy się w średniowiecznej Polsce: Król (1913), W grodzie żaków (1913, wznow. 1947), Od Karpat nad Bałtyk (1946), Nad jeziorem (1921, wznow. 1961) czy Powieść o kronice Galla (tom 1-6, 1960-1970). "Sielanka wielkopolska" Nad jeziorem wyróżnia się szczególnie umiejętną archaizacją języka. Wielotomowy cykl Powieść o kronice Galla stanowi powieściową panoramę dziejów Kroniki Polskiej, ukazująca jej powstanie, znaczenie historyczne, spory naukowe, jakie budziła wśród kolejnych pokoleń.
Aniela Gruszecka współpracowała z czasopismem "Przegląd Współczesny", w którym ogłosiła wiele studiów o literaturze, m.in. O powieści (1927), Stare i nowe w powieści współczesnej (1933), Klasyfikacja a życie na terenie powieści (1934). Opublikowała w nim także recenzje kilku głośnych debiutów - Witolda Gombrowicza, Adolfa Rudnickiego, Zbigniewa Uniłowskiego.
Irena Krzywicka (1899-1994) /z domu Goldberg/ - polska feministyczna pisarka, publicystka i tłumaczka. Współpracowniczka Tadeusza Boya-Żeleńskiego, propagowała świadome macierzyństwo, antykoncepcję i edukację seksualną.
Urodziła się w polskiej rodzinie żydowskiej (lewicowej inteligencji), jej ojciec Stanisław Goldberg był znanym działaczem socjalistycznym, zesłanym na Syberię (gdzie urodziła się Irena). Ojciec na zesłaniu zaraził się gruźlicą i wkrótce po powrocie na ziemie polskie zmarł. Irenę wychowywała matka (dentystka i wielbicielka literatury polskiej) w duchu racjonalizmu i tolerancji.
Ukończyła szkołę średnią, a następnie w 1922 polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, napisanej pracy doktorskiej nie obroniła (na skutek konfliktu z promotorem). W czasie studiów opublikowała swój pierwszy esej Kiść bzu.
W 1923 wyszła za mąż "z przyjaźni" za Jerzego Krzywickiego, syna socjologa i rzecznika praw kobiet Ludwika Krzywickiego. Razem z mężem zdecydowała o otwartym charakterze ich związku i niedługo po ślubie wyjechała na Korsykę z kochankiem. Mimo notorycznej niewierności szanowała i ceniła swojego męża oraz dążyła do utrzymania tego małżeństwa, które oceniała jako udane. Urodziła synów Piotra i Andrzeja.
Była autorką kilku powieści, tłumaczyła m.in. utwory H.G. Wellsa, Frischa (Homo Faber) i Dürrenmatta, popularyzowała w Polsce twórczość Marcela Prousta. Przełomem okazała się dla niej współpraca z Boyem-Żeleńskim, w którym zakochała się. Ten pozamałżeński głośny związek a także wspólna z kochankiem działalność na rzecz upowszechnienia edukacji seksualnej i kontroli urodzeń, uczyniły z Krzywickiej najbardziej znaną działaczkę feministyczną okresu przedwojennego; była skandalistką świadomie poruszającą drażliwe kwestie aborcji, seksualności kobiet i homoseksualizmu. Była przeciwniczką monogamii i głosiła wolność seksualną dla kobiet (taką samą, jaką tradycyjnie mieli mężczyźni), domagała się też polepszenia warunków życia więźniów, aby ograniczyć rozwój dewiacji. Głosiła tolerancję dla homoseksualizmu, który określała jako "odwrócenie instynktu płciowego", w swojej istocie zupełnie naturalnego (tzw. "mańkut płciowy"). Domagała się legalizacji aborcji, aby zlikwidować groźne dla życia kobiet "podziemie aborcyjne".
Wspólnie z Boyem-Żeleńskim otworzyła w Warszawie klinikę, w której udzielała bezpłatnych porad dotyczących świadomego macierzyństwa; założyła dodatek do "Wiadomości Literackich" pt. "Życie Świadome", który propagował edukację seksualną i w którym publikowali tacy pisarze jak m.in. Zofia Nałkowska, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska i Wanda Melcer.
Była obiektem ataków ze strony środowisk prawicowych, które zarzucały jej "szkodzenie narodowi", atakowali ją także znani pisarze liberalni, tacy jak Jan Lechoń, Maria Dąbrowska i Jarosław Iwaszkiewicz, którzy protestowali przeciwko dominacji kwestii seksualnych w jej twórczości.
Podczas wojny i okupacji Krzywicka musiała ukrywać się pod innym nazwiskiem, ponieważ znajdowała się na liście osób przeznaczonych przez nazistów do zamordowania. Współpracowała z AK, straciła najbliższe osoby: męża, kochanka oraz syna Piotra.
W 1963 wyjechała za synem Andrzejem z Polski, najpierw do Szwajcarii a później do Francji i nigdy już nie wróciła do Polski. W 1992 opublikowała swoją ostatnią i najbardziej popularną (do dzisiaj pojawiło się 5 wydań) książkę autobiograficzną Wyznania gorszycielki.
Najważniejsze dzieła Krzywickiej:
- Pierwsza krew 1933 (od 1948 pod nowym tytułem Gorzkie zakwitanie)
- Sekret kobiety 1933
- Sąd idzie (reportaże sądowe) 1935
- Co odpowiadać dorosłym na drażliwe pytania (eseje) 1936
- Ucieczka z ciemności, nowele, 1939
- Tajemna przemoc 1947
- cykl powieści Skuci i wolni:
* Rodzina Martenów 1947
* Bunt Kamila Martena 1948
* Siew przyszłości 1953
- Dzieci wśród nocy 1948
- Dr Anna Leśna 1951
- Żywot uczonego. O Ludwiku Krzywickim 1951
- Wichura i trzciny 1959
- Wielcy i niewielcy (wspomnienia) 1960
- Mieszane towarzystwo. Opowiadania dla dorosłych o zwierzętach 1961
- Miłość... małżeństwo... dzieci... (przedruk esejów publ. w latach 1950-1962) 1962
- Wyznania gorszycielki (autobiografia) 1992
Maria Kuncewiczowa /ze Szczepańskich/ (1895-1989) - polska pisarka. Studiowała filologię francuską w Nancy, filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim i Uniwersytecie Warszawskim, śpiew w konserwatoriach warszawskim i paryskim. Od 1924 pracownica polskiego PEN-Clubu.
W czasie wojny we Francji i Anglii, 1956 wyjechała do USA, wykładając 1963-1971 literaturę polską w uniwersytecie w Chicago. Po kolejnych pobytach w kraju zamieszkała w swoim domu w Kazimierzu nad Wisłą. 1938 otrzymała Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury.
Wybitna współtwórczyni polskiej prozy psychologicznej, począwszy od pierwszych swoich utworów: zbioru opowiadań Przymierze z dzieckiem (1927), mikropowieści Twarz mężczyzny (1928), po znakomite studium psychologiczne starzejącej się kobiety Cudzoziemka (1936).
Utwory poświęcone problematyce społeczno-obyczajowej międzywojennej Polski, pełne interesujących portretów bohaterów, jak opowiadania: Dwa księżyce (1933), Dyliżans warszawski (1935), Serce kraju (1939), W domu i w Polsce (1939). Pierwsza polska powieść radiowa Dni powszednie państwa Kowalskich i Kowalscy się odnaleźli (1938).
Wojenne i powojenne losy Polaków na obczyźnie opisała m.in. w dzienniku z 1939 Klucze (Londyn 1943), powieściach Zmowa nieobecnych (tom 1-2, Londyn 1946, Monachium 1950), Leśnik (Paryż 1952), Gaj oliwny (1961), Tristan 1946 (1967).
Autobiograficzna proza o charakterze eseistycznym Fantomy (1971) i Natura (1975). Szkice z podróży do Hiszpanii Don Kichot i niańki (1965). Antologie polskiej literatury współczesnej w języku angielskim: The Modern Polish Prose (1945) i The Modern Polish Mind (1962).
W 1989 roku Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej przyznał jej tytuł doktora honoris causa.
Wanda Melcer (1896-1972) - (1°voto Rutkowska, 2°voto Sztekkerowa), polska powieściopisarka, poetka, publicystka. Studiowała filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. Ukończyła Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie. 1927-1939 była współpracowniczką Wiadomości Literackich. W czasie okupacji w Armii Krajowej. 1946 redaktorka czasopisma Morze.
Debiutowała jako poetka w Sfinksie 1912, ale po wydaniu dwóch tomików wierszy zajęła się wyłącznie pisaniem powieści i reportaży. Uznanie zdobyła jej powieść Miasto zwierząt (1924), a także inne, społeczno-obyczajowo-środowiskowe, np. Święta kucharka (1930), Morele Madzi (1938).
Rozgłos zyskały tomy reportaży, m.in.: Kochanek zamordowanych dziewcząt (1934) i Czarny ląd - Warszawa (1936) - o stołecznej dzielnicy żydowskiej. Po wojnie opublikowała m.in. reportaże: Wyprawa na odzyskane ziemie (1945) i powieści współczesne, m.in.: Wyspa szczęścia (1947), Zazdrosna (1967).
Zofia Nałkowska (1883-1978) - jako prozaik debiutowała w 1903 roku opowiadaniem drukowanym w Ogniwie. W pierwszym okresie twórczości pisała powieści psychologiczno-obyczajowe w poetyce modernistycznej, dotyczące głównie życia i sytuacji społecznej kobiet, m.in. Książę (1907), Rówieśnice (1909), Węże i róże (1915) oraz nowele Koteczka, czyli białe tulipany (1909).
Po odzyskaniu niepodległości poszerzyła zainteresowania o aktualną problematykę społeczno-polityczną, porzucając wybujały indywidualizm i pogłębiając refleksję filozoficzną w powieściach o przedwojennej warstwie rządzącej: Romans Teresy Hennert (1923), Choucas (1927), Niebieska miłość (1928), Granica (1935), Niecierpliwi (1939), Węzły życia (1948; wyd. 2 rozszerzone, tom 1 1950, tom 2 1954), a także w dramatach, np. Dom kobiet (1930). Dociekliwością psychologiczną cechują się również Charaktery (1922), autobiograficzny Dom nad łąkami (1925) oraz opowiadania Ściany świata (1931).
Plonem jej pracy w Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich był tom wstrząsających opowiadań o ludobójstwie Medaliony (1946). Nałkowska napisała również książkę biograficzną dla młodzieży Mój ojciec (1953), wybór Charaktery dawne i ostatnie (1948), zbiór esejów i szkiców Widzenie bliskie i dalekie (1957). Duże zainteresowanie wzbudziło opublikowanie części jej wspomnień Dzienniki czasu wojny (1970-2000). W 1956 wydano Pisma wybrane (tom 1-2).
Była współautorką scenariusza filmu Granica (1938) w reżyserii J. Lejtesa wg własnej powieści. W 1978 powstała druga wersja ekranowa tej powieści wg scenariusza J. Hena, w reżyserii J. Rybkowskiego. Nałkowska interesowała się żywo dokonaniami filmowymi, w 1947 roku opracowała pisemną opinię o scenariuszy filmu Ostatni etap (1948) W. Jakubowskiej, a w 1957 wypowiedziała się na temat polskiej szkoły filmowej (Widzenie bliskie i dalekie, Warszawa 1957).
Elżbieta Szemplińska-Sobolewska (1909-1991) - polska poetka i prozaik.
Studiowała prawo oraz polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Debiutowała jako prozaik w 1926 roku na łamach czasopisma "Robotnik" opowiadaniem Ojciec. W 1932 roku ogłosiła swoją pierwszą powieść Narodziny człowieka. W 1941 była we Lwowie redaktorką kwartalnika "Almanach Literacki", organu Sojuza Pisatielej USRR. Lata 1941-1944 spędziła w ZSRR, była współpracowniczką miesięcznika "Nowe Widnokręgi". W 1946 roku przebywała w placówce dyplomatycznej w Luksemburgu. W latach 1946-1962 przebywała na Zachodzie. Do Warszawy powróciła w 1961 lub 1962 roku.
Twórczość Szemplińskiej-Sobolewskiej:
* Łańcuch
* Pożegnanie
* Krzyż Warszawy
* Warszawa w ogniu
* Powrót z daleka
* Narodziny
* Notatki z podróży
* Potrójny ślad
* Kochankowie z Warszawy
* Śmierć Bazylego
Proza kobieca Dwudziestolecia
-4-