Spór o powieść kobiecą w 20-leciu międzywojennym

- Joanna Krajewska, Jazgot niewieści i męskie kasztele. Z dziejów sporu o literaturę kobiecą w Dwudziestoleciu między wojennym, Poznań 2010 (tu zwłaszcza teksty: Ireny Krzywickiej, Marii Kuncewiczowej, Antoniego Słonimskiego).

Spór rozegrał się w 1928 na łamach Wiadomości Literackich (Warszawa 1924-39).

• Program WL: świadomie eklektyczny - cel: ożywienie lit. poprzez publikację tekstów autorów o różnych światopoglądach - hasła: obiektywizm, apolityczność, swoboda, nowoczesność, walka z „wstecznictwem”, popularyzacja lit.

• Profil społeczno-kulturalny − tygodnik − założyciel: Mieczysław Grydzewski - raczej dla inteligencji - duży format (gazetowy) - nakład raczej niewielki (15 tys.)

• Początkowo: felietony, teksty informacyjne; od lat 30. dłuższe teksty o problematyce społecznej, literackiej etc.

• Po przewrocie majowym solidaryzowało się z obozem sanacyjnym; w latach 30. (po procesie brzeskim) związało się z „lewicą sanacyjną” (racjonalizm, laicyzm, pacyfizm, nastawienie antyrasistowskie, proaborcyjne i eugeniczne

• Pisali głównie skamandryci (Tuwim, Słonimski, Iwaszkiewicz, Wierzyński, Wittlin) oraz Liebert, Boy-Żeleński, Choromański, Pawlikowska-Jasnorzewska, Irzykowski

• W 1933 debiutował Schulz

• Kontynuacja: 1946-1981 - Londyn − Wiadomości

1. Irena Krzywicka, Jazgot niewieści czyli przerost stylu

• Artykuł:

• Przerost stylu - choroba współczesnego pisarstwa kobiecego i męskiego (nadmierna opisowość, za dużo porównań) - przykład Twarz mężczyzny M. Kuncewiczowej

• Lit. wywołuje ogłupienie czytelnika (trudno znaleźć sens)

• Przerost formy nad treścią (piętrzenie metafor, epitetów, wyolbrzymianie rzeczy błahych), krytyka naiwnej prozy poetyckiej, jazgotu niewieściego

• Pisarki są utalentowane, ale brak im dobrego (męskiego) stylu, za dużo w niej kobiecej histerii, przesady i sztuczności

• Choroba polskiej prozy: nadużywanie języka, hipertrofia stylu (patos, liryzm)

• Niewiele pisarek (i pisarzy także) intelektualizuje język jak wybitni twórcy z Zachodu: Proust, Mann, Wells(sic!)

• Postulat jasnego stylu, przejrzystości, „nowego klasycyzmu”, psychologizmu

• Przyczyny obecnego stanu rzeczy: rozbiory i podporządkowanie lit. ideom narodowowyzwoleńczym

• Autorka-krytyczka:

• 1928 - poznaje Boya-Żeleńskiego, długoletni romans, partnerstwo

• walka o wolność i równouprawnienie kobiet w sprawach życia rodzinnego, cielesności, seksualności (batalie wspierały WL -> od 1932 dodatek: Życie świadome)

• Liga Reformy Obyczajów (razem z Boyem), krytyka karalności aborcji, edukacji nt. planowania rodziny

• 3 pola realizacji swoich poglądów:

1. Publicystyka - WL

2. Pisarstwo - Pierwsza krew, dylogia Kobieta szuka siebie

3. Krytyka literacka - recenzje i szkice o lit. kobiecej (Żmichowska, Orzeszkowa, siostry Bronte, George Sand); zbiór szkiców Sekret kobiety (przepis na recenzję: od sprawozdania z książki do omówienia kwestii obyczajowych poruszonych przez książkę), ważne by o kobietach pisały kobiety;

• Krytyka personalistyczno-psychologiczna (osobowość autorki w centrum, analiza procesu twórczego)

• Próbuje być krytyczką feministyczną (pisanie z kobiecej perspektywy, dowartośiowanie pisarek)

• Podobieństwa do ginokrytyki (próba zdefiniowania specyfiki kobiecego pisarstwa)

• Ambiwalentny stosunek do kobiet-pisarek - niby je wspierała, ale i czuła się od nich lepsza, utożsamiała się ze światem „Ziemiańskiej” - mężczyznami (czuła dumę, że jako jedna z nielicznych kobiet zasiadała przy stole Lechonia) - Krzywicka chce być akceptowana wśród mężczyzn-pisarzy, a tylko pisarka „z głową jakby męską” (vide Orzeszkowa) ma na to szansę

• Preferowała realizm i naturalizm XIX wieku; marginalizowała nowoczesne techniki powieściowe (bo nie pomagają w reformie obyczajów)

• Artykuł Syrena (o Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej):

• Powściągliwy, jasny styl pozwala przekazać prawdę psychologiczną

• Doskonałość formalna, świetne metafory pomagające uzyskać efekt zwięzłości

• Męscy krytycy nie rozumieją poezji Jasnorzewskiej, bo są facetami, a ona jest przykładem dobrej poezji kobiecej (i dla kobiet)

2. Maria Kuncewiczowa, Metaforyzm i męskie kasztele

• Krytyka intelektualnego rozbioru książki (nieważna erudycja pisarza, ale efekt jaki jego dzieło wywrze na czytelniku)

• Postulat uniwersalistyczno-metafizycznego patrzenia na świat i lit. (nieważne tu i teraz, liczy się perspektywa holistyczna; „Człowiek nie kończy się na własnej skórze” - z Nałkowskiej)

• Książka-życie a nie ksiażka-narzędzie (Krzywicka)

• Styl metaforyczny to najlepsze narzędzie do opisu metafizyki świata

• Polacy są z natury nastawieni na „czucie” a nie intelekt jak ludzie Zachodu

• Implicite: Krzywicka jest zby męska w postawie krytycznej

• Wezwanie do tolerancji - niech każdy pisze jak chce, ale niech nie zamyka się na innych twórców (potem faceci mogą wrócić na „męskie kasztele”)

3. Antoni Słonimski, O mówieniu i paplaniu

• Opozycja mówienie (męski) / paplanie (kobiece)

• Atak na Kuncewiczową za to, że nie odpowiada na zarzuty Krzywickiej (brak konsekwencji: Słonimski sam nie odpowiada na zarzuty Kuncewiczowej)

• Brak pierwiastka intelektualnego u młodych pisarek

• Z wybujałym metaforyzowaniem jest jak z wódką - obie skłonności trzeba tępić

• Wyraźny mizoginizm (np. byłoby lepiej, gdyby pisarek było jak najmniej)

4. M. Kuncewiczowa, Dygresja oraz A. Słonimski, Proszę o dzwonek

• Wzajemna pyskówka (głównie ze strony Słonimskiego), obalanie argumentów, a najczęściej stawianie tezy, że przeciwnik nie pisze o rzeczywistości, ale fantazmatach

5. I. Krzywicka, Metafory i metatfory

• Hipertrofia stylu dotyczy obu płci, ale Krzywicka chce się zajmować tylko pisarkami

• Metaforyzm - nowa religia, sztandar kobiecej twierdzy

• Docenia dobrą metaforę (prostą, logiczną, oryginalną, precyzyjną), atakuje „metatwory”

6. P. Hulka−Laskowski, Kolana Heleny Fourment [żona Rubensa; namalował ją b. realistycznie, z fałdami tłuszczu pod kolanami - i to tak jarało Hulka-Laskowskiego]

• Wstęp o sztuce: Rubens malował prawdziwie (zgodność stylu i formy)

• Treść - domena pisarzy; styl - pisarek;

• Styl jest ok póki nie przekracza miary - u pisarek tak się dzieje

7. K. Irzykowski, Metaphoritis i złota plomba

• Porównuje przesadę metaforyzowania Przybosia i Peipera (jedzie po nich, jak po kobyle, zwłaszcza krytykuje koncepcję metafory opartej na szerokich skojarzeniach, definiuje też dobrą metaforę - np. najlepsze jest wymowne milczenie, wilgotne milczenie albo tyfoidalne milczenie - niet) do hipertrofii poetyzmów w powieściach współczesnych (np. Kuncewiczowej)

Konteksty:

Stanisława Przybyszewska, Kobieca twierdza na lodzie (niepublikowane)

• Czy styl metaforyczny (czułostkowość, emocjonalność) jest charakterystyczny dla kobiet? Nie, ale kobiety się z nim utożsamiają, bo chcą pokazać/potwierdzić, że są kobiece (emancypacja zamazuje granice męskie-kobiece)

• Metafora „jest kobiecą twierdzą na lodzie” (to maska, osłona przed pokazaniem „ja” i wystawieniem się na osąd - wg G. Borkowskiej) - ale to twierdza słaba

Męska krytyka, XIX wiek	Krytyka feministyczna, XX wiek
metaforyka „płynu ustrojowego”
Negatywne nastawienie Literatura łzawa, płaczki literackie, wylewanie się słów, siąkanie, jazgot niewieści Intelekt - domena pisarzy; „patrzenie” - pisarki piszą bez sięgania istoty rzeczy Mowa - domena pisarzy; pisarki - „coś przez nie gada”	Pozytywne nastawienie Metafory związane z płynem ustrojowym opisują kobiece pisanie całym ciałem / pisanie wewnątrz własnego ciała / pisanie przynależy do kobiecej fizjologii
metaforyka paplania / tkania
Negatywne nastawienie Paplanie, plecenie bzdur, plotkowanie	Pozytywne nastawienie Patronki: Ariadna, Parki, Arachne, Penelopa Ang. plot - fabuła -> splatanie fabyły, tkanie opowieści -> tworzenie R. Barthesa koncepcja tekstu - tkaniny -> Miller - arachnologia (Arachne - patronka kobiet-pisarek), podział na przędzenie (nie tworzy gotowego produktu) i tkanie (tworzenie nowego, archetyp twórczości kobiecej), zatarcie opozycji podmiot/przedmiot (kobieta tworzy z własnego ciała)

3

---