Wydolność fizyczna - zdolność człowieka do wykonania wysiłku fizycznego przy określonej sprawności fizjologicznych mechanizmów zapewniających efektywną i ekonomiczną adaptację ustroju podczas pracy, oraz szybki powrót do stanu wyjściowego w czasie wypoczynku.

Czynniki determinujące ogólną wydolność fizyczną:

1.Cechy budowy somatycznej (wysokość i ciężar ciała)

2.Potencjał energetyczny:

a) beztlenowe procesy metaboliczne (decydują o nich mięśniowe zasoby związków wysokoenergetycznych, aktywność enzymów oddechowych i glikolitycznych, pojemność buforowa krwi).

b) tlenowe procesy metaboliczne (o sprawności tych procesów decyduje maksymalna wentylacja i pojemność dyfuzyjna płuc, pojemność tlenowa krwi, pojemność minutowa serca, ilość krwi krążącej, dyfuzja tlenu na poziomie tkane, utylizacja tlenu przez tkanki).

c) rezerwy energetyczne ustrojowe i narządowe (zasoby energetyczne, sprawność współdziałających mechanizmów hormonalnych)

3.Termoregulacja

Podniesienie ciepłoty ciała ma ogromne znaczenie dla skuteczności wysiłków fizycznych, ponieważ rozgrzanie mięśnia ułatwia jego skurcz zwiększając jego lepkość i przewodnictwo włókien. Przy dużych wysiłkach fizycznych organizm wytwarza tak znaczne ilości ciepła, że musi być uruchomione zabezpieczenie ze strony układu nerwowego aby nie dopuścić do przekroczenia określonych barier. W procesie odprowadzania nadmiaru ciepła uczestniczą naczynia krwionośne skóry i dróg oddechowych. Przy podwyższonej temperaturze ciała naczynia skórne ulegają rozszerzeniu ułatwiając wymianę ciepła z otoczeniem z otoczeniem. Gdy to nie wystarcza oziębienie ciała następuje przez wydalanie i parowanie potu.(nadmierna ilość powoduje odwodnienie 2-3l lub spowodować utratę elektrolitów szczególnie chlorku sodu, potasu. Podczas parowania dochodzi również do utraty płynów pozakomórkowych co prowadzi do obniżenia wydolności fizycznej. Wszelkie procesy uzależnione są od otoczenia i warunków w jakich przeprowadzana jest praca(wilgotność, temp., ruch powietrza)

4.Koordynacja nerwowo - mięśniowa

Uwarunkowana jest głównie pobudzeniem odpowiedniej liczby jednostek motorycznych, niezbędnych do realizacji danego aktu ruchowego i jednocześnie eliminuje pobudzenie jednostek mięśni, które nie uczestniczą w ruchu. Odbywająca się na drodze nerwowej regulacja napięcia mięśni antagonistycznych i synergistycznych posiada ogromny wpływ na szybkość i czas wykonania wysiłku fizycznego. Właściwa koordynacja nerwowo mięśniowa zapewnia wdrożenie do pracy odpowiednich grup mięśniowych a także eliminuje zbyteczne napięcie mięśniowe części ciała, które aktualnie nie uczestniczą bezpośrednio w wykonywaniu pracy. Wpływa to na zmniejszenie kosztu energetycznego wykonywanego wysiłku co zwiększa możliwości organizmu i sprawia, że wzrasta wydolność.

5.Czynniki psychologiczne i motywacja.

6.Czynniki genetyczne i środowiskowe.

7.Inne czynniki wpływające na wydolność fizyczną

- dieta, stany chorobowe i stosowane leki, rytmy biologiczne, warunki otoczenia w których wykonywany jest wysiłek.

Klasyfikacja wysiłków fizycznych

Wysiłek dynamiczny

Przeważają tu izotoniczne skurcze mięśni. Napięcie mięśni w czasie tych wysiłków jest stałe a zmienia się istotnie ich długość.(np. marsz, trucht, bieg, rower). Miarą intensywności może być wykonana praca, wydatek energetyczny lub zapotrzebowanie tlenowe organizmu w czasie wykonywania wysiłku. Wysiłki dynamiczne gdzie zapotrzebowanie na tlen =Vo_2max nazywamy maksymalnymi, zaś te, w czasie wykonywania których zapotrzebowanie na tlen jest mniejsze od Vo_2max - submaksymalnymi.

Wysiłek statyczny

np. podnoszenie ciężarów - tu przeważają skurcze izometryczne mięśni, w czasie których długość mięśni pozostaje ta sama, zaś zmienia się ich napięcie, tj. rozwijana przez nie siła. Intensywność oceniamy wielkością siły rozwijanej przez kurczące się izometrycznie mięsnie. Również tę wartość podajemy często w wartościach względnych jako % maksymalnej siły skurczu danej grupy mięśni.

Wysiłek aerobowy

Jest to wysiłek, w którym zapotrzebowanie energetyczne organizmu pokrywają procesy tlenowe(aerobowe).

Wysiłek anaerobowe(beztlenowe)

Czas ich trwania nie przekracza zwykle 2-3 minut. Należą do nich wysiłki statyczne o intensywności powyżej 30% maksymalnej siły skurczu i wysiłki dynamiczne supermaksymalne.

Powstawanie i metabolizm kwasu mlekowego. Równowaga kwasowo-zasadowa.

Przy korzystaniu z anaerobowych źródeł energii dochodzi do gromadzenia w mięśniach kwaśnych produktów przemiany(kwas mlekowy). To prowadzi do naruszenia równowagi kwasowo-zasadowej. Naruszenie stałości środowiska wewnętrznego poprzez wzrost koncentracji mleczanów, powoduje włączenie mechanizmów obronnych czyli układów buforowych, których zadaniem jest zobojętnianie nadmiaru mlekowego. Organizmy o większej wydolności wykonują wysiłki o takim samym obciążeniu przy niższym stężeniu kwasu mlekowego i mniejszych zmianach w równowadze kwasowo-zasadowej, niż organizmy o niskiej wydolności.

SKURCZ MIĘŚNIA

Polega na skracaniu włókienek kurczliwych tj. interakcji białek kurczliwych: miozyny i aktyny. Skurcz komórek wyzwalany jest przez impulsy nerwowe. Impuls nerwowy dociera do zakończenia włókna nerwowego w mięśniu - synapsy, z której uwalniana jest acetylocholina. Acetylocholina wywołuje depolaryzację błony komórkowej komórki mięśniowej. Komórka mięśniowa zostaje pobudzona. Następuje uwalnianie jonów wapnia z siateczki śródplazmowej do cytoplazmy komórki, co jest czynnikiem zapoczątkowującym aktywacje układów kurczliwych komórek mięśniowych.

ŁUK ODRUCHOWY

Drogę jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora stanowi łuk odruchowy. Składa się on z pięciu zasadniczych części:

1) receptora

2) aferentnego włókna nerwowego (dośrodkowego)

3) ośrodka nerwowego

4) aferentnego włókna nerwowego (odśrodkowego)

5) efektora

W zależności od liczby neuronów w ośrodkach nerwowych przewodzących impuls nerwowy od receptora do efektora, odruchy dzielą się na proste i złożone. Odruchy proste to przede wszystkim odruchy rdzeniowe, w których znajdują się ciała neuronów czuciowych obierających pobudzenie z receptorów.

TKANKA NERWOWA

- przewodzenie informacji polega na szybkim przekazywaniu impulsów elektrycznych

- potencjał spoczynkowy jest różnicą w ładunku elektrycznym pomiędzy komórką nerwową a jej błoną komórkową.

- wystarczająco silny bodziec docierający do komórki nerwowej powoduje wzbudzenie impulsu nerwowego w aksonie. Jest to prąd elektryczny.

- potencjał spoczynkowy jest różnicą w ładunku elektrycznym pomiędzy komórką nerwową a jej błoną komórkową

- potencjał spoczynkowy powstaje w wyniku nieznacznego nadmiaru jonów dodatnich(kationów)na jej zewnętrznej powierzchni błony komórkowej w stosunku do nieznacznego nadmiaru jonów ujemnych(anionów)na jej powierzchni wewnętrznej.

- impuls nerwowy jest potencjałem czynnościowym.

- bodziec wystarczająco silny może wzbudzić potencjał czynnościowy tj. przewodzenie impulsu nerwowego

- impuls nerwowy przenoszony jest w postaci folii depolaryzacyjnej, która przemieszcza się w neuronie.

WYTRZYMAŁOŚĆ FIZYCZNA

Stanowi podstawowy element w ogólnej motoryce człowieka i w znacznym stopniu określa jego potencjał wysiłkowy. Jest to funkcjonalna zdolność organizmu dzięki, której ciało przystosowuje się do obciążeń fizycznych i psychicznych.

Poziom wytrzymałości określamy na podstawie wydolności układu sercowo-naczyniowego, układu oddechowego a także koordynacji ruchów oraz przemianie materii.

WYPOCZYNEK

Jest to złożony i aktywny proces prowadzący do odbudowy zużytego potencjału energetycznego, przywrócenia sprawności wszystkim narządom i morfofizjologicznym układom oraz zapewnienia równowagi funkcjonalnej całego ustroju. Jest to proces przywracania spoczynkowej homeostazy ustroju. Procesom wypoczynkowym towarzyszy wzmożone zużycie tlenu(wyrównanie długu tlenowego)usuwanie produktów przemiany materii itp. Wyróżniamy wypoczynek czynny i bierny.

GORĄCZKA STARTOWA

W niektórych przypadkach dochodzi do nadmiernego pobudzenia zwanego gorączką startową: następuje wtedy nie tylko nadmierne pobudzenie narządów i układów ale może dochodzić do niepokoju nerwowego, drżenia mięśniowego, zaburzeń przewodu pokarmowego z biegunką. Tego rodzaju stany mogą być przeszkodą w przygotowaniu się organizmu do wysiłku.

APATIA STARTOWA

W czasie stanów startowych może również dochodzić do przewagi procesów hamowania co prowadzi do wystąpienia zespołu objawów apatii startowej. Występuje wówczas senność, ziewanie, rozleniwienie, niechęć do startu.

ROZGRZEWKA

Celem rozgrzewki jest odpowiednie przygotowanie organizmu, podstawowych jego układów(mięśniowego, krwionośnego, oddechowego)do wykonania określonego rodzaju pracy, w głównej części: przygotowanie do realizacji głównych zadań lekcji. Rozgrzewka stanowi jeden z czynników przyśpieszających adaptację organizmu do wysiłków fizycznych szczególnie o charakterze sportowym.

Zadaniem rozgrzewki ogólnej i specjalnej jest przygotowanie org. do pracy tzn. podniesienia temperatury ciała, rozruszanie mięśni i stawów, pobudzenie układów.

ZMĘCZENIE

Stan obniżonej zdolności roboczej będącej następstwem wykonania pracy fizycznej; przejściowy stan naruszonej równowagi funkcjonalnej narządu lub ustroju powstający w następstwie wykonania pracy fizycznej.

Zmęczenie ostre występuje po jednorazowych i intensywnych krótkich wysiłkach sportowych(biegi). Zmęczenie to charakteryzuje występowanie gwałtownych objawów z dużymi zmianami funkcjonalnymi ustroju oraz stosunkowo szybki powrót do normy.

Zmęczenie podostre następuje w wyniku znacznego wyczerpania ustroju wysiłkiem fizycznym(bieg maratoński). Objawy zmęczenia nie są tak bardzo ostre ale występują w stosukowo długim okresie czasu, zanim nie wróci do normy.

Zmęczenie przewlekłe czyli przetrenowanie. Powstaje w następstwie wielokrotnego powtarzania treningu przy stosowaniu nieadekwatnych przerw wypoczynkowych co w konsekwencji prowadzi do kumulacji objawów zmęczenia nie likwidowanych po pojedynczych wysiłkach. Cechą charakterystyczną tego stanu jest często niezauważalne narastanie objawów oraz trudne i długotrwałe ich likwidowanie.

Zmęczenie grawitacyjne następstwo działania siły grawitacji na ustrój o dokładnie na aparat ruchu(elementy kostne, stawy, wiązadła i mięśnie stabilizujące postawę).Powstaje na skutek długotrwałego obciążenia statycznego aparatu ruchowego.

Zmęczenie narządowe jest zmęczeniem lokalnym pojedynczych narządów ruchu i nie wywołuje większych zmian w organizmie.

Zmęczenie ustrojowe podlega mu cały organizm, występuje po wysiłkach angażujących większe grupy mięśniowe, więcej narządów lub cały układ ruchowy.

DRUGI ODDECH

Charakteryzuje się ustępowaniem negatywnych objawów opóźnionej adaptacji zapoczątkowuje okres stabilizacji funkcjonalnej, którą charakteryzuje równowaga między zapotrzebowaniem a zużyciem tlenu między biochemicznymi procesami rozpadu z jednej strony i syntezy z drugiej, wreszcie produkcją CO₂ a jego wydalaniem. Ta równowaga jest wyrazem przystosowania się ustroju do danego wysiłku fizycznego. Kontynuowanie wysiłku mimo objawów martwego punktu (przejściowego okresu zaburzeń)prowadzi do pełnej mobilizacji mechanizmów adaptacyjnych zwiększenia ich wydolności i ustąpienia zaburzeń. Cechy: polepszeniu ulega krążenie krwi w pracujących mięśniach, zwiększa się sprawność procesów chemicznych towarzyszącym skurczom mięśni, zaopatrzenie tlenowe wyrównuje się w stosunku do zapotrzebowania w ten gaz. Przywrócona zostaje zdolność buforowa krwi, kwas mlekowy ulega eliminacji polepsza się również skórny przepływ krwi poprawiając bilans cieplny ustroju. Zwiększa się wydalanie ilości potu.

SZOK GRAWITACYJNY

Zasłabnięcie lub omdlenie zawodnika po bardzo intensywnych wysiłkach. Stan ten jest wynikiem załamania sprawności krążenia krwi i niedostatecznego zaopatrywania tkanki mózgowej w tlen. Może ono mieć miejsce po dużych wyczerpujących wysiłkach kiedy w spoczynku ustaje działanie tzw. pompy mięśniowej i krew zalegająca w rozszerzonych kończynach dolnych jest niedostateczne sprawnie odprowadzona z dolnych partii do serca a stąd do obszarów mózgowia. Dochodzi w tych wypadkach do dużego spadku ciśnienia tętniczego krwi(objawem zewnętrznym jest zblednięcie) i wreszcie omdlenie. Zjawisko to opisał bułgarski fizjolog Mateew i nazwał go szokiem ortostatycznym lub grawitacyjnym. Pozycja leżąca sprzyja prawidłowemu krążeniu i zapobiega powstawaniu szoku. Występowaniu szoku zapobiega np. lekki bieg, nie dopuszczając w ten sposób do przerwania wpływu kurczących się mięśni „pompy mięśniowej” na odpływ krwi z kończyn do serca.

WSTRZĄS ORTOSTATYCZNY

Podczas zmiany położenia ciała z pozycji leżącej na stojącą zachodzą zmiany czynnościowe w obrębie układu krążenia, które idą w tym kierunku aby przystosować go do powstałych nowych warunków. W przypadku jego niedostatecznej zdolności adaptacyjnej powstać może wstrząs ort., gdyż podczas przyjmowania pozycji pionowej pod wpływem grawitacji zostaje przemieszczona znaczna ilość krwi do zył i naczyń włosowatych dolnej części ciała, przez co zmniejsza się dopływ krwi do serca i w wyniku zmniejszonej pojemności wyrzutowej serca występuje częściowe niedotlenienie mózgu. Na skutek hipotonicznej reakcji układu krążenia powstaje wzrost ciśnienia żylnego i przyśpieszenia tętna z równoczesnym spadkiem ciśnienia systolicznego.

MARTWY PUNKT

Przejściowy okres zaburzeń występujący na skutek opóźnionej adaptacji - fizjologicznych mechanizmów do wymagań wykonywanej pracy. W okresie tym występuje szereg objawów:

Subiektywnych: pogorszenie samopoczucia, uczucie silnego zmęczenia, niekiedy ból mięśni, bladość skóry, wolniejsze ruchy, duszność, obniżenie zdolności spostrzegania.

Obiektywne: obniżona zdolność do pracy, pogorszenie rytmu oddechowego, pogorszenie

wykorzystania tlenu z powietrza wdechowego, intensywne wydalanie CO₂

DŁUG TLENOWY

Po zakończeniu wysiłku fizycznego następuje krótki okres, w którym wchłanianie tlenu jest większe od spoczynkowego. Nadwyżkę pochłaniania tlenu w stosunku do wartości przedwysiłkowej występującej po zakończeniu pracy nazywamy długiem tlenowym. Dług tlenowy jako wysiłkowy niedobór tlenu wyrównywany jest w okresie wypoczynku. Jego wielkość wyrażamy ilością tlenu zużytego podczas wypoczynku, pomniejszoną o objętość tlenupobranego przez organizm będący w spoczynku. Wielkość długu zależy od intensywności wysiłku, zaopatrzenia tlenowego, stopnia wytrenowania.

Zaciągany dług tlenowy - podczas pracy zaopatrzenie w tlen jest niedostateczne do zapotrzebowania. Kwas mlekowy jest w nadmiarze do kwasu pirogronowego i dlatego występuje niedobór tlenu.

Spłacany - z chwilą zakończenia pracy wytwarzanie kwasu mlekowego zmniejsza się i zaopatrzenie tlenowe staje się dostateczne dla stopniowego spalania kwasu mlekowego nagromadzonego podczas pracy. Dług tlenowy zostaje zlikwidowany czyli spłacony.

Dług tlenowy może być:

a) tlenowy (alaktyczny) spłacany bardzo szybko w 30 sek. spłacany jest 50% a po 3 min odpoczynku spłacane jest 98%

b) mleczanowy (aktyczny) spłacane jest 50% długu po upływie 15 min a po 60 min spłacane jest 98% długu.

PUŁAP TLENOWY

Ilość tlenu jaką narządy zapotrzebowania tlenowego, danego organizmu mogą w jednostce czasu dostarczyć tkankom i jaką tkanki zdolne są wykorzystać. Pułap tlenowy decyduje o intensywności pracy, o czasie jego trwania. Stąd wydolność aerobowa(tlenowa) może być mierzona maksymalnym zużyciem tlenu(max pułap tlenowy Vo_2max ). Im wyższy Vo_2max tym cięższą i dłuższą prace można wykonać i tym większa jest wydolność fizyczna.

Maksymalna ilość tlenu, jaka może być dostarczona do organizmu podczas max. wysiłku fiz. Zależy od wieku, stanu wytrenowania, płci i wartości Vo_2max.

WOLNE RODNIKI

Gdy pobór tlenu przekracza zdolność jego zużytkowania tworzą się toksyczne postaci tlenu tj. Wolne rodniki, między innymi w komórkach mięśniowych. Na skutek zwiększenia fizjologicznej aktywności, gdy wystąpi zwiększenie metabolizmu tlenowego tkanek może powstać stres oksydacyjny (tzw. choroba wolnorodnikowa)Ryzyko jego wystąpienia jest wyższe.

Wysiłek fizyczny szczególnie supermaksymalny i maksymalny jest związany z dramatycznym wzrostem wolnych rodników w mięśniach szkieletowych, co może prowadzić do uszkodzenia mitochondriów.

Wolne rodniki tlenowe to bardzo reaktywne metabolity tak jak: rodnik ponadtlenkowy, nadtlenek wodoru, rodnik hydroksylowy, tlen singletowy. Do wolnych rodników zalicza się także: rodniki nienasyconych kwasów tłuszczowych, kwas podchlorowy. Wolne rodniki są prawdopodobnie odpowiedzialne za powstanie mutacji genowych, niektórych nowotworów.

Wydolność fizyczna - zdolność człowieka do wykonania wysiłku fizycznego przy określonej sprawności fizjologicznych mechanizmów zapewniających efektywną i ekonomiczną adaptację ustroju podczas pracy, oraz szybki powrót do stanu wyjściowego w czasie wypoczynku. Czynniki determinujące ogólną wydolność fizyczną: 1.Cechy budowy somatycznej (wysokość i ciężar ciała)2.Potencjał energetyczny:a) beztlenowe procesy metaboliczne (decydują o nich mięśniowe zasoby związków wysokoenergetycznych, aktywność enzymów oddechowych i glikolitycznych, pojemność buforowa krwi) b) tlenowe procesy metaboliczne (o sprawności tych procesów decyduje maksymalna wentylacja i pojemność dyfuzyjna płuc, pojemność tlenowa krwi, pojemność minutowa serca, ilość krwi krążącej, dyfuzja tlenu na poziomie tkane, utylizacja tlenu przez tkanki). c) rezerwy energetyczne ustrojowe i narządowe (zasoby energetyczne, sprawność współdziałających mechanizmów hormonalnych) 3.Termoregulacja-Podniesienie ciepłoty ciała ma ogromne znaczenie dla skuteczności wysiłków fizycznych, ponieważ rozgrzanie mięśnia ułatwia jego skurcz zwiększając jego lepkość i przewodnictwo włókien. Przy dużych wysiłkach fizycznych organizm wytwarza tak znaczne ilości ciepła, że musi być uruchomione zabezpieczenie ze strony układu nerwowego aby nie dopuścić do przekroczenia określonych barier. W procesie odprowadzania nadmiaru ciepła uczestniczą naczynia krwionośne skóry i dróg oddechowych. Przy podwyższonej temperaturze ciała naczynia skórne ulegają rozszerzeniu ułatwiając wymianę ciepła z otoczeniem z otoczeniem. Gdy to nie wystarcza oziębienie ciała następuje przez wydalanie i parowanie potu.(nadmierna ilość powoduje odwodnienie 2-3l lub spowodować utratę elektrolitów szczególnie chlorku sodu, potasu. Podczas parowania dochodzi również do utraty płynów pozakomórkowych co prowadzi do obniżenia wydolności fizycznej. Wszelkie procesy uzależnione są od otoczenia i warunków w jakich przeprowadzana jest praca(wilgotność, temp., ruch powietrza)

4.Koordynacja nerwowo - mięśniowa.Uwarunkowana jest głównie pobudzeniem odpowiedniej liczby jednostek motorycznych, niezbędnych do realizacji danego aktu ruchowego i jednocześnie eliminuje pobudzenie jednostek mięśni, które nie uczestniczą w ruchu. Odbywająca się na drodze nerwowej regulacja napięcia mięśni antagonistycznych i synergistycznych posiada ogromny wpływ na szybkość i czas wykonania wysiłku fizycznego. Właściwa koordynacja nerwowo mięśniowa zapewnia wdrożenie do pracy odpowiednich grup mięśniowych a także eliminuje zbyteczne napięcie mięśniowe części ciała, które aktualnie nie uczestniczą bezpośrednio w wykonywaniu pracy. Wpływa to na zmniejszenie kosztu energetycznego wykonywanego wysiłku co zwiększa możliwości organizmu i sprawia, że wzrasta wydolność.5.Czynniki psychologiczne i motywacja.6.Czynniki genetyczne i środowiskowe. 7.Inne czynniki wpływające na wydolność fizyczną- dieta, stany chorobowe i stosowane leki, rytmy biologiczne, warunki otoczenia w których wykonywany jest wysiłek. ZMĘCZENIE Stan obniżonej zdolności roboczej będącej następstwem wykonania pracy fizycznej; przejściowy stan naruszonej równowagi funkcjonalnej narządu lub ustroju powstający w następstwie wykonania pracy fizycznej.Zmęczenie ostre występuje po jednorazowych i intensywnych krótkich wysiłkach sportowych(biegi). Zmęczenie to charakteryzuje występowanie gwałtownych objawów z dużymi zmianami funkcjonalnymi ustroju oraz stosunkowo szybki powrót do normy.Zmęczenie podostre następuje w wyniku znacznego wyczerpania ustroju wysiłkiem fizycznym(bieg maratoński). Objawy zmęczenia nie są tak bardzo ostre ale występują w stosukowo długim okresie czasu, zanim nie wróci do normy.Zmęczenie przewlekłe czyli przetrenowanie. Powstaje w następstwie wielokrotnego powtarzania treningu przy stosowaniu nieadekwatnych przerw wypoczynkowych co w konsekwencji prowadzi do kumulacji objawów zmęczenia nie likwidowanych po pojedynczych wysiłkach.Cechą charakterystyczną tego stanu jest często niezauważalne narastanie objawów oraz trudne i długotrwałe ich likwidowanie.Zmęczenie grawitacyjne następstwo działania siły grawitacji na ustrój o dokładnie na aparat ruchu(elementy kostne, stawy, wiązadła i mięśnie stabilizujące postawę).Powstaje na skutek długotrwałego obciążenia statycznego aparatu ruchowego.Zmęczenie narządowe jest zmęczeniem lokalnym pojedynczych narządów ruchu i nie wywołuje większych zmian w organizmie.Zmęczenie ustrojowe podlega mu cały organizm, występuje po wysiłkach angażujących większe grupy mięśniowe, więcej narządów lub cały układ ruchowy. DŁUG TLENOWY Po zakończeniu wysiłku fizycznego następuje krótki okres, w którym wchłanianie tlenu jest większe od spoczynkowego. Nadwyżkę pochłaniania tlenu w stosunku do wartości przedwysiłkowej występującej po zakończeniu pracy nazywamy długiem tlenowym. Dług tlenowy jako wysiłkowy niedobór tlenu wyrównywany jest w okresie wypoczynku. Jego wielkość wyrażamy ilością tlenu zużytego podczas wypoczynku, pomniejszoną o objętość tlenupobranego przez organizm będący w spoczynku. Wielkość długu zależy od intensywności wysiłku, zaopatrzenia tlenowego, stopnia wytrenowania. Zaciągany dług tlenowy - podczas pracy zaopatrzenie w tlen jest niedostateczne do zapotrzebowania. Kwas mlekowy jest w nadmiarze do kwasu pirogronowego i dlatego występuje niedobór tlenu.Spłacany - z chwilą zakończenia pracy wytwarzanie kwasu mlekowego zmniejsza się i zaopatrzenie tlenowe staje się dostateczne dla stopniowego spalania kwasu mlekowego nagromadzonego podczas pracy. Dług tlenowy zostaje zlikwidowany czyli spłacony.Dług tlenowy może być:a) tlenowy (alaktyczny) spłacany bardzo szybko w 30 sek. spłacany jest 50% a po 3 min odpoczynku spłacane jest 98% b) mleczanowy (aktyczny) spłacane jest 50% długu po upływie 15 min a po 60 min spłacane jest 98% długu. PUŁAP TLENOWYIlość tlenu jaką narządy zapotrzebowania tlenowego, danego organizmu mogą w jednostce czasu dostarczyć tkankom i jaką tkanki zdolne są wykorzystać. Pułap tlenowy decyduje o intensywności pracy, o czasie jego trwania. Stąd wydolność aerobowa(tlenowa) może być mierzona maksymalnym zużyciem tlenu(max pułap tlenowy Vo2max ). Im wyższy Vo2max tym cięższą i dłuższą prace można wykonać i tym większa jest wydolność fizyczna. Maksymalna ilość tlenu, jaka może być dostarczona do organizmu podczas max. wysiłku fiz. Zależy od wieku, stanu wytrenowania, płci i wartości Vo2max. Powstawanie i metabolizm kwasu mlekowego.Równowaga kwasowo-zasadowa.Przy korzystaniu z anaerobowych źródeł energii dochodzi do gromadzenia w mięśniach kwaśnych produktów przemiany(kwas mlekowy). To prowadzi do naruszenia równowagi kwasowo-zasadowej. Naruszenie stałości środowiska wewnętrznego poprzez wzrost koncentracji mleczanów, powoduje włączenie mechanizmów obronnych czyli układów buforowych, których zadaniem jest zobojętnianie nadmiaru mlekowego. Organizmy o większej wydolności wykonują wysiłki o takim samym obciążeniu przy niższym stężeniu kwasu mlekowego i mniejszych zmianach w równowadze kwasowo-zasadowej, niż organizmy o niskiej wydolności. WYTRZYMAŁOŚĆ FIZYCZNA Stanowi podstawowy element w ogólnej motoryce człowieka i w znacznym stopniu określa jego potencjał wysiłkowy. Jest to funkcjonalna zdolność organizmu dzięki, której ciało przystosowuje się do obciążeń fizycznych i psychicznych.Poziom wytrzymałości określamy na podstawie wydolności układu sercowo-naczyniowego, układu oddechowego a także koordynacji ruchów oraz przemianie materii. WYPOCZYNEK Jest to złożony i aktywny proces prowadzący do odbudowy zużytego potencjału energetycznego, przywrócenia sprawności wszystkim narządom i morfofizjologicznym układom oraz zapewnienia równowagi funkcjonalnej całego ustroju. Jest to proces przywracania spoczynkowej homeostazy ustroju. Procesom wypoczynkowym towarzyszy wzmożone zużycie tlenu(wyrównanie długu tlenowego)usuwanie produktów przemiany materii itp. Wyróżniamy wypoczynek czynny i bierny.GORĄCZKA STARTOWA W niektórych przypadkach dochodzi do nadmiernego pobudzenia zwanego gorączką startową: następuje wtedy nie tylko nadmierne pobudzenie narządów i układów ale może dochodzić do niepokoju nerwowego, drżenia mięśniowego, zaburzeń przewodu pokarmowego z biegunką. Tego rodzaju stany mogą być przeszkodą w przygotowaniu się organizmu do wysiłku. APATIA STARTOWA W czasie stanów startowych może również dochodzić do przewagi procesów hamowania co prowadzi do wystąpienia zespołu objawów apatii startowej. Występuje wówczas senność, ziewanie, rozleniwienie, niechęć do startu. ROZGRZEWKA Celem rozgrzewki jest odpowiednie przygotowanie organizmu, podstawowych jego układów(mięśniowego, krwionośnego, oddechowego)do wykonania określonego rodzaju pracy, w głównej części: przygotowanie do realizacji głównych zadań lekcji. Rozgrzewka stanowi jeden z czynników przyśpieszających adaptację organizmu do wysiłków fizycznych szczególnie o charakterze sportowym. Zadaniem rozgrzewki ogólnej i specjalnej jest przygotowanie org. do pracy tzn. podniesienia temperatury ciała, rozruszanie mięśni i stawów, pobudzenie układów. SZOK GRAWITACYJNYZasłabnięcie lub omdlenie zawodnika po bardzo intensywnych wysiłkach. Stan ten jest wynikiem załamania sprawności krążenia krwi i niedostatecznego zaopatrywania tkanki mózgowej w tlen. Może ono mieć miejsce po dużych wyczerpujących wysiłkach kiedy w spoczynku ustaje działanie tzw. pompy mięśniowej i krew zalegająca w rozszerzonych kończynach dolnych jest niedostateczne sprawnie odprowadzona z dolnych partii do serca a stąd do obszarów mózgowia. Dochodzi w tych wypadkach do dużego spadku ciśnienia tętniczego krwi(objawem zewnętrznym jest zblednięcie) i wreszcie omdlenie. Zjawisko to opisał bułgarski fizjolog Mateew i nazwał go szokiem ortostatycznym lub grawitacyjnym. Pozycja leżąca sprzyja prawidłowemu krążeniu i zapobiega powstawaniu szoku. Występowaniu szoku zapobiega np. lekki bieg, nie dopuszczając w ten sposób do przerwania wpływu kurczących się mięśni „pompy mięśniowej” na odpływ krwi z kończyn do serca.WSTRZĄS ORTOSTATYCZNYPodczas zmiany położenia ciała z pozycji leżącej na stojącą zachodzą zmiany czynnościowe w obrębie układu krążenia, które idą w tym kierunku aby przystosować go do powstałych nowych warunków. W przypadku jego niedostatecznej zdolności adaptacyjnej powstać może wstrząs ort., gdyż podczas przyjmowania pozycji pionowej pod wpływem grawitacji zostaje przemieszczona znaczna ilość krwi do zył i naczyń włosowatych dolnej części ciała, przez co zmniejsza się dopływ krwi do serca i w wyniku zmniejszonej pojemności wyrzutowej serca występuje częściowe niedotlenienie mózgu. Na skutek hipotonicznej reakcji układu krążenia powstaje wzrost ciśnienia żylnego i przyśpieszenia tętna z równoczesnym spadkiem ciśnienia systolicznego. MARTWY PUNKT Przejściowy okres zaburzeń występujący na skutek opóźnionej adaptacji - fizjologicznych mechanizmów do wymagań wykonywanej pracy. W okresie tym występuje szereg objawów:Subiektywnych: pogorszenie samopoczucia, uczucie silnego zmęczenia, niekiedy ból mięśni, bladość skóry, wolniejsze ruchy, duszność, obniżenie zdolności spostrzegania.Obiektywne: obniżona zdolność do pracy, pogorszenie rytmu oddechowego, pogorszenie wykorzystania tlenu z powietrza wdechowego, intensywne wydalanie CO2WOLNE RODNIKIGdy pobór tlenu przekracza zdolność jego zużytkowania tworzą się toksyczne postaci tlenu tj. Wolne rodniki, między innymi w komórkach mięśniowych. Na skutek zwiększenia fizjologicznej aktywności, gdy wystąpi zwiększenie metabolizmu tlenowego tkanek może powstać stres oksydacyjny (tzw. choroba wolnorodnikowa)Ryzyko jego wystąpienia jest wyższe.Wysiłek fizyczny szczególnie supermaksymalny i maksymalny jest związany z dramatycznym wzrostem wolnych rodników w mięśniach szkieletowych, co może prowadzić do uszkodzenia mitochondriów. Wolne rodniki tlenowe to bardzo reaktywne metabolity tak jak: rodnik ponadtlenkowy, nadtlenek wodoru, rodnik hydroksylowy, tlen singletowy. Do wolnych rodników zalicza się także: rodniki nienasyconych kwasów tłuszczowych, kwas podchlorowy. Wolne rodniki są prawdopodobnie odpowiedzialne za powstanie mutacji genowych, niektórych nowotworów.

FIZJOLOGIA - III semestr

---