CO TO SĄ FINANSE?

1. W potocznym znaczeniu termin „finanse” oznacza zasoby pieniężne. W literaturze ekonomicznej finanse określa się jako zjawiska ekonomiczne związane po pierwsze z gromadzeniem, po drugie z podziałem zasobów pieniężnych. Tam gdzie nie występuje pieniądz tzn. w gospodarce naturalnej - nie ma również finansów.

2. Termin finanse przesądza o ustaleniu przedmiotu nauki finansów. Nauka finansów jest jedną z gałęzi nauki ekonomii. Jest to nauka o zjawiskach i procesach pieniężnych, a więc jednym z głównych aspektów zjawisk badanych przez ekonomię.

3. W polskiej literaturze wyróżnia się naukę prawa finansowego, która bada prawne aspekty gospodarki pieniężnej państwa i innych związków publiczno - prawnych oraz naukę finansów zajmującą się ekonomiczną stroną gospodarowania pieniądzem, przede wszystkim przez:

- państwo,

- samorządy terytorialne,

- przedsiębiorstwa,

- gospodarstwa domowe,

- banki i instytucje ubezpieczeniowe.

4. Przedmiotem zainteresowania nauki finansów jest ruch pieniądza tzn.

- jego kreacja czyli tworzenie,

- jego krążenie czyli cyrkulacja,

- jego osiadanie w postaci oszczędności i rezerw pieniężnych.

Analizę ruchu pieniądza w gospodarce prowadzi się na tle i w związku z przebiegiem zjawisk w tzw. sferze realnej gospodarki tzn. na tle procesów produkcji podziału spożycia indywidualnego oraz zbiorowego.

5. Przedmiot nauki finansów w zasadzie nie różni się od przedmiotu zainteresowania ekonomii zwłaszcza makroekonomii, która bada przebieg zjawisk ekonomicznych w skali całego gospodarstwa narodowego. Nauka finansów różni się od nauki ekonomii stopniem szczegółowości analizy zjawisk pieniężnych gdyż nie zatrzymuje się tak jak makroekonomia na wielkich stopniem szczegółowości analizy zjawiskach pieniężnych, wielkich agregatach takich jak np. globalny popyt, globalna podaż, globalne oszczędności a bada wewnętrzną strukturę tych agregatów oraz czynniki, które tę strukturę kształtują. Jeszcze bardziej szczegółowe badania prowadzi w ramach poszczególnych części finansów tzn. w nauce finansów publicznych, finansów przedsiębiorstw, finansów gospodarstw domowych oraz finansów banku i instytucji ubezpieczeniowych.

6. Analiza ruchu pieniądza w nauce finansów jest połączona z analizą określonych kategorii pieniężnych takich jak: cena, stopa procentowa, stopa opodatkowania, kurs walutowy, stawka cela itp.

7. Pieniądz pojawia się na pewnym etapie gospodarki wymiennej, pełni w niej kilka funkcji, są to:

- funkcja miernika wartości,

- środka tezauryzacji,

- środka cyrkulacji,

- środka płatniczego,

- pieniądza światowego.

8. Pieniądz występuje w gospodarce po pierwsze w postaci zasobu, po drugie w postaci strumienia, po trzecie jest też wykorzystywany jako miara w procesach produkcyjnych (do ustalenia wielkości ponoszonych nakładów i uzyskiwanych produktów, ale również w procesach konsumpcji indywidualnej i zbiorowej; ta ostatnia czynność (mierzenie) nie wymaga rzeczywistej obecności zasobów pieniężnych.

9. Pojęciem szerszym od finansów jest pojęcie gospodarki finansowej. Obejmuje ono wszystkie trzy formy działania w dziedzinie zjawisk pieniężnych tzn.

- przygotowanie prowadzenia wszelkiego rodzaju operacji pieniężnych w tym ich planowanie,

- faktyczną realizację tych operacji pieniężnych,

- ewidencję i analizę przebiegu operacji pieniężnych w przyszłości.

10. Polityka finansowa jest to dokonywanie wyboru zarówno celów jak również sposobów lub metod ich osiągnięcia. Treść polityki finansowej zależy od podmiotu, który ją realizuje.

1. Zjawiska pieniężne mają zróżnicowany charakter np. zapłata za kupiony towar, zaciągnięcie pożyczki bankowej czy regulowanie należnego podatku są odmiennymi rodzajami operacji ze względu na tytuł i następstwa.

2. Najczęściej używanymi kryteriami we wszystkich typach klasyfikacji w tym również w klasyfikacji pieniężnej są kryteria:

- podmiotowe

- przedmiotowe - pozwalają wyodrębnić określone rodzaje zjawisk pieniężnych, niezależnie od tego jakie podmioty biorą w nich czynny udział, w oparciu o to kryterium wyodrębnione są 3 podstawowe grupy pieniężnych przychodów i wydatków, czyli strumieni pieniężnych.

Zasób pieniężny - pieniądz pozostawiony na pewien czas w bezruchu.

Strumień pieniężny - pieniądz dynamiczny, strumień wskazuje kierunek przepływu pieniądza np. od podatnika do podatkobiorcy.

3. Przychody i wydatki pieniężne zwane ekwiwalentnymi (rynkowymi) charakteryzują się powiązaniem wydawania pieniędzy jednego podmiotu ze wzajemnym świadczeniem ze strony drugiego podmiotu realizującego wydatek pieniężny. Chodzi o rodzaj świadczenia tzn. sprzedaż towarów i usług oraz świadczenia pracy.

4. Drugą grupę strumieni pieniężnych wyróżnionych w oparciu o kryteria podmiotowe stanowią przychody i wydatki redystrybucyjne (transfery obejmujące płatności dokonywane z różnych tytułów). Ich wspólną cechą jest występowanie materialnego ekwiwalentu za przekazywany pieniądz.

Strumienie redystrybucyjne obejmują:

- podatki i opłaty,

- renty i zasiłki,

- subwencje i dotacje,

- odsetki.

Charakteryzują się tym, że są regulowane przez mechanizm rynkowy.

5. Przychody i wydatki kredytowe (III grupa strumieni wyodrębnionych w oparciu o kryterium przedmiotowe obejmuje przychody i wydatki, które są związane z operacjami kredytowymi banków. Wszystkie pozostałe operacje pożyczkowe np. prywatne pożyczki pieniężne udzielane przez osoby fizyczne traktowane są jako transfery).

Przychody kredytowe - przychody pieniężne osiągane przez niebankowe jednostki gospodarujące, które zadłużają się w bankach.

Wydatki kredytowe - to wydatki tych jednostek, które są związane z zapłatą poprzednio wykorzystanych kredytów bankowych.

6. Płatności odsetek - oprocentowanie depozytów i kredytów uważa się w teorii finansów za transfer. Procent jest w finansach wynagrodzeniem za rezygnację (w przypadku depozytu) lub za udostępnienie (w przypadku kredytu) płynności, których nie można uznać za towar czy usługę.

7. Podmiotowa klasyfikacja zjawisk pieniężnych opiera się na kryterium rodzajowego zróżnicowania podmiotów gospodarczych, które dokonują operacji pieniężnych tzn. realizują przychody i wydatki pieniężne oraz dokonują gromadzenia zasobów pieniężnych.

Podmiotowa klasyfikacja obejmuje:

- finanse publiczne,

- finanse przedsiębiorstw,

- finanse gospodarstw domowych,

- finanse banków i instytucji kredytowych,

- finanse ubezpieczeń.

8. Pierwsza grupa klasyfikacyjna obejmuje finanse (przychody i wydatki) przedsiębiorstw. W teorii ekonomii i finansów przedsiębiorstwo zalicza się do sektora zarobkowego, w którym jest wytwarzany PKB i w którym dokonuje się w ujęciu pieniężnym jego podział pierwotny. Dla gospodarki pieniężnej przedsiębiorstw najbardziej charakterystyczne jest gromadzenie przychodów ekwiwalentnych (z tytułu sprzedaży towaru i usług) ale również przychodów kredytowych w postaci pożyczek bankowych, jak również transferów z budżetu oraz z rynku kapitałowego. Dla przedsiębiorstw najbardziej charakterystyczne są wydatki związane z zakupem rzeczowych czynników wytwórczych jak również siły roboczej, czyli wydatki ekwiwalentu. Ważną pozycją wydatków przedsiębiorstw są wydatki transferowe. Przedsiębiorstwa ponoszą ponad to wydatki kredytowe związane ze spłatą zaciągniętych kredytów.

9. Finanse gospodarstw domowych obejmują przychody i wydatki tego podmiotu. Dla gospodarstw domowych typowymi są przychody z tytułu wynagrodzenia za pracę (przychody ekwiwalentne), a także przychody redystrybucyjne, czyli transfery.

Transfery - emerytury, renty, zasiłki dodatkowe, ubezpieczenia osobowe, ubezpieczenia obligacji i depozytów bankowych oraz dywidendy.

Gospodarstwa domowe osiągają też przychody kredytowe. Kierunki wydatków gosp. dom. - wydatki związane z zakupem dóbr, usług konsumpcyjnych oraz wydatki transferowe, podatki, opłaty, składki ubezpieczeniowe.

10. Finanse publiczne - finanse państwa oraz samorządów terytorialnych stanowiących związki publiczno-prawne. Dla tego sektora charakterystyczne są przychody transferowe, które obejmują:

- podatki, opłaty, grzywny,

- wpłaty z zysku przedsiębiorstw oraz dywidendy,

- wpłaty z zysku Banku Centralnego,

- pożyczki państwowe lokowane w bankach oraz na rynku kapitałowym w formie obligacji państwowych i bonów skarbowych.

Sektor publiczny korzysta z pożyczek bankowych, które mają charakter kredytowy. Wydatki sektora publicznego mają po części charakter rynkowy i transferowy. Sektor publiczny spłacając raty pożyczek zaciągniętych w bankach komercyjnych ponosi wydatki kredytowe.

11. Finanse banków dotyczą również pozostałych instytucji kredytowych. Dla banków typowe są operacje kredytowe związane z kreacją pieniądza oraz wycofaniem jego z cyrkulacji. Emisją pieniądza żyrowego (depozytowego) zajmują się wszystkie banki natomiast emisją biletów bankowych oraz bilonu zajmują się banki centralne niekiedy skarb państwa. Przychodami banków są jedynie odsetki pobierane z tytułu oprocentowania kredytów oraz prowizje (są to więc przychody transferowe). Wydatki związane z oprocentowaniem depozytów mają charakter wydatków transferowych, ponadto banki i instytucje kredytowe ponoszą wydatki ekwiwalentne opłacają również różnego rodzaju podatki oraz opłaty.

12. Finanse ubezpieczeń obejmują gromadzenie oraz podział zasobów pieniężnych przez instytucje ubezpieczeń majątkowych i osobowych z wyjątkiem zakładów ubezpieczeń społecznych, które z uwagi na niezarobkowy charakter działalności są zaliczane do sektora publicznego. Firmy ubezpieczeniowe gromadzą przychody pieniężne w formie składek, które zalicza się do transferów, pomimo rynkowej regulacji ich wysokości. Wydatki firm ubezpieczeniowych związane z zatrudnieniem pracowników i zakupem dóbr konsumpcyjnych mają charakter rynkowy. Płacone przez te instytucje podatki oraz opłaty są wydatkami transferowymi.

PRZEPŁYWY FINANSOWE W GOSPODARCE.

1. Współczesna gospodarka stanowi złożony układ zjawisk, procesów oraz podmiotów uczestniczących w gospodarowaniu. Gospodarki nie sposób opisać bez dwóch podstawowych założeń:

- ostatecznym celem działalności gospodarczej jest zaspakajanie ludzkich potrzeb,

- procesy gospodarowania są realizowane w ramach gospodarki pieniężnej.

2. Pieniądz jest obiektywnym wytworem procesów gospodarowania ma on ścisłą więź z towarami i usługami. Pieniądz może jednak wykazywać znaczną autonomię w stosunku do towarów i usług. Sfera pieniężna gospodarki żyje więc niejako "własnym życiem". Względna autonomia sfery pieniężnej wobec rzeczowej powoduje, że proces zaspokajania potrzeb ludzkich może ulegać zakłóceniom.

3. Natura współczesnego pieniądza jest taka, że nie można zrozumieć ekonomicznych treści, zjawisk i procesów pieniężnych jeżeli analizuje się je w oderwaniu od zjawisk i procesów rzeczowych. Gospodarka jest bowiem jednością dwóch sfer - strefy realnej i strefy regulacji.

4. Rzeczywistość gospodarczą można analizować w ujęciu statycznym lub dynamicznym. Jest to podział umowny, który służy poznaniu określonych zjawisk gospodarczych. Rzeczywistość ma charakter wyłącznie dynamiczny.

5. Podejście statyczne do badanych zjawisk gospodarczych jest formą uproszczenia, która wynika albo ze świadomych uproszczeń, które mają na celu lepsze poznanie złożonej rzeczywistości albo z braku adekwatnych narzędzi badawczych, które umożliwiają pokazanie dynamicznych procesów w gospodarce. Efektem procesów gospodarowania jest przyrost zasobów rzeczowych pieniężnych oraz zasobów pracy.

6. W gospodarce pieniężnej zarówno wartość zasobów jak i strumieni gospodarczych powstających w procesie gospodarowania przyjmuje konkretną postać pieniężną. Nakłady kapitału oraz pracy znajdują swój wyraz w kosztach wytwarzania dóbr rozumianych jako pieniężny odpowiednik zużytych czynników produkcji. Efekty uruchomienia i połączenia zasobów przyjmujące postać produkcji i dochodów mają zawsze charakter dynamiczny.

7. Procesy gospodarcze ze swej istoty oznaczają ciągłe krążenie dóbr i dochodów w gospodarce. Procesy wytwarzania dóbr i usług powstawania dochodów oraz ich podziału, a w konsekwencji ich ostatecznego zużycia zachodzą w sposób ciągły. Immanentną cechą działalności gospodarczej jest zatem ruch. W trakcie krążenia dóbr i dochodów w gospodarce realizowany jest proces zaspakajania ludzkich potrzeb.

8. Ustalenie wyników procesów produkcyjnych wymaga ich wartościowej czyli pieniężnej wyceny. Bez wprowadzenia pieniądza nie jest możliwe nie tylko sumowanie różnych strumieni, ale także ustalenie jaka część produktu powstała w okresie obrachunkowym a jaka w okresach poprzednich. Pieniężne podejście do gospodarowania prowadzi do dochodowej formy wyników działalności gospodarczej. Każdy dochód posiada właściciela.

9. W teorii ekonomicznej, a także praktyce i statystyce gospodarczej powszechnie stosowanym narzędziem, które służy do poznawania procesów gospodarowania jest rachunkowość społeczna nazywana rachunkowością narodową. Podstawową zasadą wykorzystywaną w rachunkowości narodowej jest zasada podwójnego zapisu (każda operacja czy transakcja ekonomiczna zachodzi zawsze pomiędzy dwoma podmiotami co oznacza, że trzeba ją zapisywać na dwóch rachunkach z przeciwnymi znakami lub na jednym rachunku po dwóch stronach. Zasada ta umożliwia ewidencję po pierwsze transakcji rzeczowych, po drugie operacji rzeczowo - pieniężnych, po trzecie operacji pieniężnych. W rachunkowości narodowej podstawowe znaczenie zajmują trzy kategorie:

- sektor

- rachunek czyli konto

- transakcje

10. Sektor gospodarczy to grupa podmiotów wyodrębnionych z gospodarki narodowej według ściśle określonego, głównego kryterium np. w odniesieniu do przedsiębiorstw kryterium zaliczenia podmiotu do sektora przedsiębiorstw jest prowadzenie działalności obliczonej na zysk. W teorii finansów spotykamy różne sektory i tak np. Jan Czekaj i Stanisław Owsiak wyróżniają cztery sektory:

- sektor przedsiębiorstw,

- sektor ludności,

- sektor państwowy,

- sektor zagraniczny.

Z kolei Zdzisław Federowicz analizując przepływy finansowe w gospodarce wyodrębnia sześć sektorów:

- przedsiębiorstw,

- gospodarstw domowych,

- publiczny,

- inwestycji,

- bankowo kapitałowy,

- zagraniczny.

11. Dla sektorów czyli grup podmiotów sporządzane są odpowiednie konta zwane rachunkami, na których rejestruje się określone transakcje ekonomiczne.

12. Pod pojęciem transakcji rozumie się każde zdarzenie, które jest rejestrowane na rachunku czyli koncie danego sektora. Transakcje mają złożony charakter, gdyż obejmują zarówno procesy produkcji zużycia dóbr i usług jak również procesy pośrednie związane z realną stroną gospodarowania.

Najczęściej wyróżnia się trzy rodzaje transakcji:

- transakcje związane z produkcją dóbr i usług,

- transakcje transferowe,

- transakcje kapitałowe.

13. W analizie przepływów finansowych w gospodarce przyjmuje się szereg założeń upraszczających realną gospodarkę. Zakłada się, że:

- gospodarka ma charakter rynkowy,

- przedsiębiorstwa dążą do maksymalizacji zysku,

- przedsiębiorstwa działają w jednakowych warunkach,

- podmioty są niezależne w swoich decyzjach od państwa,

- państwo nie ustala ani cen ani płac w gospodarce.

14. Schemat przepływów finansowych jest wysoce zagregowany, obejmuje sześć sektorów:

I sektor - przedsiębiorstw, do których należą podmioty dążące do maksymalizacji zysku, wytwarzają dobra prywatne z siły roboczej sektora gospodarstw domowych, korzystają na zasadach odpłatności. Na rynku sektora przedsiębiorstw rejestruje się tylko te transakcje, które dotyczą działalności eksploatacyjnej (bieżącej) - P.

II sektor - gospodarstw domowych obejmuje pracowników wszystkich typów przedsiębiorstw (państwowe, publiczne, prywatne) oraz emerytów, rencistów jak również osoby utrzymujące się z dochodów kapitałowych. Wydatki gospodarstw konsumenckich mają charakter wyłącznie konsumpcyjny - C.

III sektor - publiczny obejmuje zarówno państwowe jak również samorządowe instytucje publiczne z wyjątkiem tych, które prowadzą działalność zarobkową.

Te ostatnie zalicza się do sektora P. Sektor publiczny (G) podstawowe dochody czerpie z podatków, opłat oraz kredytu publicznego. Wydatki sektora G traktuje się jako wydatki bieżące.

IV sektor - inwestycji (I) jest to wyodrębniony pod względem funkcjonalnym zespół podmiotów prowadzących działalność inwestycyjną (czyli część sektora P - przedsiębiorstw).

V sektor - bankowo-kapitałowy (B) jest to sektor pośrednictwa finansowego gromadzący oszczędności oraz rezerwy sektora prywatnego, publicznego i zagranicznego, przekazuje je do dyspozycji sektora I.

VI sektor - zagraniczny (Z) obejmuje eksport i import towarów i usług. Rezultaty obu tych operacji we wszystkich schematach zagregowanych są prezentowane jako eksport netto tzn. nadwyżka eksportu netto nad importem i tak np. jeżeli wartość importu > wartość eksportu ⇒ eksport netto będzie wartością ujemną.

Nadwyżka eksportu nad importem traktowana jest jako lokowanie oszczędności za granicą, zaś nadwyżka importu nad eksportem jako oszczędności sektora zagranicznego.

15. Prezentowany schemat przepływów składa się z dwóch części, część pierwsza obejmuje rachunki wymienionych wyżej sześciu sektorów, na których są wykazane w kilku pozycjach rodzajowych przychody oraz wydatki pieniężne każdego z sektorów, na które są wykazane w kilku pozycjach rodzajowych przychody oraz wydatki pieniężne każdego z sektorów. Przychód jednego sektora każdorazowo stanowi wydatek innego sektora, zatem suma transakcji musi występować zawsze na dwóch rachunkach, na jednym po stronie przychodów a na drugim po stronie wydatków. Drugą część schematu stanowi tzw. tablica szachownicza, obejmująca te same rachunki sektorów w takim układzie, że w wierszach zapisuje się przychody pieniężne każdego sektora, natomiast w kolumnach wydatki poszczególnych sektorów na rzecz pozostałych.

FINANSE I PRAWO FINANSOWE

Teza 1

Termin prawo finansowe jest stosowany w Polsce stosunkowo niedawno.

Teza 2

W Polsce przyjmuje się następującą systematykę prawa finansowego:

I dział - prawo budżetowe

II dział - prawo podatkowe

III dział - prawo celne

IV dział - prawo finansowe, ubezpieczeń społecznych

V dział - prawo finansowe samorządu terytorialnego

VI dział - prawo walutowe i dewizowe

VII dział - prawo finansowe podmiotów gospodarczych

Z wyjątkiem ostatniego działu pozostałe wchodzą w skład finansów publicznych.

Teza 3

Związki prawa finansowego z innymi gałęziami prawa są bardzo bliskie, trudno bowiem znaleźć taką dziedzinę prawa regulującą życie społeczne, która by pośrednio lub bezpośrednio nie dotyczyła zjawisk pieniężnych. Nauki prawa finansowego nie sposób oddzielić od nauki finansów.

Teza 4

Normy prawa finansowego cechuje trójczłonowa formuła obejmująca:

- hipotezę

- dyspozycję

- sankcję

Hipoteza normy składa się z dwóch części:

- powołania się na akt normatywny czyli źródło prawa,

- powołania się na stan faktyczny (uzasadniający dyspozycję normy).

Dyspozycja normy obejmuje:

- przedmiot normy czyli określone zachowanie się stanowiące uprawnienie jednego podmiotu i zobowiązanie drugiego,

- podmioty normy, czyli czynnego uprawnionego i biernego zobowiązanego.

Sankcja - to określona dolegliwość karna oraz materialna.

Teza 5

Ogół norm prawnych, w tym również finansowych dzieli się na trzy grupy:

- normy ustrojowe,

- normy materialne,

- normy proceduralne.

Normy ustrojowe - określają organizację, kompetencje oraz formy prawne ich realizacji przez organy administracji państwowej wyspecjalizowanej.

Normy materialne - tworzą uprawnienia oaz obowiązki podmiotu stosunków prawnych, bądź bezpośrednio z mocy prawa, bądź na mocy decyzji administracyjnych.

Normy proceduralne - określają reguły postępowania w procesie stosowania norm materialnych.

Teza 6

Istotnym zagadnieniem w sferze stosunków prawa finansowego jest problem ekonomizacji prawa. Jak stwierdza Natalia Gajl zjawiska ekonomiczne mogą być ujęte w normach prawnych wg trzech schematów:

- przez tworzenie norm ogólnych (przykładem takiej normy jest samofinansowanie),

- przez budowanie norm wyjaśniających (np. pojęcia dochodu lub przychodu),

- przez tworzenie norm nowych dla zjawisk finansowych (np. pojęcie środków trwałych oparte na kryteriach ekonomicznych).

Teza 7

Normy prawa finansowego przewidują dla określonych adresatów określone zachowania. Celem bezpośrednim osiąganym przez normodawcę jest zachowanie adresata zgodne z normą. Normy prawa finansowego wskazują konsekwencje określonych stanów faktycznych w postaci przemieszczeń środków pieniężnych, które mogą być mniej lub bardziej korzystne dla adresatów.

Teza 8

Podstawowymi źródłami prawa finansowego są w większości krajów:

- konstytucje,

- ustawy.

W konstytucji powinny znaleźć swoje odzwierciedlenie te instytucje i zasady finansowe, które określają kompetencje i odpowiedzialność organów władzy państwowej i samorządowej.

Teza 9

W dyspozycji norm prawa finansowego są określone uprawnienia i obowiązki finansowe. Powstanie, zmiana lub wygaśnięcie uprawnień i obowiązków są uzależnione od powstania faktów, z którymi prawo finansowe łączy powstanie skutków finansowo-prawnych. Fakty te określa się mianem faktów prawnych i dzieli się je na:

1. zdarzenia (które są niezależne od woli ludzi) np. śmierć, urodzenie.

2. zachowania (są zależne od woli ludzi) np. decyzja o uruchomieniu działalności gospodarczej.

Teza 10

Uprawnienia i obowiązki finansowo prawne odnoszą się do wszystkich sfer działalności finansowej. Z tego punktu widzenia wyróżnia się uprawnienia i obowiązki budżetowe, podatkowe, walutowe, dewizowe oraz bankowe.

Teza 11

Podmiot prawa finansowego to osoba lub jednostka organizacyjna objęta uprawnieniami oraz obowiązkami finansowo-prawnymi. W procesie publicznej działalności finansowej występują na ogół dwie grupy podmiotów - czynne i bierne.

Teza 12

Grupa pierwsza obejmuje organy państwowe oraz organy samorządu terytorialnego, które posiadają prawo stanowienia norm prawnych generalnych oraz kompetencje nieprawotwórcze służące do ustanowienia norm indywidualnych.

Teza 13

Wśród podmiotów prawa finansowego szczególną rolę zajmuje Skarb Państwa. Przepisy prawa finansowego wymieniają go jako osobę prawną reprezentującą państwo w stosunkach cywilno-prawnych. W nauce prawa toczy się spór czy Skarb Państwa stanowi odrębny podmiot prawa finansowego. Przepisy prawa cywilnego traktują Skarb Państwa jako podmiot stosunków cywilno-prawnych, który dokonuje wielu bieżących czynności oraz operacji finansowych. Występuje w roli bankiera udzielając pożyczek czy emitując obligacje, które są konieczne do pokrycia potrzeb deficytu budżetowego i długu publicznego.

Teza 14

W odniesieniu do zespołu instytucji zajmujących się gromadzeniem oraz rozdzielaniem środków pieniężnych używa się określenia

aparat finansowy, który obejmuje:

- po pierwsze - ministerstwo finansów,

- po drugie - izby skarbowe oraz urzędy skarbowe,

- po trzecie - wydziały finansów terenowych organów administracji rządowej oraz organy kontroli skarbowej.

Teza 15

Drugą grupę podmiotów prawa finansowego stanowią osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne, które posiadają określone uprawnienia i obowiązki finansowo-prawne lecz w konkretnych stosunkach finansowo-prawnych są jedynie podmiotami biernymi. Są to podmioty zobowiązane do poddania się autorytatywnej konkretyzacji stosunku prawnego przez organ finansowy.

Teza 16

Na gruncie prawa finansowego wyróżnia się różne grupy podmiotów i tak np. w

prawie podatkowym mówi się o:

- po pierwsze - płatniku,

- po drugie - podatniku,

- po trzecie o organie podatkowym.

Na gruncie prawa budżetowego występują natomiast takie podmioty jak:

- organ budżetowy,

- jednostka budżetowa,

- zakład budżetowy,

- środek specjalny,

- fundusze celowe,

- gospodarstwa i gospodarstwa pomocnicze.

W prawie bankowym występują:

- kredytobiorca,

- kredytodawca,

- poręczyciel itp.

Teza 17

Stosunki finansowo-prawne charakteryzują się:

1. wyjątkowym charakterem uprawnień i obowiązków finansowych.

2. nierównorzędnością prawną podmiotów finansowych.

3. nierównorzędnością interesów tych podmiotów.

Podmiotem stosunków finansowo-prawnych są uprawnienia oraz obowiązki finansowo-prawne. W stosunku finansowo prawnym mamy zawsze do czynienia z zachowaniem organu finansowego oraz zachowaniem podmiotu zobowiązanego.

Teza 18

Konkretyzacja uprawnień i obowiązków finansowo - prawnych następuje w postępowaniu finansowym. Konkretyzacja obowiązku polega na ustaleniu istnienia lub nieistnienia zobowiązania istniejącego oraz na określeniu jego wysokości. W tym celu konieczne jest dokonanie konkretyzacji podmiotowej natomiast określenie wysokości zobowiązania podmiotu jest sprawą odpowiedniej techniki kalkulacyjnej.

Teza 19

W postępowaniu finansowym zawsze występują dwa podmioty:

1. prowadzący postępowanie

2. adresaci postępowania, których ono dotyczy.

Ci pierwsi to podmioty czynne, drudzy to podmioty bierne. Ponadto w postępowaniu mogą uczestniczyć podmioty występujące w tzw. interesie społecznym np. prokurator lub świadkowie biegli oraz eksperci ułatwiający prowadzenie postępowania.

Teza 20

Postępowanie finansowe kończy się wydaniem decyzji, która jest indywidualnym aktem finansowym. Formy tych aktów są różne i obejmują m. in. decyzje podatkowe, dowody odpraw celnych, indywidualne zezwolenia dewizowe, umowy o kredyt bankowy, książeczki oszczędnościowe itp.

BANKI I SYSTEMY BANKOWE.

Teza 1

Pieniądz nie jest niezbędnym warunkiem utrzymania stosunków ekonomicznych, jest natomiast do tego celu bardzo przydatny. Powstanie pieniądza wywodzi się z ludzkiej potrzeby uproszczenia wymiany towarowej, a także z przyczyn kultowych oraz społecznych. Pieniądz występuje w dwóch podstawowych formach:

1. gotówkowy - obejmujący pieniądz papierowy oraz monety zdawkowe (bilon).

2. pieniądz bezgotówkowy (wkładowy). Jest to pieniądz księgowy, którego szczególną postacią jest pieniądz komputerowy. Pieniądz bezgotówkowy istnieje tylko w formie zapisów księgowych (uznania lub obciążania odpowiednich kont) i nie jest związany z żadnymi znakami pieniężnymi.

Teza 2

Zdolność określonego środka do występowania w roli pieniądza zależy od możliwości wypełniania przez niego podstawowych funkcji pieniądza. Peter Shall autor książki „Pieniądz i polityka pieniężna” wymienia trzy podstawowe funkcje pieniądza:

1. pieniądz jako miernik wartości. Pochodną tej funkcji jest funkcja środka wyrażania cen.

2. pieniądz jako środek przechowywania wartości z niej wynika funkcja płynności pieniądza oraz funkcja tezauryzacji.

3. pieniądz jako środek przekazywania wartości (funkcja cyrkulacji polegająca na rozczepianiu w czasie i przestrzeni aktów kupna i sprzedaży.

Wszelkie środki, które pełnia funkcję pieniądza z definicji uznaje się za pieniądz.

Teza 3

Jedna z definicji pieniądza, której autorem jest Schm*lders brzmi następująco:

Pieniądz to udokumentowane przyrzeczenie wartości o ogólnej ważności przy czym jego obszar ważności jest ograniczony kręgiem wspólnoty płatniczej.

Teza 4

Słowo kredyt wywodzi się z łacińskiego „credere” oznacza zaufanie jakim cieszy się ktoś kto reguluje swoje zobowiązania. Schm*lders definiuje kredyt następująco: jest to czasowe poręczenie siły nabywczej, przy czym wierzyciel ufa, że kredytobiorca zwróci mu kredyt po upływie uzgodnionego terminu w uzgodnionej formie (pieniądza, towaru, lub świadczenia) i w uzgodnionej wysokości obejmującej odsetki jako opłata za gospodarcze użytkowanie kredytu.

Teza 5

W gospodarce towarowo - pieniężnej ilość pieniądza znajdującego się w obiegu stanowi bazę monetarną możliwego zakresu udzielanych kredytów. Najważniejszymi kredytodawcami są banki komercyjne spełniające w obiegu pieniężnym rolę tzw. „rozdzielni”. Mogą one określoną masę pieniądza wielokrotnie wypożyczyć jako kredyt, mogą również kreować dodatkowy pieniądz i kredyt.

Teza 6

Pojęcie waluty obejmuje system pieniędzy danego obszaru walutowego składającego się przeważnie u jednego terytorium państwowego, czasem kilku połączonych - unia walutowa. Waluta w sensie narodowej jednostki walutowej tzn. jednostki pieniężnej państwa lub kilku państw tworzących obszar walutowy ma szczególne znaczenie w handlu zagranicznym oraz międzynarodowym obrocie pieniężnym i kapitałowym.

Teza 7

Waluty stosowane do ich znaczenia międzynarodowego i możliwości korzystania z nich dzielą się na:

- waluty twarde,

- waluty miękkie (słabe).

Pierwsze cechuje wymienialność w dowolnym czasie i miejscu. Drugich natomiast nie można ani wymieniać ani wywozić z danego obszaru walutowego.

Teza 8

Popyt na pieniądz to zapotrzebowanie zgłaszane na rynku pieniężnym przez uczestników tego rynku w określonym miejscu i w określonym czasie.

Teza 9

Jedynym wytwórcą i dostawcą pieniądza banku centralnego tworzącego bazę pieniężną jest bank centralny. Oddziaływuje on na zmianę agregatów ilości pieniądza sterując za pomocą polityki pieniężnej bazą monetarną. Jednocześnie wywiera wpływ na podaż pieniądza sektora poza bankowego tzn. pośredników finansowych, państwa oraz zagranicy. Elementy składowe podaży pieniądza obejmują: wydatki państwa, kredyty bankowe i kredyty pośredników finansowych oraz rachunek dewizowy.

Teza 10

System bankowy obejmuje zespół banków w danym państwie, w danym momencie czasu. Jego struktura zależy od przyjęcia jednej z dwóch zasad działania banku:

- zasada uniwersalizmu

- zasada specjalizacji w zakresie kredytu bankowego lub inwestycyjnego.

Struktura systemu bankowego zależy również od mechanizmu funkcjonowania całej gospodarki.

1. CO TO SĄ FINANSE?

2. NAUKA FINANSÓW A NAUKA EKONOMII.

3. FUNKCJE PIENIĄDZA.

4. PIENIĄDZ W CHARAKTERZE ZASOBÓW I STRUMIENI.

5. CO TO JEST GOSPODARKA FINANSOWA I POLITYKA FINANSOWA?

6. PRZEDMIOTOWA KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH.

7. CHARAKTERYSTYKA RYNKOWYCH STRUMIENI PIENIĘŻNYCH.

8. CHARAKTERYSTYKA STRUMIENI REDYSTRYBUCYJNYCH (TRANSFEROWYCH).

9. CHARAKTERYSTYKA STRUMIENI KREDYTOWYCH.

10. PODMIOTOWA KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH.

11. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FINANSÓW PRZEDSIĘBIORSTW.

12. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FINANSÓW GOSPODARSTW DOMOWYCH.

13. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FINANSÓW PUBLICZNYCH.

14. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FINANSÓW BANKÓW I INSTYTUCJI KREDYTOWYCH.

15. FINANSE UBEZPIECZEŃ.

16. OPISZ STABILIZACYJNĄ FUNKCJĘ FINANSÓW.

17. OPISZ ALOKACYJNĄ FUNKCJĘ PIENIĄDZA.

18. OPISZ REDYSTRYBUCYJNĄ FUNKCJĘ FINANSÓW.

19. NA CZYM POLEGA RZECZOWO-PIENIĘŻNY CHARAKTER GOSPODAROWANIA.

20. KRĄŻENIE DÓBR I DOCHODÓW W GOSPODARCE.

21. CO TO JEST RACHUNKOWOŚĆ SPOŁECZNA?

22. OKREŚL POJĘCIA: SEKTOR, KONTO, TRANSAKCJA - UŻYWANE W RACHUNKOWOŚCI SPOŁECZNEJ.

23. SCHEMAT PRZEPŁYWÓW FINANSOWYCH: RACHUNKI SEKTOROWE.

24. SCHEMAT PRZEPŁYWÓW FINANSOWYCH: TABLICA SZACHOWNICOWA.

25. POJĘCIE I ZAKRES PRZEDMIOTOWY PRAWA FINANSOWEGO.

26. NORMY PRAWA FINANSOWEGO.

27. UPRAWNIENIA I OBOWIĄZKI FINANSOWO - PRAWNE.

28. PODMIOTY PRAWA FINANSOWEGO.

32. KATEGORIA POPYTU NA PIENIĄDZ.

33. KATEGORIA PODAŻY PIENIĄDZA.

34. UNIWERSALIZM A SPECJALIZACJA W SYSTEMIE BANKOWYM.

35. PODAJ PRZYKŁAD SYSTEMU OPARTEGO NA SPECJALIZACJI BANKÓW.

36. PODAJ PRZYKŁAD SYSTEMU OPARTEGO NA UNIWERSALIZMIE BANKÓW.

37. POWSTANIE BANKÓW CENTRALNYCH NA ŚWIECIE.

38. FUNKCJE BANKÓW CENTRALNYCH.

39. FUNKCJE NBP OKREŚLONE USTAWĄ Z 1989R.

40. CO TO SĄ CZYNNOŚCI BANKOWE BANKÓW CENTRALNYCH?

41. PRAWNE PODSTAWY DZIAŁANIA BANKÓW CENTRALNYCH.

42. FORMY PRAWNE BANKU CENTRALNEGO.

43. NA CZYM POLEGA NADZÓR BANKOWY?

44. SCHARAKTERYZUJ FORMY PRAWNE BANKÓW KOMERCYJNYCH.

45. CZYNNOŚCI BANKOWE BANKÓW KOMERCYJNYCH?

46. W JAKI SPOSÓB DZIAŁALNOŚĆ BANKÓW KOMERCYJNYCH JEST OGRANICZONA PRZEZ BANK CENTRALNY?

47. SCHARAKTERYZUJ OPERACJĘ OTWARTEGO RYNKU, POLITYK STOPY DYSKONTOWEJ W ROLI ŚRODKÓW KONTROLI SPRAWOWANEJ PRZEZ BANK CENTRALNY.

48. CO WIESZ NA TEMAT SYSTEMU REZERW W BANKACH KOMERCYJNYCH.

49. OGRANICZANIE DZIAŁALNOŚCI BANKÓW KOMERCYJNYCH POPRZEZ PUŁAPY KREDYTOWE I ŚRODKI KONTROLI JAKOŚCIOWEJ I SELEKTYWNEJ.

50. W JAKI SPOSÓB ZACHOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW, GOSPODARSTW DOMOWYCH ORAZ PŁYNNOŚĆ WPŁYWAJĄ NA KSZTAŁTOWANIE PODAŻY PIENIĄDZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE?

51. SCHARAKTERYZUJ POJĘCIA: RYNEK FINANSOWY, RYNEK PIENIĘŻNY, RYNEK KAPITAŁOWY.

52. CO TO SĄ PAPIERY WARTOŚCIOWE I JAK JE KLASYFIKUJEMY?

53. OMÓW RÓŻNE SEGMENTY RYNKU PIENIĘŻNEGO: KAPITAŁOWY, DETALICZNY, LOKAT MIĘDZYBANKOWYCH I WEKSLI SKARBOWYCH, WEKSLI PRZEDSIĘBIORSTW, ZBYWALNYCH CERTYFIKATÓW DEPOZYTOWYCH.

54. OPISZ CECHY RYNKU KAPITAŁOWEGO.

55. JAKIE RODZAJE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH WYSTĘPUJĄ NA RYNKU KAPITAŁOWYM?

4

---