TYPY ZRÓŻNICOWAŃ SPOŁECZNYCH
Badania nad strukturą społeczną skupiają się przede wszystkim na współczesnych społeczeństwach zachodnich, reprezentujących społeczeństwa policentryczne wg. typologii Ossowskiego. Z powodów merytorycznych są one najciekawsze, ale także społeczeństwa te najłatwiej badać z praktycznego punktu widzenia.
W okresie współczesnym zaczęto bowiem tworzyć dane pomocne w analizie społeczeństw. Socjologowie mogą posłużyć się nie tylko danymi wywołanymi (stworzonymi przez nich samych), ale także danymi gromadzonymi przez agendy rządowe np. spisy ludności, liczby urodzeń itp. Ponieważ społeczeństwa współczesne same chcą się kontrolować i tworzyć, socjologowie mają rzetelne dane do analiz owych społeczeństw.
Zróżnicowanie społeczne może przybierać różne formy:
charakter hierarchiczny/wertykalny
charakter niehierarchiczny/horyzontalny
NIEHIERARCHICZNOŚĆ ZRÓŻNICOWAŃ SPOŁECZNYCH
Zróżnicowań o charakterze niehierarchicznym jest stosunkowo niewiele. Ponadto często utrzymanie statusu ich niehierarchiczności bywa trudne.
Charakter niehierarchiczny zróżnicowań wynika z koncepcji równości.
Można podzielić ten typ zróżnicowań na dwa typy: bezpośrednio związane ze strukturą społeczną oraz pośrednio związane ze strukturą społeczną.
Przykłady niehierarchicznych zróżnicowań:
związane z ekologią społeczną, zróżnicowaniem przestrzennym:
zróżnicowanie regionalne (np. podział na Polskę A i B)
miejsce zamieszkania (np. miasto, wieś)
(należy wspomnieć, że zróżnicowania te mają nie tylko znaczenie terytorialne, mają charakter opisowy ale też wartościujący np. niektóre regiony są „gorsze”)
zróżnicowanie zawodowe
zróżnicowanie etniczne, narodowe
(zróżnicowania te są niehierarchiczne, lecz pewną hierarchiczność ad hoc zakładamy)
HIERARCHICZNOŚĆ ZRÓŻNICOWAŃ SPOŁECZNYCH
Charakter hierarchiczny zróżnicowań społecznych wynika z koncepcji nierówności społecznych
Zjawisko nierówności społęcznych jest zawsze wartościowane. Nierówności reprezentują w pewnym sensie interesy dychotomicznych grup społecznych.
Przykład: Karol Marks i jego kategorie wyzyskiwani vs. wyzyskiwacze
KLASA W SOBIE - wydzielona na podstawie pewnych cech (bogactwo, władza, prestiż, styl życia), brak świadomości swego istnienia, brak więzi społęcznych
KLASA DLA SIEBIE - wydzielona na podstawie pewnych cech (j/w), posiadająca odrębną świadomość, rozpoznająca swoje miejsce w strukturze społecznej.
W badaniach struktury społecznej rozróżnienie to stanowi poważny problem badawczy. Mówiąc o zróżnicowaniu chcielibyśmy wyznaczac tylko obiektywne kategorie społeczne. Aby zbadać kto do której klasy społecznej należy trzeba ustalic odpowiednie wskaźniki np. jak chciał Marks stosunek do środków produkcji. Istnieje jednak cały szereg kategorii zawodów, które trudno na tej podstawie przyporządkować do określonej klasy (np. gdy pracownik najemny otwiera własną firmę i obsługuje swojego byłego pracodawcę). Przy próbie rozgraniczenia klas społecznych, wyznaczania różnic w społeczeństwie pojawia się wiele tego typu problemów. Badacze próbują wyznaczac inne wskaźniki takie jak dochód na osobę, dochód w gospodarstwie domowym. Jednak nawet przy tym sposobie badawczym pojawiają się jednostki, których nie sposób zakwalifikować do żadnej z kategorii. Tu pojawia się miejsce na dodatkowe klasy społeczne. Np. jednostki, które nie wykazują żadnych dochodów, które wyłączone są z życia społecznego przyporządkowuje się do tzw. underclass, podklasy. Natomiast tych, którzy nie uczestniczą w pełni w głównym nurcie życia społecznego, np. Romowie w Polsce, kwalifikuje się do tzw. marginesów grup społecznych.
Należy pamiętać, że w trakcie badań nad strukturą społęczną dominujące powinny być postrzegane przez społeczeństwo, nie badacza, intersubiektywne podziały społeczne.