Wykład 7

NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE

Problematyka wykładu:

1. Pojęcie nierówności społecznej

2. Dobra generujące nierówności społeczne (5): bogactwo, władza, prestiż, wykształcenie, zdrowie

3. Idea stratyfikacji społecznej

4. Warstwy społeczne

5. Zjawisko ruchliwości społecznej

6. Klasy społeczne

7. Inne nierówności społeczne - ze względu na: płeć, zawód, etnos

8. Ideologie nierówności (3 typy): elitarystyczne, egalitarne, merytokratyczne

9. Teorie nierówności

• funkcjonalna teoria stratyfikacji

• teoria skumulowanych przewag

NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE - dotyczą sytuacji, gdy ludzie są nierówni sobie nie z racji jakichkolwiek cech cielesnych czy psychicznych, lecz z powodu ich przynależności do różnych grup albo zajmowania różnych pozycji społecznych - nierówność dostępu (lub szans dostępu) do społecznie cenionych dóbr

SPOŁECZNIE CENIONE DOBRA - są to dobra powszechnie upragnione, których zasób jest ograniczony

BOGACTWO - WŁADZA - PRESTIŻ - WYKSZTAŁCENIE - ZDROWIE

DOBRA MATERIALNE (bogactwo) - ich posiadanie jest upragnione dlatego

• że są one niezbędne do zaspokojenia elementarnych i uniwersalnych wymogów życiowych (pożywienia, ubrania, schronienia itp.)

• że wymaga ich posiadania kultura, definiując pewne obiekty jako pożądane - kultura może także zdefiniować samo posiadanie jako wartość autonomiczną, bez względu na użytek czyniony z posiadanych przedmiotów - kulturowa fetyszyzacja samego posiadania (ideologia konsumpcjonizmu)

• że pomagają one zdobyć inne cenione przez ludzi wartości

Dobra materialne są ograniczone:

• w sensie absolutnym - jest ich skończona ilość

• w sensie relatywnym - w stosunku do stale rosnącego na nie zapotrzebowania - ,,ludzie nigdy nie są do końca zaspokojeni, zawsze dążą do posiadania więcej niż mają''

WŁADZA - panowanie, wpływ na innych ludzi

Posiadanie władzy daje poczucie siły, przewagi, potęgi, znaczenia, bezpieczeństwa

Jest ona także wymienialna na inne dobra, przede wszystkim ekonomiczne (przynosi korzyści). Im bardziej absolutna, im mniej kontrolowana, tym łatwiej jest wymienialna na pieniądze

PRESTIŻ - szacunek, uznanie społeczne, akceptacja, aplauz, sława

Idea prestiżu opiera się na tym, że niektórzy są postrzegani jako lepsi, wyżej oceniani od innych

Te trzy dobra - BOGACTWO, WŁADZA I PRESTIŻ - dzielą ludzi najbardziej, są najważniejsze przy generowaniu nierówności społecznych

WYKSZTAŁCENIE - jego wartość wynika

• z satysfakcji autotelicznych, jakie daje wiedza zaspokajająca typowy dla ludzi impuls ciekawości

• z jego funkcji instrumentalnej (pomocniczej w stosunku do wszystkich trzech wartości podstawowych) - wykształcenie jest w nowoczesnym społeczeństwie jednym z najważniejszych i uznanych społecznie mechanizmów awansu majątkowego: uzyskania lepszej pracy, lepszych zarobków, wyższego standardu życiowego

KAPITAŁ KULTUROWY (francuski socjolog Pierre Bourdieu: 1930-2002) - nawyki, umiejętności, odruchy nabyte przez socjalizację w grupach elitarnych, o wyższej pozycji społecznej i wykształceniu, które ułatwiają utrzymanie (reprodukcję) takich elitarnych pozycji, a także są symbolem przynależności do grup elitarnych

ZDROWIE I SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA - wartość autoteliczna: dobre samopoczucie jest źródłem bardzo silnej samoistnej satysfakcji, ale też warunkiem wszystkich pozostałych wartości. Na ogół choroba lub niesprawność uniemożliwiają osiągnięcie tych dóbr, a w każdym razie ich skonsumowanie czy wykorzystanie

IDEA STRATYFIKACJI SPOŁECZNEJ

Bogactwo, władza, prestiż, wykształcenie i zdrowie - mają charakter stopniowalny - można je posiadać w większym lub mniejszym stopniu

HIERARCHIE BOGACTWA - HIERARCHIE WŁADZY - HIERARCHIE PRESTIŻU - HIERARCHIE WYKSZTAŁCENIA

GRADACYJNA WIZJA NIERÓWNOŚCI - obraz społeczeństwa, w którym kładzie się nacisk na stopniowalne różnice i nierówności między jednostkami lub zbiorowościami w ramach różnych hierarchii stratyfikacji społecznej

WARSTWY STATYSTYCZNE - liczebnie określone populacje zajmujące określone szczeble w hierarchiach stratyfikacyjnych

Społeczne lokalizacje: jednostkowe, grupowe, statusowe

Grupy i pozycje różnią się

dostępem lub szansami dostępu do bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia i zdrowia - czyli ,,szansami życiowymi'' (Max Weber)

SZANSE ŻYCIOWE - prawdopodobieństwo uzyskania społecznie cenionych dóbr - majątku, władzy, prestiżu, edukacji, zdrowia

STRATYFIKACJA SPOŁECZNA (uwarstwienie) - hierarchia warstw społecznych o większych lub mniejszych szansach dostępu do jakiegoś społecznie cenionego dobra

Każde dobro czy wartość konstytuuje własną drabinę stratyfikacji

Podobne miejsce na drabinie stratyfikacyjnej może implikować:

podobny styl życia, gusty i upodobania, zwyczaje i obyczaje, praktyki religijne, poglądy ideologiczne, rozrywki itp.

WARSTWY SPOŁECZNE - kategorie i grupy społeczne powiązane realną więzią subiektywną i obiektywną, różniące się między sobą zbiorowymi szansami osiągania społecznie cenionych dóbr - bogactwa, władzy, prestiżu, edukacji itp. Oraz wynikającym z tego poziomem i stylem życia, typową ideologią i obyczajami

RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA - ludzie zmieniają pozycje społeczne, a także przynależność grupową, gdy przemieszczają się pomiędzy pozycjami i grupami ulokowanymi na różnych szczeblach hierarchii stratyfikacyjnychRUCHLIWOŚĆ PIONOWA (w odróżnieniu od poziomej) - przemieszczanie się jednostek lub zbiorowości pomiędzy szczeblami hierarchii stratyfikacyjnych: awans lub degradacja

AWANS ZAWODOWY - uzyskanie wyższej pozycji zawodowej (stanowiska) lub wejście do wyżej cenionej grupy zawodowej niż ta, z którą jest się aktualnie związanym

KARIERA - sekwencja następujących po sobie w toku biografii zmian sytuacji zawodowej, w szczególności kolejnych awansów

DEGRADACJA ZAWODOWA - przejście na niższą pozycję zawodową (utrata stanowiska) lub podjęcie zawodu niżej cenionego niż aktualnie wykonywany

Ruchliwość może też polegać na przemieszczaniu się całych zbiorowości na niezmiennych drabinach uwarstwienia, a także na zmianie samych hierarchii stratyfikacyjnych

RUCHLIWOŚĆ WEWNĄTRZPOKOLENIOWA - awans lub degradacja jednostki lub grupy w toku życia jednego pokolenia

RUCHLIWOŚĆ MIĘDZYPOKOLENIOWA - awans lub degradacja jednostki lub grupy w długim okresie obejmującym życie dwóch lub więcej pokoleń

SPOŁECZEŃSTWO OTWARTE - takie, w którym awans jednostkowy lub grupowy jest nie tylko w szerokim zakresie możliwy, ale silnie kulturowo oczekiwany i wymagany

SPOŁECZEŃSTWO ZAMKNIĘTE - takie, które ogranicza lub całkowicie zamyka możliwości awansu w hierarchiach społecznych

Pomiędzy modelowymi przypadkami społeczeństwa otwartego i zamkniętego, mieści się cała gama przypadków pośrednich. W obrębie różnych dziedzin zawodowych poszczególne warstwy mogą różnić się - stopniem ekskluzywności - czyli ostrością kryteriów i procedur przy dopuszczaniu nowych członków

DYSKRYMINACJA CZĘŚCIOWA (3 formy):

• PUŁAP STRATYFIKACYJNY - jawna lub utajona, ale realna granica awansu dostępnego dla pewnych kategorii społecznych czy grup (np. mniejszości rasowych czy etnicznych)

• SEGREGACJA ZAWODOWA - faktyczne bariery dostępu do pewnych zawodów dla kobiet

• OGRANICZENIE SZANS EDUKACYJNYCH - czyli sposobów i procedur uzyskiwania wyższych pozycji

KLASY SPOŁECZNE - struktura nierówności społecznej według Karola Marksa:

(1818-1883)

Z wieloczłonowymi, gradacyjnymi hierarchiami warstw społecznych mogą krzyżować się i na nie nakładać inne jeszcze społeczne podziały

DYCHOTOMICZNA (biegunowa) WIZJA NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNEJ - obraz społeczeństwa, w którym podkreśla się przeciwstawność dwóch klas społecznych: właścicieli środków produkcji i pracowników pozbawionych własności

KLASA SPOŁECZNA (Karol Marks) - wielki segment społeczeństwa obejmujący osoby o podobnej sytuacji własnościowej (zwłaszcza w zakresie posiadania środków produkcyjnych, czyli kapitału ekonomicznego)

Główne elementy teorii Marksa:

• najważniejszym kontekstem życia społecznego jest praca

• decydująca dla ekonomicznej pozycji ludzi jest własność, posiadanie dóbr, szczególnie środków produkcji albo dóbr kapitałowych

• dwa wielkie segmenty, które różni sytuacja własnościowa to: klasa właścicieli (burżuazja) i klasa pracownicza (proletariat)

• wartość dodatkowa - zysk właściciela środków produkcji wynikający z zawłaszczenia różnicy między wartością produktów wytworzonych przez pracownika, a jego płacą roboczą

• relacja eksploatatorska - pozycja ,,przetargowa'' obu stron jest diametralnie różna, bo właściciel ma monopol na miejsca pracy, a pracownik jest pod ,,dyscypliną głodu'', musi się zatrudnić za każdą cenę

Po obu stronach wspólnota sytuacji własnościowej i jej istotnych społecznie konsekwencji uruchamia realne procesy grupotwórcze:

KLASA W SOBIE - klasa społeczna w początkowym momencie krystalizacji, gdy duży segment społeczeństwa posiada obiektywnie wspólne interesy ekonomiczne, nie jest jednak tego świadomy

ŚWIADOMOŚĆ KLASOWA - rozpowszechniona wśród członków zbiorowości o podobnych interesach ekonomicznych artykulacja ideologiczna tych interesów, rozpoznanie zagrażających tym interesom wrogów klasowych oraz pojawiająca się na tym tle silna tożsamość grupowa i gotowość do walki o realizację klasowych celów

KLASA DLA SIEBIE - klasa społeczna w końcowym momencie krystalizacji, gdy obok wspólnoty interesów ekonomicznych dysponuje rozwiniętą świadomością klasową i formami organizacyjnymi pozwalającymi na prowadzenie walki klasowej

Koncepcja klas społecznych Marksa nie jest konkurencyjna w stosunku do koncepcji stratyfikacji społecznej, lecz komplementarna - pokazuje, jak ponad nierównościami stopniowalnymi mogą w społeczeństwie powstawać nierówności skrajne, opozycyjne, biegunowe, o odmiennej dynamice, bo prowadzące do eksploatacji, antagonizmu, konfliktu i walki

INNE NIERÓWNOŚCI DYCHOTOMICZNE

• nierówności społeczne ze względu na płeć: segregacja zawodowa, dyskryminacja kobiet

• nierówności społeczne ze względu na istnienie mniejszości etnicznych czy narodowych

FUNKCJE I GENEZA NIERÓWNOŚCI

Nierówność społeczna jest zjawiskiem, które szczególnie mocno dotyka sfery ludzkich interesów i angażuje silne emocje

IDEOLOGIE NIERÓWNOŚCI (3 typy) - legitymizują nierówności, albo domagają się ich zniesienia

IDEOLOGIE ELITARYSTYCZNE (arystokratyczne) - głoszą, że istnieją takie grupy, które z samej swojej natury są ,,wyższe'' od innych i dlatego muszą mieć wyższą pozycję w społeczeństwie, co wyraża się w ich całkowicie uzasadnionych przywilejach

IDEOLOGIE EGALITARNE (formułowane przez grupy upośledzone lub w ich imieniu) - podkreślają równość ludzi, żądając - w zależności od radykalizmu sformułowania:

• albo równości warunków życia

• albo równego zaspokojenia minimalnych potrzeb

• albo równości startu i szans życiowych

• albo równości wobec prawa

• albo równości praw podmiotowych

IDEOLOGIA MERYTOKRATYCZNA (ang. ,,merit'' - zasługa) - głosi, że nierówności są o tyle usprawiedliwione:

• o ile są efektem własnych zasług (wysiłek, nakład pracy, poniesione koszty i wyrzeczenia, umiejętności lub predyspozycje)

• oraz korzyści, jakie działalność jednostki przynosi społeczeństwu

Nierówność społeczna jest swoistym wynagrodzeniem za własny wysiłek i społeczną przydatność

TEORIE NIERÓWNOŚCI

FUNKCJONALNA TEORIA STRATYFIKACJI - sformułowana w 1945 roku przez Kingsleya Davisa i Wilberta Moore'a na łamach ,,American Sociological Review''

Według tej teorii nierówność społeczna to zjawisko odwieczne, nieusuwalne oraz niezbędne dla funkcjonowania społeczeństw ludzkich. Wszelkie znane społeczeństwa, zarówno historyczne, jak i współczesne cechują się nierównością społeczną

Autorzy wskazują na ogólne prawidłowości życia społecznego, z których - ich zdaniem - nieuchronność nierówności logicznie wynika. Pokazują to na przykładzie nierówności zawodów (5 tez):

• TEZA 1: Różne zawody w społeczeństwie mają różną doniosłość funkcjonalną, to znaczy w różnym stopniu przyczyniają się do zaspokojenia ,,wymogów funkcjonalnych społeczeństwa''

• TEZA 2: Różne zawody wymagają większych lub mniejszych zdolności, talentów, wrodzonych predyspozycji, a ponadto dłuższego lub krótszego kształcenia lub treningu dającego niezbędne umiejętności i kompetencje

• TEZA 3: Kształcenie i trening oznacza ponoszenie pewnych kosztów i wyrzeczeń - wymaga czasu, energii, wysiłku, dyscypliny, nakladów finansowych

• TEZA 4: (dotyczy ludzkich motywacji) - Jedyny sposób, aby skłonić ludzi do podjęcia szczególnych starań i poniesienia szczególnych kosztów związanych z osiągnięciem bardziej wymagającego - a zarazem bardziej funkcjonalnie ważnego - zawodu, to związanie z nim jakichś szczególnych przywilejów: lepszych zarobków, większej puli władzy, wyższego prestiżu. Jedynym mechanizmem zapewniającym obsadzenie ważnych pozycji zawodowych odpowiednio uzdolnionymi i wykształconymi kandydatami jest zatem - nierówność społeczna

• TEZA 5: Obsadzenie ważnych funkcjonalnie zawodów predysponowanymi i przygotowanymi jednostkami jest - imperatywem funkcjonalnym, swoistym metawymogiem funkcjonowania każdego społeczeństwa. Bez tego społeczeństwo nie mogłoby istnieć

LOGIKA ROZUMOWANIA - tylko istnienie nierówności społecznych zapewnia motywacje do niezbędnego kształcenia i treningu, co dostarcza pulę kandydatów do wykonywania wymagających zawodów, których wykonywanie jest w społeczeństwie danego typu konieczne, by społeczeństwo to mogło istnieć

KRYTYKA FUNKCJONALNEJ TEORII STRATYFIKACJI:

1. Czy można mówić, że różne zawody mają większą lub mniejszą doniosłość funkcjonalną? (przykłady: szpital, uniwersytet, przedsiębiorstwo)

2. Model teorii funkcjonalnej działałby tylko w takim społeczeństwie, w którym wszyscy mieliby zapewniony dokładnie równy start, zaczynali zawsze od zera ten wyścig o wyższe pozycje i związane z nimi przywileje, czyli rodziliby się w społecznej próżni - wiadomo bowiem, że tak nie jest

3. Czy można zasadnie twierdzić, że ludzie kierują się zawsze i tylko motywacjami instrumentalnymi, kalkulacją korzyści materialnych, prestiżowych czy poziomem władzy, jaki zyskają, gdy uda im się zdobyć określony zawód?

TEORIA AKUMULACJI PRZEWAG (tradycyjnie: teoria konfliktu)

AKUMULACJA PRZEWAG I UPOŚLEDZENIA - tendencja do podwyższania raz osiągniętej wyższej pozycji społecznej oraz przeciwnie - do pogłębiania się degradacji, gdy spadło się na pozycje niskie

Główna idea teorii nawiązuje do biblijnej prawdy zawartej w Ewangelii św. Mateusza:

,,iż z upływem czasu bogaci będą jeszcze bogatsi, a biedni jeszcze biedniejsi''

DZIEDZICZENIE POZYCJI SPOŁECZNEJ - uzyskiwanie od rodziny - bez własnych zasług - zasobów majątkowych, władzy, prestiżu, kapitału kulturowego, kapitału społecznego - co stwarza lepsze warunki startu życiowego (odwrotnie: dziedzicznie biedy, zacofania, marginalizacji społecznej)

KAPITAŁ KULTUROWY (Pierre Bourdieu) - nawyki, umiejętności, orientacje, jakie nabywa się w rodzinie; sposób codziennego zachowania się i mówienia, ogłada towarzyska, dobry gust, elegancja, asertywność, gotowość do podejmowania rozsądnego ryzyka, umiejętność argumentacji, nawyki czytania, obcowania z wyższymi formami sztuki, zainteresowanie sprawami publicznymi itp.

KAPITAŁ SPOŁECZNY - sieć kontaktów, znajomości, powiązań, przynależności do organizacji i stowarzyszeń, która stwarza jednostce lepsze możliwości uzyskiwania innych społecznie cenionych zasobów - bogactwa, władzy, prestiżu itp.

Przywileje mają tendencję do powiększania się, a upośledzenie - do pogłębiania się. Skąd to się bierze? Jeżeli ktoś raz uzyskuje pewne przewagi i przywileje, to wraz z tym zdobywa szansę dalszego powiększania tych przewag i przywilejów

Słaby punkt teorii akumulacji - mówi o tym, co się dzieje, kiedy ktoś już uzyskał przewagę - wysoką pozycję społeczną, członkostwo w uprzywilejowanej grupie. Dobrze opisuje, jak nierówności rosną, bieguny przywilejów i upośledzenia rozchodzą się, a dystanse społeczne powiększają

Nie odpowiada jednak na pytanie - jak takie nierówności zaczynają się, kiedy i w jaki sposób się rodzą?

DETERMINIZM TECHNOLOGICZNY - pogląd, że głównym czynnikiem decydującym o rozwoju społeczeństw i znaczącym kolejne fazy historii ludzkości są odkrycia, wynalazki i innowacje techniczne

Nierównosci społeczne. Analiza przypadku

Nierówności społeczne. Analiza przypadku. Stratyfikacja społeczna jest bliska człowiekowi od dawien dawna. Nierówności są prawie wszędzie i jednostka ludzka jest tego świadoma, że one istnieją. Od zawsze byli ci, którzy dostali lub mieli więcej i ci, którzy dostali mniej lub nie mieli żadnych dóbr. Zależało to od tego kto zajmuje jaką pozycje w społeczeństwie. Ci co posiadają więcej mają łatwiejszy dostęp do pewnych dóbr, które są cenione przez społeczeństwo. W pracy która przedstawię chciałabym pokazać problem stratyfikacji na podstawie wybranych przez mnie przykładów. Pojęcie stratyfikacji społecznej można rozumieć jako teorie uwarstwiania czyli uszeregowania jednostek ze względu na stopień spełniania społecznych cech, które spełniane są w różnym stopniu. Jest to również ogólny termin używany do opisywania społeczeństwa, które rozdziela w sposób nierówny dochody, władzę, prestiż oraz inne wartościowe dobra, Tworzy również odrębne klasy, których członkowie różnią się między sobą pod względem kulturowym, behawioralnym i organizacyjnym. W drugiej postaci tej teorii hierarchizuje ludzi więcej niż jedno kryterium ( władza, prestiż, wykształcenie ). Jest ona subiektywna. Nie jest ona możliwa w sposób obiektywny ( nie ma wspólnej miary dla władzy i pieniędzy ). Przykładem takiej teorii może być teoria stratyfikacji Lloyda Wornera amerykańskiego socjologa etnografa. Badał on małe amerykańskie miasteczka i ich strukturę społeczną, warstwy społeczne, hierarchie wyższości i niższości. Badania te polegały na rozmowach z mieszkańcami miasteczek. Ludzie pytani byli o to na jakim szczeblu hierarchii społecznej się znajdują i na jakim szczeblu hierarchii znajdują się według nich inni. Okazało się, że w tych miasteczkach jest 6 klas hierarchicznych. Według Wornera klasa to grupa ludzi, którzy sami siebie lokalizują na pewnym poziomie społecznej hierarchii wyższości i niższości są w ten sposób oceniani przez innych ( lokowani ). Amerykański socjolog nazwał te klasy, które zostały wyróżnione w miasteczkach były to: klasa wyższa wyższa, klasa niższa wyższa, klasa wyższa niższa, klasa wyższa średnia, klasa średnia niższa, klasa niższa niższa. W skład pierwszej klasy wchodzą ludzie, którzy mieli odziedziczony majątek, w klasie wyższej średniej był burmistrz i sędzia; klasa niższa średnia to drobni przedsiębiorcy, kupcy, pewne kategorie robotników dobrze zarabiających; klasę niższą niższa reprezentowali kolorowi, włuczędzy, emigranci; do klasy wyższej niższej należeli robotnicy. Ta koncepcja klas ma charakter subiektywny. Worner nazwał te miasteczka Jankesowo i Jonesville. Warunkiem istnienia takiej hierarchii jest to, żeby w tym społeczeństwie panował ten sam system wartości. Worner stwierdził, że ludzie kierują się zawodem, źródłem dochodu, dzielnicą zamieszkania i typem domu lokalizując się w jakiejś hierarchii. Karol Marks właściwie Karl Heinrich urodzony w 1818 roku w pruskim Trewirze, a zmarł w 1883 roku. Niemiecki filozof, ekonomista i działacz rewolucyjny. Stworzył koncepcje, będącą początkiem ideologii komunistycznej; została ona nazwana marksizmem. Źródła tej ideologii brały się z niemieckiej filozofii Hegla, angielskiej ekonomii oraz socjalizmu francuskiego ( socjaliści utopijni ). Marksizm opierał się na trzech podstawowych elementach: krytyce kapitalizmu, pochwale komunizmu oraz wizji przejścia z jednej formy ustrojowej do drugiej. Według Marksa kapitalizm opierał się na wyzysku. Kapitalizm to gospodarka oparta na istnieniu siły roboczej, oznacza to podział na dwie kategorie: takich, którzy posiadają kapitał i zakupują siłę roboczą od robotników oraz drugich, bez kapitału, oferujących swoja pracę. Sytuacja ta musi doprowadzić do ogólnoświatowej rewolucji. Ostatecznym rezultatem ma być zwycięstwo proletariatu i ustanowienie ustroju komunistycznego z bezklasowym społeczeństwem, w którym prywatne posiadanie zostanie niemal całkowicie zniesione. Środki produkcji i środki utrzymania byłyby w nim wspólne. Podstawowym celem produkcji powinno być użytkowanie dóbr przez ludzi, a nie zysk. Realizacje sprawiedliwości społecznej gwarantowałyby równość majątkowa i nieobecność konkurencyjnej aktywności ekonomicznej. Karol Marks twierdził, że za powstanie stratyfikacji społecznej odpowiedzialny jest właściwie kapitalizm jako system ekonomiczny. Uważał, że istnieją dwie podstawowe klasy w społeczeństwie: ci, którzy posiadają środki produkcji ( szlachta w społeczeństwie feudalnym i kapitaliści lub burżuazja w społeczeństwach przemysłowych ) i ci, którzy ich nie posiadają ( niewolnicy lub chłopi w społeczeństwach feudalnych ). Zdaniem niemieckiego filozofa ci, którzy posiadają w społeczeństwie środki produkcji mogą kontrolować ośrodki władzy, symbole kulturowe, pracę i styl życia innych ludzi. ,,... ci, którzy posiadają i kontrolują środki produkcji, mieliby ,, siać ziarno własnej destrukcji”, tworząc warunki, które umożliwiają mniej uprzywilejowane najpierw uświadomienie sobie własnego interesu w redystrybucji własności i władzy, a następnie ich mobilizację polityczną w celu zmiany systemu...” Powstaje w ten sposób teoria społeczna Marksa. Teoria ta jest określana mianem teorii konfliktu. Mówi ona, że elementem determinującym życie społeczne jest konflikt. Zachodzi on między ludźmi, między różnymi klasami społecznymi - konflikt klasowy. Twierdził, że społeczeństwo podzielone jest na klasy i te klasy walczą ze sobą. Klasa według Marksa to zespól ludzi obejmujących środki produkcji i siły roboczej. Z jednej strony członków klasy społecznej różni to, że np. jedni są dyrektorami a inni nie, zajmują oni różne pozycje społeczne. Dla Marksa ważniejszym czynnikiem różnicującym ludzi był czynnik własności środków i siły roboczej. Zaproponował on tak zwaną teorię klas ze względu na sposób produkcji. Wyróżniła klasę w skali makroekonomicznej czyli kapitalistyczny sposób produkcji - klasa właścicieli i klasa pracowników; drobnomieszczański sposób produkcji - rzemieślnicy, kupcy; spółdzielczy sposób produkcji - klasa spółdzielców, klasa właścicieli ziemi, którzy żyją z renty. Karol Marks wyróżnił, także klasy w skali mikroekonomicznej. Byli to kapitaliści przemysłowi, handlowi i usługowi; klasa kapitalistów rolnych; wyższa klasa robotnicza ( mikro klasa ) inżynierowie; klasa menagerów - jedna z klas kapitalistycznych; klasa urzędników - klasa pracowników najemnych; drobnomieszczanie w dziedzinie przemysłu ( właściciele sklepów, straganów ); klasa drobnomieszczańska usługowa ( fryzjerzy, samodzielni adwokaci i notariusze ); mikro klasy chłopskie ( tradycyjni chłopi, którzy nie zatrudniają siły najemnej i chłopi, którzy zatrudniają ludzi do pilnych prac polowych ); klasy właścicieli ziemskich ( właściciele ziemi rolnej i właściciele, którzy poddają swoja ziemię pod przemysł, rekreacje ). Marks wyróżnił także klasę według kryteriów psychologicznych. Był to zespół ludzi, który pod względem ekonomicznym odpowiada kryteriom klasy społecznej, staje się klasą w pełnym znaczeniu dopiero wtedy, gdy członków zespołu łączy świadomość klasowa, wspólnych interesów, więź psychiczna wynikająca ze wspólnych antagonizmów klasowych - odnosi się to dla klasy dla siebie. U Marksa nie ma dokładnej precyzji pojęciowej. Interpretuje strukturę klasową w swoich koncepcjach. Odnajdujemy w niej wszystkie schematy struktury społecznej, a ponadto swoisty nowy sposób w ujmowaniu systemu klas przez skrzyżowanie trzech dychotomicznych podziałów. Podstawowa dychotomia teorii Marksa jest wyznaczona poprzez stosunek do środków produkcji. Z jednej strony mamy właścicieli środków produkcji, a z drugiej mamy ludzi, którzy są takiej własności pozbawieni. Niemiecki filozof stworzył także koncepcje klas pośrednich. Pośrednia klasa obejmowana zwykle mianem drobnomieszczaństwa jest wyznaczona przez zastosowanie równocześnie dwóch kryteriów, z których każde oddzielnie stanowi podstawę do dychotomicznego rozdzielania klas społecznych, każde w inny sposób. Jedno kryterium to posiadanie środków produkcji w schemacie dychotomicznym rozwija ono społeczeństwo na klasy posiadające i te, które nie posiadają. Drugie kryterium stanowi według Marksa praca, która nie obejmuje wyższych funkcji kierowniczych kapitalistycznych przedsiębiorstwa. Występuje w schemacie dychotomicznym i dzieli społeczeństwo na klasę pracująca i niepracującą. Klasa pośrednia obejmuje ludzi należących do obu krzyżujących się kategorii - są to ci, którzy posiadają własne środki produkcji i sami się nimi posługują ( sklepikarze, zakłady fryzjerskie ). Teorie klas Karola Marksa są do dzisiaj w myśleniu socjologów, wpływają na myśl socjologiczną. Największym krytykiem Karola Marksa był Max Weber ( 1864 - 1920 ). Był niemieckim socjologiem, historykiem, religioznawcą, ekonomistą, prawnikiem. Twierdził on, że z kapitalizmem mamy do czynienia wówczas, kiedy pomnażany jest pieniądz czyli kapitał. Weberowska koncepcja kapitalizmu wykazuje liczne podobieństwa do koncepcji Marksa, różni się jednak od niej pod wieloma istotnymi względami. Przede wszystkim Weber kładzie silniejszy nacisk na rolę idei w kształtowaniu się nowych stosunków ekonomicznych. Cechą wyróżniającą Maxa Webera było również uwydatnianie charakterystycznej dla kapitalizmu organizacji społeczeństwa , a mianowicie biurokracji. Stratyfikacja dla Webera była zjawiskiem wielowymiarowym. Nierówność dotyczy trzech wymiarów: klas, grup statusu społecznego ( stanów ) i partii. Jednostka ludzka może zajmować wysoką pozycje w jednej sferze i niską lub średnią w pozostałych. Twierdził, że członkowie danego społeczeństwa mogą posiadać władzę, nie dysponując wielką własnością, a władza często jest wykorzystywana wcale nie w interesie klas posiadających ( np. wojsko i jego elity rzadko są posiadaczami środków produkcji ). Według niego położenie klasowe to przynależność do pewnej kategorii ekonomicznej. Jest to również ,, typowa szansa zapotrzebowania dobra, zewnętrznej pozycji życiowej, wewnętrznego losu życiowego, która wynika z rozmiaru i rodzaju władzy rozporządzania ( lub jej braku ) dobrami niezbędnymi dla wykonywania świadczeń i z określonego sposobu zastosowania w danym porządku gospodarczym, dla uzyskania dochodów lub przychodów w naturze” Max Weber definiuje klasy jako grupy ludzkie, których położenie ekonomiczne jest z punktu widzenia określonych interesów jednakowe. Wyróżnia on trzy zasadnicze typy klas. Jako pierwszą przedstawię klasę posiadania. Jest to taka grupa ludzi, których położenie klasowe jest określone przez różnicę posiadania. Również jest to miejsce jakie zajmuje w hierarchii posiadania. Pewien typ posiadania - własność, która umożliwia utrzymanie bez pracy. Drugim typem klas jest klasa zarobkowa. Przez zarobek rozumie Weber dwa rodzaje dochodów ( zyski i dochody z pracy ). Pojawiają się w niej szanse zastosowania dóbr lub świadczeń, te klasy określają w sposób zasadniczy położenie klasowe. Są to przedsiębiorcy - klasy uprzywilejowane pozytywnie i klasy ludzi żyjących z dochodów własnej pracy - są to klasy uprzywilejowane negatywnie. Przedstawicielem pozytywnie uprzywilejowanych klas są rentierzy. Negatywnymi przedstawicielami klas są niewolnicy, poddani, zdeklasowani, zadłużeni i ubodzy ( cechą położenia ekonomicznego członków negatywnie uprzywilejowanych klas posiadania jest brak lub poważne ograniczenie władzy rozporządzania nie tylko rzeczowymi środkami produkcji ale i własną siłą roboczą ). Ostatnim typem klas są klasy społeczne. Oznaczają one: ,, ogól położeń klasowych między, którymi wymiana osobnika w następstwie pokoleniowym łatwo jest możliwa i w typowy sposób zwykła odbywać się” Weber definiuje je jako zespól ludzi zajmujących jakieś położenie ekonomiczne pomiędzy, którymi w sposób łatwy dokonuje się wewnątrz generacyjna i między generacyjna wymiana położeń. W skład tej klasy wchodzą ludzie pomiędzy, którymi istnieje ruchliwość społeczna ( robotnicy, drobnomieszczaństwo ). Trudno jest te położenia opuścić - przejść do innej klasy. W skład tej klasy wchodzi także inteligencja i wyszkoleni fachowo; posiadacze i uprzywilejowani przez wykształcenie ( jest to zamknięta klasa do której trudno wejść, klasa najbogatsza, są to ludzie, którzy weszli do niej dzięki wykształceniu. Można wyróżnić ruchliwość międzypokoleniową, czyli awans lub degradacja jednostki lub grupy w długim okresie obejmującym życie dwóch lub więcej pokoleń. Natomiast ruchliwość pionowa to przemieszczanie się jednostek lub zbiorowości pomiędzy szczeblami hierarchii stratyfikacyjnych: awans lub degradacja. Ostatnim typem ruchliwości jest ruchliwość wewnątrzpokoleniową, jest to awans lub degradacja jednostki ludzkiej lub grupy w toku życia jednego pokolenia. Kolejnym przykładem ludzi, którzy zajęli się problemem byli dwaj amerykańscy filozofowie Kingsleay Davis i Wilbert Moore. Stratyfikacje społeczna traktowali jak element , który może zintegrować społeczeństwo. Twierdzili oni, że: ,,... nierówności mogą być związane z istniejącymi w danym społeczeństwie najważniejszymi funkcjonalnymi potrzebami, czy też wymaganiami.” Zajmowali się oni różnicą w wynagradzaniu pewnych kategorii społecznych. Nagrody gwarantowały, że ludzie będą wypełniać swoje obowiązki. Im pozycja była ważniejsza, tym więcej nagród. W wyniku ich rozważań powstały następujące kryteria zróżnicowania wynagradzania. Według Davis'a i Moore'a duchowieństwo miało bardzo wysokie społeczne nagrody. Według funkcjonalnych kryteriów religia dostarcza wartości obowiązujących wszystkich ( przygotowanie do taj funkcji nie wymaga wielkich nakładów, personelu jest dość nawet zbyt wiele, prawie każdy może zostać duchownym ). Duchowieństwo stworzyło tak zwane GILDIE, które nie dopuszczały innych, w ten sposób sztucznie ograniczono ilość personelu ( dlatego duchowieństwo dostawało wysokie nagrody. Kolejna kategoria społeczna, czyli politycy ( władza ). Jest o wiele więcej ludzi do rządzenia niż miejsc. Nie potrzeba wydawać dużo aby znaleźć ludzi do rządzenia. Ci, którzy sprawują władzę dysponują środkami przemocy. Rozważali oni również o wynagradzaniu pewnych kategorii społecznych w zjawiskach gospodarczych. Robotnik dostarcza środków do życia, Jest wielka ilość chętnych, dlatego nie płaci się im dużo. Z kolei przedsiębiorców wynagradza się bardzo wysoko. Według funkcjonalnych kryteriów ponoszą oni ryzyko ( inwestycje, szukanie nowych rynków ). Ci dwaj filozofowie stwierdzili, że dla dobra gospodarki warto wysoko wynagradzać przedsiębiorców, ponieważ dzięki nim funkcjonuje rynek. Kolejną kategorią społeczną są rentierzy. Żyją z procentów lub zysków z renty od kapitału. Ci ludzie pobierają wysokie nagrody bez pracy. Kolejnym przykładem stratyfikacji jest tak zwany prestiż zawodów Cecil North i Poul Hatt. Ci dwaj mężczyźni wprowadzili tą koncepcję. Zajmowali się zjawiskiem oceny zawodów w stosunku do innych zawodów. Wyprowadzili 90 reprezentatywnych zawodów amerykańskich. Według nich jest pięć stopni oceny zawodów: wspaniały, dobry, średni, poniżej średniej, słaby. Charles Wright Mills urodzony w 1916 roku, a zmarły w 1962 roku był amerykańskim socjologiem, który wprowadził podział na białe kołnierzyki. Były to nowe amerykańskie klasy średnie - pracownicy najemni wykonujący pracę manualną. W 1940 roku 25% populacji w U.S.A stanowiła nowa klasa średnia ( białe kołnierzyki ) w pracownikach najemnych umysłowych, pracownicy biurowi to 40%, 25% handlowcy, 10% menadżerowie, 25% profesjonaliści. Mieli oni wyższy dochód, prestiż, szerszy zakres władzy. ,,... większość dostępnej pracy nie fizycznej ( białych kołnierzyków ) nie wymaga wysokich kwalifikacji, nie jest dobrze opłacana; dlatego też trudno będzie znaleźć się w bardziej uprzywilejowanej klasie, trzeba bowiem pokonać silną konkurencję.” W pracy mojej omówiłam różne systemy stratyfikacji społecznej. Jest ona nieunikniona we wszystkich społeczeństwach. Zawsze będą istniały różnice między rozdzielaniem dóbr, prestiżu i władzy. Przez to będzie dochodzić do konfliktu miedzy poszczególnymi klasami. Przejście z jednej klasy do drugiej jest prawie niemożliwe. Jednostka jest skazana na pozostanie w swojej klasie. Trudno sobie wyobrazić, żeby chłop feudalny znalazł się tak od razu na szlacheckim dworze. ,, istnieją różne sposoby interpretowania zjawiska stratyfikacji: podejście marksistowskie, które kładzie na posiadanie środków produkcji jako przyczynę stratyfikacji; podejście weberowskie podkreśla wielowymiarowy charakter stratyfikacji; podejście funkcjonalne dowodzi, że nierówności odzwierciedlają system nagradzania, który ma zachęcać poszczególnych ludzi do ról ważnych funkcjonalnie.” BIBLOGRAFIA: Jonathan H. Turner ,, Socjologai koncepcje i ich zastosowanie „ Piotr Sztompka ,, Socjologia „ Norman Goodman ,, Wstęp do socjologii „ Encyklopedia PWN OXFORD wielka encyklopedia świata Richard H. Popkin Avrum Stroll ,, Filozofia ` Własne notatki

---