Wymowa "Dżumy"
Wiek XX niesie ze sobą wiele ciężkich doświadczeń, dlatego też literatura współczesna podejmuje pogłębione rozmyślania nad ludzką psychiką. Andre Gide uważał, że osobowość człowieka nie jest pojęciem stałym. Ludzie w określonych warunkach życiowych przybierają wciąż inne pozy. Dlatego tak trudno znaleźć prawdę o człowieku.
Życie ludzkie to wieczna wędrówka w poszukiwaniu dobra i prawdy. Czym jednak jest owa prawda? Czy dobro w każdej sytuacji wygląda tak samo? Czy istnieje jedna uniwersalna prawda? Takie pytania wciąż podsuwa ludziom życie, stawiające nas w różnych sytuacjach wyboru. Wszyscy poszukujemy prawdy - człowieczeństwa, która byłaby odzwierciedleniem rzeczywistości, walczyłaby ze złem, dehumanizacją.
Historia i literatura ukazuje nam, że całkowite rozgraniczenie dobra i zła jest niemożliwe, dlatego też określenie zakresu pojęcia prawdy staje się niezwykle trudne. Biblia uczy nas, że najważniejsza jest miłość, pojmowana idealistycznie: cierpliwa, dobrotliwa, która nie zazdrości, szuka prawdy, oparta jest na głębokiej wierze i nadziei. Jednak jak zachować się w sytuacjach tragicznych, kiedy nie ma nadziei lub jest ona bardzo wątła? Taką sytuację doskonale nakreśla nam Albert Camus w powieści pt. "Dżuma".
W mieście, w którym wybuchła epidemia, obserwujemy różne typy ludzkich postaw. Znajduje się tam dziennikarz Rambert. Staje on przed wyborem między własnym szczęściem a dobrem ogółu. Szuka małego, pewnego szczęścia osiągalnego w życiu, nie stawia sobie wielkich celów. Sądzi, że człowiek może się w pełni zrealizować, że miłość wystarczy i zastąpi wszystko inne. Czy jednak miał rację? Rambert zostaje w mieście, ponieważ rozumie, że nawet gdyby znalazł szczęścia gdzie indziej, podczas gdy tu tak wielu ludzi cierpi, "może być wstyd, że człowiek jest sam tylko szczęśliwy". Wspaniale określa to amerykański psychoanalityk i filozof E. Fromm, w swojej książce "O sztuce miłości" pisze, że miłość nie jest stosunkiem do jednej osoby, a stosunkiem do całego otaczającego nas świata.
Takiej prawdy uczył też Chrystus, nakazując nam miłość bliźniego. Czy "Biblia" daje nam obraz prawdy uniwersalnej? Ksiądz Panelaux, jeden z bohaterów "Dżumy", który pojęcie o życiu opiera na filozofii chrześcijańskiej, interpretuje epidemię jako karę za pychę ludzką, za obojętność wobec Boga. Postanawia więc walczyć z nią modlitwą. Jednak przeżywa załamanie, wewnętrzną przemianę, kiedy widzi umierające dziecko - istotę niewinną.
Doktor Rieux uważa, że najważniejsze jest niesienie pomocy innym cierpiącym. Dobrem jest więc podanie pomocnej dłoni potrzebującym. Tarrou natomiast twierdzi, że dobro tkwi w ludzkiej naturze, trzeba je tylko odnaleźć, dać mu zaistnieć.
Zupełnie inną postawę w "Dżumie" uosabia Cottard. Wyłamuje się on z powszechnego poczucia solidarności i nie widzi potrzeby walki z zarazą. Ponieważ Cottard w przeszłości popełniał przestępstwa, znacznie lepiej czuje się on w atmosferze chaosu, gdzie ludzie zapominają o tym, co było.
Bohaterowie powieści przyznają, że choroba "otwiera oczy i zmusza do myślenia", zmusza też do solidarnego oporu.
Tę powieść można odczytać zarówno jako metaforę czasów pogardy i totalitarnego bezprawia, jak też ukazanie życia ludzkiego jako nieustannego dokonywania wyborów, odwiecznego zmagania się ze złem tkwiącym w człowieku. Dżuma jest tu pretekstem do ukazania sytuacji moralnego wyboru człowieka w sytuacji zagrożenia.
Okres wojny, przedstawiony w literaturze, dostarcza nam wielu przykładów zachowań ludzkich. W "Opowiadaniach" T. Borowskiego ukazani są ludzie żyjący, a właściwie egzystujący, w realiach wojny. Z dnia na dzień każdy musi przystosować się do warunków, w jakich przyszło mu żyć. Jest on postawiony między dobrem - życiem uczciwym i zarazem skrajnie ubogim, realnie zagrożonym śmiercią - a złem. Wybiera zło, które daje mu szansę na przeżycie.
Walka z tyranią, żywiołem, świadczy o godności każdego człowieka. Taką postawę odnajdujemy w reportażu H. Krall, "Zdążyć przed Panem Bogiem". Ukazuje on walkę narodu żydowskiego w getcie warszawskim, które jest skazane na likwidację. Żydzi nie chcą umierać z rąk hitlerowców. Każdy z nich nosi przy sobie fiolkę z trucizną, po to, by w chwili śmiertelnego zagrożenia zginąć godnie z rąk własnych.
W "Innym świecie" G. Herlinga-Grudzińskiego, oprócz ludzi zlagrowanych, widzimy jednostki, które w ekstremalnych warunkach potrafiły zachować w sobie cechy człowieczeństwa. Są nimi Kostylew i Natasza.
M. Białoszewski w "Pamiętniku z powstania warszawskiego" ukazuje sytuację ludzi broniących się w okupowanej Warszawie. Ludzie nie przyjmują biernej postawy. Wolą walczyć niż stać bezczynnie.
W realiach Polski "dżumą" są Niemcy, a ludzie broniący się w niej przypominają postacie z powieści Camusa, analogicznie Warszawa przypomina walczący z zarazą Oran. "Dżuma" jest próbą, której bohaterzy utworu nie poddają się, walczą. Religia chrześcijańska wydaje się być niepotrzebna. Usprawiedliwia ona bowiem istnienie zła.
Uważam, że cierpienie i zło wyzwala w ludziach człowieczeństwo, czyli bycie godną, humanitarną istotą, pobudza do myślenia, a przez to dowartościowuje - człowiek powinien przeżyć jakieś doświadczenie, które uczyni go bardziej wartościowym. Zaraza orańska jest synonimem śmierci, jest to choroba ludzkości, stan nieustannego zagrożenia, dlatego też problemy moralne ukazane w utworze są ponadczasowe, wciąż aktualne. Pomimo panującej "dżumy", życie ludzkie ma wartość nadrzędną.