LEKI WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD KRWIOTWÓRCZY I UKŁAD KRZEPNIĘCIA

W prawidłowych, nieuszkodzonych naczyniach krwionośnych (tętnicach i żyłach) krew pozostaje u zdrowego człowieka w stanie płynnym i nie krzepnie. Jeżeli dojdzie do uszkodzenia ściany naczynia zachodzi proces krzepnięcia krwi, oznacza to że składniki krwi (czerwone i białe krwinki, płytki krwi, włóknik i odpowiednie białka osocza) gromadzą się wokół siebie i zlepiają się ze sobą tworząc skrzep - którego rola polega na zatykaniu, uszczelnieniu uszkodzenia. Krzepniecie krwi jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, w przypadku upośledzenia procesu krzepnięcia nie ma możliwości zahamowania krwawienia krwotoku. Ponadto powstanie skrzepu zapoczątkowuje proces gojenia się.

Objętość krwi krążącej jest proporcjonalna do masy ciała i wynosi przeciętnie 80 ml/kg. Objętość osocza to 40 - 50 ml/kg i jest nieco większa u kobiet i mężczyzn. W skład krwi wchodzą: erytrocyty, leukocyty (kwasochłonne, zasadochłonne, obojętnochłonne, makrofagi), płytki krwi.

Hemostaza - zespół mechanizmów, który spełnia następujące funkcje:

1. umożliwia zatamowanie wypływu krwi w razie uszkodzenia naczyń

2. zapewnia płynność krążącej krwi w obiegu

Krzepnięcie krwi.

W trakcie badań nad procesem krzepnięcia krwi poszczególnym czynnikom nadano różne nazwy i niektóre miały około 20 różnych synonimów. Ustalono, że poszczególne czynniki będą określane kolejna liczbą rzymską i jednym z synonimów. Czynniki mogą występować w postaci nieaktywnej lub w postaci aktywnej. Jeżeli czynnik występuje w postaci nieaktywnej podaje się tylko liczbę rzymską i synonim (czynnik II - protrombina), jeżeli jest w formie aktywnej przy liczbie rzymskiej dodaje się literę a (czynnik IIa - trombina). Czynniki krzepnięcia krwi o charakterze białek można podzielić na:

1) czynniki zespołu protrombiny, do których zalicza się czynniki II, VII, IX, X (zależne od witaminy K)

2) czynniki wrażliwe na działanie trombiny I, V, VIII, XIII

3) czynniki kontaktu XI i XII

plus czynnik IV - Ca 2⁺

W momencie zranienia uruchamiają się trzy procesy:

1. Reakcja naczyniowa - polega na szybkim obkurczeniu ścian naczynia krwionośnego w miejscu uszkodzenia. Odbywa się to w drodze odruchowej, gdyż uszkodzenie naczynia powoduje silne podrażnienie receptorów czuciowych. Komórki nerwowe przekazują informację do OUN, który w odpowiedzi obkurcza mięśniówkę naczynia krwionośnego. Trwa to tylko kilka sekund i umożliwia zahamowanie krwawienia.

2. W miejscu uszkodzenia naczynia przyklejają się trombocyty do kolagenu „wystającego” ze zniszczonych ścian, a następnie nawzajem do siebie - adhezja płytkowa. Prowadzi to do agregacji płytek, które w miejscu uszkodzenia tworzą tzw. czop płytkowy.

Ponadto w ciągu niespełna minuty płytki uwalniają ze swojej cytoplazmy wiele aktywnych substancji warunkujących dalszy przebieg procesu krzepnięcia krwi. Z płytek uwalniana jest serotonina, która wzmacnia efekt obkurczania naczynia w okolicach zranienia. Kolejnym bardzo ważnym czynnikiem jest tromboksan A, który nasila zlepianie się płytek krwi.

3. Etap trzeci - właściwy mechanizm krzepnięcia krwi - czyli wytworzenie skrzepu.

W momencie skaleczenia rozpoczynają się dwa niezależne tory przemian, prowadzące do aktywacji kolejnych czynników krzepnięcia krwi, co przypomina kaskadę i tak też jest nazywane (kaskada krzepnięcia krwi).
Taka kaskada ma jednak dwa odgałęzienia: drogę wewnątrzpochodną i zewnątrzpochodną. Nazwa pochodzi od sposobu, w jakim rozpoczyna się aktywacja poszczególnych czynników kaskady krzepnięcia.

- wewnątrzpochodny mechanizm krzepnięcia - biorą w nim udział wyłącznie składniki osocza i trombocyty. Początek reakcji zależny jest od aktywacji czynnika XII. Ten etap prowadzi do aktywacji czynnika X (czynnik Stuarta-Prowera). Ta droga aktywacji czynnika X nazywana jest też „wolną”, gdyż jej uruchomienie trwa kilkadziesiąt sekund.

- zewnątrzpochodny mechanizm krzepnięcia - biorą w nim udział składniki osocza i uszkodzone tkanki. Z uszkodzonych tkanek uwalniana jest tromboplastyna tkankowa, która aktywuje prokonwertynę, która aktywuje czynnik X. Ta droga otrzymała miano „szybkiej”, ponieważ jej uruchomienie trwa 10 sekund.

Pełny schemat krzepnięcia krwi i rozpuszczania skrzepu przedstawia rysunek nr. 1.

Rys. 1. Schemat krzepnięcia krwi i rozpuszczania skrzepu.

LEKI HAMUJĄCE KRZEPLIWOŚĆ KRWI (ANTYKOAGULANTY)

- antytrombina III

- heparyna i jej pochodne (heparyny małocząsteczkowe, heparynoidy)

- antagoniści witaminy K

- leki defibrynujące

- leki trombolityczne

- leki przeciwagregacyjne

- leki hamujące krzepnięcie krwi stosowane in vitro

Leki tej grupy stosowane są w stanach, w których dochodzi do zwiększenia krzepliwości krwi, co może prowadzić do tworzenia zakrzepów w świetle naczyń krwionośnych.

Antytrombina III

Antytrombina III jest fizjologicznym inhibitorem krzepnięcia syntetyzowanym w wątrobie. Hamuje działanie trombiny oraz czynników IX, X, XI, XII. Uaktywnia działanie heparyny jako antykoagulantu. Preparat antytrombiny III jest produkowany przez frakcjonowanie dużej puli osocza wielu zdrowych dawców.

Heparyna

Mukopolisacharyd wytwarzany w wątrobie. Handlowy preparat otrzymuje się z tkanki płucnej bydła lub z błony śluzowej nabłonka jelit świń. Fizjologiczne znaczenie heparyny polega na zapobieganiu powstawaniu skrzepów krwi w łożysku naczyniowym.

Heparyna zmniejsza krzepliwość krwi wpływając aktywująco na główny inhibitor układu krzepnięcia - antytrombinę III. Tworzy kompleks z AT III, który unieczynnia trombinę i aktywowany czynnik X (Xa), w mniejszym stopniu także inne aktywne postacie czynników krzepnięcia będących proteazami serynowymi. Wstrzyknięta w małych dawkach podskórnie wysyca przede wszystkim śródbłonek, makrofagi i komórki siateczki przez co wywiera wpływ przeciwzakrzepowy.

Heparyna wykazuje działanie p/zakrzepowe, p/zapalne (inaktywuje hialuronidazę), p/alergiczne (hamuje reakcję antygen-przeciwciało), p/miażdżycowe (niepewne).

Zastosowanie:

- konserwowanie krwi

- przetaczanie krwi

- w chirurgii (małe i bardzo małe dawki)

- choroba zakrzepowa żył

- zatory naczyniowe

- miażdżyca naczyń

- leczenie odmrożeń i oparzeń

Przeciwwskazania:

- gruźlica

- czynna choroba wrzodowa

Antidotum dla heparynu jest siarczan protaminy (niskocząsteczkowe, zasadowe białko proste uzyskiwane z jąder ryb łososiowatych. Dzięki swoim właściwościom zasadowym, podana razem z heparyną tworzy nierozpuszczalne sole, które pozbawione są działania hamującego krzepnięcie. Będąc antytromboplastyną hamuje krzepnięcie)

Preparaty.

Aescin -żel, Alcepalan^® -żel, Cepan -krem, Coaparin^® -roztwór do wstrz. (5 000 j.m./0,2 ml)

Contractubex^® -żel, Dolobene -żel,Heparinum -roztwór do wstrz. doż. (25 000 j.m./5 ml)

Heparizen -żel (1000 j.m./g - 8,5 mg/g),Lioton^® 1000 -żel (1000 j.m./g),Lipohep^® -żel (2400 j.m./g), Savarix -żel, Tointex^®

Heparyny małocząsteczkowe:

Otrzymywane są przez chemiczną lub enzymatyczną degradację heparynę pochodzenia zwierzęcego. Hamują głównie aktywność czynnika Xa, a w mniejszym stopniu aktywują antytrombinę III. W porównaniu z heparyną charakteryzują się lepszą biodostępnością (98%),

w mniejszym stopniu wiążą się z białkami, słabiej też hamują agregację krwi.

Podaje się tylko raz dziennie i nie trzeba monitorować ambulatoryjnie.

Najbardziej popularne heparyny małocząsteczkowe stosowane w medycynie to:

- enoksaparyna (Clexane amp)

- nadroparyna (Fraxiparine, Fraxodi)

- parnaparyna (Fluxum)

- reviparyna (Clivarin)

Clexane amp

Drobnocząsteczkowa heparyna o małej masie cząsteczkowej (średnio 4500 daltonów). Wykazuje dużą aktywność przeciw czynnikowi Xa krzepnięcia krwi (około 100 j.m./mg) i małą aktywność przeciw czynnikowi IIa (około 28 j.m./mg). W dawkach profilaktycznych enoksaparyna nie wpływa na agregację płytek krwi lub wiązanie fibrynogenu. Po podskórnym wstrzyknięciu enoksaparyna wchłania się szybko i całkowicie. Bezwzględna biodostępność wynosi około 100%. Przeciętnie maksymalna aktywność anty-Xa osocza obserwowana jest po 3. do 5. h po podskórnym wstrzyknięciu. Jest metabolizowana głównie w wątrobie.

Wskazania
Clexane: profilaktyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, szczególnie u pacjentów poddawanych zabiegom chirurgicznym ortopedycznym, ogólnym i onkologicznym; profilaktyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej u pacjentów unieruchomionych z powodu ostrych schorzeń, takich jak ostra niewydolność serca, ostra niewydolność oddechowa, ciężkie infekcje, a także zaostrzenie chorób reumatycznych powodujące unieruchomienie pacjenta (dotyczy dawki 40 mg/0,4 ml); leczenie zakrzepicy żył głębokich powikłanej lub nie powikłanej zatorowością płucną; leczenie niestabilnej choroby wieńcowej oraz zawału serca bez załamka Q w skojarzeniu z kwasem acetylosalicylowym; profilaktyka tworzenia skrzepów w krążeniu pozaustrojowym podczas hemodializy. Clexane forte: leczenie zakrzepicy żył głębokich powikłanej lub nie powikłanej zatorowością płucną; leczenie niestabilnej choroby wieńcowej oraz zawału serca bez załamka Q w skojarzeniu z kwasem acetylosalicylowym; profilaktyka tworzenia skrzepów w krążeniu pozaustrojowym podczas hemodializy.

HEPARYNOIDY

Heparynoidy są pochodnymi heparyny, zawierającymi sulfonowane glikozaminoglikany lub mukopolisacharydy albo ich mieszaniny. Mają działanie podobne do heparyn małocząsteczkowych. Działają przeciwzakrzepowo w obrębie naczyń tętniczych i żylnych.

Hamują aktywność czynnika Xa oraz hamują agregację płytek krwi. Ponadto sulodeksyd normalizuje podwyższoną lepkość krwi u pacjentów ze zmianami naczyniowymi i ryzykiem zakrzepicy oraz zmniejsza stężenie lipidów.

Vessel due F 250 LSU kapsułki, Vessel due F -ampułki 600 LSU/2 ml (sulodeksyd) - stosuje się w przypadku gdy inne preparaty rozrzedzające krew są źle tolerowane.

Antagoniści witaminy K

Grupę tych witamin stanowią pochodne 4-hydroksykumaryn - dikumarol, acenokumarol, fenprokumon, warfaryna i indan-1,3-dionu fenindion, anisindion.

Mechanizm działania:

Blokują przemiany vit. K do postaci aktywnej (hydrochinonu) co powoduje zmniejszenie wbudowywania kwasu γ-karboksyglutaminowego do syntetyzowanych czynników krzepnięcia krwi ( II, VII, IX, X ). Działanie ujawnia się dopiero 5 godzinach powstanie nieaktywnego czynnika VII a pełne działanie dopiero po 2- 4 dniach gdy powstaną nieaktywne czynniki. Antagoniści vit. K działają tylko in vivo. W czasie leczenia nie można dopuścić do zmniejszenia ilości protrombiny (czynnik II) poniżej 30% stężenia występującego u osób zdrowych. Przy przedawkowaniu stosuje się vit. K.

Działanie nasila się pod wpływem: NLPZ, antybiotyków o szerokim spektrum działania, leki hipolipemiczne, leki stosowane z leczeniu dny, leki p/arytmiczne.

Działanie osłabia: leki p/drgawkowe, cholestyramina, rifampicyna, doustne środki antykoncepcyjne, witamina K.

Zastosowanie:

- stany zakrzepowo-zatorowe jako kontynuacja leczenia heparyną.

- w zawale serca

- w zapobieganiu pooperacyjnym i poporodowym zakrzepom żył głębokich

Przeciwwskazania:
- skaza krwotoczna

- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

- uszkodzenie wątroby i nerek znacznego stopnia

- krwawienia śródczaszkowe

Dawkowanie
Dawkę ustala się indywidualnie w oparciu o badanie krzepnięcia krwi. Nigdy nie można przerywać podawania antywitamin K, gdyż grozi to zakrzepicą wewnątrznaczyniową. Czas wycofywania się z leczenia to co najmniej 6 tygodni.

Acenocumarol, Sintrom, Syncumar tabl.

LEKI DEFIBRYNUJĄCE

Są to oczyszczone frakcje jadów niektórych węży, zawierające enzymy rozkładające fibrynogen (usunięcie wiązań krzyżowych) przez co powstaje włóknik łatwo ulegający trawieniu przez plazminę. Leki defibrylujące stosuje się w celu zmniejszenia ilości fibrynogenu we krwi i zapobieganiu zakrzepów krwi obrębie naczyń.

Ancrod - Viprinex amp 70 jm./ml LZ

LEKI TROMBOLITYCZNE

Streptokinaza, anistreplaza, alteplaza, duteplaza, reteplaza oraz urokinaza, prourokinaza.

Mechanizm działania polega na aktywacji endogennego układu enzymatycznego rozpuszczającego skrzep (plazminogen przechodzi w plazminę rozkładającą włóknik w skrzepie). Powinno się podawać te leki do naczynia w okolice skrzepu ponieważ aktywna plazmina może nie dotrzeć do skrzepu na skutek zastoju krwi w okolicach skrzepu. Działanie nasila kwas acetylosalicylowy podany pod język.

Wskazania:

Świeży zawał serca, zator tętnicy płucnej, zator lub zakrzepica tętnic i żył, skrzeplina w cewnikach naczyniowych i sztucznej zastawce trójdzielnej.

Przeciwwskazania:

Wrzody żołądka i dwunastnicy, ciężka postać nadciśnienia, skazy krwotoczne, małopłytkowość, miesiączka. Leczenie prowadzi się 12-72 godziny a następnie podaje się antykoagulanty. Jaki powikłania mogą pojawić się krawienia (leczenie mrożonym osoczem)

Streptokinaza

Lek trombolityczny. Działanie streptokinazy polega na aktywowaniu plazminogenu osoczowego, nieczynnego enzymatycznie proenzymu do plazminy, aktywnego enzymu proteolitycznego. Streptokonaza tworzy z plazminogenem kompleks, który posiada właściwości aktywatora rozszczepiającego plazminogen do plazminy. Plazmina rozkłada włóknik i zakrzepy.
Wskazania
Ostry zawał mięśnia sercowego z uniesieniem ST lub blokiem lewej odnogi w ciągu 12 h od wystąpienia objawów. Zatorowość płucna. Zakrzepica żył głębokich. Ostra i podostra zakrzepica naczyń tętniczych. Niedrożność centralnych naczyń siatkówki.

Distreptaza czopki (Streptodornase, Streptokinase)

Preparat złożony o działaniu proteolitycznym i fibrynolitycznym. Streptokinaza jest aktywatorem proenzymu - plazminogenu, który pod jej wpływem przechodzi w plazminę odznaczającą się zdolnością rozpuszczania skrzepu. Streptodornaza jest enzymem wykazującym zdolność rozpuszczania lepkich mas nukleoprotein, obumarłych komórek i innych składników ropy, nie wywierając wpływu na żywe komórki i ich czynności fizjologiczne.
Wskazania
Przewlekłe zapalenie przydatków, pooperacyjne stany naciekowe narządów rodnych, zapalenie błony śluzowej macicy, żylaki odbytu (hemoroidy) w ostrym stanie zapalnym, stany po operacji żylaków odbytu z wtórnym cofnięciem błony śluzowej i wydzieliną, ropnie okołoodbytnicze i przetoki z rozległym naciekiem zapalnym, ropiejące torbiele nadogonowe. Preparat stosowany w monoterapii lub w skojarzeniu z antybiotykami bądź chemioterapeutykami.

LEKI PRZECIWAGREGACYJNE (leki hamujące czynność płytek krwi)

a) inhibitory syntetazy trombosanu i cyklooksygenaz

b) przeciwciała monoklonalne blokujące receptory płytkowe (Abciksimab - ReoPro fiolki)

c) leki o innym mechanizmie działania (Dipirydamol, Tiklopidyna, Klopidogrel)

Krwinki płytkowe po zetknięciu się z uszkodzonym śródbłonkiem naczyń ulegają adhezji, zmieniają kształt na kulisty. Kolejnym etapem jest agregacja płytek w większe skupiska (2 etapy). Pierwszy etap następuje pod wpływem ADP pochodzącego ze środowiska zewnętrznego. Drugi etap następuje pod wpływem trombosanu A, PGG₂, PGH₂, które nasilają agregację razem z trombiną.

Ad. A

Kwas acetylosalicylowy - hamuje cyklooksygenazy co powoduje zmniejszenie wytwarzania trombosanu A i prostaglandyn w płytkach, które silnie pobudzają agregacje. W płytce jest to zablokowanie nieodwracalne już w małych ilościach kwasu i utrzymuje się przez okres życia płytki czyli 4 - 7 dni. Do zablokowania cyklooksygenaz naczyniowych potrzebne są większe dawki (pow. 300 mg) co może powodować nasilenie agregacji.

Podaje się w celu zapobiegania i w stepowania zawału mięśnia sercowego, udarom mózgu, i w leczenie zaburzeń ukrwienia kończyn na tle zmian miażdżycowych i utrzymaniu drożności przeszczepów naczyniowych.

Preparaty. Acard 75, Acesan 30, 50, 75, Aspiryn Protect 100, Bestpirin 75, Polocard 75, 150, Cardiopirin 100, Encopirin cardio81.

Ad. B

Przeciwciała monoklonalne blokujące receptory płytkowe - Arciksimab. Mysie przeciwciało monoklonalne hamujące agregację płytek krwi, w wyniku wiązania się z receptorem glikoproteinowym IIb/IIIa na powierzchni płytek krwi co zapobiega wiązaniu się fibrynogenu. Zastosować można tylko raz zazwyczaj połączenie z heparyną i kwasem acetylosalicylowym, ponieważ pojawia się odpowiedz immunologiczna.

Wskazania:

Zabiegi chirurgiczne śródnaczyniowej angioplastyki wieńcowej oraz ostra zakrzepica tętnicy wieńcowej.

Ad. C

Dipirydamol.

Mechanizm złozony: zwiększa stężenie cAMP w krwinkach (hamowanie fosfodiesteraz), oraz hamuje aktywność deaminazy adenozynowej zwiększając ilość adenozyny przez co zapobiega powstawaniu zakrzepów i zlepianiu płytek krwi.

Dipirydamol - Curantyl N 75, Persantin 75, Dipyridamol forte 75.

Epoprostenol ( Ciprostein, Iloprost)

Naturalna prostaglandyna obecnie otrzymywana sztucznie. Zwiększa stężenie cAMP w krwinkach (hamowanie fosfodiesteraz), oraz hamuje ekspresje receptora glikoproteinowego IIb/IIIa. Podaje się go we wlewie dożylnym.

Tiklopidyna

Hamuje pobudzenie agregacji przez ADP, uniemożliwiając ekspresję receptora glikoproteinowego IIb/IIIa na powierzchni płytek krwi co zapobiega wiązaniu się fibrynogenu. Maksymalne działanie występuje po 3 - 7 dni od podania.

Wskazania
Zapobieganie udarom niedokrwiennym oraz zakrzepicy naczyń mózgowych i wieńcowych. Zakrzepy naczyń obwodowych w przebiegu miażdżycy tętnic kończyn dolnych. Hamowanie agregacji płytek krwi u pacjentów ze skłonnością do powikłań podczas stosowania krążenia pozaustrojowego. Lek stosuje się u pacjentów, u których występuje nadwrażliwość lub brak efektu terapeutycznego po stosowaniu kwasu acetylosalicylowego.Nie powinno się łączyć z innymi doustnymi lekami p/zakrzepowymi, heparyna,

Powoduje zaburzenia żołądkowo-jelitowe (biegunka), trombocytopenia uczulenia, czasem neuropenia co ograniza jej dłuższe stosowanie.

Aclotin 250, Ticlo, Ticlid, Ifapidin, Apo-Clodin.

Klopidogrel

Pochodna Tiklopidyny o znacznie silniejszym działaniu. Podaje się głównie na klinikach po zawałach lub zabiegach na sercu (bajpasy) Lek musi być monitorowany. Działania n/pożądane takie jak w tiklopidynie tylko bardziej nasilone.

Plavix, Areplex tabletki

Środki hamujące krzepnięcie krwi In vitro.

Stosowane są w diagnostyce hematologicznej.

3,8% cytrynian sodu, 0,1% roztwór szczawianu sodu, 0,4 - 3% fluorek sodu lub 0,1% sześciometafosforan sodu, które hamują krzepnięcie poprzez wytrącenie wapnia. Można też podać sól sodową EDTA ( kwas etylenodiaminotetraoctowy)

Aktualnie są fiolki próżniowe z odczynnikami na ściance przeznaczone do poszczególnych badań. In Vitro skuteczne są także: heparyna i środki fibrynolityczne.

LEKI ZWIĘKSZAJĄCE KRZEPNIĘCIE KRWI

Niedobór czynników krzepnięcia krwi może być:

- pierwotny (wrodzony), uwarunkowany czynnikami genetycznymi (hemofilia)

- wtórny (nabyty), spowodowany brakiem witaminy K, występowaniem chorób uszkadzających wytwarzanie czynników krzepnięcia krwi, toksycznym uszkodzeniem wątroby, nadmiernym zużyciem czynników krzepnięcia krwi np.: na skutek wewnątrznaczyniowego wykrzepniania krwi wywołanego zakażeniem bakteryjnym.

Skazy krwotoczne

Dużą grupą chorób krwi są tzw. skazy krwotoczne. Jest to stan, w którym różne defekty hemostazy (utrzymywania krwi w naczyniach krwionośnych) powodują nieprawidłową, patologiczną skłonność do krwawień.

Wyróżniamy trzy rodzaje skaz krwotocznych. Są to mianowicie skazy związane z naczyniami (inaczej waskulopatie), skazy związane z płytkami (skazy krwotoczne płytkowe) oraz skazy związane z czynnikami krzepnięcia występującymi w osoczu (tzw. koagulopatie).

Najważniejszymi skazami osoczowymi są koagulopatie niedoborowe z najbardziej znaną hemofilią. Inne grupy koagulopatii to tzw. koagulopatie ze zużycia (czynników krzepnięcia), immunokoagulopatie (związane z tworzeniem przeciwciał przeciwko czynnikom krzepnięcia) oraz hiperfibrynolizy (związane z nadmierną aktywacją układu przeciwstawnego do kaskady krzepnięcia krwi, czyli fibrynolizy rozpuszczającej zakrzepy).

Najbardziej znaną i najczęściej występującą koagulopatią jest hemofilia, czyli krwawiączka. Jej przyczyną jest wrodzony niedobór VIII (hemofilia A) lub IX (hemofilia B) czynnika krzepnięcia.

Hemofilia jest chorobą dziedziczną. Każdy człowiek ma 23 pary chromosomów, małych ciałek przenoszących geny, w których zakodowana jest informacja o naszym rozwoju i o niektórych chorobach. Wynika z tego, że geny również są zdublowane i ustawione w pary. Ostatnia para chromosomów to tzw. chromosomy związane z płcią określane jako X i Y. Kobieta ma dwa chromosomy X, a mężczyzna jeden chromosom X i jeden Y.

Geny mogą być dominujące - wtedy wystarczy tylko jeden z pary, aby mógł wywołać odpowiedni efekt, albo recesywne - oba geny w parze muszą być wtedy recesywne, aby pojawił się właściwy im skutek.

Nieprawidłowy gen odpowiedzialny za rozwój hemofilii znajduje się na chromosomie X i jest recesywny. Wynika stąd, że chorują w przeważającej mierze chłopcy. Bardzo rzadko zdarza się, aby zachorowały kobiety - wtedy spotkać się ze sobą muszą dwa nieprawidłowe geny na chromosomach X. Kobiety mogą być natomiast przenosicielkami choroby i przenosić ją na swoich synów.

W dziedziczeniu hemofilii A ważne są również następujące stwierdzenia:

• wszystkie córki chorego na hemofilię są nosicielkami (mają jeden gen prawidłowy, a drugi nieprawidłowy)

• wszyscy synowie chorego na hemofilię są zdrowi

• szansa przekazania przez nosicielkę chorego chromosomu X wynosi 50%

Krwawienia, podstawowy objaw hemofilii i innych skaz krwotocznych, mogą pojawić się już u noworodka (krwawienie z pępowiny). Najczęściej jednak choroba ujawnia się później w postaci krwawień do mięśni i stawów, a także krwawień po operacjach, krwotoków z nosa czy z dróg rodnych.

W rozpoznaniu oprócz obrazu klinicznego ważne są badania laboratoryjne. W skazach krwotocznych mierzy się czas krwawienia i krzepnięcia. W przypadku hemofilii czas krwawienia (za który odpowiadają płytki krwi i skurcz naczyń krwionośnych) jest prawidłowy, a czas krzepnięcia, z racji braku jednego z czynników potrzebnych do tworzenia skrzepu jest przedłużony. Później ocenia się również stężenie czynnika VIII (w przypadku hemofilii A) lub IX (w przypadku hemofilii B) we krwi.

W zależności od stężenia czynników krzepnięcia we krwi wyróżniamy różne stopnie ciężkości hemofilii. Objawy pojawiają się zwykle dopiero w postaci lekkiej (są jeszcze: subhemofilia, postać średnio ciężka i ciężka), w której to stężenie wynosi 5-15 jednostek międzynarodowych w jednym decylitrze krwi (jm./dl). Wtedy krwiaki pojawiają się po wyraźnych urazach. W postaci ciężkiej krwawienia mogą występować bez urazów, samoistnie.

Zasadniczym leczeniem jest podawanie brakujących czynników krzepnięcia: VIII w przypadku hemofilii A, a IX w przypadku hemofilii B. U chorych z rzadkimi krwawieniami można podawać te czynniki jedynie w koniecznych przypadkach (krwawienie samoistne, przed operacją). W ciężkiej hemofilii koncentraty odpowiednich czynników podaje się bardziej systematycznie. W hemofilii A o lekkim przebiegu zamiast czynnika VIII podaje się niekiedy związek o nazwie DDAVP (desmopresynę). Powoduje ona uwalnianie czynnika VIII z "magazynów" znajdujących się w śródbłonku naczyń.

Dawne ryzyko zakażeń (wirus HIV, wirusy żółtaczki czy cytomegalii) wyeliminowano poprzez podawanie preparatów uzyskanych dzięki inżynierii genetycznej.

Inną skazą osoczową (koagulopatią) jest choroba von Willebranda. W tym schorzeniu brakuje jednego ze składników czynnika VIII, zwanego właśnie czynnikiem von Willebranda. Chorują równie często chłopcy (mężczyźni), jak i dziewczynki (kobiety). Dziedziczenie jest bardziej złożone niż w hemofilii dlatego, że wyróżniamy aż trzy typy tej choroby.

Obraz choroby jest kombinacją objawów spotykanych w hemofilii (krwawienie do mięśni, stawów, podbiegnięcia krwawe) i symptomów charakterystycznych dla skaz płytkowych (krwawienia z nosa i innych błon śluzowych, drobne wybroczyny). Przedłużony jest zarówno czas krwawienia (upośledzona funkcja płytek krwi), jak i czas krzepnięcia.

W leczeniu stosuje się DDAVP, a w cięższych przypadkach koncentraty czynnika VIII z aktywnością czynnika von Willebranda.

Środki stosowane we wtórnym niedoborze czynników krzepnięcia krwi.

Witamina K to kofaktor karboksylacji kwasu glutaminowego do kwasu gamma-karboksyglutaminowego - składnika czynnika krzepnięcia krwi II (protrombiny), VII (prokonwertyny), IX (czynnik Christmasa) i X (czynnika Stuarta). Witamina K umożliwia wiązanie jonów wapnia przez czynniki krzepnięcia krwi. Witamina K jest niezbędna do syntezy osteokalcyny.

Witamina K₁ - fitomenadion - występuje w roślinach zielonych i olejach roślinnych

Witamina K₂ - menachinon - jest syntetyzowana przez bakterie jelitowe
Syntetycznie otrzymuje się witaminę K₁, witaminę K_3­ (menadion), witaminę K₄ (sól sodowa difosforanu menadionu)

Niedobór witaminy K może być spowodowany:

- błędami dietetycznymi

- w przypadku upośledzonego wydalania kwasów żółciowych niezbędnych do wchłaniania witaminy K

- zespołem złego wchłaniania

- nadmiernym przyjmowaniem witaminy A

- podczas stosowania antybiotyków i sulfonamidów (niszczenie flory saprofitycznej jelit)

- przedawkowanie leków przeciwzakrzepowych (grupa kumaryn) daje objawy niedoboru witaminy K

Hiperwitaminoza powoduje nadkrzepliwość.

Fitomenadion (Vitacon tabl, amp)

Wpływa na krzepnięcie krwi poprzez udział w syntezie niektórych czynników krzepnięcia krwi (czynniki krzepnięcia produkowane w wątrobie: II, VII, IX i X). Przy udziale fitometadionu dochodzi do przekształcenia tych czynników z postaci nieaktywnej w aktywną, wydzielaną do krwi przez komórki wątroby. Jest naturalną witaminą rozpuszczlną w tłuszczach i do jej wchłonięcia z przewodu pokarmowego niezbędna jest obecność soli kwasów żółciowych. Działanie po podaniu doustnym następuje po 6-10 h, jednak pełny efekt farmakologiczny pojawia się z opóźnieniem najwcześniej po 24-48 h.
Wskazania
Zaburzenia krzepnięcia związane z nieprawidłową syntezą wątrobowych czynników krzepnięcia, niedoborem witaminy K lub zaburzeniami w cyklu jej przemian: przedawkowanie doustnych leków przeciwzakrzepowych pochodnych kumaryny lub warfaryny, hipoprotrombinemii oraz w przebiegu leczenia lekami przeciwbakteryjnymi, hipoprotrombinemii w przebiegu żółtaczki mechanicznej lub przetoki żółciowej.
Interakcje
Działa antagonistycznie w stosunku do doustnych leków przeciwzakrzepowych pochodnych kumaryny i warfaryny. Salicylany i niektóre antybiotyki (cefalosporyny) osłabiają działanie witaminy K.

Leki hamujące fibrynolizę

Leki hamujące fibrynolizę stosuje się w stanach chorobowych, w których dochodzi do nadmiernego uwalniania aktywatorów tkankowych plazminogenu, powodujacych jego przekształcenie w plazminę. Proces fibrynolizy można zatrzymać przez hamowanie procesu przekształcenia plamzinogenu w plazminę lub przez hamowanie aktywności plazminy.

Kwas έ-aminokapronowy

Analog lizyny, hamujący kompetycyjnie działanie enzymów rozszczepiających wiązania lizynowe, takich jak aktywatory tkankowe, streptokinaza, urokinaza.

Zastosowanie:

- zapobieganie i leczenie krwawień po operacjach ginekologicznych i na gruczole krokowym

- krwawienia z błon śluzowych nosa

- nadmierne krwawienia miesiączkowe

Działanie uboczne:

- bóle mięśniowe

- osłabienie

Kwas traneksamowy (Exacyl tabl. amp)

Wykazuje takie samo działnie ja kwas aminokapronowy tylko 10 razy silniejsze, a jest lepiej tolerowany.

Etamsylat (Cyclonamine tabl, amp)

Działający wybiórczo na ścianę kapilar, lek o działaniu hemostatycznym, uszczelnia naczynia krwionośne powodując zmniejszenie ich łamliwości i przepuszczalności. Skraca czas krwawienia, nie powodując zaburzeń w układzie krzepnięcia. Czas protrombinowy pozostaje nie zmieniony. Podany doustnie wykazuje maksymalne działanie po około 3 h. Utrzymuje się ono do 4-6 h. Jest lekiem wspomagającym terapię hemostatyczną.
Wskazania
Plamice pochodzenia naczyniowego (np. choroba Schoenleina-Henocha), pozakaźne, starcze, w zaburzeniach krążenia żylnego. Zapobiegawczo można go podawać w cukrzycy, nadciśnieniu tętniczym, otyłości, miażdżycy tętnic, w chorobach przebiegających ze zwiększoną łamliwością i przepuszczalnością naczyń włosowatych. Stosowany jest także zapobiegawczo i leczniczo przed i w trakcie zabiegów okulistycznych, stomatologicznych oraz w nadmiernych krwawieniach pourazowych i przedłużającej się menstruacji. W przypadku masywnych krwawień konieczne jest ustalenie powodu krwawienia i zastosowanie leczenia przyczynowego - etamsylat działa jedynie wspomagająco.

Calcium dobesilate

Preparat zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych, zwiększa ich wytrzymałość zapobiegając tworzeniu wysięków i usprawniając mikrokrążenie. Zwiększa napięcie ściany żył, zapobiegając zastojom krwi i tworzeniu się zakrzepów. Nasila syntezę kolagenu. Wywiera korzystny wpływ na parametry hemodynamiczne krwi, zmniejszając lepkość osocza i zwiększając jej przepływ przez tkanki obwodowe. Hamuje agregację trombocytów. Działanie uszczelniające naczynia w obrębie układu limfatycznego powoduje zwiększenie odpływu chłonki i zmniejszenie obrzęków, co prowadzi do ustąpienia dolegliwości bólowych i uczucia ciężkości kończyn.

Wskazania
W profilaktyce i leczeniu: retinopatii cukrzycowej i innych mikroangiopatii, przewlekłej niewydolności żylnej, owrzodzenia podudzi, zespołu hemoroidalnego, pomocniczo w powierzchniowym zakrzepowym zapaleniu żył, zaburzeniach mikrokrążenia pochodzenia tętniczo-żylnego.

Trombina

Enzym proteolityczny, katalizujący przemianę fibrynogenu w fibrynę i tym samym wytworzenie skrzepu. Miejscowo wykazuje właściwości hemostatyczne, odpowiadając za ostatni etap procesu krzepnięcia. W ciągu kilku minut umożliwia opanowanie uporczywego krwawienia, nawet u osobników z różnego rodzaju skazami krwotocznymi dotyczącymi upośledzenia przemiany protrombiny w czynną trombinę (np. hemofilia A i B); nie znajduje zastosowania u osobników z afibrynogenemią.
Wskazania
Miejscowe hamowanie intensywnych krwawień: w chirurgii przy krwawieniach z narządów miąższowych (wątroba, nerki, płuca), w stomatologii przy krwawieniach z zębodołu po ekstrakcji zęba, w laryngologii przy krwawieniach z nosa, śluzówki jamy ustnej, po ekstrakcji migdałów, w ginekologii. Odczynnik do laboratoryjnego ustalania wad i wrodzonych zaburzeń układu krzepnięcia krwi.

LEKI WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD KRWIOTWÓRCZY

Komórki układu krwiotwórczego wywodzą się ze wspólnych komórek macierzystych, zwanych wielopotencjalnymi komórkami niezróżnicowanymi. Czynnikami odpowiedzialnymi za różnicowanie się macierzystych komórek układu krwiotwórczego i proliferację poszczególnych lini komórkowych w procesie hematopoezy są cytokiny.

Niedokrwistość - anemia:

Niedokrwistością, czyli anemią nazywamy zmniejszenie stężenia hemoglobiny, lub liczby erytrocytów poniżej wartości prawidłowych i jego następstwa.

Za wartości prawidłowe uważa Się takie, które zapewniają odpowiednie utlenienieTkanek.

Za przenoszenie gazów oddechowych - tlenu i dwutlenku węgla odpowiedzialne są krwinki czerwone- erytrocyty, Spełnienie tej funkcji jest możliwe dzięki obecności hemoglobiny-czerwonego barwnika zawierającego żelazo. Ma ona zdolność do nietrwałego łączenia się z tymi gazami.

(struktura hemoglobiny)

Zdrowy młody mężczyzna ma około 5,4 mln/mm3 erytrocytów w krwi obwodowej, kobieta około 4,5 mln/mm3. O niedokrwistości mówi się przy liczbie mniejszej niż 4,3 mln/mm3 dla mężczyzn i 3,9 mln/mm3 dla kobiet.

Do rozwoju anemii przyczynia się niedobór tzw. cytokin - pewnych cząsteczek białkowych, które wpływają na wzrost, proliferację, i pobudzenie komórek biorących udział w odpowiedzi odpornościowej oraz komórek hemnopoetycznych (min. Do tej grupy należą hemocyblasty, z których po długotrwałych oraz odpowiednich przekształceniach powstają krwinki białe oraz czerwone.)

Cytokiny można podzielić na dwie grupy:

-swoiste co do linii komórkowej (jeśli oddziałują tylko na jedną linię kom.)

-nieswoiste co do linii komórkowej (oddziałują na więcej niż jedną linie komórkową)

Do tej pierwszej grupy zalicza się:

• Erytropoetynę - czynnik wytwarzany przez nerki w odpowiedzi na niedotlenienie, stymuluje zwiększenie produkcji erytrocytów przez szpik kostny. Działanie erytropoetyny wykorzystywane jest, niezgodnie z prawem, także przez sportowców jako środek dopingowy. EPO podnosi utlenowanie krwi, przez co mięśnie są zdolne do zwiększonego wysiłku.

• Trombopoetyna - hormon odpowiedzialny za produkcję i dojrzewanie trombocytów, czyli składników krwi odpowiedzialnych za jej krzepnięcie. Pełni ona także rolę czynnika krwiotwórczego pobudzającego proliferację (gwałtowny rozrost), oraz dojrzewanie megakariocytów (dużych komórek szpiku kostnego, które wytwarzają płytki krwi.

• G-CSF - (ang. Granulocyte stimulatnig factor) - endogenny czynnik swoisty pobudzający wzrost i dojrzewanie, neutrofilów, oraz uwalnianie ich z szpiku

• M- CSF -( ang. Macrophage colony stimulatnig factor) - czynnik pobudzający wzrost kolonii makrofagów, wytwarzany przez komórki sródbłonka, fibroblasty i monocyty.

Do czynników nieswoistych co do linii komórkowej należą:

• GM-CSF - (ang. Granulocyte Macrophage colony stimulatnig factor) - czynnik pobudzający wzrost kolonii granulocytów i makrofagów.

• Interleukiny - czynniki wzrostowe, stymulujące podziały limfocytów.

Podział niedokrwistości: (jest on bardzo skomplikowany i przebiega według różnorodnych kryteriów)

Niedokrwistość można podzielić na 3 grupy:

1. Niedokrwistość spowodowana utratą krwi (np. podczas poważnego wypadku drogowego).

2. Niedokrwistość spowodowana upośledzonym wytwarzaniem erytrocytów: Należą do niej:

• Niedokrwistość niedoborowa ( spowodowana brakiem substancji potrzebnych podczas erytropoezy. Spośród tego rodzaju niedokrwistości wyróżniamy te spowodowane niedoborem: żelaza, kwasu foliowego, witaminy B_12, i miedzi

• Hipoplastyczna - (spowodowana zmniejszoną produkcja składników morfotycznych krwi: głównie krwinek czerwonych, ale też granulocytów i płytek krwi, z powodu postępującego zaniku tłuszczowego szpiku.

• Aplastyczna - (Charakteryzuje się występowaniem we krwi erytrocytów o prawidłowej budowie i zawartości hemoglobiny, lecz stopniowo w coraz mniejszej liczbie. Niedokrwistość aplastyczna spowodowana jest najczęściej naświetlaniem szpiku kostnego promieniami X lub Gamma, oraz toksycznym uszkodzeniem szpiku przez jady bakteryjne i substancje chemiczne.)

• Dysplastyczna

3. Niedokrwistość związane ze skróconym czasem życia erytrocytów

• Zespół hemolityczny wrodzony (spowodowany m.in. niedoborem enzymów glikolitycznych czy wrodzoną żółtaczką hemolityczną)

• Zespół hemolityczny nabyty (spowodowany może być np. zakażeniami paciorkowcem hemolizującym, gronkowcem, pneumokokami, pałeczką okrężnicy lub salmonellą.

• Zespół hemolityczny mieszany

Niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza

(tzw. niedokrwistość syderopeniczna)

Stanowi ona prawie 80% wszystkich niedokrwistości i dotyczy głównie kobiet (ponad 10% wszystkich kobiet w Europie).

Żelazo jest niezbędnym składnikiem ferroprotein, wchodzi w skład hemoglobiny, mioglobiny, oraz enzymów metabolizmu komórkowego. W pokarmach żelazo występuje w postaci soli lub połączeń z białkami i porfirytami jako żelazo trójwartościowe, jednak w tej postaci są trudno rozpuszczalne i nie są wchłaniane przez błonę śluzową przewodu pokarmowego. W żołądku m.in. pod wpływem kwasu solnego są redukowane do związków żelaza dwuwartościowego, tworząc białczany stosunkowo dobrze rozpuszczalne. Następnie żelazo przechodzi szereg skomplikowanych przemian aż w końcu zostaje komórkom układu krwionośnego, które wykorzystują je do budowy hemoglobiny, mioglobiny i enzymów komórkowych zaś niewykorzystane jony żelaza (II)są odkładane m.in. w szpiku, wątrobie, śledzionie i są uruchamiane w razie zwiększonego zapotrzebowania.

Niedostarczanie żelaza ustrojowi związane może być z niewłaściwa dietą. Na ten rodzaj anemii narażone są również osoby stosujące długotrwale dietę wegetariańską (szczególnie weganizm). W chorobach przewodu pokarmowego ustrój może wchłaniać zbyt mało żelaza mimo zapewnionej odpowiedniej ilości żelaza w pożywieniu. Przewlekłe krwawienia doprowadzać mogą do wyczerpania ustrojowych zapasów żelaza. U kobiet jedną z najczęstszych przyczyn są obfite krwawienia miesiączkowe. U kobiet po menopauzie i u mężczyzn po 50 roku życia częstą przyczyną przewlekłego krwawienia mogą być zmiany w obrębie układu pokarmowego (polipy jelita grubego, stany zapalne, nowotwór jelita grubego). Częstym miejscem krwawienia są owrzodzenia żołądka i dwunastnicy. Przewlekłe krwawienie do przewodu pokarmowego potwierdzić można przeprowadzając badanie na krew utajoną w kale.

Objawy:

Objawy niedokrwistości możemy uszeregować w dwóch grupach. W pierwszej znajdą się objawy wspólne dla wielu anemii, takie jak bladość skóry i błon śluzowych, uczucie osłabienia, duszność po wysiłku, bóle głowy czy szmer skurczowy wysłuchiwany przez lekarza nad sercem. Drugą grupę stanowią symptomy charakterystyczne dla poszczególnych niedokrwistości. W przypadku anemii z niedoboru żelaza jest to na przykład łamliwość włosów i paznokci, zmiany na błonie śluzowej języka, gardła i przełyku będące przyczyną bólu i uczucia pieczenia przy przełykaniu oraz zajady w kącikach ust.

Leczenie:

Leczenie niedoborów żelaza polega na usuwaniu przyczyn anemii. Leki najczęściej podaje się doustnie, tylko w przypadku złej tolerancji lub preparatów doustnych lub utrudnianego wchłaniania żelaza w skutek chorób przewodu pokarmowego podaje się leki pozajelitowo.

• Leki doustne zawierają zazwyczaj żelazo dwuwartościowe, gdyż jest lepiej wchłaniane. Najczęściej podaje się je glukonian postaci soli np.:

- glukonian żelaza

- chlorek fumaran

- bursztynian żelaza

Są one zazwyczaj dobrze tolerowane, chociaż u niektórych mogą powodować nudności, wymioty, stolce smoliste. Zastosowane w większych dawkach mogą doprowadzić do objawów zatrucia: kwasicy metabolicznej, drgawek śpiączki, a w skrajnych wypadkach śmierci.

Leki powinny być stosowane między posiłkami lub na czczo, ponieważ wiele składników pożywienia takich jak - szczawiany, fosforany, czy białko jaj utrudniają wchłanianie żelaza.

Natomiast kwas askorbinowy i fruktoza wspomagają wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego. W czasie leczenia anemii powinno się wic stosować specjalną dietę

-zmniejszyć ilość spożywanego mleka, mąki i przetworów

-zwiększyć ilość produktów mięsnych, ryb i roślin zielonych.

• Leki do stosowania pozajelitowego - zawierają przeważnie żelazo trójwartościowe i są znacznie bardziej toksyczne niż preparaty doustne!!!

W wyniku ich stosowania pojawia się bardzo dużo skutków ubocznych np.: silne bóle głowy, objawy ze strony przewodu pokarmowego, spadek ciśnienia krwi, niemiarowość serca, zaburzenia oddechu. Dlatego przed zastosowaniem wykonuje się najpierw próbę uczuleniową, oraz stosuje niepełne dawki, stopniowo zwiększając. Wstrzyknięcia powinny być bardzo wolne, by nie doprowadzić do zakrzepów żylnych, należy też uważać by nie wstrzyknąć leku do podskórnej warstwy tłuszczowej, gdyż może pojawić się silny ból, stwardnienie i brązowe przebarwienie skóry w tym miejscu.

PREPARATY:

Ferrosi chloridum - (Hemofer) - krople doustne

Jest to lek o działaniu poprawiającym tworzenie krwi poprzez dostarczenie żelaza; leczy niektóre postacie niedokrwistości. Lek ma działanie krwiotwórcze. -Czasami podaje się go dawcom krwi, by zapobiegać u niech niedoborowi żelaza.

Dawkę i częstotliwość przyjmowania leku ustala lekarz prowadzący. Przyjmuje się go między posiłkami, popijając wodą. Na godzinę przed spożyciem leku nie należy spożywać produktów mlecznych.

Przeciwwskazania: lek należy ostrożnie podawać w czasie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, oraz po resekcji żołądka. Nie należy podawać go w przypadku anemii o niewyjaśnionej przyczynie.

Działania niepożądane:

-rozwolnienie

- zaparcia

- podrażnienie błony śluzowej żołądka

- zabarwia stolec na czarno, (co nie ma jakiegokolwiek znaczenia dla zdrowia)

Interakcje:

Skuteczne leczenie zmniejsza się, gdy lek stosuje się równocześnie z lekami zapobiegającymi nadkwasocie żołądka. Należy między podaniem tych preparatów zrobić, co najmniej dwugodzinną przerwę. Nie należy Hemoferu przyjmować również z antybiotykami z grupy tetracyklin, ponieważ żelazo tworzy z tetracykliną związek, który zostaje wydalony z ustroju nie wywołując jakiegokolwiek działania leczniczego.

Ferri Proteinatosuccinas - (Freplex) - fiolki, granulat do przygotowania zawiesiny

Proteinianobursztynian jest organicznym związkiem żelaza, charakteryzującym się zmienną rozpuszczalnością w zależności od pH. W kwaśnym pH soku żołądkowego związek ten jest nierozpuszczalny oraz chroniony białkową otoczką przed działaniem kwasu solnego i pepsyny, natomiast w pH powyżej 7 ponownie rozpuszcza się. Dzięki temu uwolnienie jonów Fe zachodzi dopiero w dwunastnicy i jelicie czczym, zaś ochronna otoczka białkowa zostaje strawiona przez enzymy trzustkowe. Właściwości fizyko-chemiczne preparatu sprawiają, że nie działa on drażniąco na błonę śluzową żołądka.

Wskazania:

Niedokrwistość z niedoboru żelaza, ostra lub przewlekła utrata krwi (krwawienia), niedokrwistość w przebiegu chorób infekcyjnych, w ciąży i okresie karmienia piersią.

Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na składniki preparatu. Hemosyderoza i hemochromatoza. Niedokrwistość aplastyczna, hemolityczna i syderoachrestyczna. Przewlekłe zapalenie trzustki, marskość wątroby.

Działania niepożądane:

-przemijające nudności

-bóle w nadbrzuszu

-biegunka

-zaparcia

Interakcje: Związki żelaza hamują wchłanianie tetracyklin i fluorochinolonów. Leki zobojętniające sok żołądkowy (związki glinu i magnezu), fosforany, cholestyramina zmniejszają wchłanianie żelaza, natomiast kwas askorbowy (witamina C) - ułatwia.

Ferrosi oxidum et dextranum complex (Ferrum - Lek) roztwór do wstrzykiwań domięśniowych.

Preparat zaleca się stosować u pacjentów, u których nie zachodzi wchłanianie preparatów podawanych doustnie (zaburzenia wchłaniania, stany po resekcji jelita cienkiego i żołądka, zaburzenia trawienia, ciężka postać choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, colitis ulcerosa), pacjentów nietolerujących preparatów doustnych lub nieodpowiadających na tak prowadzone leczenie, u chorych z bardzo nasiloną odnową układu czerwonokrwinkowego - stany po masywnych krwotokach (szczególnie po porodzie) lub w trakcie laktacji, chorzy dializowani leczeni erytropoetyną itp.).

Przeciwwskazania: Niedokrwistość hemolityczna i aplastyczna, hemochromatoza, hemosyderoza, niedokrwistość syderoachrestyczna, choroby rozrostowe, ostre choroby wątroby i nerek, I trymestr ciąży.

Działania niepożądane:

- Mogą wystąpić odczyny nadwrażliwości (do wstrząsu anafilaktycznego włącznie)

- gorączka

- wymioty

- zaburzenia widzenia i słuchu

- bóle i zawroty głowy

- może powodować przebarwienie skóry i silny ból, zbyt szybko podany dożylnie - zakrzepicę żylną

Podczas leczenia nie należy przyjmować innych preparatów żelaza!!!

Preparaty żelaza bez recepty : Ascofer, Sorbifer Dulrulez, Biofer

Preparaty żelaza na receptę: Ferro- Gradumed, Ferrum- Lek, Tardyferon

Niedokrwistość Megaloblastyczna:

Należy do niedokrwistości powstałych na skutek niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego. Wynika ona z nieprawidłowej syntezy DNA-, Do, której te witaminy są niezbędne) przy prawidłowej syntezie białek i RNA. Efektem jest zaburzenie dojrzewania komórek krwi, zwane, dyssynchronizacją.

Podział niedokrwistości megaloblastycznych:

1)Spowodowana niedoborem witaminy B₁₂

• Spowodowana niedoborami tej witaminy w diecie- Mogą one wystąpić przede wszystkim przy długotrwałej diecie wegetariańskiej.

• Spowodowana zaburzeniami wchłaniania

- brak czynnika wewnętrznego - tzw. Czynnika Castle'a co jest przyczyną Niedokrwistości Addisona-Biermera

- zespoły złego wchłaniania z jelita Występują one w warunkach sprzyjających nadmiernemu rozwojowi flory bakteryjnej. Np. uchyłki jelita (drobnoustroje konkurują z człowiekiem o witaminy)

2) Spowodowana niedoborem kwasu foliowego:

• Spowodowane niedoborem w diecie (żywienie się konserwami i choroba alkoholowa)

• Spowodowane zaburzeniami wchłaniania (przy nadmiernym rozwoju flory bakteryjnej)

• Spowodowane spożywaniem leków wpływających na metabolizm lub wchłanianie kwasu foliowego, ewentualnie działających antagonistycznie (np. niektóre z leków immunosupresyjnych).

• Spowodowane wzmożonym zapotrzebowaniem np. w okresie ciąży

Witamina B₁₂

Witamina B12 to inaczej kobalamina, czyli złożony związek kompleksowy kobaltu. Jest nazywana czerwoną witaminą lub, cyjanokobalaminą. Podobnie jak inne witaminy z grupy B, witamina B12 bierze udział w przemianie węglowodanowej, białkowej, tłuszczowej i w innych procesach. Wpływa na energetyczną przemianę materii, dzięki czemu zapewnia aktywność, ma wpływ na wzrost, pracę mięśni, ułatwia przemianę żelaza, tłuszczu oraz pobudza apetyt. Przede wszystkim zaś uczestniczy w wytwarzaniu czerwonych ciałek krwi, a więc przeciwdziała niedokrwistości. Jest niezbędna do prawidłowej syntezy kwasów nukleinowych w komórkach, szczególnie szpiku kostnego, które wytwarzają komórki krwi.

Skutki niedoboru:

-niedokrwistość

-zahamowania rozwoju komórek (szczególnie krwi)

-trudności w zachowaniu równowagi,

-rozdrażnienie

-irytacja

- stany lękowe

- depresje

- zmęczenie,

- drętwienie rąk i nóg

- trudności z chodzeniem,

-stany zapalne ust

- niemiły zapach ciała.

Witamina B12 wchłaniana jest z błony śluzowej żołądka w wyniku transportu ułatwionego. Do jej wchłaniania konieczny jest dodatkowy czynnik wewnętrzny, zwany czynnikiem Castley'a (IF), który jest wydzielany przez komórki okładzinowe żołądka. Utworzony kompleks IF- B12 w obecności jonów wapnia niedobór obojętnym pH wiąże się niedobór receptorami znajdującymi się na komórkach nabłonka jelita krętego niedobór dostaje się do wnętrza komórek. W ich obrębie czynnik wewnętrzny ulega rozkładowi natomiast witamina przenika do krwi, ulega związaniu niedobór białkami osocza niedobór w tej postaci jest transportowana do tkanek szczególnie wątroby, gdzie jest magazynowana. Niedobór czynnika Castley'a prowadzi do wystąpienia niedokrwistości złośliwej zwanej chorobą

Addisona-Biermera. Z tego powodu w leczeniu tej choroby konieczne jest podawanie tej witaminy w postaci wstrzyknięć domięśniowych. Preparaty doustne mogą być stosowane tylko w celu uzupełnienia niedoborów wynikających ze zwiększonego zapotrzebowania lub nieodpowiedniej diety. Wadą doustnych preparatów jest to, że szybko stają się mało aktywne za względu na pojawienie się przeciwciał anty- IF. Zapotrzebowanie dorosłego człowieka na witaminę B₁₂ wynosi około 1-2 μg na dobę.

Źródła tej witaminy w pożywieniu: Obecność tej witaminy w przyrodzie jest bardzo ograniczona, ale za to już małe jej dawki są bardzo aktywne. Najbogatszymi źródłami witaminy B12 są produkty pochodzenia zwierzęcego, czyli wątroba, nerki i serce, a także chude mięso, ryby, skorupiaki, sery i jaja. Ostatnio pojawiły się doniesienia o obecności tej witaminy w bardzo małych ilościach w grochu i innych roślinach strączkowych oraz w siewkach zbóż.

Cyanocobalaminum- Ankermann -roztwór do iniekcji, Vegevit - tabletki, Vitaminum B12- roztwór do wstrzykiwań.

Działanie:

Witamina B-12 (cyjanokobalamina) wpływa na zwiększenie aktywności DNA

W wytwarzaniu czerwonych krwinek transportujących tlen. Przyspieszenie tempa budowy erytrocytów sprzyja poprawie ogólnej wytrzymałości tlenowej organizmu oraz dynamizacji procesu spalania kwasów tłuszczowych. Cyjanokobalamina zaangażowana jest także w budowę serotoniny - neuroprzekaźnika kontrolującego nastrój, działającego rozluźniająco i uspokajająco.

Preparat ten wspomaga proces utylizacji tkanki tłuszczowej, zmniejsza napięcie nerwowe i wpływa na zwiększenie ogólnej odporności psychicznej. Preparat zalecany jest osobom ćwiczącym rekreacyjnie, sportowcom, osobom będącym na diecie niskokalorycznej i wegetarianom jako suplement diety.

Działania niepożądane:

- Odczyny uczuleniowe na skórze po podaniu domięśniowym,

-zapalenie śluzówek jamy ustnej

- czerwienica

Interakcje:

W czasie zażywania Cyanocobalaminy nie należy spożywać alkoholu, dodatkowo należy skonsultować się z lekarzem, jeśli przyjmuje się doustne środki antykoncepcyjne, leki przeciw nadkwaśności, chloramfenikol czy neomycynę

Tylko roztwory do iniekcji są skuteczne w leczeniu Niedokrwistości Addisona-Biermera

KWAS FOLIOWY

Kwas foliowy (witamina B9, witamina M, witamina B11). reguluje wzrost i funkcjonowanie komórek; wpływa dodatnio na system nerwowy i mózg, decyduje o dobrym samopoczuciu psychicznym; zapobiega uszkodzeniom tzw. cewy nerwowej u płodu, ma pozytywny wpływ na wagę i rozwój noworodków; bierze udział w zachowaniu materiału genetycznego, w przekazywaniu cech dziedzicznych komórek, reguluje ich podział; usprawnia funkcjonowanie układu pokarmowego, uczestniczy w tworzeniu soku żołądkowego, zapewnia sprawne działanie wątroby, żołądka i jelit; jest czynnikiem antyanemicznym, pobudza procesy krwiotwórcze, czyli powstawanie czerwonych krwinek; chroni organizm przed nowotworami (szczególnie rakiem macicy).

Niedobór kwasu foliowego ujawnia się najbardziej na poziomie syntezy kwasów nukleinowych komórek układu krwiotwórczego, powoduje upośledzenie syntezy tymidylanu (dTMP) - prekursora niezbędnego w syntezie DNA i erytropoezie, co prowadzi do niedokrwistości megaloblastycznej, charakteryzującej się obecnością w szpiku megaloblastów, - czyli erytrocytów o rozmiarach znacznie większych od prawidłowych.

Dzienne zapotrzebowanie na kwas foliowy wynosi ok. 100 μg. Prawidłowa podaż kwasu foliowego jest niezwykle istotna u kobiet w ciąży. W celu profilaktyki wad cewy nerwowej u płodu, zaleca się przyjmowanie 0,4 mg kwasu foliowego dziennie, przez okres począwszy od trzech miesięcy przed planowaną ciążą, aż do jej ukończenia. W praktyce, ze względu na duży odsetek ciąż nieplanowanych, zaleca się, aby wszystkie kobiety w wieku rozrodczym, przyjmowały stale doustną suplementację kwasu foliowego w dawce 0,4 mg. U kobiet, które urodziły już jedno dziecko z wadą cewy nerwowej, zaleca się profilaktykę dawką 4 mg kwasu foliowego na dobę. Zwiększone zapotrzebowanie na kwas foliowy obserwuje się także w przypadku: zespołu złego wchłaniania, resekcji żołądka, laktacji, niedokrwistości hemolitycznej, choroby miąższu wątrobowego oraz u chorych przyjmujących leki przeciwpadaczkowe lub w przypadku stwierdzonego niedoboru żelaza i witaminy C

Działania niepożądane nie występują nawet po stosowaniu dużych dawek, pogorszeniu jedynie mogą ulec objawy neurologiczne, jeśli8 niedoborowi kwasu foliowego jednocześnie towarzyszy niedobór witaminy B12.

Główne źródła kwasu foliowego w pokarmie: natka pietruszki, kapusta, sałata, groszek, fasola, ogórki, buraki, soja, pomarańcze, chleb razowy, jaja, wątroba i mięso.

Acidum Folicum - Acidum folicum tabletki wstrzykiwań), folacid (tabletki), Folic, Folumin

Preparaty bez recepty: Folacid, Folik, Folumin

Witamina stosowana jest w różnego rodzaju niedokrwistościach, przy stanach wycieńczenia ustroju, zapaleniach nerwów. W leczeniu niedoboru witaminy należy ją stosować łącznie z witaminą B12 i preparatami żelaza.

Objawy uboczne - Zmiany na skórze na tle uczuleniowym, brak apetytu, złe samopoczucie, zaburzenia przewodu pokarmowego

Należy skonsultować się z lekarzem, jeśli stosuje się

- Fenytoinę i inne leki przeciwpadaczkowe.

-Środki antykoncepcyjne stosowane doustnie.

-Glutetimid

-Metforminę

-Nitrofurantoinę

Rekombinowane czynniki pobudzające wzrost kolonii komórek układu krwiotwórczego

Czynniki pobudzające wzrost kolonii komórek układu krwiotwórczego, trzymanymi na drodze rekombinacji genetycznej, znalazły zastosowanie w leczeniu niektórych postaci niedokrwistości, neutropenii, pobudzaniu czynności szpiku kostnego po przeszczepach, jako leki osłaniające w intensywnej terapii chorób nowotworowych. Należą do nich m.in.:

- Erytropoetyna

- Filgrastim

- Mirimostim

- Saragostim

Erytropoetyna

- Erytropoetyna (skrót EPO) - glikoproteinowy hormon peptydowy, którego główną funkcją jest stymulacja różnych etapów erytropoezy, co prowadzi do zwiększenia produkcji erytrocytów przez szpik kostny.

Jest także wytwarzana w wątrobie (głównie w życiu płodowym), mózgu i macicy. Erytropoetyna wpływa na komórki macierzyste szpiku kostnego, zwiększając produkcję prekursorów komórek szeregu czerwonokrwinkowego, a zatem zwiększając wytwarzanie erytrocytów. Rola, jaką odgrywa erytropoetyna w mózgu i macicy nie została wyjaśniona.

Metodą inżynierii genetyczne, w wyniku rekombinacji DNA otrzymano pochodne erytropoetyny - epoetyny. Są to glikoproteiny mające taką samą sekwencję aminokwasową, ale różniące się stopniem glikolizacji. Mają one podobne właściwości jak endogenna erytropoetyna. Stosowane są w leczeniu niedokrwistości u chorych z przewlekłą niedokrwistością nerek, u chorych na AIDS leczonych Zidowudyną oraz u chorych na nowotwory

Do objawów niepożądanych przy jej stosowaniu należą:

- bóle głowy

-bóle mięśniowo - stawowe

- gorączka

- uczucie zmęczenia

- biegunka

Erytropoietinum - Erpex (ampułko - strzykawki), NeoRecormon - ampułko - strzykawki,

Erytropoetyna jest stosowana jako lek u pacjentów chorujących na niewydolność nerek (głównie u pacjentów dializowanych), w hematologii, a także jako lek pomocniczy w onkologii.

Działanie erytropoetyny wykorzystywane jest, niezgodnie z prawem, także przez sportowców jako środek dopingowy. EPO podnosi utlenowanie krwi, przez co mięśnie są zdolne do zwiększonego wysiłku

Hemofilia

Hemofilia jest skazą krwotoczną której objawy wynikają z niedoborów czynników krzepnięcia: VIII (hemofilia A), IX (hemofilia B) lub XI (hemofilia C).Chorzy na hemofilię nie krwawią szybciej niż pozostałe osoby, ale w niektórych przypadkach mogą krwawić dłużej. Krew chorych na hemofilię nie ma wystarczającej ilości jednego z czynników krzepnięcia. Czynniki krzepnięcia są składnikami krwi, które umożliwiają jej krzepnięcie.

Hemofilia jest bardzo rzadką chorobą. Nieco mniej niż jedna na 10 000 osób rodzi się chora na hemofilię. Hemofilia jest chorobą genetyczną, jednak czasem hemofilia pojawia się w rodzinie, w której nikt nie chorował na tę chorobę. Około 30% chorych na hemofilię nie odziedziczyło jej od rodziców. W takich przypadkach chorobę powoduje mutacja genu czynnika krzepnięcia u osoby, która zachorowała na hemofilię.

Na tę chorobę zazwyczaj chorują mężczyźni, kobiety są nosicielkami

Jednak jeśli kobiety będąc nosicielką zwiąże się z mężczyzną chorym na hemofilię, wtedy istnieje prawdopodobieństwo, że ich córka również będzie chora.

Objawy hemofilii:

• Duże siniaki,

• Krwawienia do stawów kolanowych, skokowych i łokciowych,

• Samoistne krwawienia (nagłe krwawienia wewnątrz ciała, które nie mają uchwytnej przyczyny),

• Długotrwałe krwawienia po zranieniu, wyrwaniu zęba albo po operacji chirurgicznej oraz

• Długotrwałe krwawienia po urazach, szczególnie po urazie głowy.

Do krwawień dochodzi najczęściej wewnątrz następujących mięśni i stawów.

Leczenie :

Leczenie polega na dożylnych iniekcjach brakującego VIII lub IX czynnika krwi, otrzymanego z krwi dawcy.

Niedokrwistości dzielimy na trzy grupy:

- niedokrwistości spowodowane utratą krwi

- niedokrwistości będące wynikiem upośledzonego wytwarzania erytrocytów:

- niedoborowe

- hipoplastyczne

- aplastyczne

- dysplastyczne

- niedokrwistości związane ze skróconym czasem życia erytrocytów

- zespół hemolityczny wrodzony

- zespół hemolityczny nabyty

- zespół hemolityczny mieszany

Niedokrwistości pokrwotoczne

Niedokrwistości pokrwotoczne dzielimy na:

- niedokrwistości pokrwotoczne ostre

- niedokrwistości pokrwotoczne przewlekłe

Objawy zależą od ilości utraconej krwi, są to przede wszystkim:

- bladość powłok skórnych

- utrata przytomności

- niskie ciśnienie krwi

- tachykardia

- bóle zamostkowe

Niedokrwistości niedoborowe

Są to niedokrwistości, w których do upośledzonego wytwarzania erytrocytów dochodzi z powodu niewystarczającej podaży substancji potrzebnych w procesie erytropoezy. Spośród niedokrwistości niedoborowych wyróżniamy:

- niedokrwistość z niedoboru żelaza

- niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego

- niedokrwistość z niedoboru witaminy B₁₂

- niedokrwistość z niedoboru miedzi

Niedokrwistości z niedoboru żelaza

Niedokrwistość z niedoboru żelaza (łac. anaemia sideropenica) - niedokrwistość sideropeniczna. Występuje najczęściej u niemowląt między 6-18 miesiącem życia. Przyczyną niedoboru żelaza jest niedostateczne zaopatrzenie organizmu w ten pierwiastek przy zwiększonym jego zapotrzebowaniu. Do najczęstszych przyczyn niedoboru zaliczamy:

- zmniejszone zapasy w życiu płodowym

- zaburzenia wchłaniania

- szybki rozwój

U dorosłych niedokrwistości z niedoboru żelaza mogą być skutkiem przewlekłego krwawienia, stymulującego szpik do zwiększenia tempa erytropoezy doprowadzając do wyczerpania ustrojowych zapasów żelaza. U kobiet jedną z najczęstszych przyczyn są obfite krwawienia miesięczne. U kobiet po menopauzie i u mężczyzn w piątej dekadzie życia i starszych częstą przyczyną przewlekłego krwawienia mogą być zmiany dysplastyczne w obrębie układu pokarmowego (polipy jelita grubego, nowotwór jelita grubego). Innym częstym miejscem krwawienia są owrzodzenia żołądka i dwunastnicy. Również w tym przypadku należy wykluczyć obecność zmiany o charakterze nowotworowym.

Objawy:

- bladość skóry śluzówek i spojówek

- szorstkość skóry

- zanik brodawek

- wygładzenie języka

- zajady w kącikach ust

- pieczenie w jamie ustnej i przełyku

- łamliwość włosów i paznokci

- osłabienie

Preparaty żelaza podawane doustni są zazwyczaj dwu wartościowe, natomiast podawane pareteralnie na plus trzecim stopniu utlenienia. Praparaty te są na ogół dobrze tolerowane.

Mogą powodować podrażnienia przewodu pokarmowego, nudności, zaparcia.

Sorbifer Durules tabl, Tardyferon tabl, Hemofer tabl, Ferrum Lek, Biofer, Ascofer tabl.

Niedokrwistości megaloblastyczne

Występuje wtedy gdy erytrocyty są większe niż prawidłowe. Najczęstszymi przyczynami są:

- niedobór witaminy B₁₂ (kobalamina)

- niedobór kwasu foliowego

Objawy:

- bladość z odcieniem słomkowym

- duszność

- osłabienie

- zapalenie błony śluzowej żołądka

- piekący, czerwony język

- objawy neurologiczne (tylko w przypadku niedoboru witaminy B₁₂)

- mala ruchliwość

Rola witaminy B₁₂ w procesach metabolicznych wiąże się z jej udziałem (w składzie enzymów kobamidowych) w przemianie białkowej, tłuszczowej i węglowodanowej. Będąc źródłem grup metylowych, witamina B₁₂ normalizuje (w połączeniu z kwasem foliowym i witaminą B₆) przemianę metioniny, zapobiega stłuszczeniu wątroby, zwiększa zużycie tlenu w stanach niedotlenienia. Wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe: sprzyja obniżeniu poziomu cholesterolu we krwi i wyprowadzeniu go z naczyń krwionośnych. Stymuluje syntezę białka, normalizuje procesy wzrostu i rozwoju. Ważne znaczenie ma zdolność witaminy B₁₂ do regulowania procesów krwiotwórczych, co jest związane z jej udziałem w syntezie zasad purynowych i pirymidowych oraz kwasów nukleinowych oraz z gromadzeniem w erytrocytach związków zawierających siarkę. Ze względu na udział witaminy B₁₂ w tworzeniu otoczek mielinowych komórek nerwowych, cyjankobalamina jest niezbędna do funkcjonowania układu nerwowego. Podwyższając fagocytarną aktywność leukocytów i aktywizując czynność układu siateczkowo-śródbłonkowego, witamina B₁₂ wzmacnia układ immunologiczny organizmu. W celu przyswojenia jej z pokarmem niezbędna jest obecność w żołądku specjalnego białka - glikoproteidu - tak zwanego "czynnika wewnętrznego" Castle'a.

Witaminę B₁₂ stosuje się w różnorodnych anemiach, w chorobie popromiennej, dystrofii, w chorobach wątroby (zapalenie wątroby, marskość wątroby), w zapaleniach wielonerwowych, w zapaleniu korzonków nerwowych, w nerwobólach, migrenach, chorobach skóry (łuszczyca, fotodermatozy, zapalenie skóry, neurodermatitis) oraz po przebytych chorobach infekcyjnych. Niedobór cyjanokobalaminy prowadzi do anemii i zaburzenia czynności układu nerwowego (słabość, zawroty głowy, utrata apetytu i inne).

Działanie
- bierze udział w wytwarzaniu czerwonych krwinek
- wpływa na wzrost
- zwiększa apetyt u dzieci
- potęguje energię
- utrzymuje sprawność układu nerwowego
- wpływa na metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów
- uspokaja

- poprawa koncentrację i pamięć

Nadmiar
Tylko u nielicznych zaobserwowano objawy uczulenia, spowodowane przedawkowaniem witaminy B₁₂

Kwas foliowy

Kwas foliowy bierze udział w przenoszeniu grup jedno-węglowych. Jego aktywna forma - kwas tetrahydrofoliowy stanowi koenzym enzymów przenoszących grupy metylenowe. Bierze on udział w biosyntezie zasad purynowych i pirimidynowych, wpływając tym sposobem na syntezę DNA i metabolizm aminokwasów: metioniny, seryny i tyrozyny. Razem z witaminą B₁₂ kwas foliowy bierze udział w regulacji procesów krwiotwórczych, wykazując działanie przeciwanemiczne w niedokrwistości megaloblastycznej. Pozytywnie wpływa na czynność jelit i wątroby, zwiększając w niej zawartość choliny. Wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe (w połączeniu z witaminą B₆ i B₁₂). Należy zwrócić szczególną uwagę na znaczenie kwasu foliowego w profilaktyce patologii płodu, jego wzrostu i rozwoju, co podkreśla wyjątkowo ważną rolę tej witaminy w okresie ciąży.

Kwas folinowy jest czynnym metabolitem kwasu foliowego. Obie witaminy podaję się także u osób będących leczonych antagonistami kwasu foliowego np. metotreksatem, sulfonamidami.

Działanie

- bierze udział w tworzeniu DNA i RNA (podział komórkowy)
- uczestniczy w syntezie puryn, pirymidyn i niektórych aminokwasów
- współuczestniczy z witaminą B₁₂ w regulacji tworzenia i dojrzewania czerwonych krwinek

Niedobór
- u kobiet w ciąży może powodować występowanie wad wrodzonych u ich dzieci
- u wszystkich może powodować zaburzenia żołądkowe oraz anemię
- zahamowanie wzrostu tkanek i organizmu
- powoduje również wypadanie włosów i powstawanie ognisk martwicy w mięśniach

Nadmiar
- zaburzenia układu nerwowego i pokarmowego
- mogą również wystąpić alergiczne odczyny skórne

Folik tabl

Kwas foliowy należy do grupy witamin B. Jest metabolizowany w organizmie do czynnej postaci - kwasu tetrahydrofoliowego, który bierze udział w wielu reakcjach biochemicznych. Uczestniczy m.in. w syntezie związków purynowych i pirymidynowych, syntezie DNA i metabolizmie aminokwasów. Pełni także istotną rolę w tkankach, w których zachodzą liczne podziały komórkowe, zwłaszcza w układzie krwiotwórczym, nabłonku przewodu pokarmowego i tkankach płodu. Jego niedobór prowadzi do wad wrodzonych cewy nerwowej (m.in. rozszczep kręgosłupa). Przyjmowanie kwasu foliowego w okresie poprzedzającym zajście w ciążę oraz w jej początkowym okresie zmniejsza częstość występowania u potomstwa wad cewy nerwowej.
Wskazania
Zapobieganie wadom wrodzonym cewy nerwowej u potomstwa w okresie poprzedzającym zajście w ciążę oraz w I trymestrze ciąży.
Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na kwas foliowy.
Działanie niepożądane
Bardzo rzadko reakcje alergiczne (wysypka skórna, zaczerwienienie skóry, skurcz oskrzeli, gorączka).
Interakcje
Duże dawki kwasu foliowego mogą osłabiać działanie niektórych leków przeciwpadaczkowych, np. fenytoiny.
Dawkowanie
Kobiety w wieku rozrodczym doustnie 400 µg raz dziennie co najmniej przez miesiąc poprzedzający zajście w ciążę oraz w trakcie I trymestru.

Niedokrwistość aplastyczna

Aplazja szpiku wynika ze zwiększenia użycia (także niektórych leków) i obecności środków chemicznych oraz toksycznych w życiu człowieka. Charakteryzuje się występowaniem we krwi erytrocytów o prawidłowej budowie i zawartości hemoglobiny, lecz stopniowo w coraz mniejszej liczbie. Niedokrwistość aplastyczna spowodowana jest najczęściej naświetlaniem szpiku kostnego promieniami X lub Gamma, oraz toksycznym uszkodzeniem szpiku przez jady bakteryjne i substancje chemiczne.

Objawy:

wybroczyny, sińce

krwawienia z nosa, krwotoki

czasami stany zapalne jamy ustnej lub migdałków

podatność na infekcje

Niedokrwistość hemolityczna

Spowodowana jest skróceniem czasu życia erytrocytów, co powoduje zmniejszenie ich ilości w krwi. Prawidłowo etrocyt żyje 100-120 dni, w stanie hemolitycznym - ok. 50 dni. Występuje podczas nasilenia hemolizy i osłabienia zdolności kompensacyjnej szpiku.

Niedokrwistości syderoblastyczne

Przyczyny:

- czynniki wewnątrzkrwinkowe

- defekty błony erytrocytów

- defekty enzymów tych krwinek

- zaburzenia tworzenia hemoglobiny

- czynniki zewnątrzkrwinkowe

- obce przeciwciała

- własne przeciwciała

- leki

- choroby zakaźne

- czynniki chemiczne

- czynniki fizyczne

Objawy:

bladość

duszność

osłabienie

żółtaczka

powiększenie śledziony

kamica żółciowa

Wrodzone niedokrwistości hemolityczne

Przyczyny:

sferocytoza wrodzona

owalocytoza

hemoglobinopatia

talasemia

niedobór enzymów glikolitycznych

eliptocytoza

wrodzona żołtaczka hemolityczna

Nabyte niedokrwistości hemolityczne

Przyczyny:

hemoglobinuria

zakażenia paciorkowcem hemolizującym, gronkowcem, pneumokokami, pałeczką okrężnicy lub salmonellą

zakażenia wirusowe (grypa typu A, mononukleoza zakaźna, wirusowe zapalenie płuc) mogą powodować powstanie zespołu hemolitycznego

Hemoglobinopatie

Choroby spowodowane nieprawidłową budową hemoglobiny, np. anemia sierpowata, talasemie.

Rekombinowane czynniki pobudzające wzrost kolonii komórek układu krwiotwórczego

Erytropoetyna (Erytropoetyna alfa - Eprex amp, Erytropoetyna beta - NeoRecormon amp)

Oczyszczony hormon glikoproteinowy pobudzający erytropoezę, wytwarzany w wyniku wprowadzenia do komórki zwierzęcej ludzkiego genu kodującego syntezę erytropoetyny. Erytropoetyna alfa otrzymana metodą inżynierii genetycznej jest identyczna pod względem sekwencji aminokwasów z erytropoetyną wyizolowaną z moczu pacjentów z niedokrwistością. Pod względem aktywności biologicznej erytropoetyna alfa nie różni się od naturalnej ludzkiej erytropoetyny. 58% masy cząsteczkowej erytropoetyny alfa stanowi frakcja białkowa składająca się ze 165 aminokwasów. Po podaniu leku zwiększa się nie tylko liczba erytrocytów, ale także: stężenie hemoglobiny, liczba retikulocytów oraz wbudowywanie izotopu żelaza ⁵⁹Fe do krwinki czerwonej.

Wskazania
Niedokrwistość związana z przewlekłą niewydolnością nerek u dzieci i dorosłych poddawanych hemodializom oraz u dorosłych poddawanych dializom otrzewnowym. Ciężka niedokrwistość pochodzenia nerkowego, której towarzyszą objawy kliniczne, u dorosłych pacjentów z niewydolnością nerek, nie poddawanych dotychczas dializoterapii. Niedokrwistość u dorosłych pacjentów, poddawanych lub nie poddawanych chemioterapii z powodu: guzów litych, chłoniaków złośliwych, szpiczaka mnogiego z jednoczesnym ryzykiem transfuzji krwi wynikającym z ich stanu ogólnego.

Filgastrim (Neupogen amp)

Ludzki czynnik pobudzający wzrost kolonii granulocytów (G-CSF) jest glikoproteiną regulującą wytwarzanie i uwalnianie ze szpiku kostnego dojrzałych granulocytów obojętnochłonnych. Preparat zawierający r-metHuG-CSF (filgrastym) wywołuje znaczne zwiększenie liczby granulocytów obojętnochłonnych we krwi obwodowej w ciągu 24 h po podaniu oraz, w mniejszym stopniu, zwiększenie liczby monocytów.

Wskazania
Lek wskazany jest w celu skrócenia czasu trwania neutropenii i zmniejszenia częstości występowania gorączki neutropenicznej u pacjentów poddawanych chemioterapii cytotoksycznej z powodu nowotworów (z wyjątkiem przewlekłej białaczki szpikowej i zespołów mielodysplastycznych) oraz w celu skrócenia czasu trwania neutropenii u pacjentów poddawanych chemioterapii mieloablacyjnej, po której wykonuje się przeszczepienie szpiku kostnego, narażonych na wystąpienie przedłużonej ciężkiej neutropenii.

26

---