• INRA

Jest to francuski system żywienia przeżuwaczy. Charakteryzuje on wartość wypełnieniową jako miara pobrania paszy przez zwierzęta, uwzględnia skład suchej masy, udział skł. pok.

We francuskich normach wprowadzono system WW - wartości wypełnieniowej. - uwzględnia ona `pobieralność' pasz objętościowych oraz wpływu dodatku pasz treściwych na pobierania pasz objętościowych. Każdej paszy objętościowej przypisana jest wartość wypełnieniowa wyrażona w 3 jednostkach wypeł. JWK, - krowy, JWB - bydło rosnące, JWO - jed.wyp.dla owiec. W przypadku krów 1JWK odpowiada pobranie 140g SM standardowego porostu pastwiskowego na 1kg MC^0.75 standardowej krowy mlecznej 600kg. System WW bazuje na wynikach doświadczeń nad dowolnym pobieraniem SM (DPSM) różnych pasz objętościowych przez zwierzęta przyjęte za standardowe. WW = 140/DPSM bad.paszy.

W INRA energia netto laktacji podawana jest w oryginalnych jednostkach paszowych produkcji mleka JPM. Wartość energ.1JPM jest stała w wynosi 1,7Mcal (7,11MJ), co odpowiada przeciętnej koncentracji ENL w ziarnie jęczmienia, przyjętego za paszę standardową w sys INRA, JPŻ - 1,82Mcal.Normowanie białka odbywa się na poziomie białka właściwego rzeczywiście trawionego w jelicie cienkim (g BTJ) Każdej paszy przypisane są 2 wartości BTJN i BTJE. BTJN jest to białko trawione w jelicie, będące sumą strawnego białka paszy nieulegającego rozkładowi w żwaczu.(BTJP) oraz strawnego białka mikroorganizmów żwacza syntetyzowanego ze względu na ilość N dostępnego z danej paszy (BTJMN). BTJE jest to białko trawione w jelicie, w skład którego wchodzi również strawne białko paszy nie rozkładane w żwaczu (BTJP) i dodatkowo strawne białko mikroorganizmów powstałe w żwaczu z ilości dostępnej energii konkretnej paszy (BTJME). Zależności te można przedstawić następująco: BTJN=BTJP+BTJMN , BTJE=BTJP+BTJME.

Przy układaniu dawki pok. w zakresie normowania białka podstawowe znaczenie ma jak najlepsze zbilansowanie obu wartości BTJN oraz BTJE pochodzących z wszystkich pasz dawki. W INRA zapotrzebowanie bytowe na Ca i P mlecznych wynosi 23 i 15 mg/kg mc/dzień, a na produkcję 1kg mleka 1,2 Ca i 0,9 g P. Magnez i Na 1,5-2,0 gMg, 1,0-1,7 g Na

DLG

W DLG wykorzystano tradycyjny sposób oparty na bilansowaniu kg SM dostarczonej z paszami dawki z możliwościami pobrania SM przez zwierzę. Pobranie SM jest podstawową jednostką oceniającą pobranie paszy objętościowej przez zwierzęta nie otrzymujące paszy treściwej. Pobranie paszy objętościowej 0.006xm.c kg s.m /zw/dzień

W DLG energia netto laktacji określana jest w (MJ). Wykorzystanie EM w syntezie mleka wynosi średnio 60% NEL=Emx0,6. Pasze charakteryzują się różnym stopniem nasycenia energią, różną koncentracją q=EM/EB

Wg. DLG potrzeby krów oraz wartość białkowa pasz określana jest w tzw. białku ogólnym dostępnym w jelicie cienkim , inaczej zwanym białkiem użytecznym (nBO). W jego skład wchodzi białko paszy ulegające rozkładowi w żwaczu (UDP) oraz białko mikroorganizmów powstałe z energii lub strawnej substancji organicznej paszy. Dodatkowo obliczany jest BNŻ - bilas azotu w żwaczu BNŻ=(BO-nBO)/6,25 będący miara pokrycia potrzeb syntezy mikrobiologicznej na energią i azot. Ideałem jest taka dawka aby bilans wynosił od -50 do +50g, jeśli jest on dodatni występuje niedostatek energii względem podaży azotu, a jeśli bilans jest ujemny w dawce dochodzi do niekorzystnego niedoboru białka rozkładanego w żwaczu. Zapotrzebowanie krów w DLG na skł. min. Oblicza się : potrzeby bytowe: Ca 2,0 g, P 1,43 g na kg s.m dawki natomiast Na 1,4g na 100 kg m.c. Potrzeby produkcyjne Ca 2,5-3g P 1,5 - 2,0 g, Mg 0,6 - 0,7 i Na 0,6-0,7 na kg mleka.

• DRÓB

• Wpływ żywienia na składniki w jaju i nieśność

• podstawą żywienia kur jest stosowanie jednorodnych mieszanek bez gwałtownych zmian

• skład jaja jest dosyć stały, tylko niektóre składniki mogą być modyfikowane żywieniowo lub genetycznie

• niektóre zmienne składniki: A, E, B2, kw. pantotenowy i foliowy, biotyna podawane w większej ilości poprawiają wylęgowość

• aminokwasy i białka - ich ilość jest stabilna w jaju

• energia i tłuszcz - ilość stabilna w jaju, skład kwasów tłuszczowych zależny od skarmianych tłuszczów paszy

• można uzyskać pewien wzrost Fe przez zwiększenie jego podaży w paszy

• zmniejszenie poziomu cholesterolu przez WNKT, więcej WS, preparaty roślinne, glony

• jaja wzbogacone: przez stosowanie kwasi linolenowego (n-3), jodu, żelaza (olej z ryb zimno wodnych, siemię lub olej lniany, nasiona lub olej rzepaku)

• dodatki Ca, D3, C, Cl, Mg w celu dobrej jakości skorupy jaja

• mało zmienne lub wcale: woda, energia, białko tłuszcz, węglowodany, Ca, P, Fe, Na, K, Cl, Mg, Cu, S, pH, C, cholina. kw. stearynowy, kw. palmitynowy, cholesterol, aminokwasy

• wyraźnie można zmienić: I, F, Mn, A,D,E,K,B1,B2,B12,kw pantotenowy, kw. foliowy, biotyna, kw. oleinowy, kw. linolowy, kw. linolenowy

Żywienie niosek zależy od:

• masy ciała (lekkie, bardziej ruchliwe mają szybszą przemianę materii)

• fazy nieśności (początek - kura jeszcze rośnie, potem szczyt nieśności i spadek)

• system utrzymania

• mikroklimat, pora roku, klimatyzacja

• wielkość planowanej dawki pokarmowej

• Kurki w okresie odchowu

• żywienie decyduje o późniejszej użytkowości nieśnej

• ważne aby nie przyspieszyć dojrzewania płciowego (małe jaja kosztem organizmu)

• do 21 tygodnia zużycie pasz lekkie: 6,7-8,3 kg

• w żywieniu kurcząt mięsnych trzeba ściśle kontrolować ilość skarmianej paszy, można wprowadzić restrykcje w postaci zmniejszenia o 10-20% dawek dobowych, konieczne jest ważenie kurcząt (5% stada)

Okres początkowy (6-8 tyg. życia)

11,7-12,1 MJ EM, Bi 18%, Liz 0,85-0,75%, Met 0,33-0,35%, spożycie: 10-40g/dz/szt 50g/dz/szt

• żywienie do woli

• można zmniejszyć poziom białka do 15-16% jednak ważne jest zapewnienie odpowiedniego poziomu aminokwasów

Drugi okres (18-19 tyg. życia; 22 mięsne)

11,1-11,5 MJ EN, Bi 14-15%, spożycie 100-120 g/dz/szt

• nieco wolniejsze tempo wzrostu

• u mięsnych należy wprowadzić sterowanie ilością paszy

• Faza przejściowa (19-21 tyg. życia)

• dokonuje się stopniowej zmiany pasz stosując mieszankę z okresu odchowu i przeznaczoną dla niosek w proporcji 1:1

• Żywienie jednofazowe

• można stosować przez cały okres odchowu jeden rodzaj mieszanki (14-15% Bi), względnie żywienie 2,3-fazowe lub system wolnego wyboru koncentratów białkowych przez zwierzęta

• Składniki pokarmowe

• zawartość włokna pozwala na kontrolę wartości energetycznej, nie więcej WS jak 4,5%

• Ca 0,8-1%, P przysw. 0,32-0,45%, Ca można zwiększyć do 3-3,5% gdy zaczną znosić jaja, zbyt wczesne zwiększenie = zmniejszenie apetytu, uszkodzenie nerek

• wysokie ilości witamin i makro i mikro obniża się od 15-16 tyg.

• dodaje się kokcydiostatyki, w 16 tyg. wycofać żeby wytworzyły własną odporność

• Kury stad towarowych

• dysponują wąskim zakresem rezerw, szczególnie pierwsze 8 tygodni nieśności -> intensywne żywienie

• mieszanki: BO: 15-18%, EM: 11,6-11,7 MJ, Ca 3,5%, kw. linolowy 1,4-1,6%

• można obniżyć zawartość białka do 14% (nawet 13%) przy uzupełnieniu aminokwasami syntetycznymi (met, liz, trp)

• nieprawidłowe zbilansowanie aminokwasów = zakłócenie syntezy białek jaj = zmniejszenie masy jaj

• wartość energetyczna warunkuje ilość pobranej mieszanki, wszystkie składniki dostosowujemy do poziomu energii

• lekkie, nerwowe kurki więcej EM/kg MC niż cięższe zwierzęta, na ściółce 10-15% większe zapotrzebowanie na energię

• w okresie upałów drastycznie spada zapotrzebowanie na energie = pobranie paszy (do 70-80 g/dzień)

• w okresie dużych spadków temp. niezbędne jest zwiększanie wartości energetycznej mieszanek

• włókno poprawia motorykę, nadaje paszy strukturę, jest czynnikiem interwencyjnym w przypadku kanibalizmu, stwarza możliwość regulacji zjadanej paszy

• natłuszczanie nie jest powszechnie stosowane, pasze z natury mają 3-3,7% tłuszczu

• uszlachetnienie mieszanek w NKT (pochodzenie roślinne lub z ryb), kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 i n-6; najlepiej dodawać: tran z wątroby dorsza, olej ze śledzia menhaden, siemię lniane, rzepak itp.

• Ca 3,5-4,5% P 0,53%, ważna wielość cząsteczek zawierających Ca (lepsze duże)

• w mineralizacji skorupy ważne też Na, Cl, Mg

• prawidłowe funkcjonowanie organizmu: Zn, Mn, Fe, Cu, Se, I

• prawidłowe żywienie bez stosowania dobrych mieszanek mineralnych nie jest możliwe!!!

• stosuje się dodatki paszowe poprawiające wykorzystanie składników pasz, zdrowotność, wł. organoleptyczne jaj

• antybiotyki: tylko flavomycyna, probiotyki, konserwanty, antyoksydanty (wszystko tylko dozwolone przez UE)

• poprawa wybarwienia żółtka: karetonoiody (np. kwiaty aksamitki, papryka, kwiaty nagietka).

• Kury stad reprodukcyjnych

• podobnie jak kury stad reprodukcyjnych (zbliżone do zasad żywienia kur produkujących jaja konsumpcyjne)

• problemy z kurami mięsnymi - skłonność do pobierania nadmiernej ilości paszy (150-170 g) = zatuczania stada = spadek, nawet zakończenie nieśności

• ptaki mięsne pobierają 15-20% więcej paszy niż wynika z ich potrzeb

• nioski kur lekki - żywione do woli, nioski kur mięsnych - ściśle kontrolowana ilość paszy

• w miarę wzrostu zmniejszą poziom BO: lekkie 17,5-16,5%, mięsne:15,5-14,5%, odpowiednio aminokwasy i makroelementy

• kury reprodukcyjne większe ilości witamin w paszy (A, E oraz tzw. wit. lęgowych: B2, B6, kw. nikotynowy, kw. pantotenowy, kw. foliowy, biotyna)

• ciężkie kury większe zapotrzebowanie na mangan (nawet 90 mg/kg)

• do minimum ograniczyć stosowanie dodatków paszowych, utrudniają selekcję

• kreda i grys do woli (same nadrabiają niedobory mikroskładników)

• Brojlery

• zdolność do szybkiego wzrostu i dobrego wykorzystania paszy; duże pobranie paszy

• pasza stanowi podstawowy koszt w produkcji mięsa i decyduje o opłacalności

• stosujemy pełnoporcjowe mieszanki treściwe dostosowane do okresu odchowu

• wysoki poziom energii przestaje spełniać rolę ogranicznika apetytu, jednak nadal do niego bilansujemy pasze

• kurczęta muszą mieć stały dostęp do pasz i do wody (24 h/dobę)

• 1. okres odchowu: 21-23% BO, (0,48% Met, 1,2% Liz), 12 MJ EM

• 2. okres: ok. 18% BO (0,36 Met), 12 MJ EM

• makroelementy: Ca 9g, P 6g, Na 1,6g (konieczne dodatkowe wprowadzanie ich do paszy); K, Mg, S występują w odpowiednich ilościach w paszy

• niezbędne mikroelementy oraz witaminy wprowadza się w formie premiksów

• skrobię zbożową kurczęta trawią bardzo dobrze (co najmniej 90%), dużo gorzej skrobię roślin strączkowych, najgorzej skrobię ziemniaków

• nie trawią włókna, nadmiar polisacharydów nieskrobiowych powoduje zmniejszenie tempa wzrostu, pogorszenie wykorzystania paszy, stany niedoborowe witamin, wzmożoną fermentację w jelitach, lepkość odchodów

• pozytywnie działają na brojlery: antybiotyki paszowe, probiotyki, substancje zakwaszające, enzymy rozkładające polisacharydy nieskrobiowe, preparaty zawierające fitazę

• 5-7 dni przed ubojem nie stosuje się kokcydiostatyków (ew. stymulatorów wzrostu), leków, antybiotyków

• Dodatki paszowe

Antybiotyki paszowe - ograniczają rozwój niekorzystnych dla zwierzęcia mikroorganizmów polepszając wykorzystanie składników pokarmowych. Nie przechodzą do produktów finalnych, zalicza się je do stymulatorów wzrostu. Lepiej działają u zwierząt młody niż u starszych, im lepsze warunki zoohigieniczne tym mniejsza efektywność antybiotyków.

Probiotyki - produkty zawierające żywe lub liofilizowane mikroorganizmy oraz dostarczane przez nie substancje przyczyniające się do stabilizacji mikroorganizmów i aktywności enzymatycznej w przewodzie pokarmowym. Zasiedlają przewód pokarmowy i uniemożliwiają rozwinięcie się organizmów chorobotwórczych zapewniając zarazem lepsze wykorzystanie paszy. Zaliczane do stymulatorów wzrostu. Wpływ bakterii probiotycznych: wytwarzają własne enzymy poprawiające strawność, zwiększają działanie niektórych enzymów jelitowych (laktaza, sacharaza, maltaza), stymulują układ immunologiczny, redukują aminy toksyczne oraz amoniak, wytwarzają substancje antybiotykopodobne, obniżają poziom triacygliceroli i cholesterolu.

Kokcydiostatyki - zabezpieczają przez kokcydiozą powodowaną przez Eimeria sp. najczęściej u kur, rzadziej indyków, drobiu wodnego i królików. Ważne aby: szybko eliminowały się z organizmu, nie miały toksycznego wpływu na zwierzęta, nie miały negatywnego wpływu na tuszki, nie miały działania immunosupresyjnego, nie działały antagonistycznie wobec innych składników mieszanek.

Hormony, Enzymy paszowe - zwiększają wykorzystanie substancji odżywczych z pasz Dodatki aromatyczne i samkowe, Barwniki (mięso i jaja)

• BYDŁO

Znaczenie węglowodanów strukturalnych w żywieniu krów.

W grupie węglowodanów wyróżnia się dwie frakcje:

1. łatwo rozpuszczalne i szybko ulegające hydrolizie (skrobia i cukry proste), stanowią one grupę węglowodanów niewłóknistych

2. włókno surowe złożone z hemicelulozy, celulozy i ligniny (ADF, NDF)

W paszach objętościowych np. w zielonkach występuje 20-30% włókna w suchej masie, w paszach treściwych (zboża i pochodne) najwięcej jest skrobii.

Głównymi produktami trawienia węglowodanów w żwaczu są krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (octowy, propionowy, masłowy) wchłaniane w żwaczu. Skład KŁKT wpływa na uzyskane wyniki produkcyjne, w tym także skład mleka. Stosując w większych ilościach pasze bogate we włókno surowe (celulozę) stymuluje się kierunek fermentacji w stronę kwasu octowego - prekursora tłuszczu mleka.

Podczas ich fermentacji wytwarza się CO2 i CH4. O przebiegu fermentacji w żwaczu decyduje tempo rozkładania węglowodanów. Bardzo istotne jest odpowiednie zapewnienie NDF w suchej masie 35-40%. W praktyce należy zachować stosunek pasz objętościowych i treściwych w proporcjach 50:50. Aby zapewnić właściwą motorykę żwacza (przeżuwanie, dopływ śliny) część włókna należy dostarczyć w paszach strukturalnych (zielonki, kiszonki, siano, słoma) które powinny stanowić przynajmniej 20% całości włókna w dawce.

• Zapotrzebowanie bytowe krów na energię i białko

We wszystkich systemach obliczenia odnosi się do metabolicznej masy ciała (MC). Zapotrzebowanie bytowe wylicza się ze wzoru [JPM/dzień] 1,4+0,6 MC/100. +10% dla krów w oborach wolnowybiegowych, +20% dla krów na pastwisku.

W INRA zapotrzebowanie na białko podaje się w gramach białka właściwego rzeczywiście trawionego w jelicie cienkim BTJ, w systemie DLG w gramach białka ogólnie dostępnego w jelicie cienkim nBO. Wartość tą oblicza się [g BTJ/dzień] 95+0,5MC

• Zapotrzebowanie w produkcji mleka

Zapotrzebowanie na wyprodukowanie 1 kg mleka = 0,44 JPM. Wykorzystanie BTJ na produkcję wynosi średnio 0,64 (64% BTJ zostaje wykorzystane w syntezie mleka). W INRA zwrócono uwagę na właściwy profil aminokwasowy BTJ, zawartość w nim lizyny i metioniny.

• Związki azotowe niebiałkowe

Znaczną część białka w dawkach stanowią NPN (wolne aminokwasy, amidy, aminy, azotany), w kiszonkach z traw to ok. 60-70% białka ogólnego. NPN ulegają w żwaczu natychmiastowemu rozłożeniu bakteryjnemu do amoniaku. Dzięki florze może on być wbudowany w białko mikroorganizmów, które w jelicie cienkim podlegają trawieniu. Bardzo ważna jest odpowiednia synchronizacja uwalnianego amoniaku i energii dla bakterii żwacza.

• Mocznik

Mocznik dostarcza krowie jedynie BTJN i powinien być stosowany jedynie wtedy gdy w dawce brakuje BTJN w stosunku do BTJE. Przykład: dawki oparte na kiszonce z kukurydzy lub wysłodkach buraczanych. Zasady korzystania z mocznika:

• stosujemy w dawkach pokarmowych zawierających dużo skrobi (bogate w energię)

• konieczne jest odpowiednie zaopatrzenie krowy w P, S, Co, Cu, Mn

• stosowany w okresie żywienia zimowego (bo zielonki mają dużo BTJN)

• skarmianie mocznika wymaga 10-14 dniowego przyzwyczajenia zwierząt do tego

• dobre efekty przynosi w TMR

• nie można stosować w postaci płynnej.

• Składniki mineralne i w paszy

Ustala się tzw. zapotrzebowanie netto wynikające z masy ciała oraz wydajności mleka. Podstawowymi składnikami są Ca, P, Mg, Na, oraz mikroelementy. Zapotrzebowanie:

P: 23 mg/kg MC/dz Ca: 15 mg/kg MC/dz. Na produkcję 1 kg mleka P: 0,9 g Ca: 1,2 g. Pod koniec ciąży P: +4 g, Ca: +6 g/dzień. Przeżuwacze wykorzystują P z organicznych i nieorganicznych. Fityniany ulegają w dużej części hydrolizie w żwaczu. Większość Ca wchłaniana jest w jelicie krowy, chodź często także w żwaczu. Wchłanianie Ca zmniejsza się u krów w końcowych okresie laktacji i nie wzrasta wystarczająco szybko (przyczyna hipokalcemi). Dostępność Ca zależy od paszy - nieorganiczny Ca lepiej się wchłania niż organiczny. Stosowanie dodatków tłuszczowych może spowodować zmniejszenie wchłaniania Ca (tworzą się mydła). Ca:P w okresie zasuszania powinien wynosić 1,6-1,7:1, chodź najważniejsza jest bezwzględna ilość Ca i P a nie ich proporcje.

P - Większość pasz objętościowych zawiera za mało P, dobrym źródłem są ziarna zbóż i dodatki białkowe, także otręby pszenne. Niedobór może być przy wypasaniu wczesną zielonką. Duże zapotrzebowania na P wykazują bakterie trawiące włókno w żwaczu, niedobór P może powodować zmniejszenie strawności masy organicznej i zmniejszenie pobrana paszy, we wczesnej laktacji może być także przyczyną niepłodności.

Mg - zapotrzebowanie bytowe: 5 mg/kg MC/dzień, na 1 kg mleka: 0,12 g/kg mleka. Współczynnik absorpcji rzeczywistej dla pasz wynosi ok. 25%. K z zielonki wpływa źle na wchłanianie Mg, niedobór Mg może być przyczyną tężyczki pastwiskowej. Dobrze podawać wczesną wiosną 30-50 g MgO.

Na - niedobór może powodować gorsze pobieranie pasz oraz tworzenie się cyst na jajnikach, a także spadek wydajności mleka. Nadmierne pobranie w czasie zasuszania może powodować parenchymatyczny obrzęk wymienia. Najlepiej podawać w formie lizawek (stosuje się także lizawki z Zn, Mn, Co, I oraz Mg). Powinno znajdować się 0,18-0,27% Na/kg SM.

K - nie uwzględniony w normach francuskich, uwzględniony w US. Powinno o być ok. 0,8% SM, zielonki zawierają 2%. Nadmiar jest szkodliwy, w czasie zasuszania przyczynia się do syndromu polegującej krowy, zatrzymania łożyska, przemieszczenia trawieńca.

S - przeżuwacze dzięki bakterią wykorzystują siarczany do syntezy aminokwasów. Najlepsze źródło to aminokwasy siarkowe, siarczany, gorsza jest siarka elementarna. Niedobór może hamować namnażanie się bakterii żwacza, ważne jest bilansowanie przy stosowaniu syntetycznych związków azotowych niebiałkowych.

Zn - bilansowanie zmniejsza LKS, choroby skóry i racic. Powinno być 50 mg/kg SM. Wchłania się słabo z przewodu pokarmowego (5-10%)

Cu - niedobór powoduje zaburzenia w rozrodzie (zatrzymywanie łożyska, ciche ruje, zmniejszenie tempa owulacji, trudne porody)

Mn - niedobór u jałówek opóźnia dojrzewanie płciowe, u mlecznych może powodować zmniejszenie zapładnialności

Se - niedobór może sprzyjać zatrzymywaniu łożyska po porodzie, zwiększenie LKS, w okresie zasuszania spożycie 3 mg Se/dzień.

I - w INRA 0,2-0,8 mg/kg SM, skarmianie podwyższonych dawek może podnieś poziom I w mleku. Niedobór zmniejsza skuteczność inseminacji, zwiększa częstotliwość poronień, zatrzymywanie łożyska, powoduje niepłodność.

• Zawartość włókna w dawce dla krowy mlecznej

Zawartość włókna w dawce ma istotny wpływ na strawność składników pokarmowych przez to na koncentrację energii netto (EN). Zbyt duża zawartość zmniejsza strawność masy organicznej, zbyt mała może prowadzić do znacznego ograniczeni wydzielania śliny, co zmniejsza możliwości buforowania pH płynu żwacza.

Jednakże uzyskanie dużej wydajności mleka nie jest możliwe przez udział pasz treściwych czasem nawet ponad 50% SM dawki. Często zmniejsza to zawartość włókna poniżej 16%. Stosunek NDF z pasz objętościowych do skrobi ulegającej rozkładowi w żwaczu powinien być większy od 1:1.

• Substancje buforujące odczyn płynu żwacza

Dodatek substancji buforujących niskie pH płynu żwacza stosuje się gdy wysoka wydajność krów we wczesnej laktacji wymaga dużego udziału pasz w dawce. Najbardziej popularną substancją buforującą jest kwaśny węglan sodu (ok. 1-1,5% SM), pewne właściwości buforujące ma też tlenek magnezu.

• Okres okołoporodowy

Na ten okres składają się okres zasuszenia oraz faza rozdojenia (początek laktacji). Okres zasuszenia trwa 45-60 dni, początek okresu laktacji to pierwsze 3 miesiące od wycielenia. Żywienie w obydwu okresach decyduje o wydajności w całej laktacji.

• Okres zasuszenia

Jest on również istotny dla wzrostu płodu, na ostatnie 2 miesiące ciąży przypada 60% przyrostu jego masy. Od żywienia w tym czasie zależy masa cielęcia, jego zdrowie i późniejsze przyrosty masy ciała. Odpowiednie żywienie pozwala na zgromadzenie przed wycieleniem odpowiednich ilości rezerw z których krowa będzie korzystała po wycieleniu. Nadmierne otłuszczenie w tym okresie może być przyczyną poważnych chorób metabolicznych. Krowy otłuszczają się w wyniku nadmiernego spożycia energii w okresie zasuszania oraz ostatnich tygodniach poprzedniej laktacji. Okres ten nie powinien być okresem poprawy kondycji krowy (poza przypadkami skrajnymi). Krowa w tym okresie powinna około 0,7 kg, cały przyrost powinien wynikać z rozwoju płodu i błon płodowych.

Żywienie w okresie zasuszenia powinno być podzielone na dwa podokresy:

1. zasuszenia właściwego - do końca 4 tygodnia przed wycieleniem

• jedynie pasze objętościowe

• pobranie suchej masy wynosi 1,7-2% masy ciała (krowa o masie 600 kg - 12 kg suchej masy)

• z powodu dużej zawartości Ca i K pasze objętościowe z motylkowych maksymalnie 50% dawki

• nie powinno się podawać liści buraczanych (ani świeżych ani kiszonych)

• dobre pasze: zielonka pastwiskowa (bogata w β-karoten i witaminę E), siana, nawet słoma (byle dobrej jakości)

• dawka pasz treściwych: ok. 1kg jedynie jako nośnik dodatków mineralno-witaminowych (większe dawki jedynie w przypadku złej jakości pasz objętościowych czy złej kondycji krów)

2. przejściowy przed porodem - od początku 3 tygodnia przed wycieleniem do wycielenia

• nieprawidłowe żywienie może powodować:

• słabe pobieranie paszy w szczycie laktacji

• częste przypadki kwasicy żwacza po wycieleniu

• trudności w osiąganiu dużej wydajności

• choroby metaboliczne

• najważniejsze utrzymanie dobrego apetytu, w ostatnim tygodniu przed porodem pobranie paszy zmniejsza się o 25-35%

• w okresie przedporodowym należy zacząć przyzwyczajać krowy do pasz, które będą skarmiane po wycieleniu (istotne jest podawanie dawek zawierających skrobię)

• 3 tygodnie przed porodem zacząć podawanie 1 kg pasz treściwych (np. śruty jęczmiennej)

• 2 tygodnie przed wycieleniem dodać 0,5-1 kg paszy białkowej (otręby pszenne, śruta poekstarkcyjna sojowa lub rzepakowa, młóto browarniane)

• 1 tydzień przed wycieleniem dodać 1 kg paszy treściwej

• przy skarmianiu pasz treściwych należy uważać - krowa na 10 dni przed porodem zaczyna odkładać tłuszcz w wątrobie

• podawanie nadmiaru Ca (ponad 50 g/dzień) jest niewskazane  zaleganie okołoporodowe, dopiero 2-4 dni przed ocieleniem zwiększyć dawkę Ca

• ograniczyć udział soli pastewnej, unikać skarmiania lucerny, koniczyny, liści buraczanych, pasz okopowych (buraki pastewne, ziemniaki) gdyż zawierają dużo potasu

• zwiększyć poziom witaminy E (zmniejsza ryzyko wystąpienia mastitis oraz lepszy skład siary)

• Wprowadzenie dwóch podokresów może zwiększyć wydajność o 700 kg mleka.

• Okres wczesnej laktacji

Krowy powinny dostawać te same pasze i w zbliżonej jakie otrzymywały w okresie przejściowym. Z każdym dniem dawkę należy zwiększać. Należy pamiętać, że krowy uzyskują szczyt laktacji w 5-6 tygodniu laktacji. Po osiągnięciu produkcja spada o ok. 2%/tydzień. Cechą charakterystyczną jest brak apetytu przez pierwsze kilka tygodni laktacji. Krowa korzysta z rezerw, w zależności od poziomu produkcji traci wtedy 15-90 kg tłuszczu ciała (60-360 JPM). Nadmierna utrata masy (ponad 90 kg) źle odbije się na produkcyjności i pogorszy wskaźniki rozrodu.

W szczycie laktacji krowy powinny być żywione do woli. Ważne jest zapewnienie dobrych pasz objętościowych (lub TMR) przez całą dobę. Częste zadawanie pasz pobudza apetyt i zwiększa pobranie suchej masy. Jeśli pasze zadaje się oddzielnie to treściwe po paszach objętościowych (ogranicza możliwość wystąpienia kwasicy żwacza). Niekorzystnie działa zmiana składu dawki (na bakterie żwacza), należy zapewnić swobodny dostęp do wody. Ponieważ ograniczone jest pobranie paszy należy dawać pasze o dużej suchej masie, woda w paszy jest niepotrzebnym balastem. Dobrze jest podawać dodatki skrobiowych pasz treściwych (śruty zbożowe), w INRA zaleca się ich maksymalną dawkę na 11 kg/dzień. Zwiększenie udziału pasz treściwych zwykle powoduje zmniejszenie zawartości tłuszczu w mleku. Nadmierne ilości pasz treściwych obniżają pH płynu żwacza, gdy niezbędne jest ich duże stosowanie należy podawać dodatki buforujące. Dawki pasz treściwych powyżej 8 kg bezwzględ, nie dzielimy na 3 odpasy. Aby zwiększyć energię można też stosować dodatki tłuszczowe, jednak wielonienasycone kwasy tłuszczowe mogą ujemnie wpływać na mikroflorę żwacza (zmniejsza się strawność włókna), dodatki tłuszczowe mają ujemny wpływ na zawartość białka w mleku. Gdy wykorzystywane są źródła tłuszczu niechronionego (oleje, łój) zawartość tłuszczu nie powinna przekraczać 4-5% SM dawki.

W szczycie laktacji należy zwiększyć koncentrację białka ogólnego w dawce pokarmowej. Bardzo dobrym dodatkiem jest mączka z glutenu kukurydzianego, młóto browarniane, poekstrakcyjna śruta sojowa i w mniejszym stopniu poekstrakcyjna śruta rzepakowa. W fazie rozdojenia zalecane są dodatki białka chronionego lub aminokwasów.

• Okres pełnej laktacji

Trwa od początku 4 miesiąca laktacji do zasuszenia. Oprócz pokrycia potrzeb bytowych i produkcyjnych należy uwzględnić konieczność odbudowania energetycznych rezerw ciała krowy. Wymaga to spożycia dodatkowej ilości energii.

Podstawą zimowego żywienia krów w okresie pełnej laktacji powinny być pasze objętościowe dobrej jakości: kiszonka z kukurydzy, kiszonka z przewiędniętych traw, roślin motylkowatych, mieszanek trawiasto-motylkowych, kiszonka z całych roślin zbożowych (GPS), w mniejszych oborach siano łąkowe i buraki pastewne. Przy zapewnieniu kiszonki dobrej jakości można całkowicie zrezygnować z siana. Z pasz objętościowych krowy powinny produkować w okresie żywienia zimowego 12-13 kg mleka, powyżej tej granicy należy podawać paszę treściwą. W praktyce przyjmuje się, ze na każde 2 kilogramy mleka ponad tą granicę należy dać 1 kg paszy treściwej (1 kg mleka = 0,33-0,56 kg paszy treściwej). Należy też uwzględnić ujemny wpływ dodatku paszy treściwej na pobranie i wykorzystanie energii z pasz objętościowych (ujemny wpływ gdy dawka treściwych ponad 3 kg/dzień).

WARTOŚĆ POKARMOWA PASZ W ŻYWIENIU KRÓW MLECZNYCH:

• Zielonki

Podstawą żywienia letniego (od maja do listopada) jest zielonka pastwiskowa oraz zielonki z upraw polowych. Zielonka pastwiskowa jest paszą wartościową i tanią, działa mlekopędnie, prowadzi to do sezonowego wzrostu produkcji mleka w Polsce w okresie letnim.

Krowa żywiona jedynie zielonką może wyprodukować (w zależności od jakości zielonki i systemu wypasu) 15-18 kg mleka. Przyjmuje się, że krowa może pobrać zielonkę w ilości 10% swojej masy ciała. W przypadku krów wysokoprodukcyjnych zielonka jest niewystarczająca do pokrycia zapotrzebowania (zwłaszcza na energię) i wymaga uzupełnienia kiszonką z kukurydzy czy całych roślin zbożowych.

Zielonka pastwiskowa stwarza problemy w bilansowaniu dawki dla krów wysokoprodukcyjnych, zawiera zbyt dużo białka ulegającego rozkładowi w żwaczu oraz zbyt mało energii dostępnej mikroorganizmom żwacza. Dlatego też wymagany jest dodatek pasz treściwych bogatych w energię, a zwłaszcza śruty zbożowej i kukurydzianej. Cennymi dodatkami są także suche wysłodki buraczane.

Najpopularniejszymi zielonkami z upraw polowych są: zielonki z koniczyny czerwonej, lucerny, ich mieszanki z trawami, mieszanki strączkowo-zbożowe (np. owies z peluszką). Zielonki z motylkowych i ich mieszanki z trawami są bardzo cennymi paszami z powodu dużej zawartości białka (17-22% białka w SM zielonki z lucerny), wiele aminokwasów egzogennych i składników mineralnych oraz witamin. Zielonki z motylkowych zawierają też substancje antyżywieniowe: saponiny i fitoestrogeny. Zielonki z lucerny i koniczyny czerwonej mają silne właściwości wzdymające. Unikać skarmiania zielonek mokrych, przewiędniętych i zgrzanych! W żywieniu krów wysoko wydajnych nie stosować świeżych liści buraczanych (dużo kwasu szczawiowego = problemy z Ca). Należy bezwzględnie pamiętać o stopniowym przyzwyczajaniu krów do zielonek (2 tygodnie), pozwala to uniknąć zaburzeń trawiennych oraz zapobiega tężyczce pastwiskowej.

• PROBLEMY ZDROWOTNE ZWIĄZANE Z NIEWŁAŚCIWYM ŻYWIENIEM

• Wzdęcia żwacza

Wskutek nagromadzenia się gazów żwacz i czepiec ulegają bardzo szybkiemu rozciągnięciu i powiększeniu. Duża ilość gazów przechodzi do krwi. Nadmierne rozciągnięcie ścian żołądka i wywołany tym ucisk hamują niektóre czynności ruchowe, w tym odruch odbijania. Zewnętrznie widać to jako powiększenie rozmiarów żwacza i objętości brzucha. Pomoc polega na masowaniu boków oraz na usunięciu gazów ze żwacza. Najczęstszą przyczyną wzdęć jest skarmianie zielonek z młodych roślin motylkowatych, zwłaszcza lucerny i koniczyny. Szkodliwa może być także inna pasza zielona - młode zboże, liście buraków, kłącza roślin, porośnięte ziarna zbóż. Niebezpieczne są zielonki pokryte wodą (zroszone, przemarznięte). Niebezpieczeństwo wzdęcia wzrasta w przypadku pojenia bezpośrednio po powrocie z pastwiska lub podaniu karmy. Czasem wzdęcia następują po spożyciu zbyt dużej ilości pasz treściwych.

Skutecznym zapobieganiem jest podawanie pasz strukturalnych np. siana przed wypędzeniem na pastwisko. Ważne jest także stopniowe przyzwyczajanie krów do pastwiska.

Kwasica (acidoza)

U przeżuwaczy przejawia się nadmierną kwasowością płynu żwacza. Płyn żwacza krowy chorej na kwasicę ma pH<5, zaś w stanie subklinicznym pH<5,5. Kwasica jest powodowana spożywaniem nadmiernych ilości łatwo fermentujących węglowodanów zwłaszcza przy nadmiernym rozdrobnieniu pasz. Niebezpieczna jest nagła zmiana dawki zawierająca pasze objętościowe na dawkę z dużą ilością pasz treściwych (zdarza się często po wycieleniu).

Pobranie łatwo fermentujących węglowodanów powoduje wzrost liczebności wszystkich bakterii żwaczowych i produkcję dużych ilości LKT, co obniża pH płynu żwacza i hamuje namnażanie bakterii celulolitycznych, a stymuluje namnażanie bakterii amylolitycznych i wykorzystujących cukier (Streptococcus bovis). Odczyn pH poniżej 5,2 eliminuje ze żwacza bakterie celulolityczne. Bakterie amylolityczne i wykorzystujące cukier produkują duże ilości LKT (zwłaszcza kwasu propionowego) oraz kwas mlekowy (Lactobacillus). Obniża się pH, po przekroczeniu 4,7 zmniejsza się aktywność S.bovis, zwiększa się wytwarzanie kwasu mlekowego i jego nadmiar prowadzi do zaniku motoryki żwacza i wyginięcia flory bakteryjnej. Pogarsza się równowaga kwasowo-zasadowa, krew nie może przenosić CO2 z komórek. Nagromadzony kwas może powodować stan zapalny błony śluzowej jelita cienkiego i wpływać na populację bakterii w jelicie grubym powodując biegunki.

Głównymi objawami kwasicy chronicznej są zmniejszenie lub utrata apetytu, zmniejszenie wydajności mleka oraz zawartości tłuszczu w mleku, pogorszenie kondycji zwierzęcia, biegunki i luźny kał, apatia, zobojętnienie, owrzodzenie kończyn lub ochwat bydła.

W przypadku początków kwasicy natychmiast usunąć pasze z dużą ilością łatwo dostępnej energii i wprowadzić pasze objętościowe, najlepiej siano łąkowe. Profilaktyka

• unikanie gwałtownych zmian dawki pokarmowej

• przyzwyczajanie zwierząt do pobrania pasz treściwych

• maksymalnie 3 kg paszy treściwej na jeden odpas (podzielić na odpasy)

• zminimalizować udział węglowodanów niestrukturalnych w paszy

• stosować substancje buforujące płyn żwacza

• stosować system TMR lub PMR

• Zatrucie azotanami

Niektóre rośliny pastewne zawierają znaczne ilości azotanów, ich koncentracja zależy od gatunku rośliny, wielkości nawożenia azotowego oraz od działania czynników, które hamują wzrost rośliny pobierającej azotany z podłoża (przymrozki, zacienienie). Paszami o dużej zawartości azotanów lub azotynów, są zielonka z kukurydzy, zielonka z traw (pastwisko), zwłaszcza intensywnie nawożone azotem, oraz siano łąkowe.

Objawy ostrego zatrucia azotanami występują po ok. 4 godzinach od pobrania dawki toksycznej. Są szczególnie widoczne, gdy około 30% hemoglobiny zostanie zamienione w methemoglobinę. Pierwsze objawy to przyspieszony puls i oddychanie. Po krótkim czasie zwierzęta zaczynają trudniej oddychać, następuje drżenie mięśni, trudności w staniu. Zwierzęta kładą się na boku z otwartym pyskiem, z powodu niedoboru tlenu błony śluzowe pyska, nosa i oczu stają się ciemniejsze. Śmierć w ciągu 12 godzin.

• Zatrucie mocznikiem

W przypadku nadmiaru amoniaku w żwaczu w stosunku do możliwości przetworzenia go w masę bakterii jest on wchłaniany przez ścianki żwacza do krwi i następnie przetwarzany w wątrobie w mocznik. Zatrucie mocznikiem, a w rzeczywistości amoniakiem, występuje gdy ilość amoniaku wchłoniętego do krwi przekracza możliwości przerobienia go przez wątrobę. Po nadmiernym pobraniu mocznika następuje w żwaczu jego bardzo szybka hydroliza do amoniaku, co szybko podwyższa pH żwacza. W takim przypadku (alkaloza żwacza) zwiększa się tempo wchłaniania amoniaku do krwi. Pierwsze objawy to przyspieszone oddychanie, drżenie mięśni, utrata koordynacji ruchowej, nadmierne ślinienie, utrudnione oddychanie, niemożliwość stania. Nieudzielanie pomocy powoduje śmierć w przeciągu 4 godzin. Należy uważać na skarmianie mocznika w paszy, przyzwyczajać do niego zwierzęta, oraz skarmiać w dawce łatwo dostępne węglowodany.

• CHOROBY METABOLICZNE

Zaleganie okołoporodowe (gorączka poporodowa, porażenie poporodowe)

Powodowane przez zwiększone zapotrzebowanie na organizmu na Ca (2-3 krotny wzrost zapotrzebowania w stosunku do okresu zasuszenia), wynika to z sekrecji siary. Krowa nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania, pobiera mało paszy, często nie daje rady odpowiednio zmobilizować zapasów Ca z kości. Najważniejsze objawy to pokładanie i zataczanie się zwierząt, trudności ze wstawaniem. Bezpośrednią przyczyną zalegania okołoporodowego jest nieprawidłowe żywienie mineralne w okresie zasuszenia. Dodatek soli anionowych zmniejsza ryzyko zalegania, duży udział kationów Na+ i K+ zwiększa. W celu zapobiegania hipokalcemii należy:

• zmniejszyć spożycie Ca w okresie zasuszenia (nie więcej niż 50 g/krowę/dzień)

• skarmiać pasze ubogie w Ca

• zmniejszyć spożycie P

• unikać nadmiernego skarmiania kationów Na+ i K+

• unikać otłuszczenia krów zasuszonych

• Ketoza

Jest to choroba przemiany materii związana z wysoką wydajnością krów. Występuje w fazie rozdojenia, najczęściej zapadają na nią krowy starsze. Głównymi przyczynami są błędy żywieniowe. Gdy krowy w momencie wycielenia są zbyt przetłuszczone, właśnie z powodu błędnego żywienia, w okresie zasuszenia, zwiększa się we krwi, stężenie wolnych, niezestryfikowanych, kwasów tłuszczowych, a to wpływa ujemnie na pobranie paszy, w tym energii z węglowodanów. W rezultacie zmniejsza się poziom glukozy we krwi. Niepełne spalanie tłuszczów powoduje powstawania w wątrobie ciał ketonowych (aceton, kwas acetooctowy, kwas β-hydroksymasłowy)

Krowy chore drastycznie zmniejszają apetyt, czemu towarzyszy otępienie i apatia. Kał staje się suchy i śluzowaty, zwierzęta niechętnie pobierają pasze treściwe i kiszonki, niektóre zjadają niewielkie ilości siana. Szybko chudną, spada wydajność mleka, mleko i wydychane powietrze mają zapach acetonu.

• Przemieszczenie trawieńca

Dotyczy z reguły krów o największej wydajności mleka, przemieszczenie trawieńca spowodowane jest wynikiem rozdęcia trawieńca przez gazy lub płyn żwacza. Trawieniec w atonii przemieszcza się do nienormalnej pozycji, zwykle w lewo i w górę. Czynniki wpływające na to schorzenie to:

• rozwijająca się ciąża powodująca ściągnięcie powłok brzusznych, co podnosi żwacz

• zmniejszenie ruchliwości trawieńca może wynikać z hipokalcemi albo bólu porodowego

• wytwarzanie i gromadzenie gazów w trawieńcu.

Chorobie sprzyjają błędy żywieniowe: skarmianie dużych ilości pasz treściwych w okresie późnej ciąży i natychmiast po wycieleniu. Objawy przypominają ketozę. Zapobieganie polega na prawidłowym żywieniu przed porodem i po porodzie, ważne jest unikanie nadmiernego skarmiania pasz treściwych. Przemieszczeniu sprzyja też nagłe zmienianie dawki pokarmowej.

• Zespół stłuszczonej wątroby

Schorzenie związane ściśle z zaburzeniami przemian energetycznych u krowy w okresie okołoporodowym. Występuje u krów tuż przed porodem (ostatnie 10-14 dni) lub w pierwszych 2 tygodniach laktacji. Dotyczy zwykle krów o wysokim potencjale produkcyjnym zwłaszcza nadmiernie otłuszczonych. Zespół występuje gdy tempo wychwytywania i estryfikacji wolnych kwasów tłuszczowych przewyższa tempo ich spalania i wbudowywania w lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości. Stłuszczona wątroba może mieć zmiany histopatologiczne prowadzące do upośledzenia funkcji metabolicznych. Z tego też powodu zwiększa się ryzyko zalegania okołoporodowego.

Opisywany syndrom najczęściej objawia się utratą apetytu, zmniejszeniem aktywności ruchowej, apatią, częstym pokładaniem się, zmniejszeniem motoryki żwacza, obniżeniem odporności, zmniejszeniem wydajności mleka i masy ciała.

• Zatrzymanie łożyska

Ma miejsce gdy łożysko pozostaje w macicy ponad 8-12 godzin. Spośród wielu przyczyn zatrzymania łożyska wymienia się czynniki żywieniowe, zwłaszcza nieprawidłowe żywienie w okresie zasuszania. Dotyczy to przede wszystkim nadmiernego spożycia energii oraz potasu, niedoborów białka, selenu, miedzi, jodu oraz witamin E i A. Wpływać mogą także częste zmiany dawki pokarmowej w okresie zasuszenia (np. w żywieniu pastwiskowym)

• Tężyczka pastwiskowa

Groźna choroba przeżuwaczy spowodowana niedoborem Mg we krwi. Jest przede wszystkim zaburzeniem zwierząt żywionych na pastwisku, pojawia się w 2-4 tygodnie od rozpoczęcia wypasu wiosennego (rzadko jesiennego). Ze względu na wzmożone zapotrzebowanie wynikające z wysokiej wydajności mleka, a także gorszego pobrania paszy, dotyczy zwłaszcza krów starszych, gorzej przyswajających Mg. Działanie Mg dodatkowo blokują kwasy tłuszczowe uwalniane w znacznych ilościach z rezerw ciała krowy we wczesnej laktacji. Najczęściej tężyczka występuje gdy zwierzęta nie są w stanie pobrać wystarczających ilości dostępnego Mg, więc przy

• skarmianiu pasz ubogich w Mg

• zmniejszonym pobraniu paszy (wczesna laktacja)

• zwiększonym zapotrzebowaniu na Mg (wczesna laktacja)

• działaniu czynników zmniejszających dostępność Mg (np. nadmiar K i N)

Szczególnie niebezpieczne jest skarmiane młodej zielonki z przewagą udziału traw nad motylkowymi (mało Mg, dużo K). Obecność K powoduje gorsze przyswajanie Mg. Czynnikiem sprzyjającym tężyczce jest nadmiar N w młodej zielonce, w rezultacie zwiększa się w żwaczu zawartość amoniaku, a to wpływa negatywnie na wchłanianie Mg; młoda zielonka ma mało suchej masy i szybciej przechodzi przez przewód pokarmowy -> gorsze wchłanianie Mg. Przeciwdziałanie:

• stopniowe wprowadzanie zielonki pastwiskowej do dawki

• stopniowe wydłużanie okresu przebywania na pastwisku

• unikanie nagłych zmian dawki pokarmowej

• zwiększenie dawek Mg w paszy

• zapewnienie optymalnej ilości włókna w paszy

• zapewnienie maksymalnego pobrania paszy.

• ŻYWIENIE LOCH

Podstawy żywienia loch:

• anabolizm ciążowy - polega na gromadzeniu rezerw

• katabolizm laktacyjny - wykorzystanie zgromadzonych rezerw

• bardzo ważne jest pokrycie zapotrzebowania na włókno, szczególnie w okresie ciąży, lochy prośne otrzymujące ok. 8% włókna wykazują mniejszą agresywność, nie zatuczają się i są bardziej mleczne

• lochy w porównaniu z innymi świniami mają znacznie większą pojemność przewodu pokarmowego, trawienie bakteryjne w żołądku oraz w jelicie grubym odgrywa u nich szczególną rolę, u macior trawione jest w żołądku ok. 10% celulozy i hemicelulozy (przy udziale bakterii), w jelicie grubym 30-50% włókna ulega rozkładowi

• rozkład bakterii jest dodatkowym źródłem białka dla zwierzęcia

• Okres krycia

Flushing - bodźcowe żywienie w postaci wyższego poziomu energii w dawce 2-3 dni przed pokryciem stymulujące owulację. Wzrasta wówczas możliwość zapłodnienia większej liczby jaj, co w konsekwencji wpływa dodatnio na liczebność miotu. Bezpośrednio po pokryciu powraca się do niskiego poziomu żywienia, gdyż w przeciwnym razie dochodzi do zwiększonej zamieralności zarodków. Ta metoda stymulacji owulacji daje korzystne efekty przy późniejszych terminach odsadzenia prosiąt (od 6 tygodnia), locha jest wówczas silniej wyeksploatowana podczas laktacji i reaguje na dodatkowe ilości składników pokarmowych dawce (1,5-2 kg mieszanki) zwiększoną owulacją. Przy wcześniejszym odsadzeniu prosiąt nie obserwuje się pozytywnych efektów zastosowania tej metody.

Zamieralność zarodków po pokryciu można obniżyć poprzez podawanie lochom dodatkowych ilości kwasu foliowego. Podanie w paszy 5 mg/kg kwasu foliowego w okresie od pokrycia do końca ciąży zwiększa przeżywalność zarodków o 5%. Dzienna dawka β-karotenu zastosowana przez 10 dni przed poryciem stymuluje owulację, podawana przez 14 dni po pokryciu wpływa na lepsze zagnieżdżanie zarodków w rogach macicy. Najsilniejsze reakcje wynikające z niedoboru skłądników dawki w tej fazie cyklu reprodukcyjnego wywołują witamina A i E, biotyna, kwas foliowy, chlorek choliny, Na, Se, NKT, mikotoksyny.

• Okres prośności

Po zajściu w ciążę organizm lochy pod wpływem różnych hormonów zaczyna gromadzenie składników pokarmowych i soli mineralnych, wchodząc w fazę anabolizmu ciążowego. Zatem na potrzeby ciężarnej lochy składają się elementy związane z bytem, rozwojem płodów, łożyska oraz wymienia, także wzrost masy ciała, szczególnie u pierwiastek.

Ilość energii i innych składników odkładanych w macicy wzrasta intensywnie dopiero około 6 tygodnia ciąży. Niedobór białka w czasie ciąży i w konsekwencji brak jego rezerw w organizmie wywołuje silną reakcję w postaci obniżenia produkcyjności zwierząt w okresie laktacji. Ważne jest zbilansowanie dziennej diety pod względem podstawowych aminokwasów egzogennych. Lochy żywione dawką roślinną zapewniającą pokrycie potrzeb w zakresie aminokwasów wykazywały podobne wskaźniki produkcyjne jak przy skarmianiu mieszanek z białkiem zwierzęcym pochodzącym z mączki rybnej.

Występuje zjawisko zwane superretencją, czyli duże wykorzystanie składników pokarmowych. Locha ciężarna wykazuje bardzo silny apetyt i pobiera z reguły więcej paszy niż wynosi jej zapotrzebowanie. Wyższe pobieranie składników ponad potrzeby prowadzi do szybkiego i nadmiernego otłuszczania ze szkodliwymi następstwami w późniejszym okresie. Dlatego wielkość dawki należy ściśle normować. Duże znaczenie ma także udział włókna w paszy (>8 %) tzn. 200-300 g dziennie. Locha podczas ciąży powinna przybrać około 40 kg masy ciała.

Duży wpływ na potrzeby pokarmowe wywiera także mikroklimat pomieszczeń. Poziom żywienia loch prośnych ma wyraźny wpływ na masę prosiąt przy urodzeniu oraz przy odsadzeniu. Zbyt niski poziom rezerw zgromadzonych w czasie ciąży powoduje rodzenie się mniejszych prosiąt i małe wyrównanie miotu.

Im intensywniejsze żywienie podczas ciąży, tym dłuższy jest ujemny bilans energetyczny podczas laktacji. Zwierzęta słabiej żywione podczas ciąży mniej przyrastają, lecz w czasie laktacji pobierają więcej paszy i wówczas okres ujemnego bilansu jest krótszy.

Lochy intensywnie żywione w okresie prośności odkładają więcej rezerw głównie w postaci tłuszczu, zużywając je następnie na produkcję mleka, nie są w stanie pobierać przez dłuższy czas wystarczającej ilości pasz na potrzeby związane z laktacją. Duże wahania masy ciała podczas ciąży i laktacji powodują komplikacje związane ze skutecznym pokryciem, kondycją zwierzęcia i możliwością występowania niedoboru składników pokarmowych. Jednak pewne rezerwy tłuszczu zgromadzone w słoninie są niezbędne z uwagi na retencję ciążową.

Porównanie kosztów odłożenia rezerw energetycznych i białkowych podczas ciąży i przetworzenie ich na mleko podczas laktacji z kosztami produkcji mleka bezpośrednio z paszy wskazuje na wyższość ten drugiej metody. Dodatkowe efekty słabszego żywienia podczas ciąży to szybsze zachodzenie w ciążę, lepsza zdrowotność i bardziej wyrównane mioty.

2/3 dawki loch prośnych można pokrywać przy użyciu pasz objętościowych. Karmiąc lochy zielonkami nie jesteśmy w stanie zaspokoić ich potrzeb, należy stosować uzupełnienie innymi paszami. Maciory nisko prośne dokarmia się śrutą zbożową (0,7 kg dziennie, uzupełnioną dodatkami mineralnymi). Dla loch wysokoprośnych dawka wymaga większego uzupełnienia paszami treściwymi. Zielonki są ubogie w Na i Cl.

Dzienne zużycie wody wynosi 8-15 litrów. W okresie niskiej ciąży zwierzę pobiera 2,2-2,5 kg mieszanki pełnoporcjowej dziennie (EM 11 MJ), ilość włókna surowego powinna wynosić 8%. Od 85 dnia ciąży poziom energii ma bardzo duży wpływ na jakość urodzonych miotów. Dobrze zapewnić dodatkową energię przez udział tłuszczów w tym okresie, szczególnie korzystny jest dodatek oleju rzepakowego lub sojowego. Natłuszczanie paszy 4% oleju zwiększa rezerwy energetyczne urodzonych prosiąt.

Lochy wysokoprośne powinny otrzymywać około 3 kg mieszanki pełnoporcjowej dziennie lub dawkę złożoną z pasz objętościowych, ewentualnie okopowych, uzupełnioną dodatkiem koncentratu lub mieszanki uzupełniającej. Od 90 dnia ciąży zalecane jest żywienie mieszanką przeznaczoną na okres laktacji, bogata w składniki pokarmowe mieszanka przeciwdziała przedwczesnemu uruchomieniu rezerw energetycznych organizmu oraz małej masie ciała prosiąt w dniu urodzenia. W dniu oproszenia nie należy zwierzęciu podawać paszy, należy je przegłodzić nie zapominając o dostępie do wody. Po wyproszeniu korzystne jest podanie pójła zawierającego paszę włóknistą i sól glauberską. Pójło może składać się z mielonego siana lub suszu oraz otrąb pszennych zalanych ciepłą wodą z dodatkiem 100 g soli glauberskiej. Zabieg ten ma regulować perystatykę jelit przeciwdziałając zaparciom przy porodzie, a także pobudzić sekrecję siary.

W okresie zimowym podstawową paszę stanowić mogą kiszonki z kolb kukurydzy lub traw przewiędniętych o zawartości suchej masy 35%. Nie powinny zawierać one więcej niż 25% włókna. Dzienna dawka dla lochy prośnej wynosi 6 kg, lochy prośne w okresie zimowym bardzo korzystnie jest żywić dobrym sianem (0,5 kg) lub suszem z zielonek (0,3 kg).

• Laktacja

Po wyproszeniu następuje u lochy proces zużywania rezerw nagromadzonych podczas ciąży - katabolizm laktacyjny. Wykorzystaniu ulega wówczas materiał zapasowy odłożony w formie tłuszczu, białka i soli mineralnych. Wprowadzone niedawno systemy żywienia loch zakładają, że zgromadzone rezerwy są niewielkie i większość składników mleka wytwarzanych jest bezpośrednio z paszy. Dlatego ważny jest apetyt lochy w czasie laktacji, obfitsze żywienie podczas ciąży zmniejsza apetyt w czasie laktacji. Bardzo ważny wpływ na apetyt ma temperatura otoczenia. Pobieranie paszy przez lochę rośnie wraz z obniżeniem temperatury pomieszczeń, optymalna to 15˚C.

Locha wydziela siarę od razu po wyproszeniu, w trzecim dniu zmienia się skład siary, przechodzi ona w mleko wytwarzane do końca laktacji. Skład mleka w czasie laktacji ulega znacznym zmianom. Podczas laktacji trwającej 6 tygodni maciora wydziela 200-320 l mleka (11-18 kg białka). Szczyt laktacji przypada w 4 tygodniu karmienia. Witaminy nie są syntetyzowane w gruczole mlekowym, zależy od ich koncentracji w osoczu.

1/3 dawki loch karmiących można pokryć przy użyciu pasz objętościowych.

Zapotrzebowanie w składniki pokarmowe karmiącej lochy zależy w największym stopniu od ilości produkowanego mleka, co związane jest z ilością ssących prosiąt. Zapotrzebowanie na energię w czasie laktacji składa się z potrzeb bytowych oraz energii produkowanego mleka, pomniejszone o rezerwy energetyczne zgromadzone w okresie ciąży. Zapotrzebowanie na 1 kg mleka wynosi ok. 8 MJ EM. Współczynnik przetworzenia białka paszy na białko mleka wynosi ok. 0,4. Wyniki badań wskazują, że podnoszenie poziomu białka ponad obliczone zapotrzebowanie nie przynosi dodatkowych efektów w postaci wyższego wydzielania mleka.

Dobrym sposobem jest natłuszczanie paszy, dodatek oleju zwiększa wartość energetyczną siary i mleka. Dzienne zużycie wody u macior karmiących wynosi 15 litrów + 1,5 litra na prosię.

Można stosować otręby pszenne oraz owsie w ilości około 1 kg, działają one mlekopędnie. Dzienna dawka ziemniaków nie powinna przekroczyć 4 kg (dla prośnej także). Żadna z pasz objętościowych nie zapewni wszystkich składników pokarmowych, stosujemy pasze treściwe.

Po porodzie dzienną dawkę paszy należy stopniowo zwiększać o około 0,5 kg biorąc za podstawę poziom żywienia przed porodem. Od 6-7 dnia laktacji lochy powinny być żywione do woli, czyli pobierać 6-8 kg mieszanki pełnoporcjowej dziennie. Dalsze żywienie lochy karmiącej od 7 dnia do 3 dni przed osadzeniem prosiąt, należy utrzymywać na najwyższym poziomie. W ostatnich 3 dniach należy dawkę codziennie redukować o połowę aż do pełniej głodówki po odsadzeniu. W drugim dniu po odsadzeniu należy zacząć zwierzę żywić od poziomu jaki był stosowany w żywieniu loch niskoprośnych (2,5 kg mieszanki pełnoporcjowej dziennie, 11 MJ EN/kg). Po pokryciu zwierzę rozpoczyna następny cykl reprodukcyjny od poziomu żywienia macior niskoprośnych.

W żywieniu wszystkich grup świń dawki skarmiane powinny mieć odczyn lekko kwaśny (pH 6-7), wtedy następuje wyższe wykorzystanie zawartych w nich składników pokarmowych.

• CHOROBY METABOLICZNE ŚWIŃ

• Niedożywienie

Objawy to gruba, popękana skóra, nastroszona szczecina, apatia, widoczne żebra. Locha żywiona źle zbilansowaną dawką podczas ciąży. W okresie laktacji nie pobiera odpowiedniej ilości paszy, produkuje mało mleka o niskiej wartości. Powoduje rachityczność miotów. Należy zwiększyć energię w dawce pokarmowej np. poprzez zastosowanie tłuszczów (dodatek 10% oleju to ok. 2 MJ/kg).

• Niepłodność i komplikacje porodowe

Zaleganie poporodowe jest chorobą występującą u loch, które otrzymywały za mało Ca w dawce. Kilka godzin po porodzie zwierzę traci zdolność utrzymywania się na nogach, niezbędne jest dożylne podanie Ca. Stosunek Ca:P powinien wynosić u młodych loch 1:1 u starych 1,5:1. Dzienne zapotrzebowanie loch ciężarnych to Ca 15 g, P 12 g, karmiących Ca 35 g, P 25 g. Nadmiar Ca w dawce powiększa niedobór P. Duży wpływ na płodność loch ma także żelazo.

Brak biotyny - pękanie racic i kulawizna

Brak Fe - rodzenie słabych mało licznych miotów (podobnie brak Mn)

• Kanibalizm

Uważa się, że przyczyną jest brak lub głęboki niedobór soli mineralnych w dawce. Zjadanie miotów obserwuje się częściej u pierwiastek utrzymywanych w zamkniętych pomieszczeniach i źle żywionych. Lochy w warunkach przemysłowych żywione precyzyjnie sporządzonymi mieszankami zapewniającymi pokrycie potrzeb, niezwykle rzadko wpadają w kanibalizm.

• Zatrucie paszami porażonymi grzybami pleśnowymi

Lochy ciężarne i karmiące są szczególnie wrażliwe na zatrucia wywoływane toksynami wytwarzanymi przez grzyby pleśniowe. Skarmianie takich pasz lochami ciężarnymi prowadzi do poronień lub rodzenia się martwych miotów. Większość toksyn nie tylko uszkadza narządy wewnętrzne lochy, także przechodzi do mleka i powoduje upadki miotów. Toksyny:

• Aflatoksyny, Ochratoksyna A, Zearalenon, Womitoksyna

• Wrzody żołądka

Lochy jako zwierzęta dużej użytkowane są szczególnie wrażliwe na występowanie owrzodzeń żołądka. Schorzenie to występuje częściej u ras wysokomięsnych, bardziej wrażliwych na stres, a także u zwierząt żywionymi drobno ześrutowanymi paszami, bardzo twardymi granulatami, karmionych nieregularnie lub z dużymi przerwami, gdy dawka ma mało witaminy E i selenu. Pewien wpływ ma także system utrzymania, gdyż może działać na zwierzęta stresogennie.

• Przeładowanie żołądka

Może występować u loch ciężarnych charakteryzujących się dużym apetytem, zdarza się, że pobierają dawkę znacznie przekraczającą zapotrzebowanie. Następuje wówczas gwałtowne rozszerzenie żołądka. Niebezpieczeństwo wzrasta w przypadku spożycia pasz zepsutych lub łatwo fermentujących (np. skwaśniałe śruty zbożowe, kiszonki złej jakości). Szybko rozszerzający się żołądek może naciskać na serce i płuca, a nawet spowodować poronienie.

Zespół MMA (mastitis-metritis-agalactia syndrom)

Występuje najczęściej z powodu przewlekłego stanu zapalnego dróg moczowych i układu rozrodczego po przebytym porodzie. Ma swoje podłoże w złych warunkach środowiskowych np. złe żywienie powodujące zaburzenia przemiany materii i schorzenia przewodu pokarmowego. Skutecznym sposobem zapobiegania MMA są różne metody zakwaszania dawek pokarmowych w celu obniżenia pH moczu z 7 do 6.

• CHOROBY PROSIĄT UWARUNKOWANE ZŁYM ŻYWIENIEM

• Hipoglikemia

U rodzących się prosiąt występuje niedobór glukozy we krwi, pogłębić może go dodatkowo niewielkie pobranie siary lub wcale, chłodne otoczenie. Objawami są: drżenie mięśni, bladość i ochłodzenie skóry, nastroszenie sierści, oszołomienie, obniżenie temperatury, ostatecznie śpiączka. Zapobieganie: szybkie zapewnienie dostępu do siary, utrzymanie zwierząt w ciepłych warunkach i suchych pomieszczeniach

• Niedokrwistość

Prosięta rodzą się z niewielkim zapasem Fe w wątrobie, zasoby wyczerpują się po 3-4 dniach, ilość w siarze jest niewystarczająca. Zmniejszenie erytrocytów, prosięta osowiałe, niechęć do ssania, zahamowanie wzrostu, biegunki, podatność na choroby zakaźne. Podaje się preparat żelazowy domięśniowo lub doustnie.

• Zaburzenia odporności

Spowodowane przez niedostateczne pobranie przeciwciał z mlekiem matki. Ważne jest szybkie i w dużej ilości pobranie siary, a także by siara miała specyficzne dla środowiska przeciwciała. W ciągu doby prosię powinno pobrać 50-60g immunoglobulin.

• Biegunki od urodzenia do odsadzenia

Przyczynami mogą być infekcje bakteryjne i wirusowe, błędy żywieniowe, reakcje immunologiczne na obce ciała w paszy (np. białka antygenowe soi), reakcje alergiczne. Szczególnie wyczerpujące są biegunki w 2-3 tygodniu życia, w tym okresie zaczyna się pobieranie paszy stałej i wytwarzanie przeciwciał. Treść żołądka powinna być zakwaszona, bez tego dochodzi do zaburzeń trawienia. Duże znacznie mogą mieć: probiotyki, enzymy, preparaty torfowe.

• Biegunki po odsadzeniu

Zwiększają ryzyko: duże zagęszczenie prosiąt, zróżnicowana i niska masa, małe pobranie energii przez lochę, biegunka przed odsadzeniem, złe warunki środowiskowe. W okresie odsadzenia występuje duży stres, mniejsze wydzielanie kwasu w żołądku, przesuwanie nie strawione treści dalej i namnażanie mikroflory. Zapobieganie przez stopniowe przechodzenie na pasze stałą (jeszcze przed odsadzeniem), powolne przyzwyczajanie do paszy po odsadzeniu. Zmiany żywieniowe stopniowo. Podawać pasze dietetyczne, stosowanie enzymów trawiennych, ZnO w czasie przedodsadzeniowym w ilości 2500-4000 mg/kg daje świetne efekty.

• Nagła śmierć sercowa

Najprawdopodobniej istnieje związek z podaniem dużej ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych w paszy a witaminą E i selenem, które mogą zmniejszać zachorowalność.

• Choroby związane z mikotoksynami

Zearaelnon powoduje, że prosięta rodzą się martwe, słabe lub z objawami wrodzonej rozkorczności, martwica ogona, zaczerwienienie sromu, ogólnie gorzej się rozwijają.

• Postawa rozstawna

Może nastąpić jako następstwo zatrucia organizmu matki toksynami grzybowymi, przy niedoborze choliny, lub może być genetycznym niedorozwojem mięśni pośladkowych i mięśni ud, ale również z powodu gładkiej podłogi.

• Parakeratoza

6-16 tygodniowych rosnących świń, wywoływana niedoborem Zn. Objawem są zmiany skórne w obrębie górnej warstwy naskórka, następstwem tego jest rogowacenie naskórka. Przyczyną może być niedostateczne zaopatrzenie w cynk lub nadmiar Ca, ew. blokowanie przez związki antyżywieniowe (kw. fitynowy)

• Przemiany węglowodanów w żwaczu

Węglowodany są w dużym stopniu rozkładane w żwaczu. Przeciętnie powyżej 70% skrobi, od 30 do 50% celulozy i hemicelulozy i 100% cukrów prostych jest trawionych w przedżołądkach. Mikroorganizmy wykorzystują do oddychania beztlenowego na drodze fermentacji cukry proste, obecnie bezpośrednio w paszy lub pochodzące z wcześniej przeprowadzanego przez nie rozkładu enzymatycznego węglowodanów złożonych (skrobi, celulozy i hemiceluloz).

Cukry proste ulegają fermentacji w żwaczu do podstawowych 3 lotnych kwasów tłuszczowych :octowego, propionowego, i masłowego. LKT wchłaniane są prawie całkowicie ze środowiska żwacza do krwioobiegu krowy i stanowią podstawową formę zaopatrywania jej organizmu w energię ok. 70%. Duża ilośc pasz objętościowych (wyższa zawartość włókna) zwiększa produkcję kwasu octowego, który może stanowić 70 -80% wszystkich LKT

Przy skarmianiu większych ilości pasz treściwych (wysoki poziom skrobi), tworzy się więcej kw. propionowego, którego zawartość w puli LKT wzrasta do 40%. Przy wzroście pasz okopowych więcej powstaje kw masłowego. Udział pasz treściwych powyżej 50 -60 % jest niedopuszczalny ponieważ wiąże się to z nadmierną fermentacją i wytworzeniem nadmiernej ilości kw mlekowego i drastycznego obniżenia pH. Obok tych kwasów może tworzyć się też kwas mrówkowy i ona ulega całkowitemu rozkładowi w przedżołądkach do H, CO2, CH4, jest on niekorzystny ponieważ wytraca energię poprzez odbijanie ciepła. Cukry proste trawione w 3 godziny, skrobie 6 godz. , celuloza 12 godz.

skrobia celuloza hemiceluloza polimery fruktozy pektyny

glukoza pentozy fruktoza kw uronowe

kwas pirogronowy

kw mrówkowy kw octowy kw mlekowy

H2, CO2, CH4 kw octowy , kw masłowy kw propionowy

Przemiany białkowe w żwaczu

U krów w przedżołądkach dochodzi do skomplikowanych przemian białka ogólnego paszy, które przebiegają 3 szlakami:

I - część pobranego białka może nie zostać rozłożona w ogóle w żwaczu, przechodząc w niezmienionej postaci do dalszych odcinków przewodu pokarmowego, gdzie trawiona jest jelitowo, za pomocą enzymów przeżuwacza.

II - część białka ulega rozkładowi mikrobiologicznemu, a azot pochodzący z tego rozkładu zostaje wbudowany w białko mikroorganizmów, które po przejściu do trawieńca i jelit zostaje strawione i wchłonięte.

III - część białka może zostać zdegradowana w żwaczu, ale nie być wykorzystana przez drobnoustroje, ulegające wchłonięciu w formie amoniaku przez ściany przedżołądków do krwi. Związek ten jest toksyczny dla zwierząt dlatego w wątrobie ulega przekształceniu w mocznik. W tej postaci częśc azotu zostaje stracona poprzez usunięcie z moczem, część jednak może zostać ponownie dostarczona do żwacza ze śliną.

Przemiany tłuszczu w żwaczu

Procesowi przemiany tłuszczu w żwaczy towarzyszą 2 przemiany:

1. działanie lipazy - która ma zdolność rozkładu tłuszczu i związków tłuszczopochodnych na glicerol i kwasy tłyszczowe.

2. Rozpad glicerolu - na krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe

Tłuszcze ulegają hydratacji (uwodornieniu). Uwodornienie nienasyconych kwasów tłuszczowych może silnie oddziaływać na zawartość tłuszczu w mleku, czyli poprzez żywienie można oddziaływać na skład chemiczny mleka. Kwasy tłuszczowe absorbowane są na cząsteczki paszy, dostają się do jelita cieńkiego a następnie jest trawione.

Odkładanie tłuszczu u zwierząt jest spowodowane depresją strawnośc (depresja strawności włókna surowego, celulozy - gdy do dawki dodamy kwasy tłuszczowe i przekroczymy granice). Dawki zawierające do 700-800 g tłuszczu przy przyroście 300 g powodują zatrzymanie produkcji kwasu octowego na rzecz produkcji propionowego.

WIT B1 (tiamina)- skł tkankowych ukł enzymatycznych związanych z dekarboksylacją; współuczestniczy w prawidłowym działaniu ukł nerwowego; wspomaga pracę ukł sercowo-naczyniowego; wpływa na ukł pokarmowy (uczestniczy w procesie spalania cukrów); wspomaga proces wzrostu.

WIT B2 (ryboflawina)- skł ukł enzymatycznych oddychania tkankowego; współdziała w prawidłowym funkcjonowania ukł nerwowego oraz w przemianach aminokwasów i lipidów; współ z wit A w prawidłowym funkcjonowaniu błon śluzowych dróg oddechowych, śluzówki ukł pokarmowego, nabłonka naczyń krwionośnych i skóry; proc. widzenia.

WIT PP (niacyna)- składnik 2 koenzymów katalizujących proces przenoszenia wodoru ze zredukowanego substratu na odpowiedniego biorcę elektronów i protonów w procesie oddych tkankowego; współdziała w procesie tkankowego oddychania; współdz w syntezie hormonów płciowych (estrogeny, progesteron); uczestniczy w utrzymaniu odp. stanu skóry.

KW FOLIOWY- FOLACYNA- bierze udział jako koenzym w przenoszeniu reszt jednowęglowych na odpowiednie receptory; uczestniczy w syntezie puryn, pirymidyn, niektórych aminokwa; bierze udział w procesie podziału komórek uczestnicząc w syntezie kw nukleinowego; współuczestniczy z wit B12 regulacji, tworzeniu i dojrzewaniu krwinek czerwonych.

WIT B6- uczestn w przemianie aminokwasów i metabolizmie kw tłuszcz; niezbędna w syntezie porfiryn (synteza hemin do hemoglobiny) i hormonów; wpływa na funkcje ukł nerowego; podnosi odporność immunologiczną org i uczestniczy w tworzeniu przeciwciał

WIT B12- uczestniczy w przemianach puryn i pirymidyn; czynnik zapobiegający anemii złośliwej; bierze udział w syntezie DNA; tworzy osłonki komórek nerwowych; jako koenzym uczestniczy w przemianach metabolicznych tłuszczów i węglowodanów; współdziała w przemianie kw foliowego do biologicznie aktywnego tetrahydrofolianu

WIT A- (retinol) uczestniczy w procesuie widzenia (główny skł puryny wzrokowej-rodopsyny); czynnik wzrostowy; uczestniczy w rozwoju i zróżnicowaniu komórek (nabłonka i tk kostnej); udział w syntezie hormonów kory nadnerczy i wydzielaniu tyroksyny z tarczycy; zapobieg utlenianiu kw tłuszczonych; wpływa na ukł immunologiczny; zmn ryzyko powstawania komórek nowotworowych

WIT K (filochinon)- niezbędny do wytwarzania czynnika przeciw krwotocznego w wątrobie; uczestn w formowaniu tk kostnej; wpływa na zmiany metaboliczne kw nukleinowych; może uczestniczyć w karboksylacji białek; zapobiega określonemu rodzajowi hemofilii; posiada właściwości przeciwbakteryjne oraz przeci grzybicze; działa przeciw bólowo

WIT E (tokoferol)- właściwości ochronne w stosunku do nienasyconych kw tłuszcz i B-karotenu; zapewnia właściwą budowę i przepuszczalność błon komórkowych, działa jako naturalny antyoksydant wchodząc w reakcje z wolnymi rodnikami powstającymi w wyniku procesów metabolicznych; bierze udział w syntezie niektórych hormonów; współdziałając z wit A, C zapobiega zmianom nowotworowym; zapobiega występowaniu zmian skórnych

WIT D (kalcyferol)- wpływa na regulację wchłaniania wapnia i fosforu w jelicie cienkim i utrzymanie stałego poziomu w osoczu krwi; odpowiada za prawidłowy przebieg mineralizacji kości i zębów; reguluje odpowiedni poziom fosforu w nerkach; oddziałuje na gruczoły przytarczyczne; wpływa na mięśnie szkieletowe

• 9. TRAWIENIE SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH U ZWIERZĄT PRZEŻUWAJĄCYCH.

Żołądek zwierząt przeżuwających składa się z 4 komór (żwacz, czepiec, księgi, trawieniec). 3 pierwsze- przedżołądki. W żwaczu gromadzi się wilgotna masa pokarmowa i tu głównie odbywa się fermentacja. Czepiec łączy się ściśle ze żwaczem i w nim także odbywa się fermentacja(jego głównym zadaniem jest regulowanie ruchów masy pokarmowej, mieszanie jej, segregowanie przez wypłukiwanie). W księgach zachodzi odcedzanie masy i zatrzymywanie większych cząstek na drodze trawieńca; wchłaniają dużo wody, absorbują rozpuszczone w niej subst (lotne kw tłuszcz); W trawieńcu pojawiają się soki trawienne, które ponownie zwilżają masę pokarmową; tu rozpoczyna się trawienie enzymatyczne. W czasie pobierania pokarmu kęsy mieszają się ze śliną (wydzielanie śliny krowa 150-220 kg/dzień, owca 12-15). Wydzielanie śliny regulowane jest ilością spożytej suchej masy w paszy oraz właściwościami paszy. Ilość wydzielanej śliny ma duże znaczenie żywieniowe gdyż z nią dostają się do żwacza znaczna ilość zw azotowych. Nasycone śliną kęsy po przedostaniu się do zwacza zostają wymieszane a równocześnie następuje segregacja paszy. W worku grzbietowym układa się pasza suchsza i trudna nasiąkająca wodą. W worku brzusznym gromadzi się pasza płynna. Przesuwanie pokarmu odbywa się dzięki ruchom wahadłowym żwacza kolejno do tyłu i do przodu. Pokarm zalega długo w żwaczu. Czas pozostawania paszy w przewodzie pokarm zależy od stopnia rozdrobnienia, ilości zjedzonego pokarmu, ..Przy współdziałaniu wdechów i specyficznych ruchów żwacza i czepca następuje zwrócenie kęsów do jamy ustnej. Po powtórnym przeżuciu i naślinieniu karma wraca do żwacza i w zależności od rozdrobnienia przechodzi szybciej lub wolniej do ksiąg i trawieńca. Przedostawanie się treści pokarm do ksiąg jest procesem ciągłym.

TRAWIENIE węglowodanów w żwaczu- w dawce pokarmowej przeżuwaczy znajdują się cukry proste (pentozy, heksozy), dwucukry (sacharoza, laktoza) oraz wielocukry (skrobia, celuloza, hemiceluloza,..) udział ich zależy od rodzaju paszy. Pasze objętościowe zawierają dużo węglowodanów strukturalnych budujących ściany komórkowe, a pasze treściwe- dużo węglowodanów zapasowych. Głównymi węglowodanami pasz okopowych są dwucukry. Węglowod są podstawowym źródłem energii dla przeżuwaczy; przyjmuje się ze produkty końcowe przemian węglowod w żwaczu pokrywają w 70-80% zapotrzebowanie przeżuwacza na energię. Dzięki rozkładowi węglowod w żwaczu dostępne stają się inne skł pokarm znajdujące się wewnątrz komórki roślinnej (białka, tłuszcze, cukry proste,..). Przemiany węglowod w żwaczu często określa się jako fermentację żwaczową. Cukry proste oraz pektyny ulegają hydrolizie zaraz po przedostaniu się do żwacza. Przemiany te odbywają się w 2 etapach: 1) etap- następuje rozkład węglowodanów złożonych do dwucukrów i dalej do cukrów prostych; na zakończenie tego etapu następuje glikoliza (beztlenowy rozkład cząsteczki heksozy do 2 cząst kw pirogronowego). 2) etap- z kw. pirogronowego powstają lotne kw tłuszczowe tj. kw octowy, propionowy, masłowy (pokrywają one 70-80% zapotrzebowania przeżuwacza na energię); LKT są dla mikroorg produktami odpadowymi ale dzięki ich syntezie bakterie uzyskują energię niezbędną do życia; poziom LKT wzrasta po ok. 2-4 h po pobraniu paszy.

TRAWIENIE białka (skł azotowych) w żwaczu- w dawce pokarmowej przeżuwaczy skł azotowe (białko ogólne) znajdują się w formie białka właściwego oraz w zw azotowych niebiałk NPN (zaliczamy tu: wolne aminokwasy, peptydy krótkołańcuchowe, amidy, sole amonowe,..)Pod wpływem enzymów proteolitycznych następuje rozkład białka w żwaczu. NPN rozkładane są do amoniaku, a białko do peptydów i aminokwasów. Bakterie i pierwotniaki wykorzystują białko paszy jako materiał wyjściowy do budowy komórek lub do uzyskania energii. Rozkład przebiega kolejno przez polipeptydy, peptydy, kw. amonowe od których oddziela się amoniak. Reszta rozkłada się później dając ATP, lotne kw. tluszcz i gazy. Przy rozpadzie aminokwasów w żwaczu tworzy się najwięcej kw. octowego. Rozkład białka zależy od poziomu żywienia krowy. Szybki rozpad powoduje gwałtowne nagromadzenie się amoniaku, którego mikroorg nie są w stanie przerobić na białko własne. Na tempo rozkładu ma też wpływ poziom pH. W końcowym etapie rozkładu białka w żwaczu następuje dezaminacja aminokwasów do amoniaku i kw. organicznych. Pule amoniaku w żwaczu uzupełnia mocznik dostający się tam wraz ze śliną oraz przez ścianę żwacza.

PRZEMIANY tłuszczów- w dawce pokarmowej tłuszcz może znajdować się w formie naturalnej lub w formie dodatku tłuszczowego. W suchej masie pasz objętościowych 1-5 % tł surowego. Przemiany w żwaczu są uzależnione od szybkości uwalniania tłuszczu z Komorek roślinnych co z kolei zależy od tempa fermentacji skł ścian komórk. Po pobraniu przez zwierzę wszystkie tłuszcze dawki pokarm w żwaczu podlegają b szybko procesom liolizy polegającej na enzymatycznej hydrolizie wiązań estrowych glicerolu i wyższych kw tluszcz. Końcowymi produktami liolizy są wolne kw. tłuszczowe oraz glicerol z którego prawie natychmiast powstają w żwaczu LKT. Uwolnione kw. tłuszczowe są b szybko neutralizowane. Tłuszcz nie może być źródłem energii dla mikroorg żwacza (żyją one w warunkach beztlenowych, nie mają możliwości wykorzystania wysoko zredukowanych źródeł energii). Kw. tłuszcz wykorzystywane są do syntezy tłuszczów zapasowych w komórkach drobnoustrojów. Udział tłuszczu może być niekorzystny na mikroflorę żwacza (pogarsza się strawność węglowodanów).

13. REGULACJA POBIERANIA PASZY.

Pobieranie paszy podlega regulacji krótkoterminowej (wynikają z dostępność składników, smakowitość paszy, szybkość pobierania, szybkość przepływu) oraz długoterminowej (zmniejszenie pobierania w okresie przedwycieleniowym, okresie rozdojenia). Pobieranie pokarmu regulowane jest przez OUN (ośrodki łaknienia i sytości w podwzgórzu, neurotransmiterem jest noradrenalina). Największe znaczenie w krótkoterminowej regulacji paszy mają mechanoreceptory (reg. mechaniczna) i chemoreceptory (reg. fizjologiczna) znajdujące się w ścianach przewodu pokarmowego.

Regulacja mechaniczna - najważniejsze czynniki to pojemność i wypełnienie przewodu pokarmowego oraz rozdrobnienie paszy. W miarę napełniania się żołądka mechanoreceptory odbierają sygnał sytości, co hamuje pobieranie paszy. U przeżuwaczy ważną rolę odgrywa rozdrobnienie paszy, rozdrobnione pasze szybciej przemieszczają się w przewodzie pokarmowym. Pobieranie paszy zależy od zawartości włókna oraz od jego struktury fizycznej i tempa trawienia. Pewne znaczenie ma też objętość jamy ciała (np. zwierzęta w ciąży).

Regulacja fizjologiczna - dzielimy na termostatyczną i chemostatyczną. Cholecystokinina - hormon odpowiedzialny za uczucie sytości. Termostatyczna = wzrost produkcji ciepła w organizmie jest bodźcem do działania ośrodka sytości.

Regulacja chemostatyczna - pobieranie pokarmu zależy od poziomu glukozy we krwi, gdy poziom glukozy obniży się zaczyna się głód, u przeżuwaczy (niski poziom glukozy) rolę tą pełnią kw. propionowy i octowy. Dostęp do NaCl i wody zwiększa pobieranie paszy. C

Regulacja długoterminowa - teoria lipostatyczna = poziom tłuszczu wpływa na pobieranie pokarmu.

Inne - smak, zapach, zdrowie i kondycja zwierzęcia, przyzwyczajenie (pora karmienia).

Brojlery	4, 5
Choroby - prosięta	17
Choroby metaboliczne - Krowy	11, 12, 13
Choroby metaboliczne - świnie	16, 17
Choroby żywieniowe - Krowy	10, 11
DLG	1
Dodatki paszowe	5
INRA	1
Krowy - okres okołoporodowy	7
Krowy - pełna laktacja	9
Krowy - wczesna laktacja	8, 9
Krowy - zasuszenie	7, 8
Krowy - zielonki	9, 10
Kury okres odchowu	2, 3
Kury stad reprodukcyjnych	4
Kury stad towarowych	3, 4
Lochy - laktacja	15
Lochy - okres krycia	13
Lochy - okres prośności	13, 14
Lochy - podstawy	13
Mocznik	6
Produkcja mleka	6
Przemiany w żwaczu - białko	18, 19
Przemiany w żwaczu - tłuszcz	19
Przemiany w żwaczu - węglowodany	18
Składniki mineralne - krowy	6, 7
Substancje buforujące odczyn żwacza	7
Włókno - krowa mleczna	7
Wpływ żywienia na składniki w jaju i nieśność	2
Zapotrzebowanie krów na energię i białko	5, 6
Znaczenie węglowodanów strukturalnych	5
Związki azotowe niebiałkowe	6
Żywienie niosek zależy od:	2

1

---