ROZDZIAŁ II

FUNDUSZE STRUKTURALNE UNII EUROPEJSKIEJ

1. Cel powstania Funduszy Strukturalnych

W większości państw członkowskich Unii Europejskiej istnieją regiony gospodarczo zacofane, których poziom rozwoju gospodarczego, a tym samym stopy życiowej mieszkańców, pozostaje daleko za przodującymi państwami Wspólnoty Europejskiej. Istnienie tych regionów powoduje powstawanie i pogłębianie się trudnych do zlikwidowania konfliktów społecznych i deformacji strukturalnych. Występujące dysproporcje znajdują wyraz zarówno w wysokości dochodu narodowego i poziomie bezrobocia, jak i w czynnikach określających możliwości przyspieszenia wzrostu (np. stan infrastruktury, wykształcona siła robocza, branżowa struktura przemysłu, inwestycje i zasoby kapitałowe, udział zatrudnienia rolniczego oraz naturalne warunki produkcji). Zróżnicowanie poziomu i możliwości rozwoju różnych regionów i społeczności Wspólnoty jest czynnikiem zagrażającym pogłębianiu i kontynuacji procesów integracyjnych. Stąd też polityka zmniejszania dysproporcji rozwojowych jest najczęściej skierowana do najbardziej potrzebujących regionów. Finansowanie polityki strukturalnej z budżetu wspólnego odbywa się poprzez tzw. Fundusze Strukturalne.

Fundusze Strukturalne, które działają w Unii Europejskiej, powstawały w miarę potrzeb realizacji konkretnych celów wynikających z prowadzenia wspólnotowych polityk. W początkowej fazie rozwoju wszystkie Fundusze funkcjonowały niezależnie od siebie, oraz miały służyć innym celom niż rozwiązywanie problemów strukturalnych. Dopiero po reformie przeprowadzonej według zasad zapisanych w Jednolitym Akcie Europejskim, oficjalnie nazwano je "strukturalnymi". Ich celem stało się finansowanie polityki strukturalnej, czyli przedsięwzięć mających w długiej perspektywie doprowadzić do skorygowania dysproporcji rozwojowych, powstałych jako efekt działania praw gospodarki rynkowej.¹

W ramach Funduszy Strukturalnych - zgodnie z zasadami obowiązującymi od 1989 r. do końca 1999 r. - mogło być realizowanych sześć celów priorytetowych. Większość z nich miało charakter ściśle regionalny, a przyjęte kryteria wyznaczania objętych nimi terenów i zakres finansowania, bardzo różnicowały dostęp do Funduszy poszczególnych obszarów, a nawet całych państw członkowskich.

Cel nr 1 - określono jako wspieranie rozwoju regionów szczególnie opóźnionych w rozwoju. Głównym kryterium zaliczenia do tej kategorii regionów jest poziom produktu krajowego brutto na 1 mieszkańca niższy (w ciągu trzech lat) od 75% średniej dla Wspólnoty. Pod uwagę bierze się również wysokość bezrobocia oraz udział zatrudnionych w rolnictwie i naturalne warunki tej produkcji. Do obszarów objętych tą pomocą zakwalifikowano całą Grecję, Irlandię i Portugalię oraz część terytorium czterech innych państw. W przypadku Hiszpanii oznacza to 76% terytorium i 58% ludności, w przypadku Włoch całe Mezzogiorno, natomiast dla Zjednoczonego Królestwa tylko Północną Irlandię, a w przypadku Francji - Departamenty Zamorskie i Korsykę. Wyraźną większość w tej grupie stanowią regiony wiejskie.

Na finansowanie celu nr 1 przeznaczono 63% środków Funduszy Strukturalnych. Zróżnicowany udział poszczególnych państw członkowskich w wydatkach funduszowych powoduje, że dla krajów, na których wydatki te skoncentrowano, pomoc z tego tytułu ma znaczące rozmiary (stanowi ona w Portugalii 3,5% PNB, w Grecji 2,9% PNB, zaś w Irlandii 2,5% PNB). Przedmiotowa struktura tej pomocy przedstawia się następująco: 35% - dofinansowanie inwestycji w dziedzinie infrastruktury, 21% - podniesienie jakości zasobów ludzkich (głównie edukacja), 18% - rolnictwo, 15% - rozwój i modernizacja lokalnego przemysłu, rzemiosła, usług i turystyki.²

Cel nr 2 - stanowi rekonwersja upadających regionów przemysłowych. Chodzi tu o obszary o dużej koncentracji, niekonkurencyjnych dziś, przestarzałych gałęzi przemysłu (np. kopalnictwa węgla) oraz o niektóre poważnie zdegradowane tereny miejskie i przygraniczne. Podstawowym kryterium kwalifikacji stało się bezrobocie, którego poziom jest wyższy o 15% od średniej dla Unii Europejskiej (w ciągu trzech lat). Państwa członkowskie zgłosiły Komisji 900 obszarów dotkniętych tym problemem. Wybrano z nich 60 regionów znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji. W wyniku procedury kwalifikacyjnej na liście obszarów objętych pomocą strukturalną w ramach celu 2, znalazły się tereny zamieszkiwane przez 16% ludności Unii Europejskiej. Rozmieszczone są one we wszystkich krajach członkowskich, z wyjątkiem tych trzech, których cały obszar podlega celowi 1 (Grecja, Irlandia i Portugalia). Udział wydatków na realizację celu nr 2, stanowiło ok. 8% w budżecie Funduszy Strukturalnych w latach 1994 - 1999. ³

Cel nr 3 - dotyczy zwalczania długotrwałego bezrobocia, ochrony ludzi młodych zagrożonych bezrobociem oraz ułatwienia powrotu na rynek pracy. Realizacją tego celu objęty jest cały obszar Unii Europejskiej. Wydatki na ten cel w latach 1994 - 1999 stanowiły 10% budżetu Funduszy Strukturalnych. Do głównych zadań realizowanych w ramach celu trzeciego należą: szkolenie i doskonalenie zawodowe, wspomaganie zakładów zatrudniających osoby niepełnosprawne i promocja kobiet w zawodach o znacznej dominacji mężczyzn.

Cel nr 4 - ma za zadanie ułatwianie adaptacji zatrudnionych obojga płci do zmian zachodzących w przemyśle i do przemian w systemach produkcji. Pomoc obejmuje swoim zasięgiem cały obszar Unii Europejskiej. Środki przeznaczone na realizację celu nr 4 liczone są wspólnie z kwotami wyasygnowanymi na cel nr 3.⁴

Cel nr 5 - wiąże się z wdrażaniem reformy Wspólnej Polityki Rolnej. Ujęto go w dwóch częściach o nieco odmiennych właściwościach. Cel 5a ma charakter horyzontalny i dotyczy wspomagania zmian strukturalnych w agrobiznesie, zaś cel 5b obejmuje słabo rozwinięte regiony wiejskie.

Cel 5a realizowany jest poprzez: wspieranie wzrostu efektywności rolnictwa w regionach położonych w niedogodnych warunkach naturalnych , pomoc młodym rolnikom i zakładanie stowarzyszeń rolniczych, promocję zróżnicowania działalności gospodarczej na wsi (zwłaszcza szkolenie w zakresie przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybołówstwa), czy inwestycje w obniżenie kosztów produkcji i podniesienie jakości życia rolników. Na potrzeby tego celu w latach 1994 - 1999 przyznano 4,6 mld ECU (3,8% całej wartości Funduszy).

Cel 5b utworzono jako uzupełnienie celu nr 1. Umożliwiać ma on udzielenie pomocy tym regionom rolniczym, które nie zaliczono do pierwszej grupy, pomimo niskiego poziomu rozwoju społeczno - gospodarczego. Mają one spełniać następujące główne kryteria: położenie regionu z dala od głównych ośrodków wzrostu, zagrożony krajobraz i środowisko, wrażliwość na skutki restrukturyzacji gospodarki rybnej, starzejąca się ludność wiejska, górzysty, trudny w uprawie teren.

Całkowita wartość środków na realizację celu 5b stanowiła w latach 1994 - 1999 4,8% budżetu Funduszy Strukturalnych. Celem tym objęto obszar zamieszkały przez blisko 5% ludności Unii Europejskiej.⁵

Cel nr 6 - dotyczy rozwoju regionów charakteryzujących się bardzo małą gęstością zaludnienia, to jest takich, w których na 1 km kw. przypada poniżej 8 osób. Program ten został powołany na 5 lat (1995 - 1999), a pomocą objęto rejony arktyczne Szwecji i Finlandii.

Poprawa efektywności Funduszy Strukturalnych stanowi jeden z głównych elementów reform zawartych w Agendzie 2000 (na lata 2000 - 2006). Chodzi przede wszystkim o większą koncentrację środków pomocy strukturalnej, udoskonalenie systemu zarządzania finansowego Funduszami, jak również uproszczenie kwestii organizacyjnych. Właśnie koncentracja środków pomocowych ma zostać osiągnięta przede wszystkim dzięki redukcji liczby celów do trzech.

Cel pierwszy dotyczy promocji rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów opóźnionych w rozwoju. Do roku 2006 będzie ona obejmowała regiony o PKB poniżej 75% średniej tego wskaźnika dla Unii na głowę mieszkańca, regiony peryferyjne oraz obszary objęte w latach 1995 - 1999 celem nr 6. Na realizację celu pierwszego zostanie przyznanych 69,7% budżetu Funduszy.

Cel drugi ma za zadanie wspieranie ekonomicznej i społecznej konwersji regionów borykających się z trudnościami strukturalnymi. Chodzi tu przede wszystkim o obszary dotknięte upadkiem przemysłu, przechodzące trudności regiony miejskie, regiony rolnicze przeżywające kryzys, a także dotknięte depresją ośrodki rybołówstwa. Nowy cel drugi obejmuje maksymalnie 18% populacji Unii. Określono górny limit tej wielkości dla poszczególnych państw członkowskich, biorąc pod uwagę łączną liczbę ludności żyjącą w każdym z nich w regionach spełniających kryteria. Na realizację celu zostanie przeznaczonych 11,5% budżetu Funduszy Strukturalnych.

Nowy cel trzeci dotyczy problemów ujętych dotychczas w ramach celu nr 1 i 4. Środki przyznawane są na następujące działania: edukacja ustawiczna i modernizacja systemów szkolenia, efektywna polityka rynku pracy, przeciwdziałanie społecznemu wyobcowaniu, dostosowanie do zmian ekonomicznych i społecznych.

Wsparcie w ramach celu trzeciego obejmuje obszary, które nie otrzymują dofinansowania w ramach celów pierwszego i drugiego. Rada Europejska stoi na stanowisku, że średni poziom pomocy przypadającej na 1 mieszkańca w zakresie celu trzeciego powinien uwzględniać priorytet przyznany przez państwa członkowskie kwestiom zatrudnienia, oświaty i szkoleń. Ogółem na realizację tego celu przeznaczane jest 12,3% budżetu Funduszy Strukturalnych.⁶

Reasumując należy stwierdzić, iż przy formułowaniu nowych celów polityki spójności społeczno - gospodarczej, (podobnie jak poprzednio) nacisk położony został na zintegrowane ujęcie rozwoju regionów strukturalnie opóźnionych. Przypadek każdego regionu rozważany jest z punktu widzenia jego specyficznych potrzeb i priorytetów wspólnotowych. Takie działania są niezbędne dla zapewnienia zrównoważonego postępu ekonomicznego i socjalnego państw Unii Europejskiej.

2. Rodzaje Funduszy Strukturalnych

Termin "Fundusze Strukturalne" jest stosowany dla oznaczenia Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF - European Regional Development Fund), Europejskiego Funduszu Socjalnego (ESF - European Social Fund) i Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF - European Agricultural Guidance and Garantee Fund) oraz Instrumentu Finansowego Wspierania Rybołówstwa (FIFG - Financial Instrument for Fisheries Guidance). Specjalnym instrumentem polityki strukturalnej jest również tzw. Fundusz Spójności (CF - Cohesion Fund).

2.1 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF)

ERDF powstał w drugim stadium rozwoju polityki regionalnej Unii, mianowicie w 1975 roku. Etap pierwszy, trwający w latach 1957 - 1972 charakteryzował się tym, że środki, które przeznaczano na politykę regionalną były bardzo niewielkie. Polityka ta była nieskoordynowana, poza tym postawione przed nią cele były niejasne i niesprecyzowane.

Decyzję o utworzeniu funduszu rozwoju regionalnego, podjęto na szczycie paryskim w październiku 1972 r. Dopiero jednak na spotkaniu szefów państw i rządów w grudniu 1974 r. definitywnie przesądzono o utworzeniu od 1.I.1975 r. ERDF, jako najważniejszej instytucji wspólnej polityki regionalnej państw Wspólnoty Europejskiej.⁷

Zadaniem ERDF jest udzielenie pomocy na rozwój regionów słabo rozwiniętych, szczególnie o przewadze rolnictwa, w których przemysł jest modernizowany i panuje bezrobocie mające charakter strukturalny. Pomoc ta ma postać bezzwrotnych pożyczek oraz ulg w oprocentowaniu kredytów inwestycyjnych dla prywatnych, a także publicznych przedsiębiorstw przemysłowych, rzemieślniczych i turystycznych.⁸

Rozróżnia się dwa rodzaje programów, które są finansowane przez Fundusz: programy Unii Europejskiej, realizowane z inicjatywy Komisji, i programy narodowe, zgłaszane do Komisji przez rządy poszczególnych państw. Celem pierwszych programów jest rozwiązywanie trudności gospodarczych i społecznych, którymi zostało dotkniętych jeden lub kilka regionów. Celem programów drugich jest rozwiązywanie celów ważnych tylko dla jednego kraju, a które mogą ułatwić Unii osiągnięcie pewnych zamierzeń politycznych. Jednocześnie ustalono wysokość udziału do którego Fundusz może finansować dany program. Przyjęto jako zasadę, że można finansować realizację programu do wysokości 50 - 55%. W wyjątkowych przypadkach Fundusz może pokryć koszty programu do 75%, a w Grecji, Portugalii i Hiszpanii nawet do 80%.

Decyzje wykonawcze dotyczące Funduszu podejmuje Rada Unii Europejskiej w porozumieniu z Komitetem Ekonomiczno - Społecznym oraz Komitetem Regionów. Rozporządzenia wykonawcze dotyczące przyznawania środków z ramienia Funduszu uchwala Rada Unii Europejskiej kwalifikowana większością głosów, na wniosek Komisji Europejskiej i z poparciem Parlamentu Europejskiego.⁹

2.2 Europejski Fundusz Socjalny (ESF)

ESF powstał w 1960 r. na podstawie art. 123 - 125 Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej. Tryb funkcjonowania Funduszu ustaliła Rada Unii Europejskiej 25 sierpnia 1960 r. Efektywną działalność ESF podjął w 1961 r., refundując część wydatków poniesionych przez kraje członkowskie w 1958 i 1959 r.

Celem Funduszu jest socjalna kompensacja i finansowanie skutków społecznych integracji europejskiej, przez rozdzielenie środków służących strukturalnemu przystosowaniu gospodarek narodowych państw członkowskich. Zadaniem jest także stwarzanie możliwości zatrudniania pracowników na terenie Wspólnoty i poprawy warunków ich życia. Wiąże się to z ułatwieniem uzyskiwania pracy w państwach Unii Europejskiej oraz zapewnieniem swobody przesiedlania się i zmiany zawodu. ESF wspiera geograficzną i zawodową mobilność siły roboczej. Finansuje programy kształcenia zawodowego kobiet i programy włączania niepełnosprawnych do czynnego życia zawodowego.¹⁰

Środki Funduszu służą także finansowaniu przedsięwzięć , które mają na celu zapewnienie pracownikom ponowne zatrudnienie po przekwalifikowaniu zawodowym i zwrot kosztów zmiany miejsca zamieszkania. Pomoc dotyczy również osób pracujących w przedsiębiorstwach, gdzie zatrudnienie jest czasowo redukowane lub zawieszane w związku z przestawianiem ich na inny rodzaj produkcji.

Funduszem zarządza Komisja Europejska, która korzysta z pomocy Komitetu Funduszu, gdzie przewodniczącym jest jeden z członków Komisji.¹¹

ESF nie posiada osobowości prawnej, lecz jest częścią polityki budżetowej. Posługując się mechanizmami ekonomicznymi i finansowymi, realizuje on tzw. wyrównanie socjalne na obszarze rynku wewnętrznego. Jest to związane z koniecznością dostosowania gospodarek narodowych do wymogów integracji.

2.3 Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF) - Sekcja Orientacji

EAGGF (określany również powszechnie, od francuskiej nazwy Fonds Europeen d'Orientation et de Garantie Agricole, jako FEOGA) został utworzony przez Radę Ministrów 4.IV.1962 r, na podstawie Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej w związku ze Wspólną Polityką Rolną.

EAGGF składa się z dwóch części (Sekcji) - Orientacji i Gwarancji. Sekcja Orientacji stanowi instrument polityki strukturalnej Unii, zaś Sekcja Gwarancji finansuje interwencyjne działania realizowane w ramach wspólnej polityki państw członkowskich.¹²

Sekcja Orientacji związana jest z finansowaniem strukturalnych aspektów polityki rolnej. Należy przez to rozumieć przekształcenia związane z:

- infrastrukturą rolniczą, w tym modernizację i wyposażenie gospodarstw finansowanych za źródeł funduszu w drodze preferencyjnych kredytów,

- dotowaniem infrastruktury zbytu, przetwórstwa, magazynowania itp.,

- rekonstrukcją produkcji rolnej zmierzającej do branżowego ograniczenia produkcji rolnej oraz form organizacyjnych rynku.

Przedsięwzięciami, które mają doskonalić strukturę produkcji i zbytu artykułów rolnych są m. in. prace badawcze z zakresu agrotechniki i dywersyfikacji produkcji rolnej, prace melioracyjne, komasacja gruntów, budowa chłodni, elewatorów, ośrodków handlowych. Część wydatków przeznaczana jest na reklamę i marketing, czy współdziałanie w zwiększaniu handlu artykułami rolnymi w krajach Unii.¹³

Funduszem zarządza Komisja Europejska. Wielkość Funduszu na każdy rok ustala Rada Unii Europejskiej. Do finansowania przyjmuje się projekty państwowe, z częściowym udziałem państwa, a także prywatne. Środki EAGGF pochodzą z opłat wyrównawczych przy imporcie produktów rolnych z krajów nie należących do Unii oraz wpłat krajów członkowskich.¹⁴

2.4 Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa (FIFG)

Wśród Funduszy Strukturalnych dodatkowo wymienia się FIFG. Został on wyodrębniony dopiero w 1993 r. Instrument ten jest narzędziem wspólnej polityki w dziedzinie rybołówstwa i upraw wodnych. Funkcje FIFG określono jako uczestniczenie w uzyskaniu równowagi: między zachowaniem zasobów i zarządzaniem nimi oraz między rozwojem połowów a stabilną i racjonalną eksploatacją tych zasobów. Zadania szczegółowe Funduszu sformułowano następująco:

- wzmocnienie konkurencyjności struktur sektora rybołówstwa i rozwój sprawnych ekonomicznie przedsiębiorstw,

- polepszenie zaopatrzenia rynku i zwiększenie wytwarzanej w sektorze wartości dodanej,

- udział w uzyskaniu trwałej równowagi pomiędzy zasobami rybnymi i ich eksploatacją,

- udział w przywróceniu do życia terenów zależnych od rybołówstwa i kultur wodnych.

Wymienione zadania mają być osiągnięte poprzez: odnawianie floty rybackiej i modernizację kutrów, dostosowanie połowów do wymogów rynku, tworzenie małych jednostek rybołówstwa przybrzeżnego i wspólnych przedsiębiorstw, zachowanie zasobów morskich w wodach przybrzeżnych, ulepszenie wyposażenia portów, rozwój przetwórstwa i marketingu owoców morza, czy akcje innowacyjne i pomoc techniczną.

Działania, które są podejmowane przez poszczególne państwa (z pomocą FIFG) w zakresie restrukturyzacji flot rybackich, muszą być zgodne z ich międzynarodowymi zobowiązaniami, dotyczącymi wielkości i miejsc połowów.

FIFG jest najmniej zasobnym z wszystkich Funduszy Strukturalnych, gdyż stanowi jedynie ok. 2 - 3% ich ogólnej kwoty.¹⁵

2.5 Fundusz Spójności (CF)

Specjalnym instrumentem polityki strukturalnej jest Fundusz Spójności., zwany też Funduszem Kohezji. Konieczność utworzenia Funduszu ustalono podczas szczytu Rady Europejskiej w grudniu 1992 r. w Edynburgu. Uruchomiono go na podstawie tymczasowego rozporządzenia Rady Europejskiej wiosną 1993 r.

CF utworzono głównie z myślą o słabych ekonomicznie państwach członkowskich (nie regionów) Unii Europejskiej, takich jak Hiszpania, Portugalia, Grecja i Irlandia, w których PKB jest niższy niż 90% średniego PKB w Unii. Dodatkowym wymaganiem otrzymania pomocy jest przedstawienie programu prowadzącego do konwergencji gospodarczej i zdrowych finansów publicznych (obniżanie długu publicznego i unikanie nadmiernych deficytów). Powstał on jako tymczasowy instrument pomocy strukturalnej w procesie przygotowań do unii monetarnej i gospodarczej.¹⁶

Głównym zadaniem tego Funduszu jest wspieranie rozwoju i współpracy regionalnej oraz przekształcenia strukturalne rejonów słabych gospodarczo i socjalnie. Jest to zgodne z dążeniem Unii Europejskiej do tego, aby wszystkie kraje i regiony charakteryzowały się w miarę jednakowym rozwojem gospodarczym i socjalnym.

Pomoc na jaką mogą być przeznaczone środki z CF, to przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska naturalnego i infrastruktury transportu (sieci transeuropejskie), oraz przyczynianie się przez to do poprawy komunikacji regionalnej.

Fundusz dostarcza pomocy w wysokości do 80% (zwykle), a nawet 85% (w przypadku regionów najbardziej peryferyjnych) całkowitych kosztów realizacji danych projektów, pod warunkiem, że projekty te nie są już finansowane z funduszy strukturalnych. Środki CF rozdzielane są na poszczególne kraje z uwzględnieniem liczby ludności, wielkości PKB oraz powierzchni danego kraju.

Budżet tego instrumentu na lata 2000 - 2006 został podzielony następująco: Hiszpania - 52 - 58%, Grecja - 16 - 20%, Portugalia - 16 - 20%, a Irlandia - 7 - 10% całości budżetu.¹⁷

Reasumując, należy stwierdzić, iż Fundusze Strukturalne są finansowymi instrumentami realizowania polityki strukturalnej na szczeblu całej Wspólnoty. Fundusze nie są odrębnymi instytucjami, lecz wyodrębnionymi pulami środków w budżecie Unii. Są one zarządzane przez odpowiednie Dyrekcje Generalne w Komisji Europejskiej. To właśnie z Funduszy Strukturalnych udziela się dotacji bądź kredytów inwestycyjnych.

3. Ewolucja Funduszy Strukturalnych

3.1 Początki działalności Funduszy Strukturalnych

Charakterystyczne przez długi okres dla Wspólnoty niedocenianie strukturalnych aspektów jej wspólnych polityk, znajdowało odzwierciedlenie w nieefektywnej organizacji procesu ich współfinansowania ze środków pochodzących ze wspólnego budżetu. Było to związane z finansowanym przez Sekcję Orientacji Funduszu Rolnego strukturalnym odcinkiem polityki rolnej, jak i socjalnej oraz regionalnej. Właśnie podstawę rozwoju polityki socjalnej i regionalnej miały stanowić dwa wspólne fundusze: Europejski Fundusz Socjalny i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Jednak zarówno koncepcja, jak i sposób funkcjonowania tych Funduszy (w tym przede wszystkim: ubóstwo przeznaczanych na ten cel środków oraz niespójność działań, prowadzonych według różnorodnych procedur), powodowały niską ich efektywność.

Brak na szczeblu Wspólnoty odpowiednich polityk strukturalnych, sprzyjał pogłębianiu się zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego poszczególnych państw członkowskich i ich regionów. Mimo zapisów w Traktacie Rzymskim o wspieraniu przez Wspólnotę harmonijnego rozwoju obszaru EWG, systematyczna polityka strukturalna na szczeblu ponadnarodowym nie była podejmowana do połowy lat siedemdziesiątych (do 1974 roku wspólne działania zmierzające do łagodzenia różnic w rozwoju poszczególnych regionów były doraźne i na niewielką skalę). Do połowy lat osiemdziesiątych, mimo prowadzenia od roku 1975 wspólnej polityki regionalnej, dysproporcje regionalne nie zmniejszały się, lecz rosły wraz z powiększaniem obszaru Wspólnoty. W roku 1986, po przyjęciu do EWG Hiszpanii i Portugalii, dwukrotnie wzrosła liczba ludności żyjącej w regionach, w których dochód na jednego mieszkańca był znacznie niższy od średniego dochodu na jednego mieszkańca w całej Wspólnocie (niższy niż 75% średniego dochodu Wspólnoty). Pogłębiły się także dysproporcje pomiędzy regionami najbogatszymi i najbiedniejszymi.¹⁸

Jednolity Akt Europejski (JAE), podpisany w 1986 roku a obowiązujący od 1987 roku, miał decydujący wpływ na rozwój procesów integracji europejskiej od drugiej połowy lat osiemdziesiątych. Program budowy jednolitego rynku europejskiego stawiał nowe wyzwania dla wspólnej polityki społeczno - ekonomicznej. Postanowienia JAE bardzo wyraźnie podkreślały konieczność większej spójności społeczno - ekonomicznej gospodarek państw członkowskich i potrzebę intensywniejszych działań zmierzających do łagodzenia dysproporcji regionalnych. Konieczność zmiany sposobu funkcjonowania polityki strukturalnej Wspólnoty stawała się coraz bardziej oczywista.

3.2 Pierwsza reforma Funduszy Strukturalnych (1989 - 1993)

Projekt reformy Funduszy Strukturalnych w celu zwiększenia efektywności ich funkcjonowania przygotowała, zgodnie z zaleceniami Rady, Komisja Europejska. Propozycje Komisji Rada zaakceptowała w grudniu 1988 roku.

Funkcjonowanie Funduszy oparte zostało na takich podstawowych zasadach, jak:

- koncentracja środków w rozumieniu finansowym, geograficznym i celowym. Oznacza to po pierwsze: połączenie środków finansowych rozproszonych poprzednio pomiędzy rozdzielnie działające wspólne fundusze (Sekcja Orientacji Funduszu Rolnego, Fundusz Regionalny, Fundusz Socjalny) oraz sprzężenie finansowania budżetowego z kredytowaniem, w tym szczególnie przez Europejski Bank Inwestycyjny¹⁹; po drugie: wyznaczenie z góry obszarów, które korzystać będą z pomocy Funduszy; po trzecie: wyznaczenie celów (5), które poszczególne Fundusze mogą finansować (uczestniczą one w różnych proporcjach w realizacji różnych celów);

- komplementarność i partnerstwo; komplementarność oznacza, że pomoc Wspólnoty musi stanowić jedynie uzupełnienie działań narodowych, a także to, że ze wspólnego budżetu pokrywana jest tylko część kosztu realizacji programów strukturalnych, zaś jego udział w ich finansowaniu jest zróżnicowany (waha się w granicach od 25 do 80% w zależności od przedmiotu pomocy i cech charakterystycznych regionu); partnerstwo natomiast oznacza włączenie w proces podejmowania decyzji i ich realizację odpowiednich szczebli władz wspólnotowych i krajowych oraz instytucji i środowisk regionalnych i lokalnych, najlepiej znających potrzeby oraz możliwości swego terenu; przestrzeganie tej zasady z jednej strony powinno umożliwiać odbiurokratyzowanie polityk strukturalnych, z drugiej zaś - sprzyjać uaktywnieniu inicjatyw społeczności lokalnych, których uczestnictwo stanowi ważną przesłankę uruchomienia miejscowych zasobów oraz zwiększenia efektywności realizowanych przedsięwzięć;

- podejmowanie działań w ramach kompleksowych wieloletnich programów dostosowań strukturalnych o możliwie szerokim zakresie przedmiotowym i regionalnym; programy wieloletnie powinny być konstruowane na szczeblu rządowym, w ścisłym współdziałaniu z regionem i zatwierdzane przez Komisję Wspólnoty; Poza systemem programów zgłaszanych przez państwa członkowskie (tzw. Programy Narodowe), Komisja może także tworzyć własne programy wspierania wybranych poczynań celowych, wykorzystując specyficzne narzędzie, tzw. Inicjatywy Wspólnotowe oraz tzw. Projekty pilotażowe;²⁰

- wzmocnienie systemu kontroli i monitoringu tak na etapie tworzenia i akceptacji poszczególnych programów strukturalnych, jak i w toku ich realizacji; wzmocnienie to jest koniecznym skutkiem decentralizacji systemu zarządzania operacjami strukturalnymi; ważnym narzędziem realizacji tej zasady stał się system ustalania, w negocjacjach pomiędzy Wspólnotą a każdym państwem członkowskim, tzw. Ramowych Struktur Wspólnotowego Poparcia. Ich uzgodnienie pozwala na określenie podstawowych zestawów długookresowych programów strukturalnych, oraz zapewnienie zgodności z priorytetami i kryteriami Wspólnoty.

Podejmując decyzję o reformie Funduszy Strukturalnych, postanowiono podwoić (w wymiarze realnym) środki przeznaczone na ten cel w budżecie Wspólnoty w latach 1989 - 93. Postanowienie to zrealizowano, przeznaczając w tym okresie na finansowanie programów strukturalnych ponad 64 mld ECU, co oznaczało wzrost ich udziału u budżecie Unii Europejskiej z 17% w 1989 r. do 30,7% w 1993 roku. Podstawową część tych środków (89%) przeznaczano na wspieranie programów operacyjnych, realizowanych w ramach Programów Narodowych, 9% przeznaczono na Wspólnotowe Inicjatywy, a 2% na projekty pilotażowe i akcje innowacyjne. W stosunku do połowy lat osiemdziesiątych, kiedy to rozpoczęto przebudowę budżetu w kierunku zwiększania środków na wspieranie dostosowań strukturalnych, dokonana zmiana jest więc bardzo znacząca.²¹

3.3 Druga reforma Funduszy Strukturalnych (1994 - 1999)

Kraje najmniej zamożne zostały potraktowane w sposób uprzywilejowany także przy okazji drugiej reformy Funduszy Strukturalnych, która miała miejsce w następstwie podpisania Traktatu z Maastricht 7 lutego 1992 roku. Oznaczała ona nowy etap w europejskiej polityce strukturalnej. W odróżnieniu od poprzedniego okresu, kiedy to wyzwaniem dla Wspólnot stało się utworzenie jednolitego rynku europejskiego, na kolejnym etapie polityka europejska stanęła przed jeszcze trudniejszym zadaniem w związku z przygotowywaniem się do unii monetarnej. Fakt ten sprawił, iż podjęto decyzję o kolejnym podwojeniu środków dla czterech najmniej zamożnych krajów (Portugalia, Hiszpania, Grecja i Irlandia). Miało to pomóc tym państwom w sprostaniu kryteriom konwergencji w zakresie inflacji, deficytu i długu publicznego a równocześnie w utrzymaniu poziomu inwestycji warunkujących wysokie tempo wzrostu.

W perspektywie unii gospodarczo - monetarnej za konieczne uznano także kontynuowanie wysiłków w dziedzinie rozbudowy europejskiej infrastruktury transportowej przy równoczesnym respektowaniu wysokich norm w zakresie ochrony środowiska naturalnego. W tym celu wzmocniono politykę regionalną ustanawiając tzw. Fundusz Spójności.

W związku z przyjęciem do Unii w 1995 roku nowych członków (Austria, Finlandia i Szwecja) został ustalony w ramach Funduszy Strukturalnych 6 cel - specjalna pomoc dla obszarów zagrożonych wyludnieniem.

Jeżeli chodzi o kierunki rozdysponowania Funduszy, to można stwierdzić, że w latach 1994 - 1999 został znacznie rozszerzony, w porównaniu z poprzednim okresem, zakres sektorów wspieranych za ich pośrednictwem. Doświadczenie lat poprzednich wykazało, że w regionach opóźnionych w rozwoju poprawa struktury agrarnej może okazać się działaniem niewystarczającym do likwidacji czy nawet zmniejszenia ich zacofania. Stąd środki z Funduszy Strukturalnych zostały skoncentrowane na tych branżach, które mogą mieć wpływ na rozwój całej gospodarki regionu. Dotyczy to przetwórstwa artykułów rolnych, turystyki, rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, z także uruchomionych dodatkowo takich działań jak rozwój czynnika ludzkiego, poprawa stanu lokalnej infrastruktury czy stanu środowiska naturalnego. Wszystkie te działania przyczyniały się do rozwoju ekonomicznego zaniedbanych regionów.²²

Modyfikując przepisy dotyczące Funduszy Strukturalnych, wprowadzono jeszcze kilka nowych elementów, z których jako najistotniejsze wymienić należy:

- modyfikację celów funkcjonalnych, polegającą na połączeniu dawnych celów nr 3 i 4 w jeden (nr 3) i sformułowaniu nowego celu nr 4, mającego sprzyjać ułatwianiu adaptacji pracowników do mutacji przemysłu i ewolucji systemów produkcyjnych,

- poszerzenie kryteriów selekcji celów regionalnych i uwzględnienie dodatkowo kilku stref opóźnionych w rozwoju w najwyżej rozwiniętych krajach Unii Europejskiej, takich jak Holandia, Belgia, Francja, Wielka Brytania, Niemcy, a od roku 1995 także Austria,

- utworzenie nowego funduszu określonego mianem Instrumentu Finansowego Wspierania Rybołówstwa,

- uproszczenie procedury programowania warunkującej przydział subwencji wspólnotowych,

- poszerzenie zasięgu partnerstwa na podmioty społeczno - gospodarcze,

- promocję celu horyzontalnego wszystkich Funduszy Strukturalnych (uwzględnionego na wniosek Parlamentu Europejskiego), jakim jest równość szans mężczyzn i kobiet na rynku pracy,

- położenie nacisku na ochronę środowiska przez włączenie koncepcji trwałego rozwoju do realizacji wspólnotowej polityki strukturalnej,

- wzmocnienie procedur monitorowania i oceny działań strukturalnych,

- wprowadzenie kryterium weryfikacji zasady dodawalności środków,

- ustalenie inicjatyw wspólnotowych na lata 1994 - 1999.²³

W latach 1994 - 1999 dokonano bezprecedensowego wysiłku finansowego na rzecz rozwoju strukturalnego w krajach członkowskich. O ile bowiem do 1993 r. całość wydatków Wspólnot poniesionych z tytułu Funduszy Strukturalnych od początku istnienia ugrupowania (czyli przez ponad 30 lat) zamknęła się sumą ok. 122,4 mld ECU (w cenach 1989 r.), to tylko w latach 1994 - 1999 kwota ta została przekroczona o ponad 20 mld ECU (w cenach 1992 r.). Kwotę tą należy powiększyć jeszcze o środki Funduszu Spójności i pożyczki Europejskiego Banku Inwestycyjnego.²⁴

W koncepcji reformy Funduszy widoczna jest tendencja do zwiększania znaczenia polityki regionalnej Unii Europejskiej, a nawet do regionalizacji całej jej polityki strukturalnej. Staje się to jeszcze bardziej widoczne w toku analizy kolejnych zmian w funkcjonowaniu Funduszy Strukturalnych, ujętych w "Agendzie 2000" i we wdrażających ją nowych regulacjach prawnych.

3.4 Trzecia reforma Funduszy Strukturalnych (2000 - 2006)

W roku 1999 odbył się w Berlinie Szczyt Rady Europejskiej, którego obrady były kontynuacją reform Funduszy Strukturalnych. Efektem tego szczytu była "Agenda 2000"- nowe akty prawne dotyczące wspólnej polityki strukturalnej w latach 2000 - 2006.

W dokumencie zaproponowano ograniczenie dotychczasowej liczby ludności objętej polityką strukturalną z 51,6% do 35 - 40% mieszkańców Unii Europejskiej, czyli do ok. 130 mln osób. Przyjęto również jako maksymalnie dopuszczalny pułap pomocy (zarówno dla obecnych, jak i przyszłych członków) poziom 4% PKB kraju korzystającego z subwencji.²⁵

Zgodnie z decyzjami ustalonymi na szczycie w Berlinie, wydatki przewidziane na lata 2000 - 2006 (cele strukturalne) w cenach z 1999 roku, zostały zaplanowane na poziomie 259,7 mld EURO (w poprzedniej sześciolatce było to 208 mld EURO). Z tej sumy, 195 mld EURO miało być przeznaczone w ramach Funduszy Strukturalnych na środki do wykorzystania w państwach Unii Europejskiej, a 18 mld EURO - w ramach Funduszu Spójności na projekty związane z ochroną środowiska i sieciami transeuropejskimi. Reszta środków (ok. 47 mld EURO) miała być wydatkowana na cele związane z przyjmowaniem nowych członków: pomoc przedwstąpieniową i nowe państwa członkowskie.²⁶

Inne najważniejsze postanowienia szczytu berlińskiego dotyczyły:

- koncentracji celów - zwiększenie efektywności i widoczności Funduszy Strukturalnych poprzez zmniejszenie liczby celów z 7 do 3; wszystkie regiony miały być ponownie ocenione w świetle tych nowych celów,

- koncentracji inicjatyw wspólnotowych; obecnie obejmują one cztery programy: INTERREG (ponadgraniczna, ponadnarodowa i międzyregionalna współpraca zachęcająca do harmonijnego i zrównoważonego rozwoju i planowania przestrzennego na terenie Europy), LEADER (rozwój terenów wiejskich), EQUAL (ponadnarodowa współpraca dotycząca nowych środków walki z wszelkimi przejawami dyskryminacji i nierówności w dostępie do rynku pracy) i URBAN (regeneracja centrów miast);

- pomocy przejściowej, udzielanej przez 3 - 5 lat (w ramach okresu planowania obejmującego 7 lat) obszarom, które przestały już, lub przestaną w najbliższym czasie, spełniać kryteria zaliczenia do regionów priorytetu 1 i 2;²⁷

- zachowania pięciu zasad, wyznaczających sposoby funkcjonowania Funduszy Strukturalnych: komplementarności i partnerstwa, substydiarności, dodawalności, kompatybilności i koordynacji;

- możliwości partycypowania - w wydatkach strukturalnych na rzecz rolnictwa - także sekcji gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (choć nie została ona zaliczona do Funduszy Strukturaalnych);

- oficjalnego uznania Instrumentu Finansowego Wspierania Rybołówstwa za europejski Fundusz Strukturalny wspierający finansowanie zarówno celu nr 1, jak i modernizację rybołówstwa na całym obszarze Unii Europejskiej.

Odnośnie do Funduszu Spójności zdecydowano, że w dalszym ciągu korzystać będą z niego dotychczasowi beneficjanci (ponieważ średnia PKB/mieszk. dla lat 1994 -1996 kształtowała się w każdym w czterech państw korzystających z pomocy - Hiszpania, Grecja, Irlandia, Portugalia - poniżej 90% przeciętnego wskaźnika dla Unii), realizujący program konwergencji ekonomicznej.

Reasumując przebieg trzech reform Funduszy Strukturalnych, należy zauważyć, iż zakres tych reform jest szeroki. Dotyczą one bowiem zarówno ogólnego podejścia do funkcjonowania systemu finansowania polityk strukturalnych oraz jej celów i zadań, jak i poziomu przeznaczanych na wspólne Fundusze Strukturalne środków. Poruszany jest także problem procedur rozdysponowania i wydatkowania tych środków.

Strukturę podziału środków z Funduszy między państwa członkowskie w latach 2000 - 2006, przedstawia tabela 1.

TABELA 1. Podział środków z Funduszy Strukturalnych (wg trzech obowiązujących celów) między państwa członkowskie w latach 2000 - 2006 (w mln euro wg cen z 1999 r.)

PAŃSTWO	CEL 1	CEL 2	CEL 3	ŁĄCZNIE	% CAŁOŚCI
Austria	261	578	528	1367	0,8
Belgia	0	368	737	1105	0,6
Dania	0	156	365	521	0,3
Finlandia	913	459	403	1775	1,0
Francja	3254	5437	4540	13231	7,7
Grecja	20961	0	0	20961	12,2
Hiszpania	37744	2553	2140	42437	24,7
Holandia	0	676	1686	2362	1,3
Irlandia	1315	0	0	1315	0,7
Luksemburg	0	34	38	72	0,04
Niemcy	19229	2984	4581	26794	15,6
Portugalia	16124	0	0	16124	9,4
Szwecja	722	354	720	1796	1,0
W. Brytania	5085	3989	4568	13642	7,9
Włochy	21935	2145	3744	27824	16,2
W całej UE	127543	19733	24050	171326	100,0

ŹRÓDŁO: Opracowanie własne na podstawie: Adam Sauer: Prawne..op. cit. s. 47 - 48.

Analizując dane zawarte w tabeli 1, zauważyć można, iż istotnie państwom w których duży obszar zajmują regiony opóźnione w rozwoju, przyznawane są największe środki pochodzące z Funduszy Strukturalnych. Do państw tych zaliczono Grecję, Portugalię, Hiszpanię, Niemcy i Włochy. Kraje, w których dysproporcje gospodarcze poszczególnych regionów są mniej widoczne (Austria, Belgia, Dania czy Luksemburg), otrzymują mniejszą część pomocy pochodzącej z Funduszy.

Podsumowując syntezę Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej, której dokonano w drugim rozdziale niniejszej pracy, należy stwierdzić, że środki te służą finansowaniu z budżetu Unii programów dostosowań strukturalnych realizowanych na obszarze krajów członkowskich. Udzielana pomoc finansowa jest bardzo zróżnicowana dla poszczególnych państw Unii. Środki są przekazywane regionom krajów najbardziej potrzebujących, które spełniają kryteria według których rozdzielane są pieniądze z Funduszy Strukturalnych.

Podział środków w ramach Funduszy Strukturalnych, przewiduje pomoc finansową dla krajów mających wstąpić w najbliższej przyszłości do Unii Europejskiej. Tą pomocą są Przedakcesyjne Fundusze Strukturalne.

¹ Ewa Latoszek: Zasady finansowania rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej i przewidywane skutki włączenia Polski do polityki regionalnej (w) Hanna Januszewska: Unia Europejska wobec procesów integracyjnych - wyzwania dla Polski, Warszawa 2000 r., s. 186.

² Maria Ciepielewska: Wspólnoty europejskie. Stowarzyszenie Polski ze Wspólnotami europejskimi, Warszawa 1993 r., s. 114.

³ Maria Ciepielewska: Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej (w) Augustyn Woś: Encyklopedia agrobiznesu, Warszawa 1998 r., s. 305.

⁴ Ewa Latoszek: Zasady..op. cit. s. 188 - 189.

⁵ W ramach włączonych do listy regionów, które zostały uprawnione do korzystania z pomocy, wyróżnić można trzy kategorie o szczególnych właściwościach określających ich specyficzne priorytety rozwojowe:

- tzw. "strefy wrażliwe", o PNB nie przekraczającym 80% średniej dla UE, starzejącej się ludności, zaludnieniu poniżej 27 mieszkańców na 1 km kw. oraz położeniu na terenach szczególnie trudno dostępnych, co uniemożliwia wykorzystanie walorów często bardzo atrakcyjnego środowiska naturalnego. Programy korzystające ze wsparcia Funduszy, powinny w tych strefach służyć przede wszystkim poprawie infrastruktury w dziedzinie transportu i telefonizacji, pomoc lokalnym przedsiębiorstwom np. poprzez dofinansowanie inwestycji i doradztwo, polepszeniu jakości usług publicznych oraz tworzeniu centrów turystycznych o szerokim wachlarzu świadczeń,

- tzw. "strefy pośrednie", o PNB w granicach 80 - 100% średniej dla UE, zaludnieniu 60 - 70 osób na 1 km kw., ale położone daleko od centrów gospodarczych i o dużym udziale rolnictwa w ogólnie mało dynamicznej gospodarce. Priorytetem rozwojowym jest tu modernizacja potencjału technicznego przedsiębiorstw lokalnych oraz poprawa transportu, sieci handlowej i innych elementów decydujących o jakości życia, w celu przyciągnięcia zewnętrznych inwestorów i nowych mieszkańców,

- tzw. "strefy zurbanizowane", o wysokim: PKB, zaludnieniu i udziale działalności pozarolniczej w gospodarce, ale o dużym zagrożeniu dla środowiska naturalnego i społecznego. Przedmiotem programów pomocowych powinno tu być zmniejszenie zależności regionu od centrów przemysłowych oraz rewaloryzacja krajobrazu i ochrona lokalnej działalności gospodarczej. Zob. Maria Ciepielewska: Fundusze..op. cit. s. 306 - 308.

⁶ Ewa Latoszek: Zasady..op. cit. s. 189 - 191.

⁷ Marek Zieliński: Funkcje Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (w) Cezary Mika: Polska a Unia Europejska w przededniu Maastricht II, Toruń 1996 r., s. 93 - 94.

⁸ Dotyczy to przedsiębiorstw podejmujących w tego typu regionach inwestycje o wartości minimalnej 50 tys. ECU, w których w wyniku powstanie co najmniej 10 miejsc pracy. Subsydiowanie inwestycji nie może przekraczać 15% ich kosztów, zaś 30% w przypadku inwestycji na infrastrukturę, a połowę pomocy przyznawanej przez dany rząd. Z pomocy tej mogą korzystać tylko przedsiębiorstwa otrzymujące już pomoc rządową danego kraju. Przy udzielaniu pomocy przez Fundusz nie jest brana pod uwagę wysokość wkładów poszczególnych państw do niego. Zob. Zbigniew Doliwa - Klepacki: Integracja europejska, Białystok 1999 r., s. 253.

⁹ Janusz Ruszkowski: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (w) Małgorzata Dziurdzik: Leksykon integracji europejskiej, Warszawa 1998 r., s. 69.

¹⁰ Janusz Ruszkowski: Europejski Fundusz Socjalny (w) Małgorzata Dziurdzik: Leksykon integracji europejskiej, Warszawa 1998 r., s. 70.

¹¹ Komitet składa się z przedstawicieli rządów oraz organizacji związkowych pracowników i pracodawców. Zob. Janusz Ruszkowski: Europejski..op. cit. s. 70.

¹² Finansowanie interwencyjnych działań rolnych obejmuje w szczególności: podtrzymywanie cen na wewnętrznych rynkach branżowych Wspólnoty, refundacje eksportowe, wyrównywanie różnic w związku z wahaniem się kursów walutowych w ramach rozliczeń za produkty rolne, oraz dostarczanie środków finansowych na cele wpłat kompensacyjnych dla nowych członków przystępujących do Wspólnoty. Sekcja Gwarancji posługuje się instrumentami cenowymi w finansowaniu Wspólnej Polityki Rolnej, nie finansuje natomiast żadnych przedsięwzięć z zakresu polityki strukturalnej. Zob. Maria Ciepielewska: Wspólna Polityka Rolna EWG, Warszawa 1981 r., s. 85 - 90.

¹³ Zob. Anna Kiżys: Polskie prawo rolne na tle ustawodawstwa Unii Europejskiej, Warszawa 1994 r., s. 238 - 239; Zbigniew Doliwa - Klepacki: Integracja..op. cit. s. 232.

¹⁴ Janusz Ruszkowski: Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (w) Małgorzata Dziurdzik: Leksykon integracji europejskiej, Warszawa 1998 r., s. 67 - 68.

¹⁵ Zob. Irena Pietrzyk: Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich, Warszawa 2001 r., s. 114 - 115; Maria Ciepielewska: Fundusze Strukturalne w Unii Europejskiej, Warszawa 2000 r, s. 39 - 40.

¹⁶ Piotr Jasiński: Europa jako szansa - polityka regionalna Unii Europejskiej i jej instrumenty a władze lokalne i regionalne, Warszawa 2000 r., s. 40 - 41.

¹⁷ Początkowo Fundusz Spójności był zaplanowany na lata 1993 - 1999 i przeznaczony dla wsparcia nowych członków Unii Europejskiej (wynosiło to w latach 1994 - 1999 - 15,5 mld Euro). Obecnie Fundusz ten planuje się do roku 2006, a budżet wynosi 18 mld Euro. Zob. Beata Gąsiewska: Polityka Strukturalna i Regionalna Unii Europejskiej. Fundusze Strukturalne, Świdnica 2000 r., s. 7 -8.

¹⁸ Siedmiokrotnie wyższe wskaźniki charakteryzowały region najbogatszy w porównaniu ze wskaźnikami określającymi poziom życia w regionie najbiedniejszym. Zob. Maria Ciepielewska, Bogumiła Mucha - Leszko: Integracja europejska - droga do unii ekonomicznej i monetarnej, Lublin 1994 r., s. 90.

¹⁹ Europejski Bank Inwestycyjny został powołany do życia w roku 1958 i rozpoczął działalność w roku następnym. Zgodnie z Traktatem jest on źródłem długookresowego finansowania, którego zadaniem jest między innymi przyczyniać się do zrównoważonego i zinegrowanego rozwoju Wspólnego Rynku. W sprawach swoich finansów bank cieszy się stosunkowo dużą autonomią. Środki, którymi dysponuje on pochodzą z dwóch źródeł: jego własnego kapitału i z emitowanych przezeń obligacji. Europejski Bank Inwestycyjny udziela pomocy finansowej w szczególności w następujących formach:

- kredyty indywidualne, kredyty globalne (ogólne), kredyty w ramach umowy z krajem członkowskim (framework) lub w innych formach współfinansowania projektów bądź programów inwestycyjnych, - współfinansowanie pomocy technicznej lub studiów nad przygotowaniem działania,

- gwarancja. Zob. Adam Sauer: Prawne aspekty polityki regionalnej Unii Europejskiej (w) Paweł Swianiewicz: Polityka regionalna Unii Europejskiej a instrumenty wspierania rozwoju regionalnego w Polsce, Warszawa 2000 r., s. 43 - 44; Piotr Jasiński: Europa..op. cit. s. 42.

²⁰ W latach 1989 - 93 powołano 14 tego typu inicjatyw, które najczęściej dotyczą pomocy, w rozwiązywaniu na terenie całej Wspólnoty, wybranego problemu o szczególnym znaczeniu. Rzadziej natomiast skierowane są one do konkretnych regionów. Do Inicjatyw Wspólnotowych działających w latach 1989 - 1993 zaliczamy: RECHEAR (rekonwersja stref górnictwa węglowego ), RETEX (rekonwersja stref przemysłu tekstylnego), KONVER (rekonwersja stref przemysłu zbrojeniowego), NOW (program transnarodowy na rzecz równości szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy i w kształceniu zawodowym), EUROFORM (program transnarodowy w zakresie kształcenia i nowych kwalifikacji), HORIZON (integracja społeczno - zawodowa osób niepełnosprawnych i upośledzonych), LEADER (rozwój wiejski), INTERREG (współpraca przygraniczna), PRISMA (infrastruktura usługowa, certyfikacja i zamówienia publiczne), TELEMATIQUE (rozwój nowoczesnych usług telekomunikacyjnych), REGIS (rozwój regionów ultraperyferyjnych), ENVIREG (ochrona środowiska w strefach nadbrzeży), STRIDE (badania i rozwój). Zob. Irena Pietrzyk: Polityka..op. cit. s. 100; Maria Ciepielewska, Bogumiła Mucha - Leszko: Interacja..op. cit. s. 94 - 95.

²¹ Maria Ciepielewska: Fundusze..op. cit. s. 23 - 25.

²² Dorota Czykier - Wierzba: Polityka regionalna Unii Europejskiej, Gdańsk 1998 r., s. 131 - 137.

²³ Zalicza się do nich 13 inicjatyw: INTERREG/REGEN (współpraca transgraniczna/międzyregionalna), LEADER II (rozwój obszarów wiejskich/rozwój lokalny), REGIS II (regiony ultraperyferyjne), EMPLOT (zasoby ludzkie), ADAPT (mutacja przemysłu), RECHAR II (rekonwersja górnictwa węgla), RESIDER II (rekonwersja hutnictwa), KONVER (rekonwersja przemysłu zbrojeniowego), RETEX (rekonwersja przemysłu tekstylnego), PME (konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw), URBAN (wrażliwe dzielnice miejskie), PESCA (dywersyfikacja rybołówstwa), PEACE (wsparcie procesu pokojowego w Irlandii Północnej). Zob. Irena Pietrzyk: Polityka..op. cit. s. 121.

²⁴ Irena Pietrzyk: Polityka..op. cit. s. 121 - 122.

²⁵ Piotr Jasiński: Europa..op. cit. s. 45.

²⁶ Piotr Jasiński: Europa..op. cit. s. 47.

²⁷ Pomoc ta będzie corocznie zmniejszana i powinna zakończyć się do 2005 roku. Na ten cel przeznaczonych zostanie 11,1 mld EURO, które Komisja rozdzieli między kraje członkowskie, uwzględniając ich szczególne potrzeby, ale zachowując proporcje finansowania, wynikające z regionalnych planów rozwoju. Z pomocy wspólnotowej korzystać by mogły przejściowo także spełniające określone kryteria tereny przyległe do obszarów celu 1 i 2. Zakres korzystania z tej możliwości zależałby jednak od ogólnej sytuacji ekonomicznej państwa, w którym obszary te się znajdują (w tym przede wszystkim od nasilenia bezrobocia). Na punkt ten warto zwrócić szczególną uwagę, odgrywa on bowiem istotną rolę także przy innych rozstrzygnięciach, dotyczących korzystania z pomocy strukturalnej (np. wyznaczaniu stref celu 2 lub wysokości współfinansowania). Zob. Maria Ciepielewska: Fundusze..op. cit. s. 29.

1

44

---