Wykład, dn. 22.02.2006

Rozwój - proces przeobrażeń i zmian, prowadzący do lepszego stanu

Rozwój gospodarczy - przemiany ilościowe (tzw. wzrost gospodarczy) i jakościowe w gospodarce

Rozwój społeczny - zmiana struktury zawodowej, społecznej, poprawienie warunków dla społeczeństwa

Rozwój regionu - rozwój danego obszaru, jednostki np. zmiany administracyjne, proces zmian w wewnętrznej strukturze oraz zmian charakterów powiązań i interakcji z otoczeniem i podsystemami. Rozwój prowadzi do pozytywnych zmian.

Rozwój regionalny - odnosi się do całego krajowego układu regionalnego przy użyciu kryteriów historycznych, ekonomicznych itp. Oznacza proces pozytywnych zmian ilościowych i jakościowych w skali gospodarki narodowej w aspekcie regionalnym. Zmiany mogą być samoczynne (na skutek procesów gosp.) lub sterowane za sprawą interwencyjnego działania jednostek państwowych i instrumentowych.

Istota rozwoju - determinanty

- środowisko przyrodnicze

- infrastruktura

- struktura zawodowa

- struktura osadnicza

- aktywność władz / podmiotów publicznych

Zmiana czynników rozwoju

1. wzrost znaczenia czynników zasobowych, kapitałochłonnych, zasoby surowców naturalnych

2. wzrost znaczenia czynników jakościowych (=efektywnościowych) - jakość siły intelektu, zdolność do współpracy, sprawność administracji, zróżnicowanie struktury gosp., jakość życia, oferty edukacyjne

czynniki rozwoju

- kapitał ludzki

- kapitał społeczny

- struktura gosp regionu

Atrybuty gospodarcze:

- dywersyfikacja

- wysoka dynamika funkcjonowania sektora małych przedsiębiorstw

- zintegrowane obszary aktywności gospodarczej

- środowisko działalności gospodarczej

- zaplecze badawczo - rozwojowe

- zaplecze konsultingowe

- outsourcing

- innowacyjność, poszukiwanie nowych idei

- inwestycje kapitału zagranicznego

- kultura pracy

- proexportowe ukierunkowanie regionu

- dostępność komunikacyjna

Wykład, dn 01.03.2006

Podstawowe podmioty gospodarcze:

1. gospodarstwo domowe

2. przedsiębiorstwo

3. państwo

Gospodarstwo domowe - zespół ludzi spokrewnionych ze sobą, gromadzący dochody i wspólnie je wydatkujący, cel: maxymalizacja użyteczności z dochodów, gospodarstwo oferuje na rynku zasób pracy

Przedsiębiorstwo - organizacja nastawiona na zysk, o wyodrębnionych strukturach, oferuje na rynku oferty pracy, dobra, cel: zysk

Rodzaje działalności gospodarczej:

1.) produkowanie dóbr i usług

2.) wymiana

3.) konsumpcja

4.) podział

Zasoby:

1.) wolne

2.) ograniczone

Przestrzeń -

1. geodezyjna - wynika z pomiarów terenu, homogeniczna

2. geograficzna - uwzględnia ukształtowanie powierzchni, heterogeniczna

3. ekonomiczno - społeczna - zróżnicowanie przestrzenne wynikające z działalności ludzkiej, heterogeniczna, zależna od uwarunkowań historycznych, działań ludzkich

działalność człowieka skierowana na przestrzeń

1.) działalność punktowa (zakłady przemysłowe, skupiska ludzi w miastach)

2.) działalność liniowa (zakłady transportowe, komunikacyjne)

3.) działalność powierzchniowa (produkcje roślinne, lasy)

Struktury przestrzenne - realnie istniejące i uporządkowane układy jednostek gospodarczych i społecznych, mogące tworzyć układy

Modele przestrzenne

1. rozmieszczenie ludności

2. rozmieszczenie trwałych elementów działalności

3. rozmieszczenie procesów produkcyjnych

4. przestrzennego podziału dochodów

podział dochodów

- pierwotny (w zakładzie pracy)

- wtórny

- ostateczny(w domu: na konsumpcję i oszczędności)

Działalność ekonomiczna

1. realna (produkowanie, wymiana, podział)

2. regulacyjna (zasady normy)

tendencje koncentracji i rozprzestrzeniania

1.) aglomeracje miejsko - przemysłowe >600 os/km²

2.) strefa intensywnej działalności produkcyjnej >100 os/km²

3.) strefa ekstensywnej działalności gosp 1-100 os/km²

4.) strefa przyrodnicza <1 os/km²

ład przestrzenny - takie ukształtowanie jednostek (w ramach układu)społecznych i gospodarczych, które zapewnia max realizację zakładanych celów, wzrost gospodarczy, pozwalające na racjonalne wykorzystanie zasobów.

Powinien:

- zapewniać wzrost gospodarczy

- zapewniać funkcjonalność

- eliminować konflikty przestrzenne, społeczne i ekonomiczne

- stwarzać podstawy do optymalizacji ruchów (przepływów)

- umożliwić zachowanie piękna przestrzeni i krajobrazu

- zachować racjonalne współczynniki ekologiczne (emisję ,hałas, gęstość zaludnienia)

- stwarzać optymalne relacje między centrum a obszarami peryferyjnymi

Brak ładu powoduje kolizje, konflikty przestrzenne, konkurencje o miejsca lokalizacji

Podział przestrzeni:

1. na jednostki o jednolitej strukturze komponentów; wg kryteriów: technicznych, przyrodniczych, fizycznych…

2. wg jednakowej natury procesów, które tam zachodzą

regionalizacja gospodarcza -

1. loco region - gmina

2. micro region - powiat

3. submezo region - powiatowa grupa

4. mezo region - region/województwo

5. makro

8.03.2006

Teorie układu osadniczego

Jednostka osadnicza osada, punkt osadniczy- skupienie ludzi i budynków w danym miejscu (elementy materialne + ludzie)

Cechy układu osadniczego

- ma strukturę

- rozpoczyna się od jednostki osadniczej

Funkcje jednostek osadniczych:

• sprawowanie władzy

• oddziaływanie ekonomiczne

• oddziaływanie społeczne

• oddziaływanie naukowe

• oddziaływanie kulturowe

Siec osadnicza: zbiory jednostek osadniczych na określonym obszarze

System osadniczy- wyodrębniona z otoczenia całość, zbiór powiązanych ze sobą funkcjonalnie jednostek osadniczych

Kształtowanie się systemu osadniczego jest wyrazem aktywności gospodarczej ludzi i kształtowania społecznego podziału pracy

Funkcje wykonywania pracy i jej charakter

• Funkcje władcze

• Funkcje proedukacyjne

• Funkcje usługowe

Tworzenie się jednostek osadniczych jest wynikiem podziału pracy. Systemy osadnicze wynikają z działań gospodarczego podziału pracy, są zdeterminowane lokalizacją miejsca pracy. Nie jest to jedyna przyczyna jednak pozostałe inaczej niż praca nie muszą by wykonywane stale i codziennie. Rozwój transportu pozwala na bardziej odległe lokowanie miejsca zamieszkania od miejsca pracy.

Kryteria podziału jednostek osadniczych

1. Kryteria funkcjonalne

• Pierwotne- wykształcone w oparciu o procesy pracy związane z bezpośrednim pozyskiwaniem zasobów naturalnych

• Wtórne- związane z różnorodnymi procesami przetwórczymi, różne formy przemysłu

• Tercjalne- związane z rozwojem usług dla ludności i przemysłu

Kryterium złożoności (strukturalne)

• Elementarne- w oparciu o 1 miejsce pracy (duża ferma, hotel etc.)

• Proste- wiele miejsc pracy(wieś, małe miasto)

• Złożone- wiele miejsc pracy w różnych punktach, jedno o znaczeniu dominującym- aglomeracja

• Wielokrotnie złożone- wiele miejsc żadne nie ma znaczenia dominującego- konurbacja

3. Kryterium funkcjonalno- strukturalne

• Proste pierwotne

• Proste wtórne

• Proste tercjalne….etc.

• Typy mieszane

4. Dychotomiczny podział na miasto i wieś

Kryteria:

• Ilościowe

• Jakościowe

• Demograficzne

• Morfologiczne

• Funkcjonalne

• Socjologiczno-kulturowe

• Prawno-administracyjne

Wieś- stosunkowo niewielkich rozmiarów jednostka osadnicza (kryt. demogr. średnio 300-400 mieszkańców w Polsce), o zabudowie przeważnie jednokondygnacyjnej (kryt. morfologiczne), skupia na ogół ludność rolniczą (kryt. funkcjonalne, zmniejsza się jego waga- wieś wielofunkcyjna), prowadzącą wiejski tryb życia (kryt. kulturowe). Jest to jednostka osadnicza nie posiadająca praw miejskich (kryt. prawno-administracyjne)

Miasto- Jest to punkt osadnictwa (jednostka osadnicza) o dużej liczbie ludności, zwartej wielokondygnacyjnej zabudowie, ludność utrzymuje się z działalności usługowej. Posiada prawa miejskie.

Podstawowe kryteria to liczba ludności i gęstość zaludnienia

< 50 os/km2- wieś 92% kraju to obszary wiejskie, zamieszkuje je 38% ludności.

Systemy osadnicze są hierarchiczne (różnicowanie się jednostek osadniczych na bazie: wielkości, funkcji, odległości, zależności)

Hierarcha regularna

Ośrodek regionalny →Miasto →Osada →Wieś

Hierarchia nieregularna

Ośrodek gminy →Ośrodek regionalny

↑ ↑ ↑ ↑

Wieś mała osada miasto osiedle mieszkaniowe

Zasady hierarchii a reguły kolejności i wielkości

Lr= L₁ r ^-q

L₁ Liczba ludności największego miasta w danym systemie osadniczym

Lr Liczba ludności miasta rzędu r

r nr porządkowy miasta

q wykładnik kontrastu systemu osadniczego (odchylenie rozkładu jednostek osadniczych danego systemu od stanu idealnego)

q>1 duża koncentracja

q<1rozproszenie

Prawo miasta dominującego (?)

Teoria ośrodków centralnych- modele dedukcyjne, później weryfikowane w praktyce.

Założenie: istnieje jakiś zestaw czynników lokalizacji jednostek przestrzeni

1. Struktura przestrzenna działalności człowieka ukształtowana jest pod wpływem czynnika odległości (czas i koszt dojazdu)

2. Ograniczenie do minimum oporu odległości (?)

3. Wszystkie lokalizacje są dostępne- różnią się jedynie kosztem działalności

4. Jest stała tendencja do aglomeracji

5. Rozmieszczenie działalności w przestrzeni ma strukturę hierarchiczną

6. Formy przestrzennej organizacji społecznej i gospodarczej mają charakter ogniskujący

Christaller- zasada centralności, centrum jako jądro w stosunku do otaczającej masy, organizuje rozmieszczenie jednostek mniejszych. Centrum-miasto koncentracja wytwarzania dóbr i usług, wytwarzanie popytu lokalnego. Wytwarzanie dóbr centralnych, wytwarzanie strefy wpływu- zasięg rynku ośrodka centralnego. Wytwarza się podległoś ekonomiczna.

Przestrzeń izotropowa (?) są w niej równomiernie rozmieszczone zasoby są jednakowo dostępne, ze wszystkich miejsc i we wszystkich kierunkach

Twierdzenie Christallera

• Ludność rozmieszcza się na jakieś trójkąty ale skąd to się wzięło to ja nie wiem

• Wewnątrz struktury ma kształt sześciokąta foremnego

• Grupy ośrodków hierarchicznych

• Rosnaca centralnośc oznacza większą liczbę obsługiwanych mieszkańców, większy jest rynek obsługujący

• Wyższe rangą jednostki są rozmieszczone rzadziej

• Niższe rangą powiązane z jednostkami wyższego rzędu

Miasta prowincjonalne→ regionalne→ miasta targowe (jest ich najwięcej)

Najwięcej towarów oferuje stolica kraju l. mieszkańców 500 000 mieszkańcy obszaru 3500 000

Model miast opartych na postępie geometrycznym o ilorazie 3 (o co chodzi??)

1. Hierarchiczny

• Ciąg

• Liczba jednostek osadniczych

Bicentryczny

• Ciąg

• Liczba jednostek osadniczych

• Policentryczny

Makro

• Ciąg

• Liczba jednostek osadniczych

Mezo i tak samo (chyba)

Submezo i tak samo

4. Rozdrobnienie małych miast

Model- uproszczony obraz rzeczywistej sytuacji, uwzględniający parametry danej cechy, zagadnienia

Społeczny podział pracy <-> koncentracja zjawisk.

Działalność (istota miasta) -> funkcje (F.Radsel?) -> organizm

• każde miasto jest organem większego organizmu, określa racje bytu jego w organizmie (funkcje)

• bada się głównie funkcje zewnętrznej działalności miasta (a nie funkcje miastotwórcze), tj. przyciąganie jedn. Gospodarczych

funkcje miasta - Dziewoński

• miastotwórcze - podstawowe, egzogeniczne

• wtórne, obsługa ludności miejskiej - endogeniczne

Są różne klasyfikacje typów funkcjonalnych miast, np: kulturowe, festiwalowe, sypialne. Ważną rolę spełnia odległość, siła oddziaływania funkcji na dany teren (deligitacja regionu).

Rozwój miasta - nabywanie znaczenia wielofunkcjonalnego.

Struktura przestrzenna jednostek osadniczych:

• własna struktura : przestrzenna, rzeczowa, społeczna.

Układ przestrzenny - aspekt osadniczy:

• przemiany (rozmiar: funkcji, wewn. struktury)

• rozwój ilościowy, jakościowy

• stagnacja (utrata ważnych funkcji, przesłanek społ., polit, ekonom., istnienia miasta), katastrofa ekologiczna

• cykliczność - nierównomierny rozwój

• mechanizm zapadkowy - uniemożliwia głęboki regres (osiągnięcie optymalnego poziomu rozwoju miasta, utrzymanie miasta na ty poziomie) -> ochrona przed stagnacją

System miejski:

• powiązania ekonomiczne

• zagosp. komunalne, infrastruktura

22.03.2006

Rozlokowanie miast

Cykl życiowy obszaru miejskiego

250/200 lat rozwoju, dojrzałości i stagnacji

I faza: ok. 100 lat - dynamiczny rozwój

II faza: 100-180 lat - osiągnięcie maksimum

Ok. 150-180 Lat - załamanie

Dalszy stabilny rozwój

Forrester, cykl ok. 200 lat:

• 100 wzrostu

• 80 degresji

• stagnacja

Kluczowe elementy systemu miejskiego

• funkcje

• trwałe zagospodarowanie

• relacje między elementami

1. ludność pierwotnym elementem; cechy strukturalne ludności: wiek i płeć

2. tereny

3. infrastruktura - zespół urządzeń stanowiący podstawy do rozwoju i funkcjonowania innych dziedzin

4. jednostki gospodarcze, społeczne (publiczne, prywatne)

5. zarząd (ocenia, wytycza kierunki rozwoju)

Modele formowania się struktury przestrzennej miast

1. sfer koncentrycznych E.W. Burgessa (badania nad strukturą Chicago)

2. sektorowy H.Gloyota

3. wielordzeniowy C.D.Harisa

wielośrodkowy Ullman

Teoria progów

Rozwój miasta kształtowany jest także przez bariery, ograniczenia (np. przeszkody wodne, grunty niepozwalające na zabudowę)

Zamość - jedynym polskim miastem zaplanowanym na konkretnym terenie i później wybudowanym

Ograniczenia

• fizyczne (rzeźba terenu)

• środowiskowe (zanieczyszczenia, hałas)

• funkcjonalne (system komunikacyjny)

• infrastrukturalne (wydolność systemów)

Bariery

• przestrzenne ograniczają od zewnątrz, np. prawo ograniczające przekształcenie użytków rolnych

• strukturalne rozbudowa miasta wymaga przebudowy jego struktury

• ilościowe wydolność ujęć wodnych

Rozwój a nakłady na przezwyciężenie ograniczeń

teoria progów (analiza progowa rozwoju miast)

1. rozwój miast w sposób skokowy a nie ciągły

2. nakłady: - normalne (zależne od cech budowanych obiektów)

- progowe ( zależne od cech terenu, zasobów, majątku trwałego, wizji

rozwoju)

- eksploatacyjne ( tendencje do skokowego wzrostu związane z

powiększaniem się miasta)

wzrost liczby ludności = wzrost technologii inwestycyjnych

pokonanie progów - dodatkowe koszty nieproporcjonalne do zasiedlenia normalnie takiej

liczby ludności

wzrost nakładów, pokonanie progów zwiększa możliwości osiedleńcze na wyrost

Przekraczanie progów rozwojowych

• zamrażanie środków ( w infrastrukturę „na wyrost”)

• dla każdego miasta istnieje próg rozwoju, którego przekroczenie na danym etapie będzie ekonomicznie nieuzasadnione

Koncepcja zrównoważonego rozwoju

Koszty krańcowe

• o ile wzrasta koszt funkcjonowania miasta ze względu na wzrost ludności, koszt zasiedlenia krańcowego mieszkańca

Koncepcja deglomeracyjna

Przenoszenie zakładów pracy z miast do mniejszych jednostek w celu aktywizacji; koncepcja zaniechania ze względu na koszty

Problematyka lokalizacyjna

Teoria lokalizacji: Losch, Weber, Timan (opanowane są jedynie pewne elementy teorii)

Branżowe:

1. Teoria lokalizacji rolnictwa (A.Timan) - dot. Powierzchni

Renta gruntowa - funkcja odległości transportu i kosztów transportu

Rozmieszczenie w stosunku do rynków zbytu

Rynek zbytu - określony; produkcja - rozproszona

2. Teoria lokalizacji przemysłu - dot. Rozlokowania punktowego

A.Weber, Losch

Produkcja - w pewnym punkcie; rynek zbytu - rozproszony

29.03.2006

Teorie lokalizacji	Motywy lokalizacji	Skutki wyboru lokalizacji
A.Weber	Czynniki ogólne i specyficzne. Koszty surowców, pracy i transportu	Koncentracja produkcji w ośrodkach o niskich kosztach
W.Christaller	Koszty transportu. Popyt. Korzyści skali.	Planowa organizacja produkcji w przestrzeni. Dominująca rola ośrodków centralnych
A.Losh	Koszty transportu. Możliwości wykorzystania skali produkcji. Struktura popytu.	Centralizacja produkcji, jeżeli: - korzyści skali są nieskończone - koszty transportu są niskie Rozproszenie produkcji, jeżeli: - nie ma korzyści skali - koszty transportu są wysokie
J.H.Thuhnen	Bliskość ośrodków centralnych	Specjalizacja produkcji wyznaczona warunkami naturalnymi. Wzrost korzyści wraz ze zbliżaniem produkcji do miejsc centralnych
A.Weber E.M.Hoover W.Isard	Korzyści będące wynikiem: - dowolnego położenia - komplementarne zatrudnienie - nagromadzenie instytucji usługowych Korzyści aglomeracji i urbanizacji	Koncentracja działalności w przestrzeni - polaryzacja
G.K.Zipf	Różnicowanie; jednoczenie	Tendencja do rozproszenia lub jednoczenia
A.O.Hirschman G.Myrdal	Korzyści aglomeracji. Koszty związane z nadmierną koncentracją działalności w przestrzeni	Polaryzacja lub konwergencja w zależności od siły działania efektów przesączania i wiru

Miasta

• pierwsze powstawały na terenach Mezopotamii, Doliny Indusu

• polis w Grecji - miasta otwarte; mogły włączać ludność rolniczą

• Cesarstwo Rzymskie - wzrost liczby miast; kontynuowanie tradycji greckich w okresie pax romana (okres imperium, spokojnego rozwoju)

• III w n.e. - początek wznoszenia murów miejskich, ograniczenie przestrzeni miast (najazdy barbarzyńskie)

• IV w n.e. - budowa obiektów sakralnych w wyniku rozwoju chrześcijaństwa

• Po upadku Cesarstwa - ograniczanie się powierzchni i możliwości rozwojowych miast

W Europie głównym motywem rozwoju miast jest gospodarka, religia, polityka; w Azji polityka.

Urbanizacja - czynnik demograficzny - przemieszczanie się, osiedlanie itd.. ludności

Ok. 3 mld ludności ogółem mieszka w miastach na świecie (razem 6 mld)

Liczba ludzi w miastach cały czas rośnie.

Współczesne procesy urbanizacyjne zostały zapoczątkowane w Wlk. Brytanii - XVIII /XIXw

W 2 poł. XIXw. - inne części Europy i Ameryki Północnej;

potem - inne części świata (od pocz. XXw) - również kraje 3-go świata.

Masowa migracja do miast ze wsi - większe możliwości

Miasta krajów słabo rozwiniętych napotykają problemy przyjmowania dużej liczby nowych mieszkańców (miejsca pracy, bezpieczeństwo publiczne, warunki mieszkalne, warunki naturalne jak trzęsienia ziemi, sąsiedztwo wulkanów, warunki pogodowe jak huragany, tornada itd. - zagrożenie bezpieczeństwa i życia)

1. Globalizacja

Nie jest nowym pojęciem. W starożytności: opanowywanie dużych połaci, dużych terenów, nawet na kilku kontynentach

W średniowieczu: szlak jedwabny

• megakoncentracja kapitału i finansów

• informatyzacja

• oparcie gospodarki na wiedzy

1. Postęp naukowo-techniczny i technologiczny

Silny wpływ postępu naukowo-technicznego na gospodarkę przejawia się też w nazwach: np. Silicon Valley - Dolina Krzemowa (nazwy miast i regionów)

Podstawą rozwoju miast nie są już branże gosp. tradycyjnego przemysłu, jak górnictwo, ale przemysły nowej generacji i nowoczesne usługi.

Skutkiem postępu naukowo-technicznego jest restrukturyzacja przemysłu, np. Londyn, Paryż, Seul, Singapur - przykłady miast, które bardzo intensywnie się rozwinęły, nabrały nowego charakteru.

Małe skupienia średnich przedsiębiorstw silnie ze sobą powiązanych. popyt podaż,

o znacznej konkurencji współczesne zasady lokalizacji

Rozwój nowych dziedzin przemysłu, rozwój Hi-Tech; biotechnologia itd.

Współcześnie byłe stolice, np. Edynburg, Mediolan - są ośrodkami, które tworzą nowe podstawy gospodarki miejskiej; ważnym czynnikiem są warunki oświatowe - ośrodki naukowe, jak uniwersytety, college'e tworzą się tu ośrodki wytwórstw (?) nowoczesnych, nowych, wysokich technologii (zaplecze w postaci wykształconych ludzi)

Powstają więc nowe funkcje, nowe możliwości rozwoju.

Rośnie odsetek ludzi zatrudnionych w usługach, np. 70% siły roboczej w usługach: w USA, w Chinach ok. 30% w usługach związanych z przepływem, zdobywaniem i udostępnianiem informacji.

Miasto globalne - kompleks urbanistyczny, jego wyznaczniki:

- centrum władzy politycznej w skali krajowej i międzynarodowej

- centrum bankowości (w znacznym stopniu zinformatyzowane)

- centrum wytwarzania i wykorzystania wiedzy (np. prawo, medycyna, informatyka)

- centrum zbierania, wytwarzania i udostępniania informacji

- centrum demonstracyjnej konsumpcji wytwarzanych dóbr (luksusowe przez elitę, masowe przez ogół)

Większość siły roboczej w miastach globalnych skupia się w usługach, a nie w wytwarzaniu dóbr

Londyn, NY, Tokio - główne miasta globalne, przemysły związane z wytwarzaniem przenoszone są w inne miejsca.

Miasta subglobalne - niżej w hierarchii niż globalne

Miasta globalne i subglobalne funkcjonują ze sobą na zasadzie sprzężeń zwrotnych

Czynniki lokalizacji:

- tradycyjne, np. obecność surowców

- osobiste

- marketingowe

- połączenia, transport, komunikacja; XXI w - szybka kolej

Skutki ekonomiczne:

1. polaryzacja społeczna, wzrost zróżnicowań: jest wynikiem:

- restrukturyzacji

- przejście od wytwarzania dóbr przemysłowych do usług (zwłaszcza informatycznych)

- zmian w strukturze zatrudnienia (wzrost udziału ludzi o bardzo wysoko i niskopłatnych stanowiskach)

- zmniejszenia formalizacji zatrudnienia

2. koncepcje nowej gospodarki + nowego społeczeństwa

pierwszym krajem były Stany Zjednoczone; 261 obszarów metropolitarnych; nowa gospodarka - informatyzacja, komputeryzacja, zmiany sposobów produkcji

- uwolnienie się od ograniczeń przestrzennych

- lokalizacja jako wartość ekonomiczna i społeczna

Rozwija się w krajach bogatych i wzbogacających się (nowa gosp., nowe społeczeństwo)

Nowe społeczeństwo

- wzrost udziału ludności starej (dobry system emerytalny, opieki zdrowotnej, społ)

- spadek udziału ludności młodej (nowa struktura wiekowa ludności)

oparcie społeczeństwa na wiedzy (knowledge socjety) informacja przepływa szybciej niż pieniądze wzrost konkurencji

- telepraca, handel elektroniczny, telehandel wiele dziedzin, które mogą się odbywać poprzez komunikacje, Internet

- sieć ekonomiczna - partnerzy mogą się porozumiewać za pomocą sieci, przeorganizowanie połączeń, powiązań, rozszerzenie skali i powiązań między ludźmi, partnerami, różnymi miejscami

Pracownik wiedzy - pojęcie związane z nową gospodarką

Innowacje - nowe idee gospodarcze, np. telepraca.

Wykład 05.04.2006

Typologia miast

Siła rozwoju miasta- rewolucja technologiczna. Wpływ innowacji na rozmieszczenie miast.

Megamiasta na świecie 2000r.- Los Angeles, Nowy Jork, Meksyk, Rio de Janiero, Sao Paulo, Buenos Aries, Moskwa, Londyn, Paryż, Kair, Lagos, Karaczi, Delhi, Mumbaj, Kalkuta, Dakka, Czangtu, Rekin, Tienci, Seul- Incheon, Tokio, Jokohama, Osaka- Koba, Szanghaj, Czungking, Manila, Dżakarta.

XIXw.- dynamiczny rozwój miast.

Skupiska miejskie przekraczające granice państwowe- korytarze miejskie.

Ograniczenia rozwoju (liczby) miast globalnych.

Europa zach.:

• gęsta sieć osadnicza (zasadniczy wpływ na lokalizację miast globalnych),

• tereny wiejskie (procesy urbanizacji, nasycenie urządzeniami infrastruktury),

• rozbudowa sieci infrastruktury drogowej (pierścienie miast, autostrady, koleje)

Pierścienie: Berlin, Madryt, Londyn, Edenburg, Kopenhaga.

Największe miasta Europy: Paryż. Londyn, Moskwa.

Intensywny rozwój: rejon Essen, Sanki Petersburg

Czynniki powstawania miast:

• przyrodnicze (woda, klimat, wiatry, sprzyjające warunki)

• militarne (kontrolowanie bezpieczeństwa)

• ekonomiczne (surowce, przemysł)

• komunikacyjne (położenie na szlaku, porty)

• administracyjne (władza polityczna)

Kryteria klasyfikacji miast:

1. wielkość miasta- liczba mieszkańców, powierzchnia miasta; miast wielkie, średnie, małe

2. funkcja miasta (dominujące- przemysł, handlowe, usługowe, centra życia artystycznego, naukowego, rodzaje działalności); rekreacyjne, siedziby władz, ośrodki kultu religijnego

3. dynamika rozwoju (poziom: w fazie tworzenia nowych funkcji rozwijające się, w fazie aktywności funkcji miastotwórczych, stagnacji fazie schyłkowej, w fazie odbudowy funkcji)

4. miejsce w podziale administracyjnym- stolica, miasta wojewódzkie, miasta na prawach powiatu, miasta siedziby władz powiatowych, gminy miejskie

5. ustawodawstwo państwowe- podział miast

Podział miast:

• centralne- Katowice

• satelitarne- podatne na wpływy miasta centralnego- Siemianowice

• wyspecjalizowane- zgrupowanie cech, rodzajów działalności, powiązane z miastem centralny- Tarnowskie Góry

• autarkiczne- samowystarczalne, wyodrębnione, funkcja w regionie,oddalone od centrów- Racibórz

Klasyfikacja historyczna- funkcjonalna:

1. skupienia rodów

2. miasta- kolnie

3. grody, miasta przy grodach (otwarte w czasie pokoju, zamknięte- konflikty)

4. miasta portowe i handlowe (dostępne komunikacyjny, zasięg daleki); Wenecja, Gdańsk

5. miast górnicze i przemysłowe- przyrost ludzi, wiejskie, niedorozwój usług tylko przemysł; Łódź, Nowa Huta, Bochnia, Chicago

6. ośrodki kultu życia społecznego- Delfy, Ateny, Rzym, Asyż

7. administracja publiczna- urzędy, miasta stołeczne

8. miasta rekreacyjne, rezydencjonalne- atrakcyjne (posiadanie domów) Floryda, Zakopane

9. miasta mieszane- rozwój i nadanie funkcji gospodarczo- administracyjnej

T: Władza publiczna / samorząd społeczny

Użytkownicy miasta

Grupa użytkowników	Członkowie grupy	Oddziaływanie na cechy miasta
Mieszkańcy	Ludność stale zamieszkująca na obszarze miasta	Kreujące się miasta poprzez swoje cechy, zachowania, preferencje
Władza miasta	Rada, burmistrz	Są najaktywniejszym podmiotem miasta (mają prawa i obowiązki) organizują zaspokajanie potrzeb mieszk. i innych użytkowników miasta
Org.społ o charakterze lokalnej	Zespoły folklorystyczne, chóry, teatry, kluby, sekcje sportowe, stowarzyszenia, inne	Zrzeszają mieszk. Pomagają podtrzymać tożsamość lokalną, integrują społ., stanowią grupę nacisku
Jednostki gosp.	Przedsiębiorstwa zlokalizowane w całości na obszarze miasta bądź posiadające centralne lub najważniejsze wydziały	Związane z rynkiem miejskim, korzystają z zasobów miasta, decydują o profilu gosp. Miasta
Przedstawicielstwa władz. ponadlok.	Organy admin. Państwowej, samorządowej, sądy, admin. Specjalna (np. US, U.celne)	Podnoszą rangę miasta, wzbogacają jego ofertę usługową, poszerzają zasięg miasta
Instytucje ponadlok.	Partie polit., stowarzyszenia, zw.zawodowe, instytucje międzynar.	Podnoszą rangę miasta, przyczyniają się do tworzenia wizerunku
Ludność spoza miasta	Uczniowie miejskich szkół, studenci, pracownicy przedsiębiorstw, ludność odwiedzająca	Korzystają z urządzeń miejskich, z zasobów, tworzą popyt na funkcje zew., dostarczają dochodów firmom miejskim
Filie jednostek	Przedstawicielstwa dużych przedsiębiorstw, firm zagranicznych	Przyczyniają się do tworzenia profilu ponadlok. miasta, promują miasto

GRUPA - 2 lub więcej osób mające świadomość wspólnoty, działających wspólnie

SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA - grupa o wielu interesach, zróżnicowana jedność pochodzi z zależności pomiędzy grupami

Cechy społ. lok.:

• miejsce

• wartości i normy

• zwyczaje i tradycja

• ograniczona liczba aktorów

• autafia (zamknięty do pewnego stopnia zespół/element społ lok. często osoba pozostaje w danej grupie życie)

WSPÓLNOTA - oparta na silnych więziach społ., rodzinnych, ludzie o wspólnych zainteresowaniach, wartościach, celach, dobro wspólne

ZRZESZENIE/społeczność - słabe więzi społ. + duże zróżnicowanie ideowe, niewiele wspólnych wart. Kierują się własnymi celami, członkowie raczej są anonimowi

Zasoby miasta m.in.:

• przestrzeń miejska

--- morfologiczna

--- demograficzna, społeczna

--- funkcjonalny

Korzyści urbanizacyjne:

• zwartość skupiska ludzi

• zróżnicowanie zawodowe mieszkańców

• heterogeniczność mieszkańców (możliwość dywersyfikacji działalności, zróżnicowanie gustów)

• znaczny obszar zwartej zabudowy

• przewaga grup wtórnych nad pierwotnymi, przewaga kontaktów rzeczowych nad społecznymi

• odmienne w stos. do wsi zarysy demograficzne miejskich społ.

• miejski styl życia

• proces zmian użytkowania terenów (nieciągły w czasie i przestrzeni)

• nieprzenikanie się podmiotów gosp.

DOBRO WSPÓLNE/ PUBLICZNE - wspólne korzystanie, wszyscy mają jednakowe do niego prawo, sprawiedliwa możliwość użycia

Rodzaje dóbr publ. / funcje:

• oświata

• kultura

• sport

• rekreacja

• mieszkalnictwo

• transport

• pomoc społ.

• ochrona zdrowia

• bezpieczeństwo

Cechy dóbr publ.:

• nieodpłatne lub płatne częściowo

• przypadają wszystkim, którzy znajdują się w ich zasięgu

• sprawiedliwy, równy dostęp

• finansowane za środki publ.

• Decyzje m.in. o czasie korzystania podejmują władze publ.

• Podaż kształtuje się bez względu na potrzeby pojedynczego klienta

• Świadomość możliwości korzystania

• Często brak ceny rynkowej

• Charakter efektów zew. [dobro/zło pochodzi z sąsiedztwa, otoczenia]

• Żaden konsument nie może być wykluczony z korzystania

• Charakter społ.

Gospodarka nieruchomościami miejskimi [co trzeba brać pod uwagę?]

• ograniczona powierzchnia/ przestrzeń

• prawo własności

• prawo władz miejskich do kształtowania i zagospodarowania przestrzeni

• konieczność istnienia dóbr publ.

• Konieczność współżycia różnych grup społ., efekty sąsiedztwa

• Prawo władz do ingerencji w prawo własności, działania w razie konfliktu

Nieruchomość - część pow. ziemskiej stanowiąca odrębną własność + trwale z nim związane budynki, urządzenia

STRUKTURA GOSPODARKI REGIONALNEJ

Struktura - układ dających się wyodrębnić elementów w pewnej całości; zbiór relacji






elementy

relacje

struktura gospodarki - relacje pomiędzy poszczególnymi elementami gosp. (działami, sektorami) oraz powiązań z całą gosp.; podlega przekształceniom. Im dynamika rozwoju jest szybsza, tym głębsze zmiany strukturalne

Źródła zmian

- autonomiczny mechanizm gospodarczy

- celowo podjęte działania - polityka interwencyjna

Najistotniejszym poziomem gospodarki jest poziom regionalny; inicjuje zmiany, nadaje kierunek etc. Na tym poziomie odbywa się selekcja nieefektywnych dziedzin, restrukturyzacja

Rodzaje struktur gospodarki regionalnej

1) przedmiotowy (typy działalności gospodarczej (działy, sektory, gałęzie) sektory - wg kryterium ekonom)

2) podmiotowy

3) przestrzenny

ad 1.

sektory

= rolniczy - wykorzystanie środowiska

= przemysłowy - przetwórstwo przemysłowe

= budownictwo

= usługowy

1. obsługa dla przemysłu i rolnictwa

2. rozwój społeczny, np. ochrona?

3. funkcjonowanie państwa, np. obrona narodowa

Wcześniej wyodrębniało się tylko 3 sektory, obecnie sektor usługowy został podzielony i wyodrębnia się dodatkowo

- usługowy wykorzystujący HI - TECH, informatyka, telekomunikacja, finanse, badania naukowe, obsługa biznesu, konsulting.

Strukturę sektorową można wrazić w wielu kategoriach np. produkcja, zatrudnienie, wartość STP?

Produkcja - wartość produkcji dodanej brutto

Pracujący - liczba i udział w poszczególnych sektorach

Osobna kategoria zatrudnieni

Stymulatorem rozwoju są inwestycje

Struktura nakładów inwestycyjnych

Analizy strukturalne innowacyjnych są oparte na 3 sektorach - ograniczenia w statystyce masowej

Struktura gałęziowa - dokładniejsza. Wg PKD (Polsk. Klas. Działaln.). Podział na sekcje i działy gosp.

Sekcje A - Q , np. A - rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo; D - przetwórstwo przemysłowe

Mierniki:

- struktura produkcji

- zatrudnienie

- nakłady inwestycyjne

- i inne jak w sektorowej

Ad 2. Struktura podmiotowa

Wg sektorów instytucjonalnych i własnościowych

Sektor

- przedsiębiorstw

- instytucji finansowych

- instytucji rządowych i samorządowych

- gospodarstw domowych - rolnictwo na własny rachunek

- non-profit - poza roln. na własny rachunek

- instytucji zagranicznych

Sektor

- publiczny

- prywatny

Sektor wg form prawno-organizacyjnych

- przeds. państwowe

- handlowe

- przeds. partnerskie

Sektory wg wielkości przedsiębiorstw

- mikroprzedsiębiorstwa - jednostki gosp. zatrudn. do 10 osób, wartość z obrotów < 2 mln euro)

- małe (< 50 pracowników, roczny obrót < 10 mln euro)

- średnie (50-240 prac., obrót < 50 mln, aktywa 43 mln euro

- duże ( > 250 prac. Obrót > 50 mln, aktywa > 43 mln

Mierniki analogiczne jak wyżej w ad 1. + skala wielkości podmiotów gosp. + udział podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego

Ad. 3

Struktura przestrzenna - wyraża proporcje w jakich działalność produkcyjna i usługowa jest rozmieszczona przestrzennie, w regionie

Rozmieszczenie NUTS

Wg 5 szczebli jedn. Regionalnych

W Polsce wprowadzono go w 2000 r., modyfikacja w 2004.

1) regiony (Polska 6 - nie łączyć z województwami) -grupy województw (np. centralny - mazowieckie + łódzkie)

2) jednostki określające potrzeby interwencji; pomoc dla jednostek. Gł. beneficjent środków strukturalnych UE - województwa 75% środków.

Obecnie na lata 2004-06 Polska wykorzystała tylko 9% środków. Środki te faktycznie można wykorzystać do 2008.

3) grupy powiatów - sztuczny stopień, służy do gromadzenia danych statystycznych (45)

4) powiaty

5) gminy

Poziom 0 - kraje członkowskie

POLITYKA REGIONÓW

Region- podporządkowana bezpośrednio szczeblowi centralnemu jednostka terytorialna posiadająca reprezentację polityczną.

Polityka regionalna:

Cele: sposoby i środki osiągania celów

Podmioty:

-centralne organy władzy państwowej

-publiczne władze regionalne

Modele:

-Wyrównawczy

-Polaryzacyjny

Region jako system ekonomiczno- przestrzenny

• zorganizowany celowo

• strukturalizowany i hierarchiczny

• względnie wyodrębniony z otoczenia i otwarty na otaczające środowisko

• dysponujący zasobami czynników mendo i egzogenicznych

• transformujący czynniki w dobra i usługi

• zdolny do samodzielnego określenia wyboru i modyfikacji celów

Region i czynniki jego rozwoju:

• r. ekonomiczny

• r. administracyjno- polityczny

• r. jako przedmiot poznania

narzędzie badania

narzędzie działania

• r. powierzchniowy/węzłowy

Nowe zjawisko w gosp. światowej:

• globalizacja

• wzrost znaczenia postępu naukowego i technologicznego

• wzrastająca rola otoczenia oraz wpływ konsumentów

• usprawnienie połączeń sieciowych i inf.

• dynamizacja rozwoju i koncentracja usług wyższego rzędu

• podnoszenie rangi skali lokalnej, czynników terytorialnych i samorządowych

outsourcing- zlecanie przez firmy wykonania pewnych czynności przez inne jednostki; koncentracja na kluczowych elementach

Współczesne koncepcje rozwoju regionalnego:

• teoria bazy ekonomicznej- oparcie działalności na dział. eksportowej: firmy produkujące towary na eksport z terenu regionu nazywamy bazą ekonomiczną

• teoria produktu podstawowego- H. Ines[?] ,polega na koncentracji na produkcji podstawowego (wyspecjalizowanego) produktu. wyjaśnia długookresowe zmiany strukturalne, specjalizacja produkcyjna, obniżanie kosztów, doskonalenie jakości

• teoria biegunów wzrostu- rozwój gosp. skoncentrowany w najbardziej rozwiniętych kluczowych przedsiębiorstwach, instytucjach(biegunach wzrostu); te silne podmioty podporządkowują podmioty słabsze. To samo dzieje się z regionami- regiony w których się inwestuje są silniejsze, dominują nad regionami słabszymi. Należy wzmacniać dotychczasowe i rozwijać regiony wzrostu. Komunikacja z regionem dominującym wpływa na szybkość dyfuzji innowacji

• koncepcja geograficznych centrów wzrostu(Hirchmann [?])- koncentracja w centrach, rozprzestrzenianie się na otoczenie

• koncepcja „błędnego koła”- obszary rozwinięte rozwijają się dalej i szybciej, na obszarach nierozwiniętych - stagnacja lub pogorszenie się sytuacji. Konieczna interwencja państwa i stymulacja rozwoju słabszych jednostek.

Wykład 17.05.2006

Koncepcje rozwoju regionalnego c.d.

Teoria cyklu produkcyjnego

• 1 etap - wylansowanie nowatorskich produktów (w regionach dobrze rozwiniętych)

• 2 etap - doskonalenie i export

• 3 etap - standaryzacja produkcji i przeniesienie jej do regionów o niższych kosztach produkcji

• np. elektronika - komponenty najbardziej rozwiniętych technologii rzadko są produkowane w regionach peryferyjnych

Koncepcja uczącego się regionu - najważniejsza jest wiedza, innowacyjność, sieć współpracy między naukowcami a przedsiębiorcami

Klastry - lokalne sieci rozwoju (współpracy)

Np. wykorzystanie do celów cywilnych rozwiązań wojskowych

Koncepcja elastycznej produkcji i specjalizacji - małe i średnie przedsiębiorstwa dostosowujące się do potrzeb rynku, jednocześnie wyspecjalizowani (nisze rynkowe) korzystają z nowinek technicznych.

Koncepcja M. Starpera (?)

• składowe rozwoju: innowacyjność, elastyczna specjalizacji firm, istnienie układów współpracy

• pozahandlowe współzależności (formalne i nieformalne)

• wzmacnianie kapitału społecznego jest sposobem na rozwój

• wywoływanie lojalności względem regionu, wykorzystanie prawa do tworzenia reguł działalności gospodarczej (środki formalne oparte na wspólnych dla społeczeństwa zasadach)

Teoria kapitału relacyjnego

Teoria gron przemysłowych Portera

Tworzenie sieci współpracy:

1. opiera się na kilku kluczowych przedsiębiorstwach

2. najważniejsze decyzje są podejmowane prze władze kluczowej firmy (dominuje ona wszystkie usługi, gosp. reg., politykę regionalną...)

Wykład z 24.05.06

Cechy regionu:

• w jego skład wchodzą jednostki elementarne

• w ramach każdego regionu można wyróżnić powiązania wewn. i zewn.(wewn. są silniejsze)

• pewna specjalizacja

• ukształtowany zespół wytwórczy

• charakteryzuje się pewnym stopniem domknięcia

• posiada zdolność do samodzielnego formułowania celów i ich realizacji

• funkcjonuje przynajmniej 1 ośr miejski- czynnik integrujący

• poszczególne elementy położone blisko siebie

Cechy:

• struktura gospodarcza

• struktura przestrzenna

• tożsamość regionalna

• podmiotowość reg.

Procedury delimitacji regionów na podstawie wyróżnionych kryteriów:

warunek	bliskość położenia
kryterium	fiz- geogr	ekonom-przestrz	Administracyjne
cechy wyróżnienia	biologiczne atmosferyczne, geologiczne hydrostatyczne	infrastruktura zagospodarowanie tradycje wytwórcze sieć osadnicza syst. Dystrybucji specjalizacja model gosp	ukł. adm.państwa polit- społ. statystyczne gospodarcze
Wyróżnione obiekty przestrz.	krainy prowincje zlewnie	zagłębia dystrykty okręgi	Województwa

Typy regionów:

• kulturowy- ciągłość generacyjna w sferze duchowej, w przestrzeni ekonomicznej(poszanowanie tradycji)

• ekonomiczny- koncentrujący się na zapewnieniu zdolności samofinansowania

• polityczny- wyrażający się w upodmiotowieniu społ. reg.( region powinien mieć władze wybierane w wyborach powszechnych), musi być też zachowana autonomia w przekrojach: decyzyjnym majątkowym i finansowym

Układy przestrzenne( krajowy, regionalny, subregionalny, lokalny)

Warunki i kryteria istotności ukł. reg.

• warunki

adekwatności

rozłączności

• kryteria

ukształtowanie struktury powiązań wewn sieci osadniczych

wysoki poziom integracji społ i kult

wysoki poziom samoorganizacji

określony stopień domknięcia w ustalonych granicach

Regionalizacja ekonomiczna:

• działania polegające na wyodrębnieniu na danej przestrzeni podzbiorów najbardziej jednorodnych wewn najbardziej różnych

• rezultat dokonanych czynności klasyfikacyjnych postaci podzbiorów będących członami klasyfikacji, a więc regionami ekonomicznymi

Rozwój regionalny:

• proces ekon transformacji czynników i zasobów w dobra i usługi

• upowszechnienie postępu technicznego i technologicznego

• proces rozwoju społ

• proces rozwoju ekolog

Czynniki i bariery rozwoju Reg

• koncepcja neoliberalna- brak interwencjonizmu, wolny rynek

• koncepcja interwencjonistyczna- interw państwowy i reg

Funkcje ukł regionalnego

• realizacja ogólnej polityki państwa( interregionalnej)

• promocja regionu i współpraca z regionami innych krajów

• formułowanie i realizacja polityki intraregionalnej w zakresie: infr. reg, edukacji, reg rynku pracy, służby zdrowia

• realizacja zdecentralizowanych funkcji państwa

• sprawowanie nadzoru inspekcyjnego w zakresie: ochrony przeciwpożarowej, gospodarczym, sanitarnym i weterynaryjnym

Zasady niezbędne do wypełniania funkcji reg

• subsydiarności

• partnerstwa- konsultacje, dyskusje

• różnorodności celów- cele uzupełniające, szczególowe

• montażu finansowego

• ingerencji i koncentracji

• programowania polit rozwoju reg

• przejrzystości wszelkiej pomocy publicznej

• monitoringu

Cele polityki reg

• wariant wyrównawczy- niwelowanie dysproporcji

• wariant polaryzacyjny- środki dla regionów najbardziej efektywnych, rozwiniętych

Przesłanki nowej polityki regionalnej

• raport o polit reg(1994)

• zasady polit reg(1994)

• Zespół Zadaniowy ds. Rozwoju Reg

• Podkomitet KERM(Komitet Ekon Rady Ministrów) ds. Polityki Reg i Rozwoju Obszarów Wiejskich

Charakter pragmatyczny polityki regionalnej- wspieranie przedsiębiorstw( małe i średnie), działalności pozarolniczej, obszarów przygranicznych(euroregiony).

Wykład 31.05.06

Zakres badań regionalnych IUNG

1. Regionalne zróżnicowanie wykorzystania potencjału produkcyjnego

2. regionalne zróżnicowanie intensywności organizacji

3. regionalne zróżnicowanie produkcji zbóż

4. ważniejsze uwarunkowania rozwoju rolnictwa w regionach

1. przyrodniczo-agrotechniczne

2. organizacyjno-ekonomiczne

5. opracowanie kryteriów wyodrębniania obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania (LFA -ONW) uprawnionych do korzystania ze wsparcia finansowego UE

6. Regionalne zróżnicowanie możliwości rozwoju i działalności upraw alternatywnych (np. energetycznych).

Polska a rozwinięte gosp. Kraje Europy Zach.:

• Znaczny potencjał produkcyjny rolnictwa

• Słabo wykorzystany

• Regionalne zróżnicowanie w wykorzystaniu potencjału

Potencjał produkcyjny rolnictwa tworzą:

• Ziemia

• Praca

• Kapitał

Zasoby czynników produkcyjnych i wzajemne relacje miedzy nimi są zróżnicowane regionalnie, głównym wyznacznikiem tych relacji jest liczba zatrudnionych

• Zagęszczenie

• Intensyfikacja

• Mechanizacja

• Koncentracja

Warunki przyrodnicze polski wg IUNG (z punktu widzenia produkcji rolniczej) są o 30-40% gorsze niż w Europie Zach.

Konkurencyjność regionów i działania prokonmkurencyjne

• Wzrost potrzeb konsumenta

• Globalizacja - konkurencja rotalna, wyniszczająca

Uważana za główny motor rozwoju:

Konkurencyjność regionów:

• Procesy w skali regionów maja przełożenie na działania w skali całej UE,

• Zdolność regionów do przystosowania się do zmiennych warunków pod katem utrzymania lub poprawy pozycji na tle innych regionów;

• Zespól cech decydujących o atrakcyjności regionu jako miejsca alokacji kapitału i zamieszkania;

Relatywności - musi być porównana z inna jednostka

Konkurencyjność:

• Bezpośrednia - rywalizacja upodmiotowionych jednostek o napływ kapitału, szczególnie innowacyjnego i innych korzyści zewnętrznych;

• Pośrednia - dostosowanie się i tworzenie odpowiednich warunków otoczenia rynkowego dla funkcjonowania podmiotów gosp.

Czynniki konkurencyjności regionu:

• Poziom rozwoju, dynamika gospodarki reg.

• Funkcjonowanie władzy publicznej reg.

• Jakość zagosp. Przestrz.

• ....

Wykład 7.06.2006

71,7% w PL wykorzystanie potencjału przyrodniczego (rolniczej przestrzeni)

-najlepsza sytuacja (wyżej niż ta średnia) w zachodniej i północnej PL (z wyjątkiem lubuskiego- bo tam dużo lasów i słabe gleby) oraz w podlaskim

PODZIAŁ POLSKI ZE WZGLĘDU NA:

• METODA ANALIZY SKUPIEŃ- pozwala wyodrębnić grupy jednostek o podobnym charakterze

1. Najlepsze warunki przyrodnicze- dolnośląskie i opolskie (ponieważ długi okres wegetacyjny, dobre warunki w dolinie Odry, dobre warunki cieplne, opady)

2. Ograniczone oddziaływanie struktury agralnej na wykorzystanie potencjału produkcyjnego- rozdrobnienie gospodarstw, choć warunki przyrodnicze całkiem dobre - śląskie, małopolskie, świętokrzyskie, lubelskie, podkarpackie

3. Najwyższa intensywność organizacji produkcji, wpływ historii- zabór pruski, korzystna wielkość gospodarstw, korzystne relacje produkcja roślinna- zwierzęca- wielkopolskie, kujawsko-pom.

4. Model ekstensywnej organizacji produkcji (gospodarstwa po PGRach), dominuje produkcja roślinna, , mało osób zatrudnionych w gospodarstwie, bezrobocie- lubuskie, zach.-pomorskie, pomorskie, warminsko-mazurskie

5. Intensywna organizacja produkcji, zwłaszcza zwierzęcej, dużo gospodarstw mlecznych, dużo pastwisk- łódzkie, mazowieckie, podlaskie

Ranking w wykorzystaniu potencjału produkcyjnego:

1. najlepsze warunki i wykorzystanie

III

IV

II

V- najgorsze warunki i wykorzystanie

Produkcja zbóż- jako kryterium wykorzystania potencjału rolniczej przestrzeni produkcyjnej.

Plony zbóż zależą głównie od warunków siedliskowych i modyfikowane są intensywnością produkcji.

51% zmienności plonów zbóż zależy od wrpp (wartości rolniczej przestrzeni produkcyjnej)

W warunkach obrotu towarowego w ramach UE oraz nadprodukcji ziarna w całej Wspólnocie, polscy producenci są w niekorzystnej sytuacji. (W PL jest niższy niż w UE udział gat. intensywnych dostarczających ziarna o najwyższej wartości użytkowej- pszenica, jęczmień, kukurydza)

• PODZIAŁ KRAJU NA REGIONY W ZALEŻNOŚCI OD MOŻLIWOŚCI DOSTOSOWANIA PRODUKCJI ZBÓŻ W POSZCZEGÓLNYCH REGIONACH PL DO STARNDARDÓW UE ORAZ WYMAGAŃ PRZEMYSŁU ZBOŻOWO- MŁYNARSKIEGO

A pomorze+mazury

B wielkopolska+ Śląsk

C Mazowsze+Podlasie

D małopolska+ podgórze

Ai B:

- wyższe plony zbóż

- wyższa towarowość produkcji

- wyższy udział produktów jakościowych

- większa pow. Gospodarstw (ha)

- większa skala produkcji

- mniejsze rozdrobnienie gruntów

- lepsze warunki stosowania nowych technologii

• INTENSYWNOŚĆ ORGANIZACJI PRDUKCJI ROŚLINNEJ

Największa (powyżej średniej dla PL) - wielkopolskie, kuj.-pom., łódzkie, podlaskie

Najniższa- zach- pom, lubuskie, dolnośl, podkarpackie, war-maz.

Może o tym świadczyć np., odłogowanie

• WSKAŹNIK WALORYZACJI (największą wagę ma jakość gleb)

Najlepsza sytuacja w Pl południowo wschodniej oraz : dolnośląskie, opolskie, kuj-pom, zachodniopom.

• UDZIAŁ TRWAŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH (w Pl 21,8%)

Największy udział w : lubuskie, war-maz, podlaskie, mazow., podkarpackie, małopolskie, śląskie

• ZUŻYCIE NPK (AZOT, FOSFOR, POTAS)- w Pl. 94,4kg/ha

(za PRL nawet 150-160 kg)

Najwięcej w opolskim (142 kg/ha)

Najmniej podkarpackie (63,6kg/ha)

• UDZIAŁ GLEB KWAŚNYCH I B.KWAŚNYCH

W PL 53%

Najwięcej łódzkie (69%)

Najmniej kuj-pom (32%)

• ŚREDNIA POWIERZCHNIA GOSPODARSTW INDYWIDUALNYCH

W PL 7,5 ha, zwykle duże są po PGRach

Największe war-maz

Najmniejsze małopolskie

• PRACUJĄCY W ROLNICTWIE

W PL 12,9 os/ 100ha

Najwięcej małop

Najmniej zach-pom

(tam gdzie najmniejsze gospodarstwa tam zwykle najwięcej osób)

• UDZIAŁ UGORÓW I ODŁOGÓW W GRUNTACH ORNYCH

W PL 11,1%

Najwięcej w lubuskim (23,8%) i tam program zalesiania

Najmniej w podlaskim, lubelskim,, ponieważ jest tam przywiązanie do rolnictwa, wykorzystuje się ziemię na maxa

Kryteria wyodrębniania obszarów słabiej rozwiniętych: (na ich podstawie dotacje UE)

- wskaźnik waloryzacji przestrzeni produkcyjnej

- gęstość zaludnienia

- odsetek ludności związanej z rolnictwem

-wyodrębnienie ONW (???) wg gmin i obszarów geodezyjnych

Korzyści:

- objęcie dopłatami tytułu ONW ponad 50% użytków rolnych PL

- lepsza jakość rolnictwa

Rośliny energetyczne- powinno się przeznaczać na nie tereny, potrzebna do tego wiedza i sprawność organizacyjna,.

Znaczenia uprawy rzepaku na biodiesel:

- aktywizacja obszarów wiejskich

-alternatywny sposób wykorzystania potencjału produkcyjnego

- poprawa gospodarki płodozmianowej

- zwiększenie krajowych zasobów pasz białkowych

- wykorzystanie odłogów

Sumaryczny wskaźnik przydatności (SWP)

Dzieli się region (województwo) na mniejsze obszary i przyznaje punkty związane z wymogami systemu zintegrowanego i systemu ekologicznego.

(i była do tego tabelka dla województwa podlaskiego ale raczej mało istotna)

Wykład 14.06

Polityka regionalna to część polityki strukturalnej

Polityka strukturalna UE:

1958-1972 - wspieranie polityk narodowych

1972-1982 - wspólna polityka poprawy struktur agrarnych

1983-1988 - konsolidacja i intensyfikacja polityki strukturalnej

1988-1999 - zintegrowana polityka rozwoju obszarów wiejskich

1999-Agenda 2000 - Nowy Model Polityki Strukturalnej

Okres 1958-1972

Traktat Rzymski

Konferencja w Stresie

Stały Komitet Struktur Rolnych

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa (1962) (sekcja rynkowa i ukierunkowująca)

Komitet Konsultacyjny ds. polityki strukturalnej rolnictwa (1964)

Plan Marshalla (1968)

Ewolucja polityki regionalnej

1958-1968 - ograniczona polityka regionalna prowadzona samodzielnie prze kraje członkowskie

1968-1983 - wdrożenie, aktywizacja wspólnej polityki regionalnej

=statystyczna jednostka teryt. NUTS

=finansowe wsparcie regionów problemowych

Okres 1972-1982 -Wspólna Polityka Kształtowania Struktur Rolnych

Trzy dyrektywy strukturalne 1972:

159- modernizacja gospodarstwa, pomoc dla gospodarstwa rozwojowych

160- zachęty do zaprzestania działalności produkcyjnej przez starszych rolników

161- informacja społ-ekon, podnoszenie kwalifikacji rozwojowych

Dyrektywa 268 z 1975 r.

Instrumenty wspierania rolnictwa na obszarach górskich

Inne rozporządzenia m.in. pomoc w zbywaniu produktów rolnych

Okres 1983-1987

Propozycje umocnienia funduszy strukturalnych- 1983

Zielona Księga - 1985

-Dopłaty strukturalne ukierunkowane

-Dopłaty socjalne

-Dopłaty za konwersję w odłogowaniu gruntów

Okres od 1988- zintegrowana polityka rozwoju obszarów wiejskich

Rozporządzenie 2052 z 1988- reorganizacja, koordynacja i prawne ujednolicenie funduszy strukturalnych

=większe środki

=nowe sformułowania zadań i celów

= nowe procedury rozdysponowania środków

Europejski Bank Inwestycyjny

NUTS- klasyfikacja wprowadzona ustawowo w 1988. początkowo były 3 poziomy, później 5. Oparta na podziałach terytorialnych poszczególnych krajów

Wykorzystywany do zbierania informacji

NUTS 0 + 5 poziomów NUTS

Formowanie się polityki regionalnej:

1975- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

-regionalne ukierunkowanie polityk wspólnotowych

-koordynowanie polityk regionalnych krajów członkowskich

-finansowe wspieranie regionów problemowych

1984-programy narodowe

-inicjatywy wspólnotowe

1988-1993 -Jednolity Akt Europejski -traktatowe usankcjonowanie polityki regionalnej

Zasady polityki spójności:

-monitoring

-partnerstwo itd.

-koncentracja na określonych celach

-selekcja regionów a kryteria wspólnotowe

-pierwszeństwo dla programów wieloletnich

-procedury oparte na Wspólnotowych Ramach Wsparcia

-mechanizm łącznego dodawania kwot i ich ukierunkowania

Jednolity rynek wewnętrzny:

1.Cele zew.→ wzmocnienie konkurencyjności UE

2.Cele wew. → urzeczywistnienie 4 wolności rynku wew. (swobodny przepływ towarów, usług, osób i kapitału)

UE - wspólny dom oparty na 3 filarach:

I.(działania ponadrzędowe) unia walutowa w gospodarce - jednolity rynek, polityka rolna, transportowa, zasady konkurencji, Euro, polityka strukturalna

II (działania międzyrządowe) wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa

III. (działania międzyrządowe) polityka sprawiedliwości i spraw wewnętrznych

1993 - Traktat w Maastricht: ogólne zasady i wartości

- zasada subsydiarności

-zasada spójności (kohezji)

-umocnienie współpracy regionalnej i kooperacji ponadregionalnej

-wyodrębnienie jednostek teryt. NUTS

Zasady polityki regionalnej UE: połowa lat 80-tych

--koncentracja - manifestuje się w wyborze 5 celów wiodących w koncentracji ponad 70% funduszy na celu 1

--partnerstwo -współpraca Komisji z władzami krajowymi, lokalnymi i regionalnymi oraz ich kompetentnymi ciałami (partnerzy społeczni i gospodarczy)

--programowanie-podstawą otrzymania wsparcia jest planowanie w pewnym przyjętym przez Wspólnotę horyzoncie

--komplementarność - działania UE ?………………?i zastępować działania na szczeblu krajowym i regionalnym, lecz je ubogacać i poszerzać. Zasadę tę nazywa się dodawalnością

Zasady europ. polityki regionalnej (J.Pietrzyk) Zasady generalne:

1.Subsydiarność -zasady organizacji polityk regionalnych: programowanie, partnerstwo, kompatybilność, spójność

2. Elastyczność: zasady finansowania, dodawalność….

3.Koordynacja- zasady oceny: monitorowanie, ocena

Priorytety Polityki strukturalnej (w I okresie)

1.Wspieranie rozwoju regionów szczególnie opóźnionych w rozwoju

2.Rekonwersja upadających regionów przemysłowych

3.Zmniejszenie strukturalnego bezrobocia

4.Integracja.. młodzieży na rynku pracy

5.Pzyspieszenie dostosowania struktur rolnych

6.Rejony nordyckie z małą gęstością zaludnienia (rybołówstwo i gospodarka rolna, od 1993 r.)

Priorytetowe obszary polityki strukturalnej:

1.Dywersyfikacja produkcji rolniczej i leśnej….

Jednolity rynek europejski a polityka regionalna:
-4 wolności

-6 celów priorytetowych

-kryteria selekcji programów

-kumulowanie środków

-partnerstwo, kontrola itp.

Traktat z Maastricht o UE a praktyka regionalna

-tworzenie linii gospodarczo-naukowej

- kolejna reforma funduszy strukturalnych

-rozbudowa inf.. transportowej

-fundusz spójności

-inicjatywy wspólnotowe

-efekty mnożnikowe polityki regionalnej (tworzenie miary krytycznej dla projektów)

Agenda 2000 a polityka regionalna:

-dalsze modyfikacje polityki regionalnej

-limit PKB na pomoc regionalną - 4% PKB

-uproszczenie procedur

-zwiększenie przejrzystości finansowej

-oszczędne, efektywne gospodarowanie środkami

-zmniejszenie liczby celów polityki spójności z 7 do 3

-zmniejszenie liczby inicjatyw wspólnotowych

-ograniczenie ludności objętej polityką regionalną z 51-60% do 35-40%

Agenda 2000-zestaw problemów na nowy okres

Agenda 2000 - chronologia

12/95 r- szczyt europejski w Madrycie

06/97 r- traktat amsterdamski

99 r -przyjęcie Agendy 2000 w Berlinie….

3 cele priorytetowe Funduszy Strukturalnych (2000-2006):

1.Promowanie rozwoju i dostosowań strukturalnych regionów opóźnionych w rozwoju

2.Wsparcie przekształceń ekon. i poł. regionów w obliczu trudności strukturalnych

3.Wsparcie polityki, dostosowań oraz modernizacji, systemów kształcenia, szkolenia oraz zatrudnienia.

Pytania z examu zerowego

Rząd 1.
 Kryteria lokalizacji miast pod względem rachunku ekonomicznego
Teoria ośrodków centralnych opis + krótka charakterystyka
Kryteria podziału jednostek osadniczych
Funkcje układu regionalnego

Rząd 2.
Ekonomiczno- społeczne sfery przestrzennego zagospodarowania terytorium
Układ osadniczy i jego struktura
Teoria bazy ekonomicznej miast opis + charakterystyka
Polityka regionalna  i jej uwarunkowania

---