Żołnierz ma więcej obowiązków niż praw, lecz jed-no prawo winniśmy mu zagwarantować jako święte - być dobrze dowodzonym.

Louis Hubert Lyautey

(1854-1934, marszałek francuski)

1. PODSTAWY TEORETYCZNE

1.1. Dowodzenie

Dowodzenie pojawiło się wkrótce po tym, gdy wyodrębniły się pierw-sze formacje zbrojne. Miało to miejsce zapewne jeszcze w czasach prehistorycznych, chociaż nikt tego wtedy tak jeszcze nie nazywał. Potrzeba koordynowania wysiłków kilku- lub kilkunastoosobowych grup ludzi, stara-jących się osiągnąć wspólny cel starcia zbrojnego z innymi grupami, spowodowała ukształtowanie się instytucji przywództwa, a później dowództwa.

Etymologia pojęcia „dowodzenie” wskazuje jednak, że nie zawsze oznaczało ono to, co rozumiemy przez nie obecnie. Pierwotnie bowiem słowo „dowodzić” obejmo-wało jedynie doprowadzenie podległych sił w rejon rozstrzygającego starcia, nato-miast kierowanie walką w zakresie tego terminu już się nie mieściło. Taka sytuacja wynika z faktu, iż w czasie kształtowania się znaczenia pojęcia „dowodzenie”, możli-wości ingerencji dowódcy w przebieg walki i oddziaływania na walczących były nie-wielkie, a czasem nawet żadne.

Do współczesnego znaczenia terminu „dowodzenie” zbliżyć może nieco inna je-go etymologiczna interpretacja, wskazująca na podobieństwo „dowodzenia” do „do-prowadzenia”. Doprowadzić można bowiem nie tylko „kogoś” i „gdzieś”, ale też np. „jakieś działanie do skutku”. To, niewątpliwie nowsze, rozumienie wskazuje na sys-tematyczne rozszerzanie się zakresu pojęcia „dowodzenie” i włączanie do niego coraz to nowych treści, wynikających ze zmieniających się zasad funkcjonowania formacji zbrojnych.

Współcześnie przez dowodzenie rozumie się złożoną i wielofunkcyjną działal-ność dowództw jednostek (związków, oddziałów, pododdziałów) różnych szczebli

9

organizacyjnych sił zbrojnych w całości, a także poszczególnych rodzajów wojsk i rodzajów sił zbrojnych. Z tego dość ogólnego określenia wynikają kolejne definicje, pojawiające się co pewien czas w literaturze przedmiotu:

• Dowodzenie wojskami to „szczególny rodzaj kierowania, sprawowany przez dowódców i sztaby wobec podległych im wojsk, oddziałów, pododdziałów w zakresie przygotowania, zabezpieczenia, prowadzenia działań bojowych”¹.

• Dowodzenie to „szczególna forma kierowania, uprawniająca do kompleksowego przygotowywania wojsk do działań bojowych i kierowania nimi w tych działaniach”².

• Dowodzenie, kierowanie wojskami to „całokształt celowej działalności dowódcy i sztabów realizowanej w ramach określonego systemu kierowania, zapewniającej wysoką gotowość bojową i właściwe przygotowanie wojsk do jak najlepszego osiągnięcia celów, bitwy lub operacji. (...) Dowodzenie jest szczególnym rodzajem kierowania ze względu na strukturę organizacyjną sił zbrojnych i specyfikę realizowanych przez nie zadań, zwłaszcza w warunkach wojny”³.

• Dowodzenie to „celowo ukierunkowany proces zbierania informacji, przetwarza-nia i przekazywania ich do zainteresowanych dowództw, sztabów oraz wewnątrz określonej instytucji”⁴.

• Dowodzenie to „podstawowa forma kierowania wojskami oparta na uprawnieniu do kompleksowego kształtowania wszystkich elementów gotowości bojowej w od-niesieniu do bezpośrednio i pośrednio podporządkowanych żołnierzy, a więc wszechstronnego przygotowania ich do działania i kierowania nimi podczas wykonywania zadań bojowych”⁵.

• Dowodzenie to „proces, poprzez który dowódca narzuca swoją wolę i zamiary podwładnym. Obejmuje władzę i odpowiedzialność za użycie podległych mu sił i środków do wykonania zadania. Odpowiedzialność dowódcy jest niepodzielna i nie może być przekazywana. To również proces, w ramach którego dowódca wspomagany przez swój sztab planuje, koordynuje i ukierunkowuje działania podległych

¹ J. Cendrowski, S. Swebocki, Psychologia walki i dowodzenia, Wyd. MON, Warszawa 1973, s. 142

² Z. Gołąb, S. Korcz, Współczesne dowodzenie wojskami, Wyd. MON, Warszawa 1974, s. 28

³ Leksykon Wiedzy Wojskowej, Wyd. MON, Warszawa 1979, s. 90

⁴ J. Orzechowski, Dowodzenie i sztaby. T. 1, Warszawa 1974, s. 33.

⁵ W. Mróz, Zarys kierowania i organizacji pracy dowódczej i sztabowej, Szt. Gen. WP, Warszawa 1978, s. 13.

10

mu sił poprzez użycie standardowych procedur działania i wszelkich środków prze-kazywania informacji” ⁶.

Fakt, że Polska od kilku lat jest członkiem Sojuszu Północnoatlantyckiego impli-kuje konieczność znajomości i przestrzegania postanowień obowiązujących w NATO. Dotyczy to także jednolitego rozumienia wszystkich stosowanych pojęć, w tym także pojęcia „dowodzenie”.

Doktryna sojuszniczych działań połączonych AJP-01(B)⁷, której zapisy i usta-lenia obowiązują wszystkie państwa NATO, podkreśla, że termin „dowodzenie” sta-nowi pochodną dwóch angielskich pojęć, Command i Control, używanych zwykle ra-zem i ściśle ze sobą powiązanych, ale nie będących synonimami. Command (dowo-dzenie), to „...władza nadana jednostce (dowódcy). Może być ona scharakteryzowana (lecz nie zdefiniowana), jako proces, poprzez który dowódca oddziałuje swą wolą i intencjami na podwładnych w celu spowodowania określonego działania. Zawiera się w nim władza i odpowiedzialność za użycie sił w celu wykonania zadania...”. Nato-miast Control (kontrola) to „...władza sprawowana przez dowódcę. Opisuje się ją (lecz nie definiuje) jako proces, w ramach którego dowódca, wspomagany przez swój sztab, organizuje, stawia zadania i koordynuje działania wyznaczonych sił”.

Słownik terminów i definicji NATO AAP-6⁸ podaje, iż dowodzenie (Command) to: „...władza (Authority) sprawowana przez jednostkę w celu stawiania zadań, koor-dynowania oraz sprawowania kontroli nad siłami wojskowymi...”. Natomiast kontrola (Control) oznacza „...władzę sprawowaną przez dowódcę nad częścią działań podle-głych mu struktur lub tych struktur, które zwykle nie znajdują się pod jego dowódz-twem, obejmującą odpowiedzialność za wydawanie rozkazów lub dyrektyw...”.

W Doktrynie Wojsk Lądowych ATP-3.2⁹, wykorzystującej ujednoliconą termino-logię, dowodzenie (Command) określa się jako „...proces, w ramach którego dowódca zmusza podwładnych do działania zgodnie ze swoją wolą i zamiarami. Obejmuje on władzę i odpowiedzialność za użycie podległych mu sił i środków do wykonania zada-nia...”, a kontrolę (Control) jako „...proces, w którym dowódca, wspomagany przez

⁶ Regulamin Działań Wojsk Lądowych, Dowództwo Wojsk Lądowych, Warszawa 1999, s.49.

⁷ AJP-01(B), s. 4-1. (zob. też. J. Kręcikij, Ustalenia standaryzacyjne Sojuszu Północnoatlantyckiego w wybra-nych obszarach dowodzenia, AON, Warszawa 2001, s.15)

⁸ AAP-6, s. 2-C-6; (zob. też: J. Kręcikij, Ustalenia standaryzacyjne Sojuszu Północnoatlantyckiego w wybranych obszarach dowodzenia, AON, Warszawa 2001, s.13).

⁹ ATP-3.2, s. 2-46.

11

swój sztab, organizuje, stawia zadania i koordynuje działania podległych mu sił po-przez użycie standardowych procedur działania i wszelkich dostępnych środków prze-kazywania informacji...”.

Uwzględniając jednak fakt, że tłumaczenie pojęć specjalistycznych nie może po-legać jedynie na mechanicznym przekładaniu poszczególnych wyrażeń z jednego ję-zyka na drugi, ale musi przede wszystkim precyzyjnie oddawać istotę danego terminu, konieczne jest inne podejście do interpretacji anglojęzycznych ustaleń zawartych w dokumentach sojuszniczych. Dlatego też słuszniejsze wydaje się być definiowanie dowodzenia na podstawie łącznego tłumaczenia obydwóch pojęć (Command i Con-trol).

Takie podejście przyjęli także autorzy opracowania System dowodzenia. Cz. 1: Terminologia ¹⁰. Uznali oni, że dowodzenie to: „proces, poprzez który dowódca na-rzuca swoją wolę i zamiary podwładnym oraz w ramach którego wspomagany przez swój sztab planuje, organizuje, koordynuje i ukierunkowuje działania podległych mu wojsk przez użycie standardowych procedur działania i wszelkich dostępnych środków przekazywania informacji”, ale także „dwa procesy tworzące system C2 (ang. Com-mand and Control), w ramach których ang. Command to władza nadana osobie (do-wódcy) wyznaczonej spośród stanu osobowego sił zbrojnych w celu dowodzenia, koor-dynacji i dowodzenia siłami zbrojnymi (jednostkami); natomiast ang. Control jest działalnością, poprzez którą dowódca, wspomagany przez swój sztab, organizuje, do-wodzi i koordynuje działania przydzielonych mu wojsk. Cała lub część tej władzy może być przeniesiona lub przekazana.”

Konsekwencją tego podejścia są przyjmowane ostatnio definicje, najlepiej chyba oddające istotę dowodzenia, jak np.: -

• Dowodzenie jest podstawową formą kierowania wojskami, opartą na uprawnieniu do kompleksowego kształtowania wszystkich elementów gotowości i zdolności bo-jowej w odniesieniu do bezpośrednio i pośrednio podległych żołnierzy, a więc wszechstronnego przygotowywania ich w czasie pokoju do wszelkiego rodzaju działań i do kierowania nimi podczas ich realizacji w okresie pokoju, kryzysu i wojny¹¹

¹⁰ N. Prusiński, M. Strzoda, System dowodzenia. Cz. 1: Terminologia, AON, Warszawa 2001, s. 13

¹¹ J. Michniak, Dowodzenie i łączność, AON, Warszawa 2005, s. 20.

12

• Dowodzenie to proces planowania, organizowania, przewodzenia i kontrolowania działania pododdziałów brygady oraz wykorzystania przydzielonych im zasobów dla osiągnięcia określonych celów, związanych w czasie pokoju - z przygotowa-niem, a w czasie wojny - z bezpośrednim prowadzeniem operacji (walki)¹².

Uwzględniając przyjęte założenia, w tym także wymaganą dla definicji zwię-złość, najlepszą definicją wydaje się być ta, według której:

Dowodzenie to:

proces, poprzez który dowódca narzuca swoją wolę i zamiary podwładnym oraz w ramach którego wspomagany przez swój sztab planuje, organizuje, koordynuje i ukierunkowuje działania podległych mu wojsk przez użycie standardowych procedur działania i wszelkich dostępnych środków przekazywania informacji” ¹³.

1.2. System dowodzenia

Przyjmując, że system to „wyodrębniony zbiór elementów (materialnych lub abs-trakcyjnych), wzajemnie powiązanych, rozważany jako całość z określonego punktu widzenia, mający przy tym takie właściwości, których nie posiadają jego elementy” i uwzględniając specyfikę dowodzenia, można uznać, że system dowodzenia to „zespół elementów zorganizowanych w postaci organów dowodzenia, stanowisk dowodzenia, sieci telekomunikacyjnych, sieci teleinformatycznych, stacji i samodzielnych urządzeń telekomunikacyjnych, teleinformatycznych i pocztowych sprzężonych relacjami dowo-dzenia wraz z całą infrastrukturą zabezpieczenia logistycznego i operacyjnego syste-mu, współpracujący ze sobą według przyjętych i uzgodnionych wcześniej zasad i wy-magań”¹⁴.

Ta szczegółowa definicja, wyraźnie akcentująca znaczącą rolę w systemie dowo-dzenia środków technicznych, nie jest jednak w wojsku powszechnie stosowana. Znacznie częściej spotkać się można z innym sposobem określania systemu dowodze-nia, według którego system dowodzenia to „zintegrowany system zapewniający orga-

¹² J. Wołejszo, Z. Fiołna, Dowodzenie brygadą zmechanizowaną (pancerną) w obronie, AON, Warszawa 2002, s. 6.

¹³ J. Michniak, Dowodzenie w teorii i praktyce wojsk, AON, Warszawa 2003, s. 15

¹⁴ J. Michniak, Dowodzenie i łączność, AON, Warszawa 2005, s. 28.

13

nom dowodzenia na wszystkich poziomach aktualne i właściwe dane w celu planowa-nia, dowodzenia i kontrolowania działań, obejmujący: doktrynę, procedury, struktury organizacyjne, stany osobowe, sprzęt i łączność, który zapewnia dowódcom wszystkich szczebli terminowe i wystarczające dane do planowania działań, dowodzenia nimi, ich koordynacji i nadzorowania.”¹⁵

Najbardziej czytelna wydaje się być jednak jeszcze inna definicja, stanowiąca niejako uproszczenie określenia przedstawionego powyżej. Według niej:

System dowodzenia to:

uporządkowana, zgodnie z zasadami sztuki wojennej, całość złożona z organów do-wodzenia i środków dowodzenia sprzężonych ze sobą informacyjnie i zapewniająca podejmowanie stosownych decyzji na wszystkich szczeblach organizacyjnych sił zbrojnych oraz ich sprawną, terminową i bezwzględną realizację. Obejmuje trzy komponenty: organizację dowodzenia, proces dowodzenia i środki dowodzenia¹⁶.

Organizacja dowodzenia to komponent systemu dowodzenia obejmujący ogól-ne zasady działania (doktrynę), sposób zorganizowania dowództw, relacje pomiędzy dowództwami, uprawnienia i odpowiedzialność dowództw oraz podział i strukturę funkcjonalną dowództw na stanowiskach dowodzenia.

Proces dowodzenia to zespół powiązanych ze sobą przedsięwzięć informacyj-no-decyzyjnych, realizowanych w odnoszących się do poszczególnych zadań cyklach decyzyjnych przez dowództwa rozmieszczone w sieci stanowisk dowodzenia swojego szczebla organizacyjnego, polegający na ciągłym zbieraniu i opracowywaniu informa-cji, a następnie ich przetwarzaniu w informacje decyzyjne, doprowadzane następnie w formie zadania do wykonawców.

Środki dowodzenia to zasoby techniczne i materialne wydzielone do wykorzysta-nia w systemie dowodzenia, obejmujące środki łączności, środki informatyczne (wspomagania dowodzenia), środki biurowe itp.

Tak pojmowany system dowodzenia powinien w wojskach zapewniać:

• − żywotność obiektów i środków dowodzenia;

¹⁵ N. Prusiński, M. Strzoda, System dowodzenia. Cz. 1: Terminologia, AON, Warszawa 2001, s. 80

¹⁶ Tamże, s.80

14

• − zdolność współdziałania, koordynację i synchronizację działań z innymi rodza-jami sił zbrojnych, komponentami sił zbrojnych państw sojuszniczych, administracją w kraju oraz kraju ewentualnego obszaru działań;

• − zdolność reagowania i dostosowania się do potrzeb dowodzenia w zależności od prowadzonego rodzaju działań.

1.3. Zasady dowodzenia

Dążenie do zapewnienia jak najlepszych warunków dowodzenia wojskami wy-zwoliło potrzebę podjęcia prób określenia zasad, jakimi kierować powinni się dowód-cy, aby osiągnąć oczekiwany efekt działań, zarówno własnych, jak i - przede wszyst-kim - dowodzonych wojsk. Zasady te, opracowywane teoretycznie i później wielo-krotnie weryfikowane w praktycznych działaniach, stanowią obecnie pewien zbiór ogólnych reguł postępowania, umożliwiających skuteczną realizację zadań.

Tadeusz Pszczołowski w „Małej encyklopedii prakseologii i teorii organizacji” zawarł definicję zasady, określając ją jako „ogólnie przyjęte na podstawie oczywisto-ści doświadczenia twierdzenie podające, jak jest w rzeczywistości, które może stano-wić punkt wyjścia do jakiegoś działania albo zalecać wprost, co robić a czego nie ro-bić”¹⁷. Natomiast według autorów „Nowego słownika poprawnej polszczyzny” zasada to „teza, w której treści zawarte jest prawo rządzące jakimiś procesami; podstawa, na której coś się opiera; reguła; norma postępowania uznana przez kogoś za obowiązują-cą” ¹⁸.

Definicje te stanowiły podstawę do sformułowania zasad dowodzenia, odnoszą-cych się do specyficznych warunków walki zbrojnej. W literaturze przedmiotu trudno jednak znaleźć wystarczająco precyzyjną definicję tego terminu. W książce pt. „Zasa-dy dowodzenia wojskami” zawarto bardzo ogólne określenie, stanowiące, że zasady dowodzenia to „te główne zasady, którymi powinni się kierować dowódcy i organa dowodzenia w swej praktycznej działalności, związanej z dowodzeniem podległymi pododdziałami”¹⁹. Równie ogólną definicję znaleźć można w książce pt. „Dowodzenie

¹⁷ T. Pszczołowski, Mała encyklopedii prakseologii i teorii organizacji, Ossolineum, Wrocław 1978, s. 290

¹⁸ A. Markowski (red.), Nowy słownik poprawnej polszczyzny, Wyd. naukowe PWN, Warszawa 2002, s.1310

¹⁹ D.A. Iwanow, W.P. Sawieljew, P.W. Szamański, Zasady dowodzenia wojskami, Wyd. MON, Warszawa 1975, s. 134

15

wojskami a cybernetyka”. Według jej autora, L. Kuleszyńskiego, zasady dowodzenia to „ogólne zalecenia, wytyczne i wskazówki mówiące, jak należy postępować, czym się kierować i do czego zmierzać w działalności dowódczej, aby osiągnąć dobre wyni-ki”²⁰. Najczęściej jednak spotyka się określenie, zaproponowane na początku lat sie-demdziesiątych przez Z. Gołąba i S. Korcza, według którego zasady dowodzenia to „opracowane (ustalone) teoretycznie i zweryfikowane w praktyce prawidłowości i re-guły, które określają najracjonalniejsze sposoby działalności dowódców i sztabów w kierowaniu wojskami.”²¹ Definicja ta, nieco zmodyfikowana znalazła się także w pu-blikacji akademickiej System dowodzenia. Cz. 1: Terminologia. Według jej autorów zasady dowodzenia to „opracowane teoretycznie (ustalone) i zweryfikowane w prakty-ce twierdzenia, prawidłowości i reguły, które określają najracjonalniejsze sposoby działalności dowództw podczas przygotowania i w czasie prowadzenia działań tak-tycznych (operacyjnych). Ich stosowanie bądź respektowanie umożliwia skuteczną re-alizację zadań.”²²

Podobną definicję proponuje prof. J. Michniak, który przyjmuje, że:

Zasady dowodzenia to:

grupa czynników (jak twierdzenia, reguły, prawidłowości, wytyczne, wskazówki) wy-wodzących się z tradycji dowodzenia, opracowanych teoretycznie i stosowanych w praktyce, które określają racjonalne sposoby działania dowództw podczas przygotowania i prowadzenia działań (walki, operacji)²³.

Zbiór zasad dowodzenia nie jest jednoznacznie określony. W literaturze przed-miotu występują w tym zakresie duże różnice, dotyczące zarówno rodzaju przyjętych zasad dowodzenia, jak i ich rozumienia.

W DOKTRYNIE NARODOWEJ OPERACJE POŁĄCZONE OP/01²⁴ zawarto na-stępujące zasady: jedność dowodzenia, ciągłość dowodzenia, funkcjonalny system do-wodzenia, integracja dowodzenia, decentralizacja, współpraca i wzajemne zrozumie-nie.

²⁰ L. Kuleszyński, Dowodzenie wojskami a cybernetyka, Wyd. MON, Warszawa 1976, s. 188.

²¹ Z. Gołąb, S. Korcz, Współczesne dowodzenie wojskami, Wyd. MON, Warszawa 1974, s. 47.

²² N. Prusiński, M. Strzoda, System dowodzenia. Cz. 1: Terminologia, AON, Warszawa 2001, s. 96.

²³ J. Michniak, Dowodzenie i łączność, AON, Warszawa 2005, s. 20

²⁴ DOKTRYNA NARODOWA OPERACJE POŁĄCZONE OP/01, Szt. Gen. WP, Warszawa 2002, s. 5-6. Zbiór zasad został w tym dokumencie powtórzony za zapisem zawartym w publikacji sojuszniczej AJP-01(B) Allied Joint Doctrine (MAS, Bruksela 2000, s. 4-1), będącej jego dokumentem źródłowym.

16

W publikacji sojuszniczej AJP 3.2.1.²⁵ zamieszczono pięć zasad dowodzenia: jedność dowodzenia, zaufanie, terminowe i efektywne podejmowanie decyzji i działa-nie, zdecentralizowane wykonanie oraz wzajemne zrozumienie.

Prof. A. Tomaszewski w pracy pt. Podstawowe kategorie sztuki wojennej²⁶ pro-ponuje przyjąć pięć następujących zasad dowodzenia: jedność dowodzenia, jednooso-bowość dowodzenia, ciągłość dowodzenia, operatywność dowodzenia oraz skrytość dowodzenia.

Najnowsza propozycja²⁷, przedstawiona przez prof. J. Michniaka, obejmuje ze-staw sześciu zasad: jedność dowodzenia, ciągłość dowodzenia, struktura dowodzenia, integracja dowodzenia, decentralizacja dowodzenia oraz dowodzenie przez określenie celu działania²⁸.

Przedstawione powyżej zestawy zasad dowodzenia, pochodzące z opracowań na-ukowych i dydaktycznych, stanowiły podstawę do sformułowania zasad dowodzenia obowiązujących w Wojskach Lądowych SZ RP. I tak

W Regulaminie Działań Wojsk Lądowych wyróżnia się trzy następujące

zasady dowodzenia:

• jednoosobowość dowodzenia,

• jednolitość dowodzenia;

• dowodzenie przez określenie celu działania.

Jednocześnie dodaje się jednak, że dowodzenie wojskami powinno być trwałe, ciągłe, operatywne i skryte²⁹.

1.4. Wymagania dowodzenia

Terminem pokrewnym z „zasadami dowodzenia” są „wymagania dowodzenia”. W „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny” zapisano, że wymagania to „normy, warunki lub zespoły warunków, którym ktoś lub coś musi odpowiadać; postulaty, żą-dania”³⁰.

²⁵ AJP 3.2.1. Command and Control of Land Forces, MAS, Bruksela 2001, s. 2-5

²⁶ A. Tomaszewski (red.), Podstawowe kategorie sztuki wojennej, AON, Warszawa 1996, s. 321

²⁷ J. Michniak, Dowodzenie w teorii i praktyce wojsk, AON, Warszawa 2003, s. 17

²⁸ Dowodzenie przez określenie celu działania jest jednym ze sposobów realizacji funkcji dowodzenia i jako takie powinno być uznawane raczej nie jako za zasadę, a za technikę dowodzenia.

²⁹ REGULAMIN DZIAŁAŃ WOJSK LĄDOWYCH, Dowództwo Wojsk Lądowych, Warszawa 1999, s. 49

³⁰ A. Markowski (red.), Nowy słownik poprawnej polszczyzny, Wyd. naukowe PWN, Warszawa 2002, s.1216

17

Konsekwentnie więc:

Wymagania dowodzenia to całokształt warunków, wskaźników, wielkości i oczeki-wań, którym powinno odpowiadać i do których należy dostosowywać dowodzenie.

W odróżnieniu od zasad dowodzenia, których przestrzeganie umożliwia osią-gnięcie najlepszych efektów działań bojowych, bez spełnienia wymagań dowodzenia dowodzenie nie jest w ogóle możliwe.

W literaturze przedmiotu spotkać można kilka różnych zestawów proponowa-nych wymagań dowodzenia.

W opublikowanej w połowie lat 60-tych instrukcji „Służba sztabów ogólnowoj-skowych”³¹ zamieszczono cztery następujące wymagania (wymogi) dowodzenia: wy-soki poziom wyszkolenia oficerów, właściwa organizacja pracy, operatywność i do-kładność pracy.

W publikacji akademickiej pt. „Dowodzenie w działaniach taktycznych wojsk lą-dowych”³² przedstawiono cztery inne wymagania dowodzenia: elastyczność dowo-dzenia, stała gotowość do dowodzenia, zapewnienie wojskom warunków do osiągnię-cia celu oraz bogactwo informacji.

Inni autorzy, W. Kulma i J. Mazurkiewicz³³, proponują sześć następujących wy-magań stawianych dowodzeniu: niezawodność, żywotność, ruchliwość, bezawaryj-ność, regeneracja i gotowość.

Inaczej do problemu podchodzi prof. J. Michniak, który wymagania dowodzenia odnosi do czterech następujących obszarów funkcjonalnych³⁴:

• 1. tworzenia struktur organizacyjnych,

• 2. proceduralnego,

• 3. cech osobistych dowódców i personelu dowództwa,

• 4. technicznego.

W zakresie tworzenia struktur konieczne jest zachowanie jednolitych (albo przy-najmniej wystarczająco podobnych) struktur organizacyjnych organów dowodzenia. Musi to zapewnić przede wszystkim bezbłędne adresowanie informacji przekazywanej

³¹ Służba sztabów ogólnowojskowych, Wyd. MON, Warszawa 1966, s. 23

³² S. Piotrowski, Dowodzenie w działaniach taktycznych wojsk lądowych, AON, Warszawa 1995, s. 32

³³ W. Kulma, J. Mazurkiewicz, System dowodzenia i łączności związku taktycznego, AON, Warszawa 1996, s. 8

³⁴ J. Michniak, Dowodzenie w teorii i praktyce wojsk, AON, Warszawa 2003, s. 17

18

w różny sposób pomiędzy poszczególnymi elementami funkcjonalnymi organów do-wodzenia.

W obszarze proceduralnym niezbędne jest zapewnienie jednolitego rozumienia przekazywanych danych, wyrażanych zwykle w standaryzowanej lub nawet uprosz-czonej formie (np. w postaci ustalonych wzorów dokumentów czy też skrótów, akro-nimów, znaków taktycznych, symboli itp.). Dlatego też konieczne jest standaryzowa-nie wszystkich elementów wykorzystywanych w procesie dowodzenia. Realizowane jest to zwykle poprzez konsekwentne stosowanie ustaleń, przyjętych w ramach okre-ślonej struktury organizacyjnej³⁵.

Wymagania personalne (dotyczące indywidualnych cech dowódców) są chyba najbardziej skomplikowane. Dotyczą one predyspozycji pychofizycznych osób spra-wujących dowodzenie. Jak bowiem uczy doświadczenie, nie każdy może być dobrym dowódcą. Do skutecznego dowodzenia potrzeba osoby stanowczej, konsekwentnej, przejawiającej inicjatywę i gotowej w każdej chwili wziąć odpowiedzialność za swoje postanowienia.

Skuteczne dowodzenie uzależnione jest także od możliwości zawartych w czwar-tym obszarze wymagań, dotyczącym technicznych możliwości sprawowania funkcji dowódczych. W tym zakresie niezbędne jest zapewnienie odpowiedniej ciągłości, prędkości i wierności przekazywania informacji, a także bezwarunkowej żywotności systemu dowodzenia. Wymagania te w warunkach współczesnych działań bojowych nabierają szczególnego znaczenia.

Przedstawione powyżej propozycje nie stanowią jednak wykładni do działania. Jest nią natomiast niewątpliwie zapis zawarty w obowiązującym dokumencie o zna-czeniu normatywnym. Dlatego:

zgodnie z Regulaminem Działań Wojsk Lądowych:

„...dowodzenie wojskami powinno być trwałe, ciągłe, operatywne i skryte”³⁶.

Znaczenie wymagań dowodzenia w ostatnich latach bardzo wyraźnie wzrasta. Coraz częściej okazuje się, że wymagania dowodzenia, warunkujące funkcjonowanie dowodzenia w ogóle, podniesione są na tak wysoki poziom, że w swoim zakresie po-

³⁵ W przypadku działań narodowych lub sojuszniczych ustalenia są oczywiste, natomiast w warunkach działań wielonarodowych (ale nie sojuszniczych) konieczne jest zawsze przyjęcie jednoznacznych rozwiązań i konse-kwentne ich stosowanie w czasie planowania i prowadzenia działań.

³⁶ Regulamin Działań Wojsk Lądowych, Dowództwo Wojsk Lądowych, Warszawa 1999, s. 49

19

jęciowym zbliżają się do zasad dowodzenia, decydujących przecież nie o istnieniu, ale o jakości dowodzenia. Skłania to do szczególnej uwagi, gdyż wymagania dowo-dzenia muszą być spełnione, natomiast zasady dowodzenia uwzględniane być powin-ny. O ile więc w pewnych, wyjątkowych sytuacjach niektóre zasady dowodzenia mo-gą nie być uwzględniane, o tyle wymagania dowodzenia w realizowaniu funkcji do-wódczych muszą być odzwierciedlone zawsze.

1.5. Relacje dowodzenia

Dowodzenie opiera się na ciągłej wymianie informacji pomiędzy wszystkimi uczestnikami procesu dowodzenia. Wymaga to utrzymywania w strukturze dowodze-nia sieci odpowiednich powiązań, pozwalających na nie zakłócony przepływ informa-cji pomiędzy poszczególnymi komórkami funkcjonalnymi, zarówno w ramach kon-kretnego, pojedynczego stanowiska dowodzenia, jak i w zakresie szerszym, obejmują-cym system stanowisk dowodzenia danego szczebla czy nawet całej, wieloszczeblowej struktury organizacyjnej. Powiązania tego typu, oznaczające wszelki związek lub za-leżność (stosunek) między dwoma (lub więcej) podmiotami lub przedmiotami danego rodzaju, pojęciami, wielkościami itp., nazywane są relacjami³⁷. W przypadku szcze-gólnym, gdy podmiotami są uczestnicy procesu dowodzenia, można mówić o rela-cjach dowodzenia.

W ramach poszczególnych relacji dowodzenia przekazywane są różne rodzaje in-formacji, które w zależności od ich charakteru, można ująć w dwie grupy:

• − informacje dyrektywne - zawierające w swojej treści polecenie wykonania określonych zadań;

• − informacje deskryptywne - zawierające jedynie wiadomości dotyczące okre-ślonej sytuacji.

Rodzaj przekazywanych informacji może, ale nie musi, stanowić o charakterze relacji dowodzenia. Informacje dyrektywne mogą być bowiem przekazywane wyłącz-nie w relacjach służbowych (hierarchicznych, rozkazodawczych), wynikających z podległości służbowej. W ramach tych relacji przekazywane są zadania (tylko pod-władnym, czyli „w dół”) oraz meldunki wynikające z realizacji przedsięwzięć procesu

³⁷ Zob. Nowa encyklopedia powszechna PWN, Wyd. Naukowe PWN

20

dowodzenia (do przełożonych, czyli „w górę”). Natomiast pomiędzy osobami funk-cyjnymi wewnątrz konkretnego organu dowodzenia lub w zakresie wymiany informa-cji w ramach specjalności, uzupełnianiem potrzebnych informacji pomiędzy specjal-nościami na tym samym poziomie lub pomiędzy różnymi szczeblami z pominięciem przełożonych, funkcjonują relacje funkcjonalne (współdziałania, koordynowania i synchronizowania).

Stosując kryterium kierunku przepływu informacji w relacji „organ dowodzenia - otoczenie (środowisko)”, wyróżnić można następujące rodzaje więzi informacyjnych:

• − wewnętrzne - związane z wytwarzaniem i przekazywaniem informacji we-wnątrz danego organu dowodzenia;

• − zewnętrzne - związane z przekazywaniem informacji (wytworzonych lub ze-branych) poza dany organ dowodzenia.

Zauważyć należy, że zewnętrzne więzi informacyjne danego organu dowodzenia mogą być więziami wewnętrznymi jego nadrzędnego szczebla dowodzenia.

Przedstawione powyżej rodzaje relacji dowodzenia skupione są wokół dwóch komponentów systemu dowodzenia - organizacji dowodzenia i procesu dowodzenia. Z trzecim komponentem tego systemu, środkami dowodzenia, związane są natomiast relacje łączności, określające techniczne sposoby i możliwości transportu danych po-między uczestnikami procesu dowodzenia.

Aby obraz relacji dowodzenia był w miarę kompletny, wspomnieć należy także o nieco innym znaczeniu terminu „relacje dowodzenia”. W literaturze przedmiotu spo-tkać można stwierdzenia, że relacje dowodzenia to „zakresy uprawnień i odpowie-dzialności dowódców wobec podległych im wojsk”³⁸. W tej sytuacji, w ramach na-szych narodowych relacji dowodzenia, wyróżnia się wzmocnienie i wsparcie.

Wzmocnienie to „...(siły) wydzielone zwykle ze składu innych jednostek organi-zacyjnych i przydzielone na okres wykonania określonego zadania innemu dowódcy, który wykorzystuje je zgodnie z własną decyzją, stawiając im konkretne zadnia...” ³⁹. Natomiast wsparcie to „...działanie na korzyść (...) oddziału (…) wykonującego okre-

³⁸ Zob. np. J. Kręcikij, Ustalenia standaryzacyjne Sojuszu Północnoatlantyckiego w wybranych obszarach do-wodzenia, AON, Warszawa 2001, s. 20

³⁹ Leksykon wiedzy wojskowej, Wyd. MON, Warszawa 1979, s. 505

21

ślone zadanie (…) siłami i środkami (…) będącymi w dyspozycji dowódcy jednostki wspierającej …”⁴⁰.

W strukturach sojuszniczych funkcjonują inne terminy określające zakresy uprawnień i odpowiedzialności dowódców. Są to:

• − Full Command - dowodzenie pełne (całkowite);

• − Operational Command (OPCOM) - dowodzenie operacyjne;

• − Operational Control (OPCON) - kontrola operacyjna;

• − Tactical Command (TACOM) - dowodzenie taktyczne;

• − Tactical Control (TACON) - kontrola taktyczna.

Opisane one zostały w rozdziale 2.

1.6. Możliwości bojowe

Możliwości bojowe wynikają głównie z ilości oraz rodzaju sił i środków pozosta-jących na wyposażeniu batalionu (zmechanizowanego, czołgów). W obronie możli-wości bojowe traktowane jako potencjał bojowy danego szczebla organizacyjnego wojsk lądowych, pozwalają określić jakie zgrupowanie przeciwnika może być po-wstrzymane przez broniący się oddział (pododdział).

POTENCJAŁ BOJOWY jest liczbą niemianowaną, która jest sumą iloczynów ilości posiadanych środków walki i ich współczynników jakościowych. Służy głównie do obliczania jakościowo-ilościowego stosunku sił, jaki uzyska pododdział, oddział, związek taktyczny w konfrontacji z określonym zgrupowaniem wojsk przeciwnika⁴¹. Do określenia potencjału bojowego korzystamy z całej gamy współczynników, po-śród których można wyróżnić, np. parametry taktyczno-techniczne uzbrojenia i sprzę-tu bojowego, odporność wojsk na uderzenia przeciwnika. Należy więc stwierdzić, że potencjał bojowy jest uniwersalną miarą jakościowo-ilościową, która z pewnym uproszczeniem pozwala na porównanie różnych typów broni i uzbrojenia, a nawet ca-łych związków taktycznych. Jest to możliwe głównie poprzez uwzględnienie ich efek-tywności bojowej, rozumianej jako zdolność do rażenia sił przeciwnika. W celu uzy-skania porównywalnych wartości poszczególnych rodzajów uzbrojenia przyjmuje się

⁴⁰ Tamże, s. 495

⁴¹ Z. Galewski , Czynniki...,.Warszawa 1986.

22

miarę standardową w postaci kalkulacyjnej jednostki uzbrojenia, która odpowiada możliwościom czołgu T-55 (wartość 1,0)⁴².

Potencjał bojowy będzie więc sumą iloczynów poszczególnych rodzajów uzbro-jenia i sprzętu bojowego, znajdującego się na wyposażeniu pomnożonych przez od-powiadające im współczynniki jakościowe.

Możemy go obliczyć za pomocą wzoru:

P_B =N x W

P_B - potencjał bojowy

N - ilość sprzętu danego rodzaju

W - współczynnik (danego środka)

Definicję potencjału bojowego możemy zastąpić wartością bojową, która w ob-liczeniach jest dokładniejszą metodą. Ponieważ za wartość bojową (użytkową, walory bojowe, użytkowe, jakościowe i inne), przyjmujemy wypadkową wszystkich cech ba-danego sprzętu, a więc parametrów taktyczno-technicznych, niezawodności, trwałości, rozwiązań technologicznych oraz zdolność do wykonywania różnych zadań bojowych niezależnie od warunków terenowych i atmosferycznych⁴³.

Możemy ją obliczyć za pomocą wzoru:

W_B =N x W

W_B - wartość bojowa

N - ilość sprzętu danego rodzaju

W - współczynnik (danego środka)

Przy określaniu potencjału bojowego pododdziałów (batalion zmechanizowa-ny/bz/, batalion czołgów/bcz/) bierzemy pod uwagę wyposażenie oraz struktury znaj-dujące się obecnie w wojskach lądowych SZ RP.

⁴² W. Kaczmarek , Brygada zmechanizowana /pancerna/ w obronie i natarciu, Warszawa 1995, s. 11.

⁴³ Uniwersalna metodyka oceny wartości bojowej uzbrojenia oraz potencjału bojowego związków taktycznych i operacyjnych sił zbrojnych, Warszawa MON, 1993, s. 5.

23

Podstawową siłę bojową batalionu czołgów stanowią, kompanie czołgów; bata-lionu zmechanizowanego, kompanie zmechanizowane i kompania wsparcia.

Bataliony zmechanizowane, czołgów to podstawowe jednostki kalkulacyjne. Przeznaczone są one do wykonywania zasadniczych zadań bojowych, na nich spo-czywa główny ciężar ich realizacji.

Na podstawie struktury oraz wyposażenia dokonano sumarycznego obliczenia potencjału bojowego (P_B) batalionu czołgów:

P_B (bcz na T-72M) =30 x 2.15⁴⁴= 64,2

Dla porównania przedstawiono potencjał bojowy batalionu czołgów wyposażo-nego w czołgi PT-91, niemieckiego batalionu czołgów wyposażonego w czołgi LE-OPARD-2⁴⁵ oraz rosyjskiego batalionu czołgów wz.1989⁴⁶.

P_B (bcz na PT-91) =30 x 2,25= 67,5

P_B (bcz na LEOPARD-2) =53 x 2,30= 121,9

P_B (bcz rosyjski wz.1989) =30 (T-80)x2,25 + 10 (BWP-3)x0,80 + 8 (122mm GOŹDZIK)x0,81 + 9 (ppk AT-5 Spandrel)x0,91 = 67,5+8+6,48+8,19= 90,17

W kolejnym przykładzie przy obliczaniu potencjału bojowego zastosowano war-tość bojową. Dla pododdziałów czołgów, które po obliczeniach przedstawia się nastę-pująco⁴⁷:

W_B(bcz na T-72M) =30 x 225,49= 6764,7

W_B(bcz na PT-91) =30 x 230,40⁴⁸= 6912

W_B (bcz na LEOPARD-2) =53 x 235,42= 12477,26

⁴⁴ Współczynniki pobrano z podręcznika, Podstawowe kalkulacje operacyjno-taktyczne, Warszawa, MON 1988, s.32.

⁴⁵ Niemiecki bcz o strukturze, kdow, 4xkcz

⁴⁶ Rosyjski batalion czołgów wz 1989 posiada następującą strukturę: 3xkcz, kz, bas,bmoź,kppanc,plr, plsap, plplot, opracowano na podstawie Witkowski Igor, Czołgi 94,Warszawa ,WIS 1994, s.329.

⁴⁷ Współczynniki pobrano z Uniwersalnej metodyki oceny wartości bojowej uzbrojenia..., Tabela I-11, I-12 s. 45-46.

⁴⁸ Z powodu braku współczynnika przyjęto aplikacyjny pomiędzy czołgiem T-72 a LEOPARDEM-2

24

W_B (bcz rosyjski wz.1989) =30 (T-80) x 297,19 + 10 (BWP-3) x 876,23 + 8 (122mm GOŹDZIK) x 161,92 + 9 (ppk AT-5 Spadrel) x 55,71 = 8915,7 + 8762,3 + 1295,36 + 501,39 = 19474,75

W podobny sposób jak przy obliczaniu potencjału bojowego bcz możemy do-konać obliczeń P B oraz W B bz i bpz.

P_B (bz) = 30(BWP-1) x 0,80⁴⁹ + 6(M-120mm) x 0,65 = 24 + 3,9 = 27,9

P_B (bpz) = 4 (PPK FAGOT) x 0, 62⁵⁰= 2,48

Dla porównania P_B polskiego bz dokonamy obliczeń P_B niemieckiego batalionu zmechanizowanego⁵¹, oraz rosyjskiego batalionu zmechanizowanego wz.1989⁵².

P_B (bz na BWP MARDER) = 53(BWP MARDER) x 0,45⁵³ + 6(M-120mm) x 0,65= 23,85 + 3,9 = 27,75

P_B (bz rosyjski wz.89) = 30(BWP-1(2)) x 0,85⁵⁴ + 10(T-80) x 2,30 + 8(122lub152mm haubic samobieżnych) x 0,71 + 6(M-120mm) x 0,65 + 9(ppk AT-5) x 0,73 = 25,5 + 23 + 5,68 + 3,9 + 6,57 = 64,65

Obliczanie wartości bojowej tych samych struktur bz przedstawia się następują-co⁵⁵:

W_B (bz na BWP-1) = 30 x 48,92 + 6 x 33,88 + 30(RPG-7) x 0,23 = 1467,6 + 203,28 + 6,9 = 1677,78

W_B (bz na BWP MARDER-2) = 53(BWP MARDER-2) x 53,94 + 6(M-120mm) x 93,90 + 53(Carl-Gustav) x 0,24= 2858,82 + 563,4 + 12,72 = 3434,94

W_B (bz rosyjski wz.89) = 30(BWP-1(2)) x 48,92 + 10(T-80) x 297,19 + 8(122lub152mm haubic samobieżnych) x 210,52 + 6(M-120mm) x 33,88 + 9(ppk AT-5) x 2,60 + 30(RPG-7) x 0,23 = 1467,6 + 2971,9 + 1684,16 + 203,28 + 23,4 = 6350,34

⁴⁹ Tabela 5, Podstawowe kalkulacje operacyjno-taktyczne, Warszawa, MON 1988, s.32.

⁵⁰ Tamże, s.32.

⁵¹ Niemiecki bz o strukturze. kdow, 4xkz

⁵² Rosyjski batalion czołgów wz 1989 posiada następującą strukturę: 3xkz, kcz, bas, bmoź, kppanc, plr, plsap, plplot, Witkowski Igor, Czołgi 94,Warszawa WIS 1994, s.328.

⁵³ Tabela 5, Podstawowe kalkulacje operacyjno-taktyczne, Warszawa, MON 1988, s.32.

⁵⁴ Tamże, s.32.

⁵⁵ Współczynniki pobrano z Uniwersalnej metodyki oceny wartości bojowej uzbrojenia...., Tabela I-11, I-12 s. 45-46.

25

Dokonując obliczeń P_B - potencjału bojowego lub W_B - wartości bojowej należy pamiętać, iż przy obliczaniu tych obu wartości należy dokonywać obliczeń w każdym przypadku stosując tą samą metodę i współczynniki.

Przykład:

Obronę prowadzi bcz wyposażony w czołgi LEOPARD-2 (posiada na wyposa-żeniu 53 czołgi). Po stronie przeciwnej natarcie prowadzi zgrupowanie taktyczne skła-dające się z bcz (wyposażonego w czołgi 53xLEOPARD-1A4) oraz bz (wyposażonych w 30xBWP-1 i baterię moździerzy 6x120 mmM) oraz baterii samobieżnej H 122 mm „GOŹDZIK”. Oblicz stosunek sił ilościowo-jakościowy?

1. Po stronie własnej:

czołgi 53 LEOPARD-2 x 2,30 =121,9

artyleria = 0

2. Po stronie przeciwnej

czołgi 53 LEOPARD-1A4 x 53 + 30 BWP-1 x 0,80 = 79.5 + 24 = 103,5

artyleria: 6 samobieżnych haubic 122 mm x 0,81 + 6 120 mm M x 0,65 = 4,86 + 3,9 = 8,79

3. Ilościowo-jakościowy stosunek sił:

czołgi i BWP - 121,9 : 103,5 = 1,17 : 1

artyleria - 0 : 8,79 = 1 : 8,79

Ilościowo-jakościowy stosunek sił wynosi: w czołgach i BWP 1,17:1 na korzyść wojsk własnych w artylerii 1:8,79 na korzyść wojsk przeciwnych.

MOŻLIWOŚCI OGNIOWE oznaczają zdolność do wykonania w określonym czasie typowych zadań ogniowych, używając wydzielonej ilości amunicji. Są one w pewnym sensie pochodną posiadanego potencjału bojowego, gdyż te dwie kategorie wzajemnie się warunkują. Dla ogólnego zobrazowania możliwości ogniowych bata-lionu najbardziej reprezentatywnym i powszechnie stosowanym wskaźnikiem jest zdolność załamania nacierających zgrupowań czołgów i BWP przeciwnika przez wła-sne środki przeciwpancerne. Określa się to sumując iloczyny posiadanych własnych środków przeciwpancernych i odpowiadających im współczynników skuteczności. Możliwości te wyraża się w oczekiwanej liczbie czołgów obliczeniowych których na-tarcie może być załamane z prawdopodobieństwem 90% (P = 0,9)

26

Możemy przedstawić to za pomocą wzoru:

M_o = N x W

M_O - możliwości ogniowe

N - ilość sprzętu danego rodzaju

W - współczynnik skuteczności środków przeciwpancernych⁵⁶

Oczywiście ilość ta jest zmienna i zależy przede wszystkim od typu sprzętu, w który będą wyposażone wojska przeciwnika (im większa jego skuteczność, tym mniejsze możliwości ogniowe). I tak np. dla odparcia natarcia przeciwnika wyposa-żonego w czołgi T-55 i BWP otrzymany wynik mnożymy przez współczynnik 0,7, a dla przeciwnika wyposażonego w czołgi T-72, Leopard-2, M-1ABRAMS, T-80 wy-nik obliczeń dzielimy przez 2⁵⁷.

Zasadniczy komponent środków ogniowych pododdziału, oddziału lub związku taktycznego stanowią środki przeciwpancerne, które są wykorzystywane w walce bez-pośredniej i w zasadniczej mierze decydują o rezultacie działań. Ze względu na ich właściwości taktyczno-techniczne głębokość oddziaływania ogniowego tych środków wahać się będzie w granicach 2-3 km. Możliwości ogniowe środków przeciwpancer-nych wyrażają się w sumie iloczynów ilości zaangażowanych środków przez współ-czynniki ich skuteczności. Współczynniki są wartościami stałymi. Zmienna jest nato-miast ilość środków zaangażowanych w walce.

Tabela 1. Możliwości ogniowe

Rodzaj	Rodzaj		IIlość		Współczynnik skutecz. śr. ppanc *				Razem
pododdziału		sprzętu		bez zakłóceń		z zakłóceniami		bez zakłóceń		z zakłóceniami
bcz	PT-91		30		2,5				75
bz	BWP-1		30		1,2		1.0		36		30

Żródło: opracowanie własne

* współczynniki przyjęto dla rodzajów czołgów M-1, Leopard-2, Chalenger, T-80

⁵⁶ Podstawowe kalkulacje..., Tabela 8, s. 37.

⁵⁷ Użycie wojsk rakietowych i artylerii w operacji i walce. Część I, Warszawa, AON 1995,s. 64.

27

Możliwości ogniowe szwadronu kawalerii powietrznej przedstawiają się nastę-pująco⁵⁸:

-szkpow do jednego wylotu zabiera ze sobą 80 przeciwpancernych pocisków kierowanych, 200 pocisków niekierowanych 80 mm z głowicami kumulacyjnymi, w tym część do 50% może być wyposażona w podpociski (do czterech sztuk) samona-prowadzające na cel. Jeśli będzie miał zapewnioną dobrą osłonę na ziemi, sprawne wsparcie logistyczne, może wyeliminować z walki na około 100 czołgów i transporte-rów w jednym wylocie. W pełnym reżimie działania (trzy wyloty), ta liczba będzie rosła. Uwzględniając straty własne, uśrednione do 20% sprzętu latającego na wylot daje to następujące możliwości:

• − pierwszy wylot ~ 10 śmigłowców niszczy 80 czołgów (trop);

• − drugi wylot ~ 8 śmigłowców niszczy 65 czołgów (trop);

• − trzeci wylot ~ 6 śmigłowców niszczy 40 czołgów (trop).

Łącznie w ciągu trzech wylotów szkpow tracąc około 50% swojego stanu może zniszczyć - 185 obiektów opancerzonych.

Określenie możliwości ogniowych w postaci danych liczbowych nie daje ich pełnego obrazu. Wymagane jest ponadto ustalenie, jakiemu zgrupowaniu przeciwnika mogą się przeciwstawiać wojska własne prowadzące walkę w głównym rejonie obro-ny.

Aby określić rzeczywiste możliwości załamania natarcia sił przeciwnika należy porównać dwie wielkości:

• − sumaryczne możliwości ogniowe wojsk walczących prowadzących obronę w niszczeniu środków pancernych przeciwnika;

• − ilość czołgów i wozów bojowych występujących w składzie nacierające-go zgrupowania przeciwnika wyrażonych w czołgach przeliczeniowych.

Możliwości ogniowe może podnieść minowanie manewrowe, które znacznie ograniczy manewrowość wojsk potencjalnego przeciwnika. Opóźniając ich wycho-dzenie na nakazane rubieże może uniemożliwić wykonanie zadania. Możliwości środ-ków inżynieryjnych wyrażają się w oczekiwanej liczbie rażonych wozów bojowych na założonym polu minowym. W oddziale ogólnowojskowym do wykonania minowania

⁵⁸ S. Korzeniowski, Działania taktyczne pułku kawalerii powietrznej, Warszawa 1996, s 35.

28

manewrowego może być wykorzystany plmin z ksap brygady jako OZap, którego możliwości bojowe przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Możliwości minowania OZap brygady

Podod-dział	Jednostka minowa-nia /miny w szt./	Przydział jednostek minowania na dzień walki /szt/	Możliwości zaminowania z jednej jednostki minowania /km/	Możliwości zaminowania z dwóch jednostek minowania /km/	Gęstość pola mi-nowego	Czas założenia pola minowe-go z 1 j.m. /min/	Czas założenia pola minowe-go z 2 j.m /min/	Prawdopodo-bieństwo raże-nia czołgów na polu minowym
plmin	450	2	0,6	1,2	0,75	20	100	0,72

Źródło: opracowano na postawie: W. Skorynin, Możliwości bojowe dywizji zmechanizowanej w natarciu na doraźnie zorganizowaną obronę wojsk Bundeswehry. Praca dyplomowa, Warszawa 1989.

Z danych zawartych w tabeli 2. wynika, że OZap wykorzystując dwie jednostki minowania może zaminować pas natarcia około 1,5 kompanii, co przy prawdopodo-bieństwie rażenia 0,72 może pozwolić zniszczyć około 13 wozów bojowych przeciw-nika⁵⁹.

MOŻLIWOŚCI MANEWROWE określają zdolność pododdziału (oddziału) do wykonania sprawnego manewru zarówno ogniem jak i elementami ugrupowania bojowego. Sprawność manewru ogniem, jego ześrodkowania czy przeniesienia zależy głównie od szybkiego przepływu informacji, umiejętności dowódców oraz stopnia wyszkolenia żołnierzy⁶⁰. Są to czynniki niematerialne, które stosunkowo trudno obli-czyć i przedstawić przez wielkości zmierzalne (np. minuty, sekundy). Dlatego też wielkości te są wielkościami uśrednionymi, uzyskanymi na podstawie prowadzonych badań w czasie ćwiczeń z wojskami. Natomiast możliwości manewrowe elementów ugrupowania bojowego to przede wszystkim zdolność do wykonania marszów po dro-gach i na przełaj, w różnych warunkach pogodowych i w różnych porach doby. W trakcie obliczania możliwości manewrowych poszczególnych elementów ugrupo-wania możemy posłużyć się algorytmem przedstawionym na rysunku 1.1.

⁵⁹ W. Skorynin, Możliwości bojowe dywizji zmechanizowanej w natarciu na doraźnie zorganizowaną obronę wojsk Bundeswehry. Praca dyplomowa, Warszawa 1989, s 34.

⁶⁰ Działania taktyczne wojsk lądowych, ..., s 49.

29

Źródło: opracowanie własne

Rys. 1.1. Algorytm określania możliwości manewrowych elementów ugrupowania

Całkowity czas manewru pododdziału będzie składał się z następujących elemen-tów:

• − czasu niezbędnego na zwinięcie pododdziału;

• − czasu potrzebnego na przemieszczenie pododdziału do nakazanego rejonu (rubieży);

• − czasu niezbędnego na rozwinięcie obiektu w nowym rejonie (na rubieży).

Oceniając możliwości manewrowe pododdziałów zmechanizowanych i czołgów (zgrupowań batalionowych), zgodne z przyjętym algorytmem, ich analizy charaktery-zują wskaźniki czasowe odnoszące się do wyjścia z walki i wycofania pododdziałów na kolejne pozycje opóźniania lub obrony.

Najbardziej dogodnym momentem do wykonania takiego manewru jest okres bezpośrednio następujący po odparciu uderzenia potencjalnego przeciwnika, gdyż mu-si on uporządkować swoje ugrupowanie w celu wznowienia działań. Sam manewr po-winien być wykonany w taki sposób, aby przeciwnik nie zorientował się co do nasze-go zamiaru. Z reguły wycofanie będzie wykonywane pododdziałami w sile około

30

kompanii. Pododdziały mogą znaleźć się poza zasięgiem podstawowych środków przeciwpancernych przeciwnika (w odległości 3 km) po upływie⁶¹:

• − pododdziały piechoty -12 minut;

• − pododdziały czołgów - 11,5 minuty.

Oznacza to, że pozostałe siły batalionu znajdą się w odległości 3 km po kolej-nych 12 minutach. W ten sposób batalion całością sił znajdzie się na wyznaczonej ru-bieży po upływie 24 minut. Przy założeniu, że odległość między poszczególnymi po-zycjami wynosi 8-10km, to wówczas pododdziałom pozostanie do przebycia jeszcze 5-7 km. Uwzględniając tempo przemieszczania wynoszące 25 km/h ostatni podod-dział osiągnie nowe stanowiska po kolejnych 12-17 minutach. Dodając do tego czas potrzebny na zajęcie stanowiska 4 minuty, uzyskamy łączny czas 40-45 minut jaki potrzebować będą siły główne każdego batalionu, aby znaleźć się na kolejnej pozycji. Oczywiście czasem jakim będą dysponowały pododdziały brygady po zajęciu kolejnej pozycji uzależniona będzie od terminu, w którym przeciwnik wznowi natarcie i tempa jego działań. Rozpatrując możliwości manewrowe pododdziałów należy brać pod uwagę rolę zasadzek w obniżaniu tempa natarcia przeciwnika. Czas zorganizowania zasadzki przez pododdziały ogólnowojskowe wynosi: pluton zmechanizowany-11 minut; pluton czołgów-9,5 minut. W rozważaniach problemów szczegółowych uwzględniony powinien być cel nadrzędny określający rolę danego pododdziału w prowadzeniu walki.

⁶¹ R. Ciesielski, Możliwości prowadzenia działań przez oddziały wydzielone w pasie przesłaniania, Warszawa

---