MERKANTYLIZM
Merkantylizm wskazywał na konieczność rozwoju przemysłu, jak również na źródła bogactwa państwowego, które oparte są na bogactwie jednostki, na dodatnim bilansie płatniczym oraz na protekcjonizmie celnym. Na gruncie idei merkantylizmu ukształtowały się także zalążki konstrukcji zwartego systemu podatkowego.
Do autorów nurtu merkantylistycznego, którzy w swoich dziełach zwracali uwagę na problematykę podatkową, zaliczyć można Sebastiana de Vaubana oraz Jean Bodina we Francji, Williama Petty'ego i Tomasza Hobbesa w Anglii.
Sebastian de Vauban w dziele Dixieme royale krytykował system podatkowy Francji ze względu na nadmiernie rozwinięty fiskalizm, skorumpowany aparat poborców podatkowych oraz dysproporcje w obciążaniu poszczególnych warstw społecznych. Podatki najbardziej obciążały najuboższych, a bogatszych obywateli obejmowały liczne zwolnienia podatkowe.
Autor ten, opracował również projekt reformy systemu podatkowego. Był propagatorem zastąpienia niektórych podatków i świadczeń, jak np. podatek gruntowy i cła wewnętrzne, innym podatkiem dochodowym o charakterze powszechnym. Podatek ten nazwał dieme royale, czyli dziesięciną królewską. Stawka proponowanego podatku miała być proporcjonalna, pobierana od całości dochodów w wysokości od 5 do 10%. Za celowe uważał również zachowanie podatku od dóbr luksusowych oraz podatku pośredniego płaconego od soli w wysokości nie przekraczającej 10%. Autor spotkał się jednak z ostrą krytyką, dzieło zaś nie znalazło zastosowania w praktyce. Nowatorska i postępowa teoria zupełnie nie zainteresowała zacofanych instytucji skarbowych we Francji.
Innym przedstawicielem Francji w okresie merkantylizmu był Jean Bodin, który w 1584 roku opublikował De Republica libri sex, w którym usystematyzował rodzaje dochodów skarbu państwa. Podatki traktował jako źródło uzupełniające dochodów skarbu państwa w sytuacji wyższej konieczności, np. wojny. Niechętny stosunek autora do podatków prawdopodobnie można tłumaczyć ich rozbudowanym fiskalizmem.
Z kolei William Petty był zwolennikiem poglądów mówiących, iż podatki powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich obywateli. Jego zdaniem opodatkowanie powinno być bardziej nastawione na tych, którzy spożywają i wynikają więcej, a tym samym otrzymują większą opiekę od państwa. Uważał również, że dla interesu państwa dobrą formą opodatkowania jest ta, którą trudniej uniknąć podatnikowi.
Tomasz Hobbes twierdził, że państwo dla zapewnienia realizacji wyższych celów publicznych musi mieć zapewnione dochody, czemu służą również podatki. Sprawiedliwy system podatkowy charakteryzuje się według niego podatkami pośrednimi. Forma podatków pośrednich pozwala na opodatkowanie według spożycia oraz zdolności płatniczej podatników.
W Polsce myśl merkantylistyczna rozwijała się w dniach „złotej wolności szlacheckiej”, rozprzężenia politycznego, prywaty szlacheckiej i magnackiej. Teorie wpływowej części społeczeństwa na tematy podatkowe nacechowane były obawą przed przekształceniem Polski w monarchię absolutną. Dochodami państwa w tym okresie były wpływy pochodzące z mennicy, czynszów dzierżawnych, karty, podatku łanowego oraz łanowego nadzwyczajnego. Od połowy XVII wieku wprowadzono takie podatki jak szelężne, czyli podatki od napojów oraz ibernę, która pobierana była od dóbr kościelnych i królewskich na utrzymanie wojska. Podatki miały charakter niestały. Uchwały dotyczące wysokości i wymiaru podatku podejmował co roku Sejm.
Ocena mysli merkantylistycznej