Stosunki międzynarodowe (później „stos. m.”) nie są zjawiskiem ani procesem XXw, istniały od starożytności, lecz nie miały takiego charakteru.

W rozwoju można wyróżnić 3 etapy:

1) przedwestfalski - brak momentu powstania stos. m., bo od czasów starożytnych istniały zorganizowane społeczeństwa utrzymujące relacje - podboje albo współpraca. wymiana towaru. W czasach starożytnych istniały stosunki i formy dyplomatyczne - wysyłano i przyjmowano posłów, zawierano pokoje.

Grecja - istniał system państw-miast, ulokowany na wyspach państw bałkańskich, ten system ukształtował na obszarze geograficznym państwa połączone wspólnotą języka, więzi religijne. Zasady, które określały funkcjonowanie społeczeństw wynikały z praktyki religijnej. Z tej praktyki wynikały np. dotrzymywanie umów, albo nie bycie barbarzyńcą podczas wojen. Drugą formą organ. staroż. było istnienie Imperium. Imperium Aleksandra Macedońskiego i Imperium rzymskie.

Średniowiecze - istniejące państwa nie były niezależne i suwerenne. Struktura władzy oparta na 2 filarach, 2 hierarchie, równoległe i połączone ze sobą czyli papież i cesarz, które stanowiły prawo. Papież to sędzia w tym systemie.

2) westfalski - za symboliczny moment 1648r pokój westfalski. pokój ten obalił idee uniwersalnej wspólnoty chrześcijańskiej zarządzonej przez papieża, dawał początek istnienia formalnych państw.

Cechy charakterystyczne systemu westfalskiego:

- formami organizowania wspólnot politycznych stały się scentralizowane państwa narodowe, a ukształtowany system międzynarodowy był systemem państwowo centrycznym.

- państwa stały się strukturami terytorialnymi, ich funkcjonowanie wiązało się z upragnieniami zwierzchnimi w stos. do określonego, wytyczonego granicami terytorium.

(Zasada terytorialności jako atrybutu państwowości)

- scentralizowane państwa narodowe stały się suwerenne i suwerenni równe, co oznaczało wyłączność ich uprawnień w odniesieniu do własnego wnętrza jak i ich niezależność w środowisku międzynarodowym

- stos. m. między suwerennymi państwami były regulowane przez prawo międzynarodowe, które broni spoiwa społeczeństwa międzynarodowego, zastępowało więzi religijne.

- głównym sposobem regulacji ówczesnego systemu międzynar. stał się mechanizm równowagi sił. Mechanizm ukształtował się w Grecji i polegał na budowie koalicji, oraz przeciwwadze dla zapędów ekonomicznych.

System westfalski stos. międzynar. podlegał przeobrażeniom:

* podlegał proliferacji - rozprzestrzenianie, globalizacja. Świat rozwijał się wg wzorców z Europy, inne państwa były przyłączane do tej społeczności.

* polegał na stopniowej modyfikacji cech charakterystycznych tego systemu czyli - Ewolucji podlegała podmiotowa struktura systemu, działanie podmiotów transgranicznych. - Ewolucji ulegała kategoria suwerenności. - Ewolucji ulegają mechanizmy sterowane na rzecz rosnącego znaczenia instytucji.

3) postwestfalski (późno westfalski, warunkowany procesami globalizacji) - stanowi obiektywnie istniejący sposób uzewnętrzniania się struktury stos. i ich treści. Formy cechuje trwałość w przeciwieństwie do treści, które zmieniają się. Podstawowa płaszczyzna - dyplomatyczna aktywność korzystająca z 4 form stos. m. :

Misje specjalne - misje doraźne w celu załatwienia sprawy, istniały od starożytności.

Misje stałe - w Europie od ok. XVw. Wenecja jako pierwsza ustaliła misje stałe.

Konferencje międzynar. - formy wielostronne, od Xviii zaczęły wzrastać problemy i konferencje zaczęły przybierać formę organizacji międzynar.

2 tendencje rozwoju:

- przekształcenie form doraźnych w formy stałe

-przekształcenie form bilateralnych (dwustronnych) w multilateralne (wielostronne).

Stos. m. def. podmiotowa - zwraca uwagę na podmiot kontrowersji - zakres uczestników.

Ziemowit Pietraś - stos. m. to transgraniczne interakcje podmiotów polityki w środowisku poliarchiczym.

transgraniczne - przecinają granice, działania przekraczające granice.

interakcje - oddziaływanie

środowisko poliarchiczne - rządy wielu państw, jest to środowisko głęboko zdecentralizowane, państwa są suwerennie równe, wpływ rozumiany jako zdolność uczestnika stosunków m. do nakłaniania uczestnika do określonego zachowania, w tym środowisku nie ma rządu, nie ma obowiązującego sądownictwa, istnieją sankcje ale to nie są środki przymusu. To środowisko jest bardzo złożone: pod względem podmiotowym, np. mamy uczestników o różnym statusie.

Bifurkacja - status uczestników suwerennych i nie suwerennych, uczestnicy maja zróżnicowany potencjał, np. mocarstwa globalne, regionalne, środowisko jest różne kulturowo, cywilizacyjnie, ideologicznie, w tym środowisku następuje duże oddziaływanie na siebie przez co jest niezwykle żywiołowe i dynamiczne i dlatego jest trudne do prognozowania
W systemie zdecentralizowanym - decyzje narodowe powstają w wyniku oddziaływań co najmniej 2 suwerennych ośrodków władzy i zawsze są kompromisem

środowisko międzynarodowe - zorganizowane w sposób horyzontalny bez władzy, kilka niezależnych od siebie ośrodków. W miejscu władzy występuje zjawisko wpływu.

Cechy środowiska międzynarodowego:

poliarchizm, pluralizm, złożoność, żywiołowość.

wpływ - zespół działań jednego państwa mający na celu zmianę zachowań innego państwa zgodnie z oczekiwaniami podmiotu wywierającego wpływ.

stos. m. - powstają w wyniku oddziaływania na siebie uczestników stos.

Państwo jest podmiotem prawa międzynarodowego, państwo jest istotnym i najważniejszym uczestnikiem stos. m., bo posiada terytorium, jest suwerenne, państwa tworzą prawo zaadresowane do nich samych.

Oprócz państw w stos. m. uczestniczą:

1) Organizacje międzynarodowe: członkami są rządy państw, które powstają w oparciu o umowę międzynarodową i których działanie jest regulowane prawem międzynarodowym. NATO, ONZ, Rada Europy. Każde państwo musi przyjąć konwencje o ochronie praw człowieka.

Trybunał Praw Człowieka - składanie skarg, trzeba wyczerpać sprawy sądowe w kraju.

Organizacje:

OBW - organ. bezp. i współpracy

OPA - organ. państw ameryki

CEFTA - środkowoeur. porozumienie o wolnym handlu

NAFTA - północnoamerykański układ wolnego handlu

WTO - światowa organizacja handlu

ASEAN - stowarzyszenie narodów Azji

APEC - układ o współpracy gospodarczej

RPMB - rada państw morza bałtyckiego

Grupa Wyszehradzka - Polska, Węgry, Czechy, Słowacja

Trójkąt Weimarski - Polska, Niemcy, Francja

2) Organizacje pozarządowe, które działają w skali międzynarodowej, zrzeszają osoby fizyczne lub prawne, ta organizacja działa na podstawie prawa wew., gdzie ma swoją filię. Organizacja emerytów, społ. komitet mieszkańców, organizacja zajmująca się ochroną parków.

NGO - organ narodów zjednoczonych

Polski czerwony krzyż, Caritas Polska

3)Związki wyznaniowe - kościoły, stolica apostolska - posiada prawo do zawierania umów międzynarodowych - konkordat

4) Organizacje terrorystyczne - Al-Kaida, Hamas, Armia Korsykańska.

5)Korporacje transnarodowe - McDonald

6)Ruchy społ. - feminizm, ruchy ekologiczne

7) Fundacje, Międzynarodowe Partie.

Czynniki kształtujące stos. międzynar. :

1) geopolityczny: uwarunkowania geograficzne, które mają wpływ na politykę (gleba, klimat, sztuczne czy naturalne granice). Determinizm geograficzny - przypisywanie środowisku geograficznemu nadrzędną rolę w rozwoju społ. - gosp. np.: w Niemczech wpływ na stos. z sąsiadami.

Wraz z rozwojem militarnym wpływ czynnika geograficznego zmalał. Zmalało znaczenie geopolityczne i militarno-strategiczne. Wzrosła rola (znaczenie) rejonów kluczowych ze wzg. na złoża surowców energetycznych. Środowisko geograficzne nie jest czynnikiem decydującym w stos. m.. Znaczenie tego czynnika maleje na rzecz czynnika ekonomicznego.

2) ekonomiczny: oddziaływanie na państwa czynników tj. produkcja, handel, przemieszczanie się kapitału. Państwa w sferze ekonomicznej rywalizując ze sobą. Większy wpływ na stos. m. mają kraje z jak najbardziej rozwiniętą gospodarką. Ład ekonomiczny został ustalony w 1944r. Dopełnieniem funkcjonowania było powołanie Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju oraz Międzynarodowego Funduszu Walut. To organizacje wyspecjalizowane ONZ.

Dla liberalizacji międzynarodowego handlu GATT zmieniono na Światową Organizację Handlu w 1995r. Główna waluta - dolar amerykański. Interesy korporacji transnarodowych wpływają na kształt stos. m. przez rosnącą ich siłę. Korporacje lepiej sobie radzą od państw, są bardziej elastyczne. Główne procesy są napędziane przez korporacje - przepływ siły roboczej. Kolejną tendencją sttos. m. jest duża dynamika tworzenia się stref wolnego handlu i stref gospodarczych. Ugrupowania te coraz częściej powstają - APE. Kiedyś był podział na komunistyczny wsch. i zach., podział liberalnej demokracji wg kryterium ideologii. Teraz istnieje podział na bogatą północ i biedne południe.

3) militarny: zawsze odgrywał dużą rolę, teraz jego rola maleje. Kiedyś liczyła się ilość - większa armia - silniejsza - więcej sprzętu, dzisiaj liczy się jakość i nowoczesność. Zmienił się także charakter wojny. Generacja wojen - dystans między walczącymi się zwiększył - armaty, samoloty, bomby, broń nuklearna.

4 czynniki prowadzenie wojny: niewidzialnie, bezpokładowo, humanitarnie, biolog - chem.

Charakter wojny- zmiana, duży wpływ na stos. m. miało wynalezienie broni nuklearnej.

NPT - układ o nierozprzestrzenianiu b. nuklearnej

11.09.2001r. - zmienił świat, amerykanie zostali zaatakowani na własnym terytorium, zaatakowani bronią nietypową przez uczestnika stos. m., który nie jest państwem, więc nie posiada własnego terytorium. Jak odpowiedzieć takiemu przeciwnikowi. Jak prowadzić wojnę. Amerykanie szybko znaleźli sobie terytorium do ataku.

Doktryna Busha - linie zła - Korea, Irak. Doktryna wojny prewencyjnej polega na przystąpieniu do kontrataku zanim coś się stanie, gdy jakieś państwo zagraża amerykanom. Tą doktrynę wykorzystuje przy ataku na Irak.

Zmiana prowadzenia wojny - dotychczas wojna to prowadzenie działania między państwami przy użyciu sił zbrojnych. Współcześnie wojnę można prowadzić beż sił zbrojnych np: zaatakowanie systemów komputerowych.

4) demograficzny: związany z wiekiem, przyrostem, migracjami. Liczba ludności przestała być czynnikiem decydującym o roli mocarstwa. Współcześnie ten czynnik wpływa na stos. m.: *kwestia przyrostu naturalnego, nierównomiernie rozłożonego, eksplozja demokracji w II poł Xix *sutki polityczne - migracje do europy *kwestia narodowościowa - migracje mniejszości narodowych.

Konwencja Praw Europy - ochrona mniejszości narodowych.

5) ideologiczny: po II wojnie światowej, siła opisywana kategoriach wsch. i Zach., po zimniej wojnie rola tego czynnika zmalała, zmalał wpływ na stos. m.

Ois świata do roku 1989 Fakuyama - politolog amerykański napisał artykuł „koniec historii” Jeżeli chodzi o ideologie to wszystkie już przeminęły . Ideologia liberalnej dominacji twierdził ze ta ideologia opanuje Świat, niestety tak się nie stało. o zimnej wojnie, po tym jak na Zach. Europy ludzkość zaczęła odwracać się od katolicyzmu, lukę miała wypełnić nowa religia - wiara w postęp techniki i nacjonalizmu (powstały ogniska nacjonalizmu w Europie). Początek XXI w. nie nastąpił koniec rozwoju ideologii. Mamy rozwijającą rolę islamu, wzrost nacjonalistycznej roli ST. Zjed., które mają przekształcać świat na swój obraz i podobieństwo.

6) kulturowo - cywilizacyjny: dorobek duchowy, nauka, technika, rozwój społeczny, ekonomiczny, wzorce organizacji państwowych i społ., cywilizacje to wiekla całośc, dziedzictwo wspólne dla gr. społ., oparte na wspólny podłozu kulturowym, rozwój struktur gosp., ukształtowane normy, wartości, wzory zachowań, sposób myślenia, zachowania, dla tożsamości cywilizacyjnej ważna jest religia. S. Huntington napisał na początku lat 90 książkę „zderzenie cywilizacji” - to hipoteza, że po zimnej wojnie będziemy mieli zderzenie cywilizacyjne, wyróżniał on 8 cywilizacji: Zachodnia Europa i Ameryka Północna - Chrześcijaństwo, Prawosławna, Islam, Konfucjańska, Hinduistyczna, Japońska, Afrykańska, Latynoamerykańska.

Linie graniczne tych cywilizacji to potencjalne strefy przyszłego konfliktu. Ta teza odżyła w 2003r przy konflikcie między liberalną demokracją, a islamskim fundamentalizmem.

7) etyczny: realiści uważają, że liczą się tylko interesy państw, a liberaliści przeciwnie. Czynnik zawężony do prawa międzynarodowego. Normy regulują współpracę państw - prawa dyplomatyczne, pocztowe, konsularne - grozi im wzajemność. Dwie grupy norm: *postanowienia dotyczące żywotnych interesów państw - ograniczenie samowoli państw, *brak nadmiernych oczekiwań - lekceważenie obowiązujących traktatów pokojowych, próba własnych interpretacji. Prawo międzynarodowe- państwa, które je przyjmą powinny stosować obowiązujące normy. Prawo międzyn. jest istotne.

8) osobowościowy: Jan Paweł II, Hitler, Lenin, Churchil, Regan, Wałęsa (symbol obalenia komunizmu).

Nauka - ludzka działalność, mająca na celu maksymalnie obiektywne poznanie otoczenia, a później formowanie tej rzeczywistości wedle potrzeb. Początek dyscypliny stos. m. 1919r, powołanie pierwszej kadry stos. m. w W.B.

Warunki, które musi spełniać konkretna dyscyplina, żeby była nauką:

1) posiadanie podmiotu badawczego (wszelkie przepłwy o charakterze transgraniznym)

2) posiadanie teorii naukowej - brak uniwersalnej teorii,

3) posiadanie metod technik badawczych:

- historyczna - rekonstruuje wydarzenia,

- prawnicza,

- czynnikowa -dokonuje klasyfikacji i hierarchizacji stosunków międzynarodowych,

- systemowa - myślowe konstruowanie systemu i budowanie wnętrza systemu jak i relacje z otoczeniem.

- behawioralna - analizuje zachowania,

- symulacyjna,

- decyzyjna - wyjaśniania decyzje polityczne:

+ sytuacja decyzyjna - podpisanie aktu prawno- międzynarodowego,

+ analiza ośrodków decyzyjnych,

+ proces podejmowania decyzji,

+ analiza decyzji,

+ implementacja decyzji - wejście w życie,

+ badanie treści dokumentu.

4) posiadanie ośrodków, zajmujących się daną dyscypliną.

Funkcje nauki o stosunkach międzynarodowych:

- deskryptywną - opisuje sytuację międzynarodową,

- eksplanacyjna - wyjaśnia procesy, kształtujące stosunki międzynarodowe,

- predyktywna - przewiduje przyszły kształt stosunków międzynarodowych,

- ekspertyzowo-doradcza - wyznacza metody działania stosunkach międzynarodowych,

- aksjologiczna - wymienia wartości, do których powinno się odwoływać państwo w stosunkach międzynarodowych.

Teoria stosunków międzynarodowych

Teorie klasyczne:

- idealizm - reprezentowany przez Wilsona, powstał po I wojnie światowej; program "14 punktów prezydenta Wilsona" przewidywał m.in. następujące postulaty :

+ demokratyzacja stosunków międzynarodowych,

+ wolność w ruchu ludzi, idei,

+ wzmocnienie liberalizmu handlowego sferze gospodarki i handlu,

+ prawo narodów do samostanowienia,

+ poszanowanie dorobku prawa międzynarodowego,

+ pokojowe rozwiązywanie konfliktów,

+ utworzenie organizacji międzynarodowej, której celem byłoby rozwiązywanie problemów świata,

Podstawowe instrumenty utrzymania pokoju na świecie wg idealistów:

1) rozszerzenie demokracji 2) prawo międzynarodowe

3) funkcjonowanie opinii publicznej 4) uniwersalna organizacja międzynarodowa.

Idealiści przedstawiali świat jaki powinien być, a nie jakim był. Na początku lat 30 ten paradygmat zaczął się załamywać. Wyłoniły się doktryny faszystowskie czyli odwrotność demokracji, czyli demokracja nie rozszerzyła się. Liga Narodów nigdy nie stała się silną organizacją, a ST. Zjed. nigdy nie przystąpiły do Ligi Narodów. Krach ekonom. na Wallstreet, kryzys gosp. w państwach zachodnich, który trwał do II W. Św. Pod koniec lat 30 i 40 dyscyplina stos. m. zaczęła mówić językiem realizmu klasycznego.

- realizm - Realizm polityczny jest uważany za najbardziej wpływowe podejście w stos. m. Szuka sposobów wyjaśnienia rzeczywistości taką jaka jest, a nie jaką mogła by być. Świat to miejsce niebezpieczne, przemoc jest nieodłącznym elementem systemu.

Realizm reprezentowany przez H. Morgenthoana, który w 48r wydał książkę „Polityka międzynarodowa”, napisał 6 podstawowych zasad:

1) polityką rządzą prawa obiektywne zakorzenione w ludzkiej naturze, która jest egocentryczna i egoistyczna, prawa te są niezmienne i niezależne od naszych preferencji.

2) polityka stanowi autonomiczną sferę działania, nie można jej sprowadzać do ekonomii i moralności, przywódcy państw powinni postępować zgodnie z wymogami mądrości politycznej, kluczem do zrozumienia polityki międzynarodowej jest pojęcie interesu definiowanego w kategoriach siły. To pojęcie odsłania prawdziwe działanie polityczne i chroni przed dwoma błędami dot. ustalenia politycznego zagrożenia państw czyli przed nadmiernym uwzględnieniem motywów polityków oraz ich preferencji ideologicznych. Gdy przywódcy polityczni będą się kierować kategoriami ideologicznymi np: ochrona praw człowieka, to staną przed wyborem między tym co pożądane, a tym co jest aktualnie możliwe. W określonych politycznych zagrożeniach nie ma miejsca na rozterki moralne i etyczne, bo działania i tak ogranicza relatywna siła państwowa.

3) dbanie o własny interes to podstawowa cecha natury ludzkiej. Każdy człowiek jest zainteresowany przynajmniej własnym bezpieczeństwem i przetrwaniem. Polityka stanowi arenę wyrażania interesów, które muszą wejść w konflikt. Polityka międzynarodowa to konflikt państw.

4) Uniwersalne zasady moralne nie kierują działaniami państw, zachowanie etyczne ocenia się pod kątem tego czy jest zgodne z pewnym zbiorem zasad moralnych. Działanie polityczne ocenia się pod kątem konsekwencji politycznej. Przywódca polityczny cnie dysponuje taką samą swobodą czynienia rzeczy słusznych jak zwykły obywatel, bo spoczywa na nim odpowiedzialność za bezpieczeństwo obywateli. Powinien więc starać się czynić nie to co ogólnie najlepsze, ale to co najlepsze w danej sytuacji.

5) nie ma uniwersalnego zbioru zasad moralnych, państwa nie mogą narzucać siłą swych ideologii innym narodom, takie działania są niebezpieczne i zagrażające bezpieczeństwu narodów.

6) z intelektualnego punktu widzenia sfera polityki jest niezależna od innej sfery ludzkiej działalności.

Behawioralizm:

- teorie systemowe:

+ władzy - Kaplan,

+ cywilizacyjne - Modelski,

- teoria więzi - Rousseau,,

- teoria pola - Wright.

Postmodernizm:

- neoliberalizm,

- neorealizm.

---