DZIEDZICZENIE, DZIEDZICZ­NOŚĆ - zespół procesów, dzięki któ­rym

potomstwo jest podobne do rodzi­ców. Osobniki danego gatunku mają laką samą

dziedziczność w tym sensie, że ich potomstwo należy do tego same­go gatunku,

jakkolwiek w wyniku rekombinacji genów allelicznych (allele) może ono mieć

genotypy inne niż każdy z rodziców. Informacja genetyczna, czyli suma

„instrukcji”, które kierują procesami zachodzącymi w komórkach i całych

organizmach wielokomórkowych (tj. Wszystkie geny oraz przypuszczalnie

specjalne sekwencje kwasów dezoksyrybonuklei­nowych - DNA i rybonukleino

wych - RNA regulujące trans­krypcję), zakodowana jest w kwasach nukleinowych

(kod genetyczny). Mechanizm ich syntezy (replikacji) zapewnia odtworzenie z

cząsteczki wyj­ściowej cząsteczek pochodnych o ta­kich samych sekwencjach

nukleotydów. Proces ten, w istocie identyczny u wszystkich żywych

organizmów, za­pewnia ciągłość dziedziczną. U wiru­sów materiał dziedziczny,

tj. DNA lub RNA, przechodzi w komórce żywicie­la kilka do kilkunastu cykli

replika­cji; każda potomna cząsteczka kwasu nukleinowego jest otaczana białkami

płaszcza (kapsydu) wirusa i z jednej wyjściowej cząstki wirusa powstaje kil­ka do

kilkuset cząstek potomnych o właściwościach takich samych, jakie ma cząstka

wyjściowa. U bakterii w zasadzie po każdym cyklu replikacji DNA następuje

podział komórki. Wiel­kość komórek potomnych i wyposaże­nie ich w składniki

cytoplazmatyczne nie muszą być identyczne, obie jednak zawierają identyczną

ilościowo i jako­ściowo informację genet. zawartą w DNA. U organizmów wyżej

uorganizowanych DNA jest podzielony na kil­ka do kilkuset fizycznie ze sobą nie

po­wiązanych odcinków, które tworzą swoiste kompleksy z białkami i RNA,

czyli chromosomy. Przy wegetatyw­nych podziałach komórek dzięki

mechanizmom: replikacji DNA i podzia­łów mitotycznych (podział komór­ki),

jądra potomne i komórki potomne wyposażone są w identyczną ilościowo i

jakościowo informację genet. Ko­mórki ciała organizmów wyższych są

diploidalne, tj. mają całą informację genet. podwojoną. Podziały mejotyczne

jąder, poprzedzające powstanie gamet, prowadzą do zredukowania do połowy

liczby chromosomów, przy za­chowaniu w całości jednego ich kom­pletu. W

wyniku zapłodnienia, a wła­ściwie po połączeniu się jąder, w jądrze zygoty

znajdują się dwa komplety chro­mosomów. U zwierząt wyższych tylko takie

komórki są zdolne do dzielenia się i różnicowania. U roślin i zwierząt, a

zwłaszcza u zwierząt wyżej uorganizowanych informacja genetyczna może

prawidłowo sterować rozwojem organiz­mu tylko wtedy, gdy jest odpowiednio

zrównoważona. U wielu gatunków ssa­ków, m.in. u ludzi, osobniki męskie mają

tylko jeden chromosom X, a więc zawarta w nim informacja występuje w

pojedynczej dawce. Samice mają 2 chromosomy X, ale transkrypcji pod­lega

tylko jeden z nich, drugi zaś two­rzy genetycznie nieaktywne ciałko Barra

(chromatyna płciowa). Za­tem w ewolucji tych ssaków powstało przystosowanie

do proporcji: 1 dawka informacji w chromosomie X do 2 da­wek informacji w

autosomach. U osob­ników z dodatkowym chromosomem lub z brakującym

powstają anomalie rozwojowe (dziedziczne choroby). Nieodłączną cechą

dziedziczności jest zmienność kontrolowana w dużym stopniu przez genotyp

organizmu. Gł. źródłami zmienności są: rekombinacja i mutacje.

---