X. PRAWO RZECZOWE- WIADOMOŚCI OGÓLNE

PRAWO RZECZOWE:

1) w znaczeniu PRZEDMIOTOWYM- zespół przepisów prawa cywilnego, które normują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz innych form korzystania z rzeczy.

Źródła prawa rzeczowego:

- Konstytucja RP ( Art. 21 )

- kc ( Art. 44- 52, 140- 352 ),

- pwkc

- ustawa o księgach wieczystych i hipotece,

- ustawa o własności lokali,

- ustawa o gospodarcze nieruchomościami.

- prawo geologiczne i górnicze,

- prawo wodne

- ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych,

- prawo spółdzielcze

Normy prawa rzeczowego mają charakter norm iuris cogentis.

2) w znaczeniu PODMIOTOWYM- prawa podmiotowe o charakterze bezwzględnym, mające za przedmiot RZECZ lub dotyczące rzeczy ( gdy przepis szczególny tak stanowi ).

Przykład:

a) A i B korzystają w sposób podobny z dwu działek rolnych, jednakże A czyni to jako użytkownik, a więc osoba której przysługuje prawo rzeczowe, natomiast B czyni to jako dzierżawca, a więc na podstawie stosunku obligacyjnego. Podczas ich nieobecności działki te zajęła samowolnie osoba trzecia. A ma w tej sytuacji jako rzeczowo uprawniony, roszczenie o wydanie działki bezpośrednio przeciw C, natomiast B, którego prawo jest skuteczno tylko względem wydzierżawiającego, nie może wystąpić z takim żądaniem przeciwko intruzowi, może tylko zażądać od wydzierżawiającego, jako drugiej strony stosunku, aby ten usunął intruza.

b) A i B udzielili pożyczki osobie C, która jest właścicielem nieruchomości, z tym zastrzeżeniem, że A zabezpieczył w umowie z dłużnikiem swoją wierzytelność przez ustanowienie na jego nieruchomości hipoteki. Przed terminem płatności obydwu pożyczek C przeniósł własność swej nieruchomości na D. Pomimo przejścia własności obciążonej nieruchomości na inną osobę A może zaspokoić się z nieruchomości, gdyż jego prawo, wynikające ze stosunku hipoteki jest skuteczne przeciwko każdemu aktualnemu właścicielowi nieruchomości. Natomiast B ma tylko prawo obligacyjne, może żądać zaspokojenia swojej wierzytelności tylko od drugiej strony tego stosunku i zaspokoić się tylko z pozostałego jej majątku.

POJĘCIE RZECZY:

RZECZ ( Art. 45 )- materialna część przyrody, która ma charakter samoistny, może być przedmiotem prawa własności.

Rzeczami nie są:

- człowiek, mogą być natomiast części ludzkiego ciała, które odrastają ( np. włosy, paznokcie ), sporny jest charakter zwłok ludzkich- nie są one rzeczami, natomiast stają się rzeczami części ciała mające charakter preparatów dla celów naukowo- dydaktycznych.

- dzieła o charakterze niematerialnym- utwór muzyczny ( myśl twórcza ), natomiast karta z zapisanym tym utworem jest rzeczą, bo jest materialną częścią przyrody ( prawu polskiemu obcy jest podział rzeczy na res corporales i res incorporales ).

- wody płynące, powietrze atmosferyczne, powietrze,

- złoża i kopaliny ( res omnium communes ),

- części składowe rzeczy,

- różne postacie energii.

- zwierzęta żyjące w stanie wolnym ( Ustawa z 21.08.1997 o ochronie zwierząt przesądziła w art. 1, że zwierzę, jako istota żyjąca do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą, chociaż w sprawach nie uregulowanych w tej ustawie do zwierząt stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy ruchomych,

- pieniądze- szczególnego rodzaju rzecz ( sui generis ). Wartość ich wynika z gwarancji, jakie zapewnia im państwo, a nie z ich właściwości fizycznych.

- zbiory ani przedmioty zbiorowe ( universitas rerum )- no. biblioteka, za rzecz uważa się poszczególne przedmioty wchodzące w skład zbioru, co nie wyłącza jednak, aby zbiór taki był przedmiotem czynności prawnych z zakresu prawa o zobowiązaniach ( np. sprzedaż ).

KLASYFIKACJA RZECZY:

1 NIERUCHOMOŚCI- Art. 46-

a) GRUNTY części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności

Należy odnieść się do pojęcia DZIAŁKI GEODEZYJNEJ- pojęcie techniczne używane przez geodetów, jest siatka geodezyjna, ale pojęcie nieruchomości jest pojęciem odrębnym od pojęcia działki geodezyjnej. Na jedną nieruchomość może składać się szereg działek geodezyjnych, nawet ze sobą nie sąsiadujących. O tym czy działka jest nieruchomością, decyduje KSIĘGA WIECZYSTA. Wskazuje ona właściciela. O wyodrębnieniu nieruchomości decyduje kryterium prawne.

Można połączyć kilka nieruchomości w jedną, można też podzielić nieruchomość na kilka nieruchomości.

b) budynki trwale z gruntem związane ( BUDYNKI )

c) części tych budynków ( LOKALE )

b) i c)- jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

Granice przestrzenne nieruchomości- zob. art. 143.

2) RUCHOMOŚCI ( RZECZY RUCHOME )- wszystko to, co nie jest nieruchomością.

Podział ten ma doniosłe znaczenie prawne, bo:

- niektóre prawa rzeczowe dotyczą tylko nieruchomości ( użytkowanie wieczyste, służebności, hipoteka ), inne ( zastaw )- tylko ruchomości,

- reglamentacja prawna wspólnych dla obu tych rodzajów rzeczy praw rzeczowych ( własność i użytkowanie ) jest w wielu istotnych punktach odmienna, zależnie od tego, czy prawo dotyczy rzeczy ruchomej, czy nieruchomej,

- niektóre stosunku prawne z zakresu zobowiązań mogą dotyczyć tylko nieruchomości ( dożywocie ), albo tylko ruchomości ( użyczenie, pożyczka ).

- instytucja ksiąg wieczystych prowadzona jest tylko dla nieruchomości ( zob. wyż. ),

- odmiennie jest uregulowana egzekucja z ruchomości i nieruchomości.

1) OZNACZONE CO DO GATUNKU- odpowiadają pewnych cechom rodzajowym, wskazana jest miara, waga ( węgiel, zboże, samochody )

2) OZNACZONE CO DO TOŻSAMOŚCI- wskazują cechy indywidualne ( konkretnie określony egzemplarz ). Każda nieruchomość jest oznaczona co do tożsamości.

CZĘŚĆ SKŁADOWA RZECZY- ( Art. 47 )- wszystko to, co nie może być od rzeczy odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego, jeżeli połączenie to jest trwałe ( nie dla przemijającego użytku ).

Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych prawa rzeczowych.

Zasada przy nieruchomościach: ( ZASADA SUPERFICIES SOLO CEDIT - wszystko, co trwale z gruntem związane stanowi część składową gruntu- Art. 48- budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.

Wyjątki zawężające:

- Art. 49- urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne, jeśli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu ( np. słupy z przewodami elektrycznymi nie są częścią składową gruntu, na którym zostały ustawione, jeżeli należą do przedsiębiorstwa energetycznego ).

- Art. 46 §1-

- przepisy o użytkowaniu wieczystym ( Art. 235 )- budynki stojące na gruncie użytkowanym wieczyście to własność użytkownika wieczystego.

- ustawa o własności lokali ( lokale- odrębna własność lokali, lokal stanowi odrębną od gruntu nieruchomość ).

Zerwanie z gruntem nie jest jednak całkowite, bo istnieje tak zwana koncepcja prawa związanego. Nie wolno sprzedać użytkowania wieczystego, a pozostawić sobie budynku. Gdy chodzi o własność lokali- to jest współwłasność przymusowa- właściciele bloku są jednocześnie współwłaścicielami gruntu, klatek schodowych, piwnicy ( części wspólnych budynku )- nie można być właścicielem lokalu bez przymusowej współwłasności.

Wyjątki rozszerzające:

- Art. 50- prawa związane z własnością nieruchomości ( np. służebność gruntowa ustanowiona na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości władnącej uważa się za część składową nieruchomości władnącej ),.

PRZYNALEŻNOŚĆ- ( Art. 51 )-

- rzeczy ruchome

- potrzebne do korzystania z innej rzeczy ( RZECZY GŁÓWNEJ )

- zgodnie z jej przeznaczeniem,

- jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi ( ale mogą być niego przemijająco pozbawione ).

- należą do właściciela rzeczy głównej,

W stosunku przynależności jedna rzecz ma charakter RZECZY GŁÓWNEJ, druga- RZECZY POMOCNICZEJ ( np. rzecz główna- samochód, rzecz pomocnicza- kluczyki do samochodu ), stosunek przynależności nie powstanie między rzeczami równorzędnymi ( np. para butów ).

Skutki prawne stosunku przynależności ( Art. 52 )

a) Zasada: czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną ma skutek także względem przynależności,

Wyjątek: z:

- przepisów szczególnych,

- treści czynności prawnej.

b) egzekucja skierowana do nieruchomości obejmuje również przynależność ( Art. 929 §1 kpc ),

POŻYTKI:

1) POŻYTKI RZECZY,

a) NATURALNE ( Art. 53 §1 )-

- płody i inne odłączone od rzeczy części składowe,

- wg zasada prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy

Np. glina wydobyta z ziemi, pożytkiem nieruchomości leśnej będzie drzewo wycięte w ramach planu wyrębu, nie będzie natomiast pożytkiem drzewo wycięte wskutek zamiany gruntu leśnego na orny ).

b) CYWILNE ( Art. 53 §2 )- dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego ( np. czynsz najmu ).

2) POŻYTKI PRAWWA- dochody, który prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno- gospodarczym przeznaczeniem ( np. pożytkiem użytkowania jest własność pożytków rzeczy obciążonej tym prawem, odsetki od wkładów w banku ).

Znaczenie pożytków uwypukla się wtedy, gdy inna osoba aniżeli właściciel jest uprawniona do pobierania pożytków.

- Art. 190- uprawniony do pobierania pożytków naturalnych nabywa ich własność przez odłączenie ich z rzeczy.

Reguły pobierania pożytków- Art. 55

Zasada: uprawnionemu do pobierania pożytków przypadają

- pożytki naturalne, które zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania jego uprawnienia

- pożytki cywilne- w stosunku do czasu trwania tego uprawnienia

Np. użytkownik gospodarstwa rolnego objął je po zbiorach, dokonał uprawy, a użytkowanie skończyło się w dniu 01.09, a więc po sprzęcie zbóż, ale przed wykopaniem kartofli ). W tej sytuacji użytkownikowi przypadnie zboże, natomiast właścicielowi- kartofle. Natomiast pożytki cywilne- użytkownikowi przypadłyby 2/3 rocznego czynszu najmu. J

Wyjątek:

- uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków,

- dochody te przypadły innej osobie.

Wówczas należy się wynagrodzenie od tej osoby za nakłady, nie może ono przekroczyć wartości pożytków.

KATALOG PRAW RZECZOWYCH

Obowiązuje zasada NUMERUS CLAUSUS PRAW RZECZOWYCH- nie można nie tylko dowolnie ustanawiać nowych praw rzeczowych, ale także powoływać do życia nie przewidzianych przez ustawę szczególnych postaci własności, a nawet praw rzeczowych stanowiących formy pośrednie między własnością a prawami rzeczowymi ograniczonymi.

1) WŁASNOŚĆ ( art. 126- 231 )

2) UŻYTKOWANIE WIECZYSTE ( art. 232- 243 )

3) OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE ( art. 244- 235 )

a) UŻYTKOWANIE ( 252- 284 ),

b) SŁUŻEBNOŚCI ( 285- 305 ),

c) ZASTAW ( 306- 335 ),

d) HIPOTEKA ( ustawa o księgach wieczystych i hipotece )

e) SPÓŁEDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU ( ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych ).

f) PRAWO DO DOMU JEDNORODZINNEGO W SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWEJ

XI. POSIADANIE ( POSSESSIO )- Art. 336- 352

Posiadanie- definicja

POSIADANIE to władztwo nad rzeczą. Można też posiadać prawo ( służebności- art. 352 ). Nie jest prawem rzeczowym, tylko stanem faktycznym przez prawo chronionym, może doprowadzić do nabycia własności, uczestnikom obrotu zależy głównie na posiadaniu i na wykonywaniu faktycznego władztwa. Jest wyrazem wykonywania prawa. Często jest tak, że włada się rzeczą, a nie ma się prawa ( to jest czysty stan faktyczny )- takie władanie czysto faktyczne jest chronione przez prawo.

NATURA POSIADANIA- składają się na nie dwa elementy:

a) CORPUS POSSESSIONIS- fizyczne władztwo,

b) ANIMUS POSIDENDI- zamiar władania rzeczą dla siebie ( ANIMUS REM SIBI HABENDI ).

Odróżnienie posiadania od instytucji podobnych:

a) DZIERŻENIE- ( Art. 338 )- faktyczne władanie rzeczą za kogoś. Jest corpus, nie ma animusa ( ANIMUS HABENDI PRO ALIENO ).

Np. firma transportowa przewozi towar z przedsiębiorstwa A do przedsiębiorstwa B. Właścicielem jest przedsiębiorstwo A. Kierowca ciężarówki jest dzierżycielem towaru, bo jest fizyczne władztwo, ale nie ma zamiaru władania towarem dla siebie. Czy przechowawca- szatniarz.

Nie mylić:

- dzierżawy ( umowa ),

- dzierżenia- stan faktyczny.

b) WŁADZTWEM PREKARYJNYM- ktoś włada rzeczą, ale wyłącznie na podstawie stosunku grzecznościowego. Ktoś udostępnia rzecz, ale nie tworzy stanu prawnego. Np. kwaterujemy kuzyna na czas egzaminów- nie ma stosunku prawnego, jest tylko stosunek grzecznościowy ( prekaryjny ). Jest bezwzględnie odwołalne, bo nie ma stosunku prawnego.

PODZIAŁY POSIADANIA

Art. 336- kryterium: faktyczny zakres władzy

1) SAMOISTNE- ten, kto rzeczą faktycznie włada jako właściciel ( jest to sobowtór prawa własności ). Art. 337- Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne. Wynika z tego, że może być kilku posiadaczy jednocześnie.

2) ZALEŻNE- ten, kto rzeczą faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą.

Wg jakich kryteriów ocenia się, czy ktoś jest posiadaczem samoistnym czy zależnym?

Bardzo ważne z punktu widzenia prawa- bo posiadanie samoistne jest tytułem do zasiedzenia,

- jeśli osoba płaci czynsz, to tym samym uznaje prawa innej osoby ( posiadacz zależny ),

- jeśli ktoś zachowuje się jakby był właścicielem, sam decyduje o wysokości nakładów, płaci podatki- posiadacz samoistny.

W prawie rzymskim- NEMO SIBI IPSE CAUSA POSSESSIONIS MUTARE POTEST- nikt nie może sobie zmienić tytułu posiadania.

W prawie polskim- zasada ta nie obowiązuje

- np. człowiek wydzierżawił pewną nieruchomość, wydzierżawiający płaci czynsz, w pewnym momencie przestał płacić.

- jeśli uprawniony dotychczas posiadacz samoistny nie realizuje swych praw, to dotychczasowy posiadacz zależny zmienia sobie tytuł posiadania- staje się posiadaczem samoistnym ( a tym samym zaczyna się bieg terminu przedawnienia ).

Np. syn sprawuje władztwo prekaryjne nad samochodem ojca, bo ten kazał mu pojechać po zakupy. W pewnym momencie syn wyjechał tym samochodem na wakacje ( z zamiarem powrotu i zwrócenia samochodu ojcu- stał się posiadaczem zależny ). W czasie tych wakacji doszedł do wniosku, że chce samochód zatrzymać dla siebie, wyjechał za granicę i stał się posiadaczem samoistnym.

Kryterium: zakres władztwa:

1) POSIADANIE W ZAKRESIE UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO

- Ignatowicz mówi, iż jest to posiadanie samoistne,

- prof. Griewel uważa, iż to zupełnie inny typ posiadania.

2) POSIADANIE SŁUŻEBNOŚCI:

- nie jest to posiadanie stałe

Kryterium: zgodność faktycznego władztwa z prawem, które przysługuje

1) ZGODNE Z PRAWEM- u podstaw posiadania leży tytuł prawny.

Jeśli posiadanie samoistne jest zgodne z prawem, to oznacza ono własność.

2) BEZPRAWNE- nie ma tytułu prawnego.

Kryterium: zgodność posiadania:

1) WADLIWE ( POSSESSIO VITIOSA )- potajemnie, jest wykonywane wbrew woli uprawnionego.

a) VI- siłą

b) CLAM- potajemnie,

c) PRECARIO- z nadużyciem stosunku prekaryjnego.

2) NIEWADLIWE- jest wykonywane za zgodą uprawnionego.

Kryterium: świadomość posiadania.

1) W DOBREJ WIERZE- posiadaczem w dobrej wierze jest osoba, która ma usprawiedliwione przekonanie, że przysługuje jej faktycznie tytuł do wykonywania władztwa prawnego.

2) W ZŁEJ WIERZE- posiadacz wie, że nie przysługuje mu faktycznie tytuł do wykonywania władztwa prawnego lub też nie wie, ale jest to wynikiem niedbalstwa, gdyż w rzeczywistości nie jest on już w tym czasie uprawniony.

- posiadaczem w dobrej wierze jest ten, kto posiada tytuł prawny,

- posiadaczem w złej wierze jest także osoba, która działa w dobre wierze, wydaje jej się, że przysługuje jej prawo, a w rzeczywistości tak nie jest.

- Czy osoba, która nabyła nieruchomość bez aktu notarialnego może być posiadaczem w dobrej wierze?

Kiedyś- SN: w dobrej wierze jest nie tylko ten, kto ma uświadomione przekonanie, że przysługuje mu faktyczny tytuł do wykonywania władztwa prawnego, ale także ten, który wie, iż swym posiadaniem niczyich praw nie narusza. Był wtedy szeroko rozwinięty nieformalny obrót nieruchomościami.

Obecnie- posiadaczem samoistnym w dobrej wierze nie będzie ten, kto nabył nieruchomość bez zachowania formy aktu notarialnego ( Prof. Ignatowicz- powszechnie jest wiadomo, iż aby przenieść własność nieruchomości trzeba pójść do notariusza ). Można go potraktować jako posiadacza w dobrej wierzy na podstawie Art. 231, jeśli przemawiają za tym zasady współżycia społecznego.

OCHRONA POSIADANIA

1) DOMNIEMANIA CHRONIĄCE POSIADANIE:

Domniemania są wzruszalne i dosyć słabe.

a) Art. 339- domniemanie, iż ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym.

b) Art. 341- domniemanie posiadania zgodnego z prawem. Dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza.

Ponieważ domniemywa się posiadanie samoistne i jednocześnie posiadanie zgodne ze stanem prawnym, czyli każdy posiadacz samoistny ma jednocześnie tytuł prawny ( czyli domniemywa się że posiadacz jest właścicielem- posiadanie staje za tytuł )- zgodnie z regułami sylogizmu znanego z logiki.

c) Art. 340- domniemanie ciągłości posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania

d) Art. 345- posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane.

Dzięki tym domniemaniom posiadacz samoistny zwolniony z obowiązku codziennego zgłaszania w sądzie, że jest on tego typu posiadaczem ( kwestia zasiedzenia- 30 lat ).

Domniemania wzruszalne- np. powództwo windykacyjne. Wystarczy jednak wskazać dzień, w którym stał się posiadaczem samoistnym i że nadal włada tą rzeczą.

f) Art. 7- domniemanie istnienia dobrej wiary.

2) OCHRONA POZASĄDOWA

Zasada: Art. 342- nie wolno naruszać samowolnie posiadanie, chociażby posiadacz był w złej wierze.

Wyjątki:

- Art. 343:

a) OBRONA KONIECZNA- §1,- w celu odparcia samowolnego naruszenia posiadania.

b) DOZWOLONA SAMOPOMOC- §2

Przesłanki- nieruchomości

- musi być stosowana niezwłocznie po naruszeniu ( czyli bez uzasadnione zwłoki, bo nie zawsze posiadacz nieruchomości będzie świadkiem naruszenia ),

- własne działanie posiadacza

- nie można stosować przemocy względem osób w celu przywrócenia stanu poprzedniego.

Przesłanki- ruchomości:

- grozi niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody,

- natychmiast po samowolnym naruszeniu posiadania,

- samopomoc musi być niezbędna do przywrócenia stanu poprzedniego

Przepisy te stosuje się do:

a) dzierżyciela ( art. 343 §3 )

b) władającego lokalem- Art. 343¹

SN: posiadaczowi drogi nie przysługuje ochrona posesoryjna. Jest to oczywiste, gdyż korzystanie z drogi nie stwierdza posiadania. Jednak gmina jest posiadaczem np. parków, które tworzą własność komunalną. Gmina może korzystać z dozwolonej samopomocy i przywrócić stan poprzedni.

3)OCHRONA SĄDOWA POSIADANIA

Ochrona posesoryjna to ochrona posiadania.

Ochrona petytoryjna to ochrona własności.

a) ROSZCENIE POSESORYJNE

Legitymacja czynna:

Zasada: Każdy posiadacz, niezależnie od dobrej wiary i zgodności posiadania ze stanem prawnym.

Wyjątek:

- prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem.

Sąd bada ostatni spokojny stan posiadania i fakt naruszenia ( Art. 478 kpc ). Sąd z zasady nie bada podstaw prawnych, bada jedynie stan faktyczny. "Czysty proces posesoryjny"- bez analizy elementów prawnych. Wyjątki: exceptio iuris- zarzut właściciela. Sąd uwzględnia prawo tylko wtedy, gdy po naruszeniu posiadania prawomocne orzeczenie sądu lub innego organu powołanego do rozpoznania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem )- proces petytoryjny "wyprzedza" tu proces posesoryjny.

Są dwie sprawy- posesoryjne i petytoryjne ( trwa dłużej ). Np. dzierżawca łódzkiego targowiska zobowiązał się do nakładów i będzie płacił czynsz przez 3 lata. Po 3 latach okazuje się, że nakładów nie czynił, nie płacił czynszu ostatnie 2 miesiące. Gmina próbuje odzyskać posiadani- strażnicy zdejmują kładki itp. Dzierżawca wytacza powództwo przeciw gminie o ochronę posiadania. Gmina wytacza powództwo o ustalenie- proces petytoryjny.

Właściciel może przegrać sprawę posesoryjną nawet ze złodziejem, choćby zaraz potem miał wygrać sprawę petytoryjną.

- Art. 346- nie przysługuje

- w stosunkach pomiędzy współposiadaczami tej samej rzeczy

- jeśli nie da się ustalić zakresu współposiadania

Np. przedsiębiorstwo. Jeżeli jednak przedmiotem współposiadania jest np. dom- podział rzeczy do używania- QUOD AD USUR. Nie znosi się współwłasności, ale wiadomo, kto do czego jest dopuszczono, jeśli chodzi o władztwo.

Termin prekluzyjny- 1 rok od chwili naruszenia.

Legitymacja bierna ( przeciwko komu ):

- ten, kto samowolnie naruszył posiadanie,

- ten, na którą korzyść naruszenia nastąpiło.

Kiedy przysługuje:

- w razie wyzucia z posiadania,

- innych przypadkach naruszenia posiadania.

Powód domaga się:

- przywrócenia stanu poprzedniego ( nie stanu zgodnego z prawem ) i

- zaniechania naruszenia.

b) ROSZCZENIE O WSTRZYMANIE BUDOWY ( CAUTIO DAMNI INFECTI )- Art. 347

Legitymacja czynna:

- posiadacz nieruchomości

Termin: może być dochodzone przed rozpoczęciem budowy, wygasa, jeżeli nie jest dochodzone w ciągu 1 miesiąca od rozpoczęcia budowy.

Kiedy przysługuje:

Gdy budowa:

- mogłaby naruszyć posiadanie,

- grozić wyrządzaniem mu szkody.

Powód domaga się:

- wstrzymania budowy.

W praktyce roszczenie to ma małe znaczenie, bo i tak taka budowa będzie sprzeczna z przepisami prawa budowlanego.

NABYCIE POSIADANIA

1) PIERWOTNE- bez porozumienia z poprzednim posiadaczem- zawłaszczenie rzeczy cudzej albo niczyjej

2) POCHODNE- przeniesienie posiadania- nabycia na skutek porozumienia między dotychczasowym posiadaczem a jego nabywcą. Porozumienie- to termin szerszy niż umowa, nie trzeba mieć zdolności do czynności prawnych, nawet małe dziecko może przenieść na drugie posiadanie- np. mały Jasio oddaje w posiadanie szpadelek Dorotce w piaskownicy.

Zasada: Art. 348 -przeniesienie posiadania następuje przez WYDANIE RZECZY ( TRADITIO CORPORALIS ), jeżeli oczywiście łączy się z tym wola władania rzeczą dla siebie w zakresie określonego prawa.

Wyjątki:

a) równoznaczne z wydaniem rzeczy jest ( TRADITIO LONGA MANUM ):

- wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą ( np. morski list przewozowy ),

- wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą ( np. kluczyki do samochodu ).

b) CONSTITUTUM POSSESSIORUM- Art.349

- posiadanie samoistne,

- dotychczasowy posiadacz samoistny zachowuje rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel,

- na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą.

Np. A jako właściciel ( posiadacz samoistny ) zbywa mieszkanie B, który staje się posiadaczem samoistnym.. A natomiast wynajmuje od B mieszkanie, będąc posiadaczem zależnym.

Np. A jako właściciel ( posiadacz samoistny ) zbywa swoją nieruchomość B, który staje się posiadaczem samoistnym. Sam A jednak zarządza nadal gospodarstwem ( jest dzierżycielem ) w imieniu B.

Dość niebezpieczny w praktyce sposób przeniesienia własności- moment przejścia własności jest dla osób trzecich nieuchwytny.

c) PRZENIESIENIE- Art. 350

- posiadanie samoistne,

- rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym albo w dzierżeniu osoby trzeciej,

- umowa miedzy stronami

- zawiadomienie posiadacza zależnego albo dzierżyciela.

Np. A jako właściciel ( posiadacz samoistny ) wynajmuje mieszkanie B ( posiadacz zależny ). W tym czasie zbywa on swa nieruchomość C, który stanie się posiadaczem samoistnym.. Ponieważ rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym B, to musi nastąpić umowa między A i C i zawiadomienie B.

d) BREVI MORUM TRADITIO- wydanie krótką ręką- Art. 351-

- posiadanie samoistne na posiadanie zależne,

- umowa między stronami ( dotychczasowy posiadacz samoistny i dotychczasowy posiadacz zależny/dzierżyciel )

Właściciel A ( posiadacz samoistny ) wynajmuje mieszkanie B- posiadacz zależny. A zbywa nieruchomość B. Ponieważ B jest posiadaczem zależnym, a nie osobą trzecią ( wówczas- art. 350 ), to wystarczy umowa.

Czy posiadanie jest dziedziczne?

Przyjmuje się, że można dziedziczyć również stan faktyczny ( SN ). Pośrednio mówi o tym Art. 176 kc ( zob. niż.- zasiedzenie ).

XII. WŁASNOŚĆ ( art. 126- 231 )

Historia:

W początkowym okresie kapitalizmu wykształcił się- zgodnie z panującym ówcześnie liberalizmem- indywidualistyczny model własności. Własność miała służyć indywidualnym interesom właściciela:

- nienaruszalna,

- nieograniczona.

Takie krańcowe podejście do własności wywoływało różne reakcje:

a) socjalizm utopijny- "własność to kradzież" ( Proudhon ),

b) solidaryzm społeczny ( Duguit )- własność to nie prawo podmiotowe, lecz funkcja społeczna, a właściciel nie jest uprawnionym lecz funkcjonariuszem społecznym zarządzającym w interesie ogólnym ( zob. koncepcje praw podmiotowych ).

c) teoria upowszechnienia własności- stworzenie takiego ustroju, w którym własność byłaby oparta na pracy samego właściciela i tym samym należałaby do wszystkich ( własność drobnotowarowa ).

d) teoria kapitalizmu ludowego- przynależność własności produkcyjnej do szerokich rzesz społeczeństwa ( współczesną jej odmianą- odstępowanie akcji pracownikom ).

e) koncepcja Kościoła Katolickiego- własność ma służyć pracy ludzkiej, własność środków produkcji to trwały element produkcji, gdyż upaństwowienie tych środków oddaje je w ręce nie kontrolowanej grupy zarządzającej, która może źle spełniać swoją funkcję, nie cofając się nawet przed naruszeniem praw człowieka. Żadna własność nie może pozostawać w sprzeczności z prawem moralnym.

f) obecnie w prawie polskim- socjalizacja prawa własności- właściciel nie może wykonywać swego prawa wyłączenie w celu zaspokojenia egoistycznych interesów, obowiązany jest korzystanie z własności przyporządkować w jakimś zakresie interesowi społecznemu i nakazom altruizmu Nie może być to prawo podmiotowe nieograniczone ( zob. nadużycie prawa podmiotowego ).

U podstaw systemu gospodarki nakazowo- rozdzielczej legła idea nacjonalizacji własności prywatnej, która w przeważającym zakresie została zrealizowana w latach 40- tych:

- dekret PKWN z 06.09.1944 o przeprowadzeniu reformy rolnej,

- dekret PKWN z 12.12.1944 o przejęciu niektórych lasów na rzecz Skarbu Państwa,

- ustawa z 03.01.1946 o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej. Problem z pogodzeniem jedności własności państwowej z występowaniem przedsiębiorstw na rynku. Przedsiębiorstwa nie były własnością

Wyróżniano typy i formy własności:

1) SPOŁECZNA

a) OGÓLNONARODOWA- wykorzystywana w interesie całego społeczeństwa

b) GRUPOWA- w interesie określonej grupy społecznej-

- spółdzielni

- innych organów ludu pracującego.

Obowiązek wszystkich obywateli ratowania własności społecznej przed grożącą szkodą.

2) INDYWIDUALNA- własność środków produkcji należąca do na ogół osób fizycznych, ograniczone, w granicach ustawowych,

3) OSOBISTA- własność środków konsumpcji, drobnych środków produkcji, np. maszyna do szycia

Art. 128- zasada jedności własności państwowej.

Sytuacja prawna jgu- miały prawo operatywnego zarządu ( rodzaj użytkowania ).

31.01.1989 skreślono art. 128, interpretowano to tak ( błędnie ), że przedsiębiorstwa zostały uwłaszczone.

Konieczna stałą się prywatyzacja mienia państwowego ( odwrotność nacjonalizacji ).

- ustawa z 13.07.1990 o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych

- Nowela lipcowa z 1990- przywróciła regulację własności w kc do standardów europejskich ( weszła w życie 01.10.1990 ).

- 28.09.1990/05.12.1990- uwłaszczenie wszystkich państwowych osób prawnych. Przyznanie użytkowania wieczystego gruntu i własności budynków wzniesionych na gruncie ( odpłatnie lub nie ). Pozostałe ( inne ) osoby prawne później dopisano do ustawy.

- ustawy komunalizacyjne ( uwłaszczenie gmin ). W ustroju socjalistycznym państwo nie sprzedawało nieruchomości i potem gminy zaczęły dysponować nieruchomościami.

- 01.01.1999- przepisy o powiatach i województwach.

Obecnie własność dzielimy na:

1) PUBLICZNĄ:

a) państwową

- Skarbu Państwa

- państwowych osób prawnych

b) komunalną

- jednostek samorządu terytorialnego

- samorządowych osób prawnych

2) PRYWATNĄ- osób fizycznych oraz innych osób prawnych niż te, które są podmiotami własności publicznej,

3) KOŚCIELNĄ.

MIENIE A WŁASNOŚĆ

MIENIE ( Art. 44 )- własność i inne prawa majątkowe.

a) państwowe ( Art. 44¹ )- własność i inne prawa majątkowe przysługujące Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym.

b) prywatne.

Pojęcie własności:

1) EKONOMICZNE- każda forma władania częściami przyrody, mającymi wartość majątkową, a właścicielem jest ten, kto faktycznie dysponuje w swoim imieniu określonym dobrem majątkowym. Nie ma znaczenia, jaką formę prawną przybiera to korzystanie.

2) KONSTYTUCYJNE- ujęcie własności szersze niż w kc, własność prywatna- podstawa ustroju,

Art. 21 Konstytucji- chroni własność i prawo dziedziczenia. Wywłaszczenie tylko na cele publiczne i za odszkodowaniem.

Art. 64 Konstytucji- ochrona własności i innych praw majątkowych.

W wielu przepisach prawo własności to synonim praw majątkowych.

3) CYWILISTYCZNE- jest to podstawowa forma korzystania z rzeczy, z niej wywodzą się inne formy korzystania z rzeczy. Stanowi centralną instytucję prawa cywilnego. Jest to najszersze prawo podmiotowe, ma charakter:

- bezpośredni

- bezwzględny ( "z wyłączeniem innych osób" )

TREŚĆ PRAWA WŁASNOŚCI ( Art. 140 ):

1) ELEMENTY POZYTYWNE- uprawnienia, jakie składają się na prawo własności jako prawo podmiotowe:

a) IUS POSSIDENDI- uprawnienie do POSIADANIA rzeczy

b) IUS UTENDI- uprawnienie do KORZYSTANIA z rzeczy,

c) IUS FRUENDI- uprawnienie do CZERPANIA POŻYTKÓW I INNYCH DOCHODÓW z rzeczy,

d) IUS ABUTENDI- uprawnienie do DYSPOZYCJI FAKTYCZNYCH rzeczą

e) IUS DISPONENDI- uprawnienie do ROZPORZĄDZANIA RZECZĄ

2) ELEMENTY NEGATYWNE- możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego prawa.

GRANICE PRAWA WŁASNOŚCI:

Zasada: Właścicielowi wolno robić z rzeczą wszystko.

Wyjątki: gdy jest to wyraźnie zakazane. WŁASNOŚĆ NIE JEST PRAWEM ABSOULTNYM!. W niemieckiej konstytucji zapis, że własność obowiązuje w granicach określonych przez ustawę i zasady współżycia społecznego i społeczno- gospodarczym przeznaczeniem prawa ( zob. niż. ).

I) CZASOWE

Zasada: własność jest prawem BEZTERMINOWYM- własność czasowa znana była prawu rzeczowemu z 1946, była poprzednikiem użytkowania wieczystego ( 30- 80 lat ). Jednak własność nie jest całkowicie odporna na upływ czasu ( zasiedzenie ),

II) PRZESTRZENNE

a) ruchomości- są fizycznie wyodrębnione

b) nieruchomosci

Zasada: Art. 143- własność gruntu rozciąga się na przestrzeń pod i nad powierzchnią gruntu.

Wyjątki:

- społeczno- gospodarcze przeznaczenie gruntu,

- przepisy regulujące prawa do wód.

III) TREŚCIOWE

1) USTAWA

a) Art. 142- właściciel nie może sprzeciwić się użyciu, a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inną osobę, jeżeli:

- niebezpieczeństwo grozi

- dobrom osobistym tej osoby lub osoby trzeciej

- niebezpieczeństwo jest bezpośrednie,

- użycie, uszkodzenie albo zniszczenie rzeczy jest konieczne do odwrócenia tego niebezpieczeństwo.

- dobrom majątkowym tej osoby lub osoby trzeciej- dodatkowa przesłanka:

- grożąca szkoda nie jest oczywiście i niewspółmiernie większa aniżeli uszczerbek, który mógłby ponieść właściciel wskutek użycia, uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy.

b) Art. 144- 154- PRAWO SĄSIĘDZKIE- tylko przy nieruchomościach, bardzo kazuistyczne, bo są to sprawy mające duże znaczenie praktyczne.

- Art. 144- Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, jeżeli takie działania:

- zakłócałaby korzystania z nieruchomości sąsiednich

- ponad przeciętną miarę, wynikająca ze:

- społeczno- gospodarczego przeznaczenia własności,

- stosunków miejscowych.

IMISJE- sytuacje, gdy zachowanie podjęte na jednej nieruchomości wywołuje określone skutki na nieruchomości sąsiedniej.

- POŚREDNIE- nie ma celowego działania- są dopuszczalne ale do pewnych granic, które określa Art .144, np. dym z gruntu. Dzielą się na:

- MATERIALNE- pewne cząstki, drgania,

- NIEMATERIALNE- gromadzenie materiałów wybuchowych tuż za płotem albo plaża nudystów ( mają negatywny wpływ na psychikę).

- BEZPOŚREDNIE- skierowane na grunt sąsiedni jakiś materiałów- odprowadzanie ścieków, wyrzucanie śmieci- równoznaczne z wtargnięciem na grunt i zawsze są zakazane. Muszą być UMYŚLNE ( choć nie zawsze zawinione ).

Nie da się ustalić abstrakcyjnej granicy dopuszczalnych immisji. SN- powinny być przesłanki obiektywne. Immisji z różnych źródeł kumulują się. Jeżeli się przekroczy np. dopuszczalne stężenie dźwięku, sąd uznał, że jest to bezprawne, zabronione, wtargnięcie w czyjeś prawo własności. Nawet przy pozwoleniu na działalność sąd może uznać, że będą cechy bezprawności. Pozwolenie na budowę- nie narusza praw osób trzecich. Jeżeli sąd stwierdzi przekroczenie- bezprawność i ze strony powoda wszystkie roszczenia negatoryjne w celu przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń.

ZASADA PIERWSZEŃSTWA ( głównie wg orzecznictwa francuskiego )- jeśli ktoś sprowadza się do miejsca, gdzie istnieją już zakłócenia, to nie może domagać się ich zaprzestania ( bo zakłócenia są już zwykle uwzględnione w cenie ). Jak ludzie najpierw mieszkają, na dole znajduje się później utworzony dom publiczny- to ludzie mają pierwszeństwo. Jak najpierw był dom publiczny- to jest już inaczej. Inny przykład to koncerty w Szkocji w luksusowej dzielnicy w Edynburgu. Właściciel lokalu domagał się zaprzestania koncertów, ale sąd orzekł, że powinien on to uwzględnić przy wprowadzaniu się do lokalu.

SZKODA PRZY IMNSJACH- przy odpowiedzialność odszkodowawczej przesłanką jest wina, a do immisji nie musi być winy.

c) WYWŁASZCZENIE- przesłanki:

- na cele publiczne,

- za odpowiednim odszkodowaniem

Następuje na drodze administracyjnej.

2) ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

3) SPOŁECZNO- GOSPODARCZE PRZEZNACZENIE PRAWA WŁASNOŚCI.

Jak interpretować potrójne ograniczenie własności?

Art. 140- ograniczenie treści samego prawa własności,

Art. 5- ocenia wykonywania prawa własności w konkretnych okolicznościach, mimo, iż kryteria są te same.

NABYCIE WŁASNOŚCI

I) PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI ( Art. 155- 171 )- jest to termin techniczno- prawny, zastrzeżony do nabycia własności drogą umowy stron. Strony tej umowy to:

- DOTYCHCZASOWY WŁAŚCICIEL,

- NABYWCA WŁASNOŚCI

Jest to jedna z najważniejszych czynności w obrocie.

CHARAKTER UMOWY PRZENOSZĄCEJ WŁASNOŚĆ ( zob. też czynności prawne ).

1) Zasada: KONSENSUALNE

Natomiast obowiązkowy wpis prawa własności do księgi wieczystej ma charakter obligatoryjny ale nie konstytutywny.

Wyjątek: realne- przeniesienie własności następuje z chwilą przeniesienia posiadania.

a) z ustawy ( Art. 155 §2 ):

- rzeczy, takie, które jeszcze nie istnieją

- rzeczy oznaczone co gatunku.

b) z woli stron

2) Zasada: ROZPORZĄDZAJĄCE.

Wyjątek:

a )z ustawy,

b) z woli stron

Mogą mieć charakter:

a) Art. 157- zobowiązująca ze skutkiem tylko zobowiązującym- konieczna jest umowa rozporządzająca - wypadku gdy:

- przedmiotem umowy przenoszącej własność jest nieruchomość,

- zastrzeżono termin lub zawarto ją pod warunkiem

b) przepisy u. g. g.- gmina ma ustawowe prawo pierwokupu do niektórych nieruchomości. W świetle tych przepisów strony muszą najpierw zawrzeć umowę zobowiązującą ( umowę sprzedaży ), a następnie dopiero- jeżeli gmina nie skorzysta z prawa pierwokupu- umowę rozporządzającą przenoszącą własność.

c) rozbicie skutków ( najpierw skutek zobowiązujący, a dopiero gdy jest element realny- następuje skutek rozporządzający ). Tym elementem realnym może być:

- przeniesienie posiadania ( Art. 155 §2 )

- zapłata ceny ( ZASTRZEŻENIE WŁASNOŚCI RZECZY SPRZEDANEJ )

3) Zasada: KAUZALNA- Art. 156

a) materialnie zarówno przy ruchomościach jak i nieruchomościach,

b) formalnie przy nieruchomościach ( Art. 158 ).

- Niemcy rozbijają umowy, druga jest abstrakcyjna. Przy nieruchomościach decyduje wpis nowego właściciela do księgi wieczystej- wtedy dopiero może być przeniesienie własności. I nie ważne, jak się wpisał, na jakiej podstawie.

- w prawie francuskim odwrotnie, bo tylko jedna umowa,

W prawie polskim też jedna umowa- jest to czynność kauzalna:

Musimy odróżnić dwie sytuacje:

a) własność może przechodzić na podstawie jednej umowy od razu. Nie ma tu miejsca na badanie kauzalności,

b)

umowa zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym ( sprzedaż, darowizna, zamiana lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności ), zapis, bezpodstawne wzbogacenie lub inne zdarzenie.

umowa rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym

4) ODPŁATNĄ LUB NIEODPŁATNĄ

Przeniesienie własności może być odpłatne albo nieodpłatne.

5) FORMA

Przy przeniesieniu własności nieruchomości:

Zasada- Art. 158: obie umowy ( zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym, rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym )- forma aktu notarialnego.

Wyjątek:

- gdy grunty wniesione jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej mają stać się współwłasnością dotychczasowych właścicieli.

Czy własność można skutecznie nabyć tylko od właściciela?

Zasada: NEMO PLUS IURIS AD ALIUM TRANSFERE POTEST QUAM IPSE HABET. Własność może przenieść na nabywcę tylko właściciel.

Wyjątki:

1) nieruchomości- zob. rękojmia publicznej wiary ksiąg wieczystych.

2) ruchomości- art. 169. Chodzi o ochronę przekonania osób trzecich, iż posiadacz, który włada rzeczą jest jej właścicielem ( zob. wyż. ).

Domniemanie: TAK JAK WŁASNOŚĆ NIERUCHOMOŚCI WSKAZUJE WPIS DO KSIĘGI WIECZYSTEJ, TAK O WŁASNOŚCI RUCHOMOŚCI ŚWIADDCZY FAKT JEJ POSIADANIA.

Zasada- Art. 169 §1:

a) rzecz ruchoma,

b) działa osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą,

Pojęcie to obejmuje osoby, które władają rzeczą za zgodą właściciela, są uprawnione do władania, ale nie do rozporządzania. Niektórzy mówią, iż chodzi o rzeczy powierzone przez właściciela innej osobie, iż chodzi o posiadaczy zależnych albo dzierżycieli.

c) ta osoba zawiera umowę z nabywcą,

Chodzi o umowę, w której nieuprawniony przenosi własność na inną osobę.

d) następuje wydanie rzeczy,

Umowa musi mieć więc charakter realny- traditio corporalis i traditio longa manum, w doktrynie zaakceptowano także traditio brevi manum, bo rzecz jest, znajduje się w posiadaniu zależnym/dzierżeniu nabywcy, czyli wydanie musiało nastąpić, tyle, że wcześniej.

e) nabywca jest w dobrej wierze

DOBRA WIARA- usprawiedliwione okolicznościami przekonanie nabywcy, że zbywca jest osobą uprawnioną do rozporządzania rzeczą ( ale nie chodzi tu o przekonanie, że zbywca jest właścicielem ). Jeśli nabywca nie dołożył należytej staranności- brak mu dobrej wiary.

Przykład: Żona ( A ) sprzedała samochód pokazując upoważnienie męża ( B ) do takiej sprzedaży. Sąd badał także sytuacje małżonków. SN doszedł do wniosku, że była tutaj dobra wiara, ale bardzo wnikliwie bada, czy zbywca jest uprawniony do rozporządzania.

Musi istnieć w momencie wydania rzeczy i obejmowania rzeczy w posiadanie.

MALA FIDES SUPERVENIENS NON NOCET- ZŁA WIARA, KTÓRA PRZYCHODZI PÓŹNIEJ, NIE SZKODZI.

Wówczas nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie.

Wyjątek1:- Art. 169 §2

- rzeczy skradzione,

- rzeczy zgubione,

- rzeczy w inny sposób utracone bez zamiaru wyzbycia się

Nabycie własności następuje dopiero po upływie 3 lat od wyjścia rzeczy z majątku właściciela. Przez cały ten okres nabywca musi być w dobrej wierze.

Przykład: Właścicielowi A złodziej B ukradł samochód 07.01.2000. Po 1 ( 07.01.2001 ) roku C idzie na giełdę i kupuje od B tenże samochód. Zakładamy, że dochował należytej staranności, sprawdził wszystkie dokumenty, które B mu przedstawił ( oczywiście fałszywe- niektórzy przedstawiciele doktryny uważają, że już sam fakt nabywania samochód na giełdzie samochodowej wyklucza dobrą wiarę nabywcy! ). Uznamy go za działającego w dobrej wierze. W tym wypadku C stanie się właścicielem samochodu dopiero z dniem 08.01.2003- czyli z upływem 3 lat od wyjścia rzeczy z majątku właściciela. Jeżeli jednak 04.01.2003 przyjdzie do C policja i poinformuje C, iż musi go oddać, to w tym momencie ma on obowiązek zwrotu, nawet jeśli za niego zapłacił i płacił podatki.

Wyjątek od wyjątku:

Ograniczenie z Art. 169 §2 nie dotyczy:

- pieniędzy,

- dokumentów na okaziciela,

- rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowanie egzekucyjnego.

3) prawa na ruchomościach-

Zasada: Art. 170

- rzecz ruchoma,

- nastąpiło przeniesienie własności,

- rzecz jest obciążona prawem osoby trzeciej.

- nabywca działa w dobrej wierze

Wówczas prawo to wygasa z chwilą wydania rzeczy nabywcy.

Wyjątki- analogicznie jak w przypadku poprzednim.

II) ZASIEDZENIE ( Art. 172- 178 )

ZASIEDZENIE- sposób nabycia własności na skutek długotrwałego posiadania. Może mieć zastosowanie nie tylko do własności ale także do niektórych praw rzeczowych związanych z wykonywaniem władztwa nad rzeczą.

Znaczenie zasiedzenia:

- nabycie własności i zniesienie długotrwałej rozbieżności między stanem faktycznym a prawnym,

- środek ochrony osoby, która nabyła nieruchomość w dobrej wierze,

- instytucja zasiedzenia ułatwia dowód prawa własności ( czasem łatwiej dowieść, że nabyło się prawo własności przez zasiedzenie aniżeli dowód prawa własności ).

1) ZASIEDZENIE RUCHOMOŚCI ( Art. 174 ):

a) posiadanie samoistne rzeczy ruchomej

b) posiadanie nieprzerwane,

c) dobra wiara ( przez cały okres )

d) upływ czasu: 3 lata.

Ma to znikome znaczenie w praktyce.

2) ZASIEDZENIE NIERUCHOMOŚCI

- dekret z 1946 "prawo rzeczowe"- rozróżniano:

a) zasiedzenie secundum tabulas- jeżeli posiadacz błędnie został ujawniony w księdze wieczystej, to terminy do zasiedzenia były:

- 10 lat w dobrej wierze,

- 20 lat w złej wierze.

b) zasiedzenie contra tabulas- inna osoba niż posiadacz ujawniona w księdze wieczystej:

- 20 lat w dobrej wierze,

- 30 lat w złej wierze.

Art. 172- przesłanki zasiedzenia:

a) posiadanie samoistne nieruchomości

SN przyjmuje, iż jeśli chodzi o nabycie na podstawie ustawy o nacjonalizacji, objęcie władztwa przez państwo nie wynikało z posiadania samoistnego, ale był to akt władzy państwowej.

b) posiadanie nieprzerwane,

c) upływ czasu ( znowelizowano w 1990- poprzednio odpowiednio 10 i 20 ):

- 20 lat, jeśli uzyskał posiadanie w dobrej wierze,

DOBRA WIARA ( inaczej niż przy art. 169 )- usprawiedliwione okolicznościami przekonanie posiadacza, że przysługuje mu wykonywane przezeń prawo.

Czy posiadacz nieruchomości, który nabył posiadanie nieruchomości mocą aktu nieformalnego jest posiadaczem w dobrej wierze? Teoretycznie nie, potrzeba bowiem aktu notarialnego.

- SN ( 1955 )- dobra wiara to przekonanie posiadacza, że nikomu swym posiadaniem nie szkodzi. Takie ujęcie obejmuje także nieformalnych nabywców,

- SN ( 1968 )- zmiana postawy orzecznictwa,

- 1970- ustawodawca zdecydował się wydać ustawę o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, która uwłaszczyła wszystkich nieformalnych nabywców gospodarstw rolnych. Na przyszłość ustawodawca przewidział sankcję za nieformalny obrót nieruchomościami. Od tego czasu SN przywrócił klasyczne ujęcie dobrej wiary, nieformalny posiadacz nie może powoływać się na dobrą wiarę.

- SN ( 1980 )- zasady współżycia społecznego,

- SN 19910 osoba, która objęła w posiadania nieruchomości na podstawie umowy, która nie miała formy aktu notarialnego, nie może być posiadaczem samoistnym w dobrej wierze.

- 30 lat, jeśli uzyskał posiadanie w złej wierze.

Nabycie własności następuje z mocy prawa z chwilą upływu terminu zasiedzenia. Potrzebne jest jednak postępowania o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie ( art. 609- 610 kpc ). Jest to postępowanie nieprocesowe, postanowienie ma charakter deklaratoryjny. Takie postanowienie sądu jest podstawą do ujawnienia nowego właściciela w księdze wieczystej i uprawnia go do rozporządzania rzeczą.

Problem intertemporalny: INSTATO USUCAPIENDI ( w czasie zasiadywania nieruchomości ) wiele osób zostało zaskoczonych nowelizacją. Jakie terminy stosować do nich?

- jeśli krótszy termin wypełnił się przed 01.010.1990- zasada dalszego działania ustawy dawnej.

Przykład: jeśli ktoś objął w posiadanie w dobrej wierze w 1975, w 1985 upłynął termin 10- letni, do sądu wystąpił w 1992, stosujemy do niego stare przepisy.

- jeśli w momencie wejścia w życie nowelizacji, termin nie upłynął- zasada bezpośredniego działania ustawy nowej.

Bieg terminu zasiedzenia:

Zasada: Art. 175- stosuje się odpowiednio przepisy o przedawnieniu roszczeń.

Wyjątki:

a) Art. 173- wstrzymanie zakończenia biegu zasiedzenia- w przypadku gdy właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat 2 od uzyskania pełnoletniości przez właściciela.

Np. A w dniu 01.01.1991 wyjechał z kraju i przestał zajmować się swoją nieruchomością, której był właścicielem. 01.01.1992 w posiadanie tej nieruchomości wszedł w dobrej wierze B. Normalnie nabyłby własność tej nieruchomości przez zasiedzenie 01.01.2012 ( po upływie 20 lat ). Jednak 01.01.2000 A umiera, a własność nieruchomości przechodzi na dziedzica, którym jest jego małoletni syn C, mający 7 lat. ( urodzony 15.07.1992 ). C uzyska pełnoletniość z dniem 15.07.2010. Aby pan B mógł nabyć własność nieruchomości, muszą upłynąć 2 lata, czyli może nabyć własność nieruchomości dopiero z dniem 15.07.2012, a nie- jak pierwotnie 01.01.2012.

b) Art. 176- ACCESSIO TEMPORIS-

Zasada: możliwość doliczenia okresu posiadania poprzednika, gdy w czasie biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania bądź też obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza,

Wyjątek:

- jeżeli jednak:

- posiadanie nieruchomości,

- poprzedni posiadacz uzyskał je w złej wierze,

To czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacze wynosi co najmniej lat 30.

III. INNE WYPADKI NABYCIA I UTRATY WŁASNOŚCI ( Art. 179- 194 )

1) ZRZECZENIE SIĘ WŁASNOŚCI:

a) RUCHOMOŚCI- Art. 180-

- porzucenie rzeczy przez właściciela,

- zamiar wyzbycia się własności

b) NIERUCHOMOŚCI.

Zasada: Art. 179- właściciel nieruchomości może wyzbyć się własności przez zrzeczenie. Forma aktu notarialnego. Nieruchomość ta staje się własnością:

- gminy, na obszarze, której nieruchomość jest położona, chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej,

- jeżeli nieruchomość jest położona na obszarze kilku gmin, nieruchomość staje się własnością gminy, na obszarze której znajduje się jej większa część.

Odpowiedzialność gminy:

Zasada: jest odpowiedzialna z nieruchomości za jej obciążenia,

Wyjątek: ograniczona do wartości nabytej nieruchomości

- wg stanu w chwili nabycia,

- wg cen rynkowych w chwili zaspokojenia wierzyciela.

Gminy Knurów, Toruń i Jastrzębie- Zdrój wystąpiło do TK, iż przepis ten jest sprzeczny z Konstytucją, narusza art. 2 i 165 K. TK orzekł, iż art. 179 w ówczesnym kształcie jest sprzeczny z powoływanymi artykułami Konstytucji. Gminy jako podmioty prawa prywatnego miały być wyposażone całkowicie bez ich zgody we własność, która nie przedstawia żadnej wartości ( nikt nie zrzeka się własności nieruchomości, która przedstawiają jakąkolwiek wartość ). Własność nie jest prawem absolutnym, właściciel musi szanować prawa innych. Jeden podmiot nie może przelewać na całą społeczność lokalną swojego problemu. Wyrok z 15.03 wejdzie w życie w 2006.

a) prawo niemieckie:

Zasada: wyzbycie się to jednostronna czynność prawna właściciela. Właściciel traci własność z chwilą skreślenia z księgi wieczystej, a rzecz staje się niczyja. Można ją nabyć dopiero przez zasiedzenie.

Wyjątek: w stosunku do landów- można nabyć własność przez odpowiednie oświadczenie i wpis do księgi wieczystej.

b) prawo francuskie: rzecz, która nie ma właściciela, należy do państwa. Procedura przejmowania własności przez państwo jest regulowana przez kodeks własności państwowej. Prawo francuskie nie przewiduje czynności zrzeczenia się własności nieruchomości. Prawo administracyjne reguluje całą procedurę, gdy rzecz staje się niczyja ( np. nieobjęty spadek ).

c) prawo polskie: w prawie przedwojennym mieliśmy czynność zrzeczenia się własności nieruchomości. Wymagała formy aktu notarialnego, nowym właścicielem był Skarb Państwa.

prawo rzeczowe 1946- do zrzeczenia się wymagana była zgoda odpowiedniego organu ( starosty ).

Od 2003- zrzeczenie się nie może być uzależnione od żadnych warunków. Każdy może się zrzec. Skreślono w art. 179- wymaganie zgody określonego organu. Zrzeczenie się zależy tylko od woli właściciela

2) ZAWŁASZCZENIE- Art. 181

- rzecz ruchoma

- rzecz niczyja

- z chwilą objęcia w posiadanie samoistne.

Jest to czynność prawna realna, jednostronna.

RÓJ PSZCZÓŁ- Art. 182

Zasada: Rój pszczół, który opuścił ul, staje się niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem 3 dni od dnia wyrojenia.

Jeżeli właściciel odszukał go w tym terminie, to:

a) jeżeli rój osiadł dziko- właściciel może rój zabrać jako swoją własność,

b) rój osiadł w cudzym ulu nie zajętym- właściciel może żądać wydania roju za zwrotem kosztów,

c) rój usiadł w cudzym ulu zajętym- rój staje się własnością tego, czyją własnością jest ul, a dotychczasowego właścicielowi nie przysługuje roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

3) PRZEMILCZENIE- Art. 183- 187- osoba wskazana w ustawie nabywa własność na skutek niewykonywania tego prawa przez czas w ustawie określony. Podstawą jest bezczynność właściciela, a nie aktywność posiadacza samoistnego ( tym się różni przemilczenie od zasiedzenia ). Dotyczy:

a) rzeczy zagubionych

b) rzeczy porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności,

c) zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły

Zasada: Kto znalazł taką rzecz, to:

- jeżeli wie, kto jest uprawniony do odbioru rzeczy i zna jego miejsce zamieszkania, powinien niezwłocznie zawiadomić o tym tą osobę,

- jeżeli nie wie, kto jest uprawniony do odbioru rzeczy albo nie zna miejsca zamieszkania osoby uprawnionej, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy.

Wyjątek: znalazca powinien taką rzecz na przechowanie właściwemu organowi państwowemu:

a) obligatoryjnie, jeżeli są to:

- pieniądze,

- papiery wartościowe,

- kosztowności,

- rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną,

Takie rzeczy, jeżeli nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu

- 1 roku od dnia wezwania go przez właściwy organ,

- w razie niemożności wezwania- 2 lat od ich znalezienia

Stają się własnością Skarbu Państwa.

b) na żądanie tego organu- w wypadku innych rzeczy.

Jeśli znalazca przechowuje rzecz u siebie- stosuje się odpowiednio przepisy o nieodpłatnym przechowaniu.

Takie rzeczy, jeżeli nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu tych samych terminów ( zob. wyż. ), stają się własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swym obowiązkom. Jeśli rzeczy są przechowywane przez organ państwowy, znalazca może je odebrać za zwrotem kosztów.

4) NABYCIE WŁASNOŚCI POŻYTKÓW NATURALNYCH ( Art. 190 )

Zasada:

- uprawniony do pobierania pożytków naturalnych rzeczy

- nabywa ich własność przez odłączenie ich z rzeczy

5) POŁĄCZENIE RZECZY ( AKCESJA ) ( Art. 191- 194 )

a) Art. 191

- połączenie nieruchomości z ruchomością

- połączenie nastąpiło w taki sposób, że rzecz ruchoma stała się częścią składową nieruchomości.

b) Art. 192

- wytworzenie nowej rzeczy ruchomej,

- z cudzych materiałów

- wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów,

- przetworzenie dokonane było w dobrej wierze

Wówczas nowa rzecz wytworzona staje się własnością tego, kto ją wytworzył, w przeciwnym wypadku- właściciela materiałów.

c) Art. 193

- połączenie lub pomieszanie rzeczy ruchomych,

- rzecz te należą do różnych właścicieli

- w wyniku tego przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami

- nie zachodzi sytuacja, iż jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą aniżeli pozostałe ( wówczas rzeczy mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi ).

Dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości. Udziały we współwłasności oznacza się wg stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych.

WSPÓŁWŁASNOŚĆ ( Art. 195- 221 ).

PODZIELNOŚĆ PRAWA WŁASNOŚCI- sytuacja, gdy własność określonej rzeczy przysługuje kilku osobom.

I) WŁASNOŚĆ PODZIELONA WG CZASU JEJ TRWANIA- własność rzeczy przysługuje jednemu właścicielowi, ale z tym ograniczeniem, że z chwilą ziszczenia się warunku lub upływu terminu własność ta przechodzi na inną osobę. Mamy niejako dwóch właścicieli-

- WŁAŚCICIEL AKTUALNY,

- WŁAŚCICIEL PRZYSZŁY

Dekret 1946- własność czasowa, podzielona w czasie. Nieruchomości będące własnością państwa, gmin, mogły być oddane we własność czasową na okres 30- 80- lat ( potem zastąpiono to użytkowaniem wieczystym ).

II) WŁASNOŚĆ PODZIELONA WG TREŚCI- każdemu z dwu właścicieli przysługują inne atrybuty tego samego prawa:

- WŁAŚCICIEL ZWIERZCHNI - DOMINNUS DIRECTUS ( ius disponendi, ius fruendi- od właściciela użytkowego- cywilne )

- WŁAŚCICIEL UŻYTKOWY- DOMINUS UTILIS ( ius utendi, ius fruendi- naturalne ).

III) WSPÓŁWŁASNOŚĆ ( Art. 195 )- sytuacja, gdy własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku podmiotom. Są więc 3 elementy konstrukcyjne:

1) JEDNOŚĆ PRZEDMIOTU- przedmiotem współwłasności jest jedna rzecz ruchoma lub nieruchoma, a nie zespół różnych rzeczy.

2) WIELOŚC PODMIOTÓW- co najmniej 2. Osoby te są nadal odrębnymi podmiotami prawa, nie tworzą osoby prawnej. Jeśli bowiem określony zespół osób zorganizuje się w osobę prawną, ich wspólny- w sensie ekonomicznym majątek- nie stanowi już przedmiotu współwłasności, gdyż w znaczeniu jurydycznym majątek ten należy do jednego podmiotu ( osoby prawnej ).

3) NIEPODZIELNOŚĆ WSPÓLNEGO PRAWA- pomimo istnienia takiej wspólności rzecz nie jest podzielona i że żadnemu ze współwłaścicieli nie przysługuje wyłącznie prawo do fizycznie określonej części rzeczy. Każdy ze współwłaścicieli ma jednakowe prawo do całej rzeczy, ograniczone jedynie takim samym prawem innych współwłaścicieli.

RODZAJE WSPÓŁWŁASNOŚCI ( Art. 196 ):

1) Zasada: WSPÓŁWŁASNOŚĆ W CZĘŚCIACH UŁAMKOWYCH ( COMMUNIO PRO PARTE INDIVISA/ZWYKŁA )- udziały poszczególnych właścicieli określane są w postaci ułamka. Jest ona samodzielnym stosunkiem prawa rzeczowego.

Powstanie współwłasności

a) dziedziczenie- Art. 1035- jeśli kilku spadkobierców dziedziczy, stosuje się do nich przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych,

b) przez czynność prawną,

c) na skutek akcesji ( zob. art. 193 ),

d) na skutek zasiedzenia- jeśli kilka osób posiada przez czas wymagany w ustawie tę samą rzecz, to mogą się domagać współwłasności,

e) na skutek orzeczenia sądowego- gdy sąd przyznaje własność rzeczy kilku osobom.

Sąd znosi współwłasność budynku wydzielając odrębną własność lokalu- powstaje współwłasność konieczna co do grunty i części wspólnych budynku. Jeżeli nic innego nie wynika ze stosunku prawnego.

UDZIAŁ:

UDZIAŁ- wyraża zakres uprawnień i obowiązków współwłaściciela w stosunku do rzeczy wspólnej i określony jest odpowiednim ułamkiem.

Art. 197- domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe. Jest to domniemanie iuris tantum.

Art. 204- większość współwłaścicieli określa się wg wielkości udziałów.

Zasada: Każdy ze współwłaścicieli ma względem swojego udziału pozycję wyłącznego właściciela. Udział to wycinek prawa własności. Dlatego też do współwłasności stosuje się ( i to bezpośrednio ) przepisy odnoszące się do własności.

- IUS DISPONENDI- może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli ( Art. 198 )

ZARZĄD RZECZĄ WSPÓLNĄ- podejmowanie wszelkich decyzji i dokonywanie wszelkiego rodzaju czynności dotyczących przedmiotu wspólnego prawa, koniecznych zarówno w toku normalnej eksploatacji tego przedmiotu ( np. sprzedaż zebranych płodów ) jak i w sytuacjach nietypowych ( np. sprzedaż rzeczy wspólnej ).

Zasada: Każdy ze współwłaścicieli jest zobowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną ( Art. 200 ).

Wyjątek:

- zarząd zostaje powierzony jednemu ze współwłaścicieli przez:

- innych współwłaścicieli,

- sąd ( zob. niż. ):

Wówczas:

- współwłaściciel sprawujący zarząd rzeczą wspólną może żądać od pozostałych współwłaścicieli wynagrodzenia odpowiadającego nakładowi jego pracy ( Art. 205 )

- współwłaściciel nie sprawujący zarządu może w odpowiednich terminach żądać rachunku z zarządu ( Art. 208 ).

Rodzaje zarządu:

a) UMOWNY- gdy wszyscy współwłaściciele w drodze umowy określają zarząd rzeczą wspólną w sposób inny, niż czyni to kc, np. mogą wyznaczyć zarządcę, którym będzie osoba trzecia, mogą też postanowić, że do niektórych czynności zwykłego zarządu potrzebna będzie zgoda wszystkich.

b) SĄDOWY ( Art. 203 )- polega na ustanowieniu zarządcy przez sąd na żądanie współwłaściciela, jeżeli:

- nie można uzyskać zgody współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu albo:

- większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub

- większość ta krzywdzi mniejszość.

b) USTAWOWY- kiedy rzeczą zarządzają wszyscy współwłaściciele wg zasad przewidzianych w ustawie.

- CZYNNOŚCI ZWYKŁEGO ZARZĄDU- czynności, które trzeba podejmować by zachować rzecz, masą majątkową w nie pogorszonym stanie, zarówno czynności prawne jak i faktyczne. Może to także oznaczać utrzymanie stałego poziomu dochodów ( np. przy nieruchomościach- pobieranie czynszu, wynajem lokali ). Do tych czynności potrzebna ( Art. 201 )

- jest zgoda większości

- jeżeli jednak większość współwłaścicieli postanawia dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu rzeczą wspólną, każdy ze współwłaścicieli może żądać rozstrzygnięcia przez sąd ( Art. 202 ).

- jeśli takiej zgody brak, każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności,

- CZYNOŚCI PRZEKRACZAJĄCE ZWYKŁY ZARZĄD- rozporządzenia rzeczą i czynności, które zmieniają przeznaczenie rzeczy w sposób istotny zwiększają lub zmniejszają ich wartość.

Zasada: Art. 199- potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli,

Wyjątek: jeśli takiej zgody brak, współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie, mając na względzie:

- cel zamierzonej czynności,

- interesy wszystkich współwłaścicieli.

- CZYNNOŚCI ZACHOWAWCZE- Art. 209- wszelkie czynności i dochodzenie roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. Może ich dokonywać każdy ze współwłaścicieli.

KORZYSTANIE Z RZECZY WSPÓLNEJ:

a) USTAWOWY- jeżeli w braku odmiennej umowy lub orzeczenia sądowego współwłaściciele korzystają z rzeczy wspólnej tak, jak przewiduje to przepis ustawy.

- IUS POSSIDENDI/IUS UTENDI- w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych właścicieli ( Art. 206 )

Jeśli da się określić zakresy współkorzystania i współposiadania to sąd powinien to zrobić, ale czasem nie da się wyznaczyć zakresu. Wówczas sąd może dokonać podziału rzeczy do korzystania ( QUO AD USUM )- możliwy przy gruntach.

- IUS FRUENDI- przypadają one współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów, w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną ( Art. 207 )

b) UMOWNY- jeżeli sposób korzystania z rzeczy wspólnej określili sami współwłaściciele w umowie,

Umowy takie nie rodzą skutków względem osób trzecich. W ich następstwie nie powstają prawa rzeczowe, lecz jedynie roszczenia względne, skuteczne tylko między współwłaścicielami, którzy je zawarli. W szczególności umowy takie byłyby nieskuteczne względem nabywcy udziału, co nie byłoby korzystne, bo na skutek zmiany współwłaściciela upadałyby z trudem nieraz zawarte porozumienia. Zapobiega temu Art. 221. Skuteczne względem nabywcy są:

- czynności prawne określające zarząd i sposób korzystania z rzeczy wspólnej,

- czynności prawne wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności,

- sposób korzystania z rzeczy ustalony w orzeczeniu sądowym

Jeżeli nabywca;

- o czynnościach tych/sposobie wiedział albo,

- mógł z łatwością się dowiedzieć.

W praktyce najczęściej dochodzi do podziału nieruchomości QUOAD USUM- PODZIAŁU DO KORZYSTANIA ( używania ). Współwłaściciele pozostają nadal w stosunku współwłasności, z tym, że każdemu z nich zostaje wydzielona część nieruchomości do wyłącznego użytku.

c) SĄDOWY- jeżeli sposób korzystania przez współwłaścicieli z rzeczy określił sąd, jeśli:

- współwłaściciele nie mogą się porozumieć co do sposobu korzystania z rzeczy wspólnej,

- współwłaściciele samowolnie pozbawiają jednego lub kilku współwłaścicieli współposiadania.

ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI:

Współwłasność jest stosunkiem krótkotrwałym i przejściowym. Może się jednak zdarzyć, że stosunek współwłasności trwa latami i ustawodawca powinien to dostrzec

Do zniesienia współwłasności może dojść na drodze

a) UMOWY- umowa zawarta przez wszystkich współwłaścicieli.

Jeżeli przedmiotem współwłasności jest nieruchomość- forma aktu notarialnego, bo łączy się z tym przeniesienie własności bądź udziałów we współwłasności.

następuje, gdy współwłaściciele mogą uzyskać porozumienie co do sposobu zniesienia współwłasności,

b) ORZECZENIA SĄDOWEGO- sąd rozstrzyga o sposobie zniesienia współwłasności:

ROSZCZENIE O ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI ( Art. 210 ):

Legitymacja czynna:

- każdy ze współwłaścicieli

- prokurator

Roszczenie nie ulega przedawnieniu ( Art. 220 )- ale żądanie o zniesienie współwłasności w trybie umownym chyba też.

Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż 5 lat. W ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze 5 lat ( Art. 210 ).

Legitymacja bierna:

- pozostali współwłaściciele.

Powód domaga się:

- zniesienia współwłasności

Sposoby zniesienia współwłasności

a) zasada:

- podział fizyczny rzeczy- Art. 211. Sąd może odmówić takiego podziału gdy:

- jest on sprzeczny z przepisami ustawą. Dotyczy to:

- gruntów rolnych,

- nieruchomości położonych na terenie miast,

- budynków

- jest sprzeczny ze społeczno- gospodarczym przeznaczeniem rzeczy- wtedy gdy prowadzi do likwidacji istniejącego warsztatu produkcyjnego ( np. samochód, obrabiarka, dzieła sztuki, odzież )

- pociągałoby to za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości

Rzecz dzieli się na tyle części, ilu jest współwłaścicieli. Wartość części rzeczy powinna wyodrębnionych przez podział powinna być proporcjonalna do wielkości udziałów. Jeżeli jednak z pewnych względów między wartością utworzonych części rzeczy a wielkością udziałów występują różnice, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne ( Art. 212 §1 ).

b) wyjątki: ( Art. 212 §2 ):

- przyznanie rzeczy na własność jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłat na rzecz pozostałych. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.

Jeśli chodzi o masę majątkową, każdy ze współwłaścicieli dostaje jakąś część, a następnie dochodzi między nimi do dopłaty ( wyrównanie ).

- podział cywilny- przedmiot współwłasności sprzedaje się za określoną cenę, dzieli się uzyskaną kwotę między współwłaścicieli odpowiednio do ich udziałów. W praktyce jest ostatecznością. Jeśli chce się coś szybko sprzedać, nie uzyskuje się na ogól dobrej ceny. Przy sprzedaży masy majątkowej zazwyczaj się traci.

2) Wyjątek: WSPÓŁWŁASNOŚC ŁĄCZNA ( WSPÓLNOŚĆ DO NIEPODZIELNEJ RĘKI )- opiera się zawsze na określonym stosunku osobistym i spełnia względem tego stosunku rolę służebną, istniej po to, aby ten podstawowy stosunek prawny mógł należycie spełniać swoją rolę społeczną i ekonomiczną. W wypadku współwłasności łącznej mamy do czynienia najczęściej nie ze współwłasnością jednej rzeczy, lecz jednej masy majątkowej.

- współwłasność małżeńska, gdy małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej,

- współwłasność spółki cywilnej

Współwłasność w cz. ułamkowych	współwłasność łączna
każdy ze współwłaścicieli ma określony ułamkiem udział	jest to współwłasność bezudziałowa
współwłaściciel może swoim udziałem rozporządzać	współwłaściciel nie może dysponować swoimi prawami do przedmiotów majątku wspólnego, godziłoby to bowiem w jego cel
współwłaściciel może w każdym czasie żądać zniesienia współwłasności	współwłaściciel nie może w każdym czasie żądać zniesienia współwłasności

OCHRONA WŁASNOŚCI ( Art. 222- 231 )

1) konstytucyjny- art. 21 i 64 gwarantuje ochronę własności równą dla wszystkich,

2) karno- prawny,

3) administracyjno- prawny

4) cywilno- prawny, które nas interesuje najbardziej.

Konieczność ochrony prawa własności wynika z samej definicji prawa własności ( zob. Art. 140- strona negatywna. Sama definicja daje prawo ochrony przed wszystkimi potencjalnymi naruszycielami prawa własności. W celu ochrony własności przysługują:

I. ROSZCZENIE WINDYKACYJNE ( REI VINDICATIO- Art. 222 §1 )- wypływające z prawa własności roszczenie o wydanie rzeczy. Nie jest roszczeniem windykacyjnym roszczenie o wydanie rzeczy wypływające z innych stosunków prawnych, to, że przedmiotem roszczenia jest wydanie rzeczy nie nadaje mu charakteru roszczenia windykacyjnego!

Legitymacja czynna:

a) materialno- prawna

- właściciel,

- współwłaściciel- nie musi pytać o zgodę pozostałych, gdyż jest to czynność zachowawcza,

- użytkownik wieczysty,

- osoba, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe

- najemca lokalu ( art. 690 ).

b) formalno- prawna- w pewnych wypadkach mogą wystąpić na rzecz właściciela )

- prokurator,

- Rzecznik Praw Obywatelskich

Legitymacja bierna:

- osoba, która władza faktycznie rzeczą ( tzn. posiadacz, dzierżyciel, prekarzysta ).

- osoba włada rzeczą aktualnie ( nie musi to być tak, która pozbawiła władztwa )- tu przejawia się obiektywny charakter roszczenia windykacyjnego.

- osobie tej nie przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą

Powód domaga się:

- wydania rzeczy

a) musi ono wystąpić w naturze.

- jeżeli nastąpiło zużycie rzeczy windykowanej, to następuje wygaśnięcie prawa własności i wygaśnięcie roszczenia windykacyjnego ( odpowiedzialność jest kwestią odrębną ),

- jeżeli nastąpiło pogorszenie rzeczy, właściciel ma obowiązek przyjęcia rzeczy w stanie pogorszonym

b) jeżeli chodzi o to, czy rzecz powinna zostać wydana ze wszystkimi pobranymi pożytkami, to stanowisko doktryny jest podzielone:

- J. Ignatowicz- tak,

- Griewel- bez, bo temu służą roszczenia uzupełniające.

c) czy wydanie powinno nastąpić do rąk?

- jeżeli prawo władania rzeczą przysługuje tylko właścicielowi- tak,

- jeżeli prawo władania rzeczą przysługuje z woli właściciela innej osobie- to właściciel może żądać wydania rzeczy do rąk uprawnionego.

Sytuacja stron w procesie:

1) Powód musi wykazać, że jest właścicielem rzeczy. Ale dowód własności jest w tej sprawie bardzo trudny, gdyż

- trzeba wykazać wszystkie sukcesje aż do nabycia pierwotnego,

- domniemywa się, iż posiadacz jest właścicielem. Powód musi obalić domniemania, aczkolwiek dowód z wpisu do księgi wieczystej ma pierwszeństwo przed dowodem posiadacza. Bardzo często nawet przy nieruchomościach trudno jest udowodnić prawo własności, a w przypadku rzeczy ruchomych dowód jeszcze bardziej się komplikuje ( PROBATIO DIABOLICO ).

Jeżeli jednak powód udowodni swe prawo własności, to sąd nie może odmówić wydania rzeczy..

2) Pozwany może- jeżeli powód nie udowodnił jeszcze swego prawa- bronić się przez zarzuty:

a) PREAMPOTRYJNE ( NIEWECZĄCE )

- braku legitymacji czynnej

- udowodnienia, że sam nabył własność np. przez zasiedzenie,

- udowadnia, że właścicielem jest osoba trzecia, ale nie powód,

- neguje prawo własności powoda bez wskazania osoby właściciela

- braku legitymacji biernej- opierając się na twierdzeniu, że rzecz nie jest we władaniu pozwanego,

- zarzutu przedawnienia ( WŁASNOŚĆ SINE RE- bez rzeczy, jeżeli roszczenie się przedawniło, to właściciel ma prawo własności, ale nie może go wyegzekwować ).

b) DYLATORYJNE- powodują oddalenie wyroku w czasie

- ZARZUT HAMUJĄCY- pozwany może twierdzić, że przysługuje mu skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

Uprawnienie to może wynikać z różnych stosunków prawnych, zarówno z:

- rzeczowych

- obligacyjnych.

Sąd będzie musiał ustalić, czy prawo to skutecznie wygasło. Nawet jeśli sąd uzna, że pozwanemu przysługuje skuteczne prawo to powinien zasądzić wydanie rzeczy po ustaniu tego stosunku prawnego. Sam fakt wytoczenia powództwa windykacyjnego jest traktowany jako wypowiedzenie stosunku prawnego wiążącego strony z momentem doręczenie pozwu pozwanemu.

- Czy pozwany może powoływać się na nadużycie prawa podmiotowego?

Pozwany nie kwestionuje tu prawa właściciela, ale podnosi, że czyni on z niego użytek sprzeczny z art. 5. Musi być stosowany do roszczenia windykacyjnego tak jak do wszystkich roszczeń. Na pewno zarzut ten nie ma charakteru preemptoryjnego. Zarzut ten nigdy nie przysługuje nierformalnemu nabywcy nieruchomości.

II. ROSZCENIE NEGATORYJNE ( ACTIO NEGATORIA- Art. 222 §2 )

Legitymacja czynna:

- te same podmioty, co przy roszczeniu windykacyjnym,

Legitymacja bierna:

- osoba, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą.

- wyłączone są te zdarzenia, które nie zasługują na interwencję w postaci przywrócenia stanu zgodnego z prawem, czy orzekania zakazu naruszeń ( pozwanie turysty przechodzącego przez grunt ),

- nie jest naruszeniem działanie sił przyrody ( np. obsuwanie się skarpy, chociażby nawet źródło tego działania tkwiło w nieruchomości.

Powód domaga się:

- przywrócenia stanu zgodnego z prawem ( chodzi o usunięcie nie tylko cudzej rzeczy ale i skutków )

- zaniechania naruszeń ( gdy zachodzi niebezpieczeństwo kontynuowania bezprawia.

Stosowanie do okoliczności właścicielowi przysługuje jedno, drugie albo oba żądania. Nie może natomiast do treści roszczenia dołączyć naprawienia szkody lub zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia.

Sytuacja stron:

1) Powód musi udowodnić

- swoje prawo własności, ale jego sytuacja jest prostsza, gdyż to on włada rzeczą,

- fakt naruszenia

2) Pozwany może bronić się w następujący sposób:

- naruszenie mieści się w granicach akceptowalnych,

- naruszenia nie ma,

Wyrok w procesie musi ściśle określać obowiązek pozwanego.

III.ROSZCENIA UZUPEŁNIAJĄCE ( towarzyszą z reguły roszczeniu windykacyjnemu )-przysługują właścicielowi przeciwko posiadaczowi samoistnemu ( Art. 224- 225 ):

1) ROSZCZENIE O WYNAGRODZENIE ZA KORZYSTANIE Z RZECZY

2) ROSZCZENIE O NAPRAWIENIE SZKODY SPOWODOWANEJ ZUŻYCIEM, POGORSZENIEM LUB UTRATĄ RZECZY

3) ROSZCZENIE O ZWROT POŻYTKÓW LUB ZAPŁĄTĘ ICH WARTOŚCI

Roszczenia takie zgłasza się już w powództwie windykacyjnym, jeżeli termin przedawnienia nie minął ( zob. niż. ). Losy zależą od tego, czy posiadacz samoistny jest:

1) w dobrej wierze ( Art. 224 ):

a) do chwili gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego ( §1 )- roszczenia dla właściciela w ogóle nie powstają. Tylko gdy za rzecz utraconą posiadacz uzyskał ekwiwalent ( np. odszkodowanie z ubezpieczenia ), zobowiązany jest do jego wydania na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

b) dwie sytuacje:

- od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego- ( §2 )

- od chwili, gdy został wezwany przez właściwy organ państwowy do wydania rzeczy, jeżeli posiadał on rzecz będącą przedmiotem własności państwowej ( Art. 228 )

- obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy,

- odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiło bez jego winy,

- obowiązany zwrócić od powyższej chwili pożytki, których nie zużył

- obowiązany uiścić wartość tych, które zużył

2) w złej wierze ( Art. 225 )-

Zasada: traktowany jest tak samo jak posiadacz w dobrej wierze od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu powództwa windykacyjnego.

Wyjątki:

- obowiązany jest zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał,

- jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba, że rzecz uległa pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Przedawnienie: 1 rok od chwili wydania rzeczy.

IV. ROSZCENIE O ZWROT NAKŁADÓW ( Art. 226 )

Nie jest roszczeniem uzupełniającym- może przysługiwać posiadaczowi samoistnemu zwracającemu rzecz.

1) NAKŁADY KONIECZNE- niezbędne do utrzymania rzeczy w nie pogorszonym stanie ( w zakresie zwykłego zarządu )

2) NAKŁADY UŻYTECZNE- zwiększają wartość rzeczy w znaczeniu obiektywnym,

3) NAKŁADY ZBYTKOWE- zwiększają wartość rzeczy w subiektywnym odczucia osoby, która ich dokonuje ( np. cygańskie pałace ).

Możemy też mówić o:

NAKŁADACH RZECZOWYCH- przedmioty, które posiadacz samoistny połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami składowymi.

Zasada: Właściciel zobowiązany jest zwrócić nakłady posiadaczowi. Zakres i forma tego obowiązku jest zróżnicowany:

1) jeżeli posiadacz jest w dobrej wierze,

a) do chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego

- nakłady konieczne- o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy,

- inne nakłady- o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi

b) od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego

- tylko nakłady konieczne

2) jeżeli posiadacz jest w złej wierze

- tylko nakłady konieczne, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem

3) w przypadku nakładów rzeczowych ( Art. 227 )

a) jeżeli posiadacz dokonał połączenia w dobrej wierze, do chwili gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego, to może on zabrać przedmioty, które z rzeczą połączył,

b) jeżeli posiadacz dokonał połączenia:

- w złej wierze,

- w dobrej wierze, od chwili gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego, to właściciel może przyłączone przedmioty zatrzymać, zwracając samoistnemu posiadaczowi:

- ich wartość i koszt robocizny albo:

- sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy.

Art. 461- Zasada: PRAWO ZATRZYMANIA ( IUS RETENTIONIS )- osoba zobowiązana do zwrotu rzeczy może rzecz zatrzymać, dopóki nie zostaną mu zwrócone nakłady.

Wyjątki:

- obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego,

- chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych.

Przedawnienie: 1 rok od chwili wydania rzeczy ( Art. 229 ).

Przepisy o tych roszczeniach stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym ( Art. 230 ).

V. ROSZCENIE POSIADACZA GRUNTU O PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI DZIAŁKI ( Art. 231 §1

Szczególnym przypadkiem nakładów jest budowa na cudzym gruncie:

- budowla jest nakładem ( + superficies solo cedit ),

- nawet gdyby przyznać budującemu roszczenie o zwrot nakładów, właściciel może nie mieć pieniędzy,

- posiadacz będzie zainteresowany żeby budowlę zatrzymać,

- rozbiórka sprzeczna ze społeczno- gospodarczym interesem.

Unormowanie szczególne stanowiące wyjątek od zasady superficies solo cedit ( zasada działa, ale możliwe jest zniesienie stosunków własnościowych )- może teoretycznie:

- przyzwalać budującemu ex lege własność gruntu z chwilą wzniesienia budynku, a właścicielowi przyznać roszczenie o spłatę,

- przyzwalać zainteresowanym na wykup gruntu ( rozwiązanie takie przyjął kc ).

Legitymacja czynna- przesłanki:

1) posiadacz samoistny- w wypadku gdy budowlę wzniosła kilka osób, każdej przysługuje roszczenie o przeniesienie odpowiedniej części nieruchomości,

2) dobra wiara posiadacza- chodzi o pojęcie dobrej wiary przyjęte przy zasiedzeniu. SN jest tu jednak bardziej liberalny, czasem zasady współżycia społecznego wymagają, by traktować jakąś osobę tak jakby była w dobrej wierze. Często do budowy na cudzym gruncie dochodzi w stosunkach rodzinnych ( np. syn i synowa budują się na gruncie rodziców ).

3) wzniesienie na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynku lub innego urządzenia

4) wartość tego budynku lun innego urządzenia przewyższa znacznie wartość zajętej na ten cel działki. Bierzemy pod uwagę wartość rynkową.

Legitymacja bierna:

- właściciel gruntu

Powód domaga się:

- PRZEWŁASZCENIA- aby właściciel przeniósł na niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

Realizacja następuje

- na drodze umowy przenoszącej własność w trybie art. 156 w zw. z art. 158 lub

- na drodze orzeczenia sądu ( art. 64 )

Wynagrodzenie odpowiadać powinno kwocie, jaką właściciel uzyskałby z tytułu zapłaty ceny, gdyby zajęta działka ( bez budowli ) została sprzedana.

Przedawnienie: Roszczenie nie ulega przedawnieniu, z tym, że wygasa z chwilą utraty posiadania.

VI. ROSZCZENIE WŁAŚCICIELA GRUNTU O WYKUP DZIAŁKI ( Art. 231 §2 )

Legitymacja czynna- przesłanki:

1) właściciel gruntu,

2) na gruncie tym wzniesiono budynek lub inne urządzenie

3) wartość tego budynku lub urządzenia znacznie przewyższa wartość zajętej na ten cel działki.

Legitymacja bierna:

- ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie.

Dyskusyjna jest legitymacja bierna dzierżyciela- wszak włada rzeczą za kogo innego, jeżeli dokonuje inwestycji, to zapewne również za kogo innego.

Powód domaga się:

- nabył od niego własności działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

Właścicielowi ustawodawca pozostawia więcej swobody.

Roszczenie powstaje nie zależnie od wszelkich okoliczności podmiotowych.

Nie przysługuje jednak, jeżeli inne uregulowanie wynika z łączącej stron umowy. Dyskusyjna jest bierna legitymacja

VII INNE ŚRODKI:

1) Powództwo o ustalenie prawa,

2) Procesowe uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,

3) Postępowanie rozpoznawcze

Cechy roszczeń:

Roszczenie windykacyjne i negatoryjne:

a) są to roszczenia o charakterze obiektywnym, tzn. o ich powstaniu decyduje stan przedmiotowy, a nie podmiotowy. Służą właścicielowi niezależnie od tego, czy osoba, przeciwko której przysługuje roszczenie, działała w dobrej czy złej wierze, nie zależą od winy. Nie ma znaczenia stan psychiczny, świadomość naruszyciela. Od dobrej czy złej wiary zależy jedynie odpowiedzialność odszkodowawcza.

b) nie ulegają przedawnieniu, jeśli dotyczą nieruchomości ( Art. 223 ).

Należy odróżnić:

a) roszczenie windykacyjne/negatoryjne,

b) powództwo windykacyjne/negatoryjne- powództwo to stanowi jedynie procesową formę dochodzenia tych roszczeń.

Roszczenia uzupełniające:

a) są to roszczenia o charakterze subiektywnym, zależą od dobrej czy złej wiary naruszyciela.

b) przedawniają się z upływem 1 roku od dnia zwrotu rzeczy ( Art. 229 ). Jeżeli rzecz nie została zwrócona, to z wg SN- zwykły termin 10- letni.

ODRĘBNA WŁASNOŚĆ LOKALI

ODRĘBNA WŁASNOŚĆ LOKALI- instytucja polegająca na tym, że lokal będący wg zasada ogólnych częścią składową nieruchomości gruntowej ( superficies solo cedit ) zostaje w drodze wyodrębnienia jego własności- z tego reżimu wyłączony i staje się odrębną nieruchomością.

Reguluje to USTAWA Z 24.06.1994 O WŁASNOŚCI LOKALI. Wprowadza dużą swobodę ustanawiania odrębnej własności lokali:

- przedmiotem może być nie tylko lokal mieszkalny, ale także o innym przeznaczeniu,

- bez względu czy właściciel z niego korzysta sam czy dla celów komercyjnych ( umowa deweloperska ),

- o dowolnych rozmiarach ( dawniej do 110 m2 ),

- wyodrębnienie nie musi dotyczyć wszystkich lokali.

Stanowi ona lex specialis w stosunku do kc. Poza tym do odrębnej własności lokalu odnoszą się też unormowania zawarte w rozdz. 3 ustawy z 15.12.2000 o spółdzielniach mieszkaniowych.

Przedmiot odrębnej własności lokali ( Art. 2 ):

1) NIERUCHOMOŚĆ LOKALOWA- SAMODZIELNY LOKAL MIESZKALNY- wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb i pomieszczeń, które tworzą lokal umożliwiający spełnienie w jego granicach wszystkich podstawowych czynności związanych z jego aktualnym przeznaczeniem.

Spełnienie przesłanki stwierdza organ właściwy w sprawach nadzoru architekt- a na podstawie jego opinii starosta wydaje zaświadczenie o spełnieniu wymagań. Może tę cechę ustalić sąd na podstawie opinii biegłego.

a) MIESZKALNY- służący zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych,

b) O INNYM PRZEZNACZENIU- np. lokal użytkowy ( sklep, zakład usługowy, pracownia twórcy ).

2) LOKAL O INNYM PRZEZNACZENIU ( np. sklep, zakład usługowy ).

Przedmiotem odrębnej własności nie mogą być natomiast inne części budynku- np. piętro, poszczególne izby )- stąd nazwa nieruchomość lokalowa.

Do lokalu samodzielnego mogą przynależeć POMIESZCZENIA PRZYNALEŻNE jako jego części składowe, takie jak piwnice, strych, komórka, garaż, choćby nawet do niego bezpośrednio nie przylegały lub były położone w granicach nieruchomości gruntowej poza budynkiem, w którym wyodrębniono dany lokal.

2) NIERUCHOMOŚĆ WSPÓLNA ( Art. 3 ust. 2 )

a) grunt

b) wszelkie części budynku i inne urządzenia ( znajdujące się zarówno w budynku, jak i na gruncie, np. studnia ), które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli poszczególnych lokali.

Właścicielom odrębnych lokali przysługuje do nieruchomości wspólnej prawo współwłasności w częściach ułamkowych.

a) jest to prawo związane z prawem własności lokalu,

b) jest to współwłasność przymusowa, nie można żądać jej zniesienia, dopóki trwa odrębna własność lokalu,

UDZIAŁ we współwłasności nieruchomości wspólnej:

- odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu z uwzględnieniem powierzchni przynależnych do lokalu do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi,

- jeżeli nieruchomość, z której wyodrębnia się własność lokali stanowi grunt zabudowany kilkoma budynkami, udział właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej, odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi,

- w sytuacji, gdy na ustanowienie odrębnej własności lokalu następuje na podstawie czynności prawnej jednostronnej, wysokość udziałów określają w umowie właściciel lub współwłaściciele.

Ponieważ lokale mogą być wyodrębniane sukcesywnie, do czasu wyodrębnienia ostatniego lokalu, udział we współwłasności nieruchomości wspólnej przypada również dotychczasowemu właścicielowi nieruchomości ze względu na należące do niego lokale nie wyodrębnione.

Sposób ustanowienia odrębnej własności lokalu ( Art. 7 ust. 1 ):

1) UMOWA O USTANOWIENIE ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI LOKALU

a) Art. 8-

- stronami są

- współwłaściciele nieruchomości- wówczas dochodzi do wygaśnięcia współwłasności w częściach ułamkowych, a współwłaściciele staja się wyłącznymi właścicielami wyodrębnionych lokali i współwłaścicielami w częściach ułamkowych nieruchomości wspólnej,

- właściciel nieruchomości i nabywca lokalu, wówczas nabywca lokalu staje się właścicielem tego lokalu i współwłaścicielem w częściach ułamkowych nieruchomości wspólnej. Prawo własności do pozostałych lokali wraz z pomieszczeniami przynależnymi przysługuje cały czas właścicielowi. Są więc 3 przedmioty własności- wyodrębniony lokal- nabywcy, pozostałe lokale- właściciela nieruchomości i nieruchomość wspólna- współwłasność właściciela i nabywcy.

Warunki ważności umowy:

- forma: akt notarialny,

- wpis ( o charakterze konstytutywnym ) w zakładanej dla lokalu księdze wieczystej

- umowa określać powinna:

- rodzaj, położenie i powierzchnię lokalu oraz pomieszczeń przynależnych,

- wielkość udziałów przypadających właścicielom poszczególnych lokali w nieruchomości wspólnej

b) Art. 9- UMOWA DEWELOPERSKA

- jest to umowa zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym-

- właściciel ma wybudować na gruncie dom

- po zakończeniu budowy ma ustanowić odrębną własność lokali,

- następnie następuje umowa rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym- przenosi prawo na:

- drugą stronę,

- inną wskazaną w umowie stronę

Warunki ważności umowy:

- strona podejmującą się budowy musi być właścicielem gruntu, na którym dom ma być wzniesiony,

- strona ta musi uzyskać pozwolenie na budowę,

- roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu i o przeniesienie tego prawa zostało ujawnione w księdze wieczystej.

2) JEDNOSTRONNA CZYNNOŚĆ PRAWNA WŁAŚCICIELA NIERUCHOMOŚCI ) Art. 10 )

- właściciel nieruchomości,

- ustanawia ją dla siebie ( nie można więc ustanowić odrębnej własności lokalu w testamencie- bo to jest czynność mortis causa, a wtedy testator już nie żyje- więc nie ustanawia odrębnej własności lokalu dla siebie.

Stosuje się odpowiednio przepisy o ustanowieniu odrębnej własności w drodze umowy,

Jest to konstrukcja sztuczna- właściciel jakby sam ze sobą zawiązują współwłasność nieruchomości wspólnej. Zazwyczaj jest to etap przygotowawczy do dalszego zbycia lokali ( np. przy realizacji umowy deweloperskiej- zob. wyż. ).

3) ORZECZENIE SĄDU ( Art. 11 )

- o zniesieniu współwłasności nieruchomości,

- o dziale spadku,

- o podziale majątku odrębnego małżonków

Jeśli uczynienie zadość przesłance samodzielności lokali wymaga wykonania robót adaptacyjnych, sąd może w postanowieniu wstępnym, uznającym żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali w zasadzie za usprawiedliwione, upoważnić zainteresowanego uczestnika postępowania do ich wykonania- tymczasowo na jego koszt.

- jeśli inni uczestnicy stawiają przeszkody- sąd w postanowieniu wstępnym lub w postanowieniu oddzielnym- może wydać stosowne zakazy lub nakazy.

Stosuje się przepisy o ustanowieniu własności w drodze umowy

Ustanowienie odrębnej własności lokali znoszące współwłasność oznacza podział nieruchomości. Utrzymana zostaje jedynie współwłasność nieruchomości wspólnej- stając się współwłasnością przymusową.

SN uznał, że w wypadku, gdy pomiędzy współwłaścicielami występuje pozorny konflikt, sąd może odmówić zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali i wybrać inne rozstrzygnięcie, np. sprzedaż i podział sumy.

4) EX LEGE:

- jeżeli w toku likwidacji, postępowania upadłościowego lub postępowanie egzekucyjnego z nieruchomości spółdzielni, nabywcą budynku albo udziału w budynku nie będzie inna spółdzielnia mieszkaniowa, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przekształca się z mocy prawa w odrębną własność lokalu ( Art. 17¹⁸ ) ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.

- jeśli chodzi o nabycie przez zasiedzenie, to wg SN jest to możliwe, jeżeli własność ta uprzednio powstała w jeden z przewidzianych przez prawo sposobów opisanych wyżej

- nie można nabyć prawa własności lokalu, jeśli nie zostało ono wcześniej ustanowione na rzecz innego podmiotu,

- nie można nabyć przez zasiedzenie również części lokalu stanowiącego odrębną nieruchomość, gdyż nieruchomością tą może być tylko lokal samodzielny.

Prawa i obowiązki właścicieli lokalu

a) jeśli chodzi o lokal- to jak właściciela

b) jeśli chodzi o nieruchomość wspólną- tak jak współwłaściciela

c) obowiązek ponoszenia kosztów ( wymienionych w art. 13 ust. 1 )- proporcjonalnie do wysokości udziałów w nieruchomości wspólnej,

d) WYKLUCZENIE ZE WSPÓLNOTY MIESZKANIOWEJ ( Art. 17 )- Wspólnota mieszkaniowa może w trybie procesu żądać sprzedaży w drodze licytacji na podstawie przepisów kpc o egzekucji z nieruchomości lokalu właściciela, który:

- zalega długotrwale z zapłatą należnych od niego opłat lub,

- wykracza w sposób rażący lub uporczywy przeciwko obowiązującemu porządkowi domowemu,

- przez swoje niewłaściwe zachowanie czyni korzystanie z innych lokali lub nieruchomości wspólnej uciążliwym.

Zarząd nieruchomością wspólną

1) UMOWNY ( Art. 18 )- właściciele lokali mogą w szczególności powierzyć zarząd osobie fizycznej albo prawnej ( najczęściej wyspecjalizowanemu przedsiębiorstwu ).

- w umowie o ustanowieniu odrębnej własności lokali

- w osobnej zawartej później umowie ( forma aktu notarialnego )

2) USTAWOWY ( Art. 19- 25 )

a) WSPÓLNOTA MAŁA- jeżeli liczba lokali jest nie większa niż siedem ( chodzi zarówno o lokale wyodrębnione i nie wyodrębnione, należące do dotychczasowego właściciela ) - to stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z kc i kpc ( Art. 20 )

b) WSPÓLNOTA DUŻA- jeżeli liczba lokali jest większa niż siedem- właściciele lokali są obowiązani podjąć uchwałę o wyborze jednoosobowego lub kilkuosobowego zarządu. Członkiem zarządu może być wyłącznie osoba fizyczna wybrana spośród właścicieli lokali lub spośród ich grona.

Kompetencje zarządu ( Art. 21 ):

- kieruje sprawami wspólnoty mieszkaniowej,

- reprezentuje ją na zewnątrz,

- reprezentuje ją w stosunkach między wspólnotą a poszczególnymi właścicielami lokali

a) czynności zwykłego zarządu- zarząd podejmuje samodzielnie,

b) czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu ( wyliczone przez ustawę- katalog nie jest zamknięty w art. 22 ust. 3 )- potrzebna jest uchwała właścicieli lokali

- wyrażająca zgodę na dokonanie takiej czynności oraz

- udzielająca zarządowi pełnomocnictwa do zawierania umów stanowiących czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu w formie prawem przewidzianej.

Uchwały mogą być podejmowane ( Art. 23 ust. 1 ):

- na zebraniu,

- w drodze indywidualnego zbierania głosów przez zarząd ( bo ciężko jest zebrać całą wspólnotę w jednym miejscu w jednym czasie ).

Uchwały zapadają większością głosów ( Art. 23 ust. 2 )

Zasada: Większość głosów liczy się wg wielkości udziałów we współwłasności nieruchomości wspólnej,

Wyjątek: w umowie lub w uchwale podjętej w tym trybie postanowiono, że w określonej sprawie na każdego właściciela przypada jeden głos. Chodzi tu o zniweczenie przewagi gmin, które często nie wypuszczały z rąk zarządu, który był o wiele droższy niż zarząd sprawowany przez firmę administrującą.

3) SĄDOWY ( Art. 26 )- żądać ustanowienia zarządcy przymusowego przez sąd może:

a) każdy właściciel, jeżeli

- zarząd nie został powołany

- pomimo powołania nie wypełnia swoich obowiązków albo:,

- narusza zasady prawidłowej gospodarki.

b) zarządca nieruchomości, jeżeli

- w terminie 2 lat od dnia wyodrębnienia własności pierwszego lokalu w nieruchomości właściciele lokalu nie dokonują wyboru zarządu ani nie powierzą zarządu nieruchomością wspólną w umowie zawartej w formie aktu notarialnego i

- liczba lokali jest większa niż siedem,

- sprawował zarząd nieruchomością w dniu, w którym wyodrębniono własność pierwszego lokalu,

- kontynuował zarząd tą nieruchomością przez okres co najmniej 2 lat.

IV. UZYTKOWANIE WIECZYSTE

UŻYTKKOWANIE WIECZYSTE- instytucja powstała jako prawna forma umożliwiająca korzystanie z gruntów państwowych przez osoby fizyczne i niepaństwowe osoby prawne, w celu rozwoju budownictwa mieszkalnego w miastach. Przepisy dotyczące użytkowania wieczystego znajdują się w:

a) kc- ( Art. 232- 243 ),

b) ustawie z dnia 21.08.1997 o gospodarce nieruchomościami ( dalej u.g.n. )

Wprowadzone ustawą z 14.07.1961 o gospodarce terenami w miastach i osiedlach. Ta ustawa została uchylona ustawą z 1985 o gospodarce gruntami i uwłaszczeniu nieruchomości. Zastąpiła własność czasową uregulowaną w prawie rzeczowym z 1946. Gdy uchwalono kc, znalazła się w tyt. II ks II między własnością a ograniczonymi prawami rzeczowymi. W związku z socjalistyczną zasadą jedności własności państwowej, była to jedyna możliwość budowania na państwowych gruntach ( nie można było kupić gruntu pod budowę ).

Początkowo istniał szczególny tryb powstania użytkowania wieczystego- w 2 etapach:

a) najpierw odpowiedni organ ( Rada Narodowa ) podejmował decyzję o oddaniu w użytkowanie gruntu ( promesa użytkowania wieczystego ),

b) następnie zawierano umowę z użytkownikiem. Decyzję znacznie łatwiej było uzyskać "zasłużonym". Był problem, czy z decyzji wypływało roszczenie o zawarcie umowy. Pierwsza wpłata i wpłaty coroczne były niewielkiej wartości ekonomicznej ( nie waloryzowały się ).

Charakter prawny użytkowania wieczystego

Stanowi formę pośrednią pomiędzy prawem własności a prawami rzeczowymi ograniczonymi. Z uwagi na szeroki zakres uprawnień przyznanych użytkownikowi wieczystemu zbliżone jest ono bardziej do prawa własności, stąd też do kwestii nie uregulowanych przepisem o użytkowaniu wieczystym

- należy stosować przez analogię przepisy dotyczące prawa własności ( np. ochrona użytkowania wieczystego, stosunki sąsiedzkie )

- czasem jednak stosujemy przepisy o ograniczonych prawach rzeczowych ( konfuzja, zmiana treści prawa ).

Prof. Szafnicka mówi, iż nieprawdziwe są twierdzenia, że użytkowanie wieczyste jest przeżytkiem socjalistycznym i że powinno być usunięte. We wszystkich porządkach prawnych występują prawa rzeczowe będące w połowie drogi miedzy własnością a ograniczonymi prawami rzeczowymi. Chodzi tu o prawa, które:

- nie pozbawiają właściciela własności nieruchomości,

- stwarzają nabywcy prawa warunki do racjonalnego inwestowania, bez konieczności ponoszenia kosztów związanych z nabyciem własności,

- przy jednoczesnym umożliwieniu właścicielowi kontrolowania celu tych inwestycji ( skoro nie możno przenieść własności pod warunkiem ).

Przedmiot użytkowania wieczystego ( Art. 232 ):

1) grunty

2a) stanowiące własność Skarbu Państwa,

- położone w granicach administracyjnych miast albo:

-położone poza granicami administracyjnymi miast i:

- włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki

- inne grunty Skarbu Państwa na mocy przepisów szczególnych.

2b) stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków

Podmiot użytkowania wieczystego ( Art. 232 ):

- osoby fizyczne,

- osoby prawne

Prawo może przysługiwać jednej osobie lub kilku osobom wspólnie ( np. małżonkom, wspólnikom w spółce cywilnej ). Podmiotem może być również Skarb Państwa, co do gruntów stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego, a także jednostka samorządu terytorialnego lub ich związek co do gruntów będących własnością innych takich jednostek lub związków lub Skarbu Państwa.

Powstanie użytkowania wieczystego:

1) USTANOWIENIE ( Art. 234 )-

a) nabywcę wyłania się

- w drodze przetargu

- w drodze bezprzetargowej ( np. gdy o użytkowanie wieczyste ubiega się osoba fizyczna lub prawna, która prowadzi działalność charytatywną, opiekuńczą, kulturalną, leczniczą, oświatową i wychowawczą lub sportowo- turystyczną na cele nie związane z działalnością zarobkową - Art. 28 u.g.n. ).

b) do ustanawiania użytkowania wieczystego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości ( Art. 234 ). Konieczna jest umowa,

Stronami są:

- Skarb Państwa/jednostka samorządu terytorialnego/związek tych jednostek,

- osoba fizyczna/osoba prawna

Forma: akt notarialny, wymagany wpis do księgi wieczystej

Wymogi:

- umowa ma określać sposób korzystania ( Art. 239 ). Wg art. 30 Ust. o GN postanowienia umowy o oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie dotyczące sposobu korzystania z tej nieruchomości podlegają ujawnieniu w księdze wieczystej.

- umowa ma określać czas, na jaki ustanawia się użytkowanie wieczyste

c) umowa ma określać opłaty na rzecz właściciela

2) ZASIEDZENIE

Powszechnie przyjmuje się, że jest możliwe nabycie użytkowania wieczystego w drodze zasiedzenia przez posiadacza nieruchomości w zakresie użytkowania wieczystego ( posiadanie zależne ), które zostało już na rzecz innego podmiotu ustanowione, a także nabycie przez osobę, na którą użytkownik wieczysty przeniósł swoje prawo bez zachowania formy aktu notarialnego. Stosuje się w drodze analogii przepisy o zasiedzeniu nieruchomości.

3) NABYCIE ( Art. 237 )

Treść użytkowania wieczystego:

1) Uprawnienia użytkownika wieczystego- Art. 233

W zasadzie powtórzenie Art. 140- różnice są następujące:

- granice treściowe wynikają z:

- ustaw,

- zasad współżycia społecznego,

- umowy o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste ( nie ma tego we własności ),

- nie ma natomiast mowy o społeczno- gospodarczym przeznaczeniu prawa.

a) ius disponendi-

- przeniesienie użytkowania wieczystego- Art. 237- stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości. Wg Art. 27 Ust. o GN- umowa o przeniesienie użytkowania wieczystego nie jest czynnością konsensualną, gdyż przesłanką jest konstytutywny wpis do księgi wieczystej,

- obciążenie ograniczonymi prawami rzeczowymi ( hipoteką, użytkowaniem, dyskusyjna jest sprawa służebności ),

- jest dziedziczne- można nim rozporządzić w testamencie,

- rozporządzenie nie wymaga zgody właściciela nieruchomości, podlega natomiast ograniczeniom obrotu nieruchomościami,

2) Obowiązki użytkownika wieczystego

Art. 238- wieczysty użytkownik uiszcza przez czas trwania swego prawa opłatę roczną.

Art. 71 §1 Ust. GN- za oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste pobiera się:

- pierwszą opłatę- uiszcza się ją najpóźniej w dniu zawarcia umowy, wynosi 15- 25% ceny nieruchomości. Wykorzystuje się tu ustalenia z przeprowadzonego przetargu.

- opłaty roczne. Ustala się je wg stawki procentowej ( 0,3- 3% ) od ceny nieruchomości, wysokość stawek zależy od określonego w umowie celu i jest określona w Art. 72 §3 ( ius cogens ). Opłaty mogą zatem ulec zmianie wraz ze zmianą wartości nieruchomości ( ale w określonym ustawowo trybie i terminach ). Opłaty mają charakter cywilnoprawny.

3) Użytkowanie wieczyste jako prawo terminowe- Art. 236

Zasada: 99 lat.

Wyjątek: na krótszy okres:

- jeżeli cel gospodarczy użytkowania wieczystego nie wymaga oddania gruntu na 99 lat,

- okres ten nie może być krótszy niż 40 lat.

PRZEDŁUŻENIE użytkowania wieczystego- Art. 236 §2- umowa w formie aktu notarialnego.

Może go żądać:

- użytkownik wieczysty,

- na okres od 40 do 99 lat

Zasada: w ciągu ostatnich 5 lat przed upływem zastrzeżonego terminu,

Wyjątek: wcześniej, jeżeli okres amortyzacji zamierzonych na użytkowanym gruncie nakładów jest znacznie dłuższy aniżeli czas, który pozostaje do upływu zastrzeżonego w umowie terminu.

Odmowa przedłużenia jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny.

4) Odrębna własność budynków i innych urządzeń- Art. 235- wyjątek od zasady superficies solo cedit.

Własnością użytkownika wieczystego są:

a) budynki i inne urządzenia wzniesione przez niego na gruncie należącym do Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków i to niezależnie od tego, czy

- zostały wzniesione zgodnie czy też niezgodnie z umową,

- zostały wzniesione przez samego użytkownika wieczystego czy też osoby trzecie ( kontrowersyjny pogląd ).

b) budynki i inne urządzenia, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

Jeżeli w użytkowanie wieczysty oddawany jest grunt zabudowany, to zawsze towarzyszy temu sprzedaż budynków. Art. 31 Ust. o GN- oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej zabudowanej następuje z równoczesną sprzedażą położonych na tej nieruchomości budynków i innych urządzeń.

Prawo własności budynków i innych urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym. Obciążenie użytkowania wieczystego ograniczonym prawem rzeczowym, rozciąga się także na prawo własności budynków.

Wygaśnięcie użytkowania wieczystego:

1) upływ czasu na jaki zostało ustanowione ( Art. 236 )

2) zgodne rozwiązanie umowy przez obie strony,

3) rozwiązanie umowy ze względu na jej nienależyte wykonywanie przez użytkownika wieczystego ( Art. 240 )

- jeśli użytkownik wieczysty korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z przeznaczeniem określonym w umowie, w szczególności, jeśli wbrew umowie użytkownik nie wzniósł określonych w niej budynków lub urządzeń.

Do 1987 właściwy organ administracji w drodze decyzji administracyjnej sam decydował o rozwiązaniu umowy. Od 1987 nie ma administracyjnego trybu rozwiązania umowy. Obecnie Art. 33 §3 u.g.n. mówi "właściwy organ może żądać rozwiązania umowy użytkowania wieczystego przed upływem ustalonego okresu stosowanie do art. 240 kc )- powstaje zatem roszczenie o rozwiązanie umowy, które podlega zaspokojeniu w trybie oświadczenia woli użytkownika wieczystego, a w razie jego odmowy w trybie art. 64,

4) konfuzja ( zlanie się w jednej osobie prawa użytkowania wieczystego i prawa własności )- Art. 69 u.g.n..

Wg Art. 32 u.g.n. nabywcą nieruchomości gruntowej oddanej w użytkowanie wieczyste może być tylko użytkownik wieczysty. Z dniem zawarcia umowy sprzedaży tej nieruchomości, wygasa, z mocy prawa, uprzednio ustanowione prawo użytkowania wieczystego.

5) wywłaszczenie ( Art. 112 u.g.n. )

6) zrzeczenie się ( powinno być złożone właścicielowi, chyba w formie aktu notarialnego ).

Skutki wygaśnięcia:

a) wygaśnięcie wszystkich ustanowionych na użytkowaniu wieczystym obciążeń ( Art.241 )- dyskusyjne w wypadku konfuzji w osobie użytkownika wieczystego,

b) wygaśnięcie przysługującego użytkownikowi wieczystemu odrębne prawo własności budynków lub innych urządzeń ( jako prawo związane z użytkowaniem wieczystym ).

Użytkownikowi wieczystemu przysługuje jednak wynagrodzenie za wzniesione przez niego lub nabyte na własność budynki i inne urządzenie, jeśli:

- wygaśnięcie nastąpiło na skutek upływu okresu ustalonego w umowie,

- wygaśnięcie nastąpiło na skutek rozwiązania umowy przed upływem tego okresu.

- budynki i urządzenia nie zostały wzniesione wbrew postanowieniom umowy.

Wynagrodzenie powinno być równe wartości tych budynków i urządzeń określonej na dzień wygaśnięcia użytkowania wieczystego.

c) użytkownik wieczysty ma obowiązek wydać nieruchomość właścicielowi ( o ile sam nie nabył własności.).

Przedawnienie roszczeń z tytułu użytkowania wieczystego ( Art. 243 )

3 lata od zwrotu użytkowanego gruntu dla:

- roszczenia przysługujące Skarbowi Państwa, jednostkom samorządu terytorialnego bądź ich związków przeciwko użytkownikowi wieczystemu o naprawienie szkód wynikłych z niewłaściwego korzystania z gruntu,

- roszczenie użytkownika wieczystego o wynagrodzenie za budynki i urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanego gruntu.

Roszczenie o wydanie nieruchomości nie przedawnia się ( roszczenie windykacyjne ! )

V. OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE- PRZEPISY OGÓLNE ( Art. 244- 251 ).

OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE- polegają na wykonywaniu w stosunku do rzeczy cudzej niektórych uprawnień przysługujących właścicielowi. W takim znaczeniu stanowią one obciążenia prawa własności. W odróżnieniu od własności zapewniają uprawnionemu tylko ściśle określony zakres uprawnień względem rzeczy. Definicje ustawowe każdego z nich określają pozytywnie i wyczerpująco uprawnienia, jakie składają się na treść każdego z nich.

Zasada: numerus clausus dotyczy także ograniczonych praw rzeczowych- wyczerpująco wymienia je Art. 244

1) UŻYTKOWANIE,

2) SŁUŻEBNOŚĆ,

3) ZASTAW,

4) SPÓŁDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU- normuje je ustawa z dnia 15.12.2000 o spółdzielniach mieszkaniowych.

6) HIPOTEKA- normuje je ustawa z dnia 06.07.1982 o księgach wieczystych i hipotece ( dalej: uwkh ).

Wyjątek: inne ograniczone prawa rzeczowe mogą istnieć o tyle, o ile powstały przed wejściem w życie kc- Art. XXXVII pwkc- np. ciężary realne.

Przedmiot ograniczonych praw rzeczowych

Zasada: rzeczy.

- wyłącznie rzeczy ruchome- zastaw,

- wyłącznie nieruchomości- służebności, hipoteka, prawa spółdzielcze ),

- zarówno rzeczy ruchome jak i nieruchomości ( użytkowanie )

Wyjątek: prawa majątkowe, gdy przepis szczególny tak stanowi

- użytkowanie praw ( Art. 265 ),

- zastawa na prawach ( Art. 327 )

- hipoteka na użytkowaniu wieczystym ( Art. 65 §3 u.k.w.h. )

- hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką ( Art. 65 §4 u.k.w.h. )

Podział ograniczonych praw rzeczowych

1) ze względu na treść:

a) takie, które polegają na korzystaniu z rzeczy cudzej oraz zapewniają uprawnionemu władanie nią- użytkowanie, służebności, prawa spółdzielcze,

b) takie, które ograniczają się do zabezpieczenia wierzytelności na rzeczy i możności zaspokojenia z tej rzeczy- hipoteka, zastaw,

2) ze względu na samodzielność:

a) samoistne- użytkowanie, służebność, prawa spółdzielcze,

b) akcesoryjne- prawem podstawowym jest wierzytelność- zastaw, hipoteka,

3) ze względu na zbywalność:

a) niezbywalne- użytkowanie, służebności osobiste,

b) zbywalne- pozostałe.

Powstanie ograniczonych praw rzeczowych:

1) USTANOWIENIE ( Art. 245 )- termin techniczno- prawny oznaczający powstanie ograniczonego prawa rzeczowego mocą umowy między właścicielem rzeczy a osobą, na rzecz której ograniczone prawo rzeczowe jest ustanawiane. Mówiąc w uproszczeniu mocą takiej umowy właściciel wydziela wiązkę uprawnień w stosunku do rzeczy, przenosi ją na nabywcę prawa. W umowie określa się rodzaj i treść prawa. Przepisy ogólne normują tylko ten sposób

Zasada: stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności,

Wyjątek: do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości:

- nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu,

- forma aktu notarialnego jest potrzeba tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia.

- realny charakter-

- do ustanowienia hipoteki konieczny jest wpis do księgi wieczystej ( Art. 67 ukwh )

- do ustanowienia zastawu rejestrowego konieczny jest wpis do rejestru zastawów, a do ręcznego- wydanie rzeczy ( Art. 307 )

2) W DRODZE ORZECZENIA SĄDOWEGO- ma ono charakter konstytutywny

- służebność drogi koniecznej ( Art. 145, 146 ),

- służebność w orzeczeniu o zniesienie współwłasności,

- hipoteka przymusowa ( Art. 109 u.k.w.h. )

3) W DRODZE DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ,

- powstanie służebności gruntowej w drodze wywłaszczenia,

- zastaw skarbowy

4) ZASIEDZENIE-

- zasiedzenie służebności gruntowej ( Art. 292 )

Zmiana treści ograniczonego prawa rzeczowego- Art. 248.

Konieczna jest umowa między osobą, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe a właścicielem rzeczy obciążonej.

Zasada: konsensualność umowy

Wyjątek: umowa realna-

- konieczny jest wpis do księgi wieczystej, jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej,

- zgoda osoby trzeciej, jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw tej osoby. Zgoda ta powinna być złożona jednej ze stron. Bez takiej zgody- negotium claudicans.

Strony umowy zmieniającej treść prawa rzeczowej ograniczonego w bardzo ograniczonym zakresie mogą wpływać na treść tego prawa, bo w każdym wypadku zmiana musi mieścić się w granicach wyznaczonych przez ustawę ( numerus clausus- zob. wyż. ). Np. strony mogą zmienić służebność przechodu na przejazdu, hipotekę kaucyjną na zwykłą, nie mogą natomiast postanowić, że służebność osobista będzie zbywalna, gdyż jest ona niezbywalna ( Art. 300 ).

Przeniesienie ograniczonego prawa rzeczowego: ( Art. 245¹ )

- ograniczone prawo rzeczowe musi być zbywalne

Zasada: forma dowolna

Wyjątek przy nieruchomościach

- umowa między uprawnionym a nabywcą

Zasada: konsensualność umowy

Wyjątek: umowa realna- konieczny jest wpis do księgi wieczystej, jeśli;

- prawo jest ujawnione w księdze wieczystej,

- przepis szczególny nie stanowi inaczej.

Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych:

a) zrzeczenie się uprawnionego ( Art. 246 )- w drodze czynności prawnej jednostronnej

Zasada: czynność konsensualna- konieczne jest oświadczenie o zrzeczeniu się prawa złożone właścicielowi rzeczy obciążonej

Wyjątek: czynność realna- konieczne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej, jeśli

- prawo było ujawnione w księdze wieczystej,

- ustawa nie stanowi inaczej.

Podstawę wniosku o wykreślenie stanowi dokument zawierający oświadczenie woli o zrzeczeniu się prawa z podpisem urzędowo poświadczonym ( Art. 31 §1 ukwh ).

b) konfuzja- gdy prawo rzeczowe ograniczone przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej lub ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej ( Art. 247 ).

c) upływ czasu, jeżeli ograniczone prawo rzeczowe jest prawem terminowym- np. służebności osobiste, użytkowanie.

d) niewykonywanie użytkowania lub służebności przez okres 10 lat ( desuetudo ) ( Art. 255 i 293 ),

e) orzeczenie sądu ( np. zniesienie służebności- Art. 294 i 295 )

f) decyzja administracyjne o wygaśnięciu ograniczonego prawa rzeczowego w trybie wywłaszczenia ( Art. 112 u. g. n. ).

g) wygaśnięcie zabezpieczonej wierzytelności- w przypadku praw akcesoryjnych

Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych- Art. 249- 250:

KOLIZJA ograniczonych praw rzeczowych- sytuacja, gdy rzecz jest obciążona więcej niż jednym ograniczonym prawem rzeczowym tego samego lub innego rodzaju i wykonanie jednego z nich całkowicie lub częściowo uniemożliwia albo co najmniej utrudnia korzystanie z innego prawa:

a) niektóre ograniczone prawa rzeczowe nie mogą być w ogóle wykonywane równocześnie ( np. użytkowanie w pełnym zakresie ),

b) honorowanie jednego prawa może wpływać na wartość innego ( uciążliwa służebność na nieruchomości sprzedawanej dla zaspokojenia właściciela ),

c) pełne zaspokojenie jednego prawa uniemożliwia zaspokojenie innego.

W praktyce problem sprowadza się najczęściej do zastawu i hipoteki- pojawia się tylko, gdy wartość rzeczy nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli.

ZASADA PIERWSZEŃSTWA- jeśli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciążą tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej.

Czyli najpierw podlega realizacji prawo, któremu służy pierwszeństwo, a dopiero, gdy jest to możliwe, prawo nie mające pierwszeństwa. Jeżeli uszczerbek, o którym mowa w art. 249, nie grozi, obydwa prawa mogą być wykonywane jednocześnie ( np. służebność przechodu i służebność przejazdu mogą być bez przeszkód wykonywane przez kilku uprawnionych ).

Wyjątki:

a) w przypadku praw obciążających nieruchomości, które mają księgę wieczystą- PRIOR TEMPORE, POTIOR IURE ( Pierwszy wpisem, pierwszy prawem ):

- w wypadku zbiegu prawa wpisanego w księdze wieczystej z prawem nie wpisanym w księdze wieczystej pierwszeństwo przysługuje prawu wpisanemu, bez względu na czas jego powstania ( Art. 11 ukwh ).

- w wypadku zbiegu prawa wpisanych w księdze wieczystej, o pierwszeństwie decyduje chwila złożenia wniosku o wpis ( Art. 12 §1 uwkh ). Wpis do k. w. ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu. Nie ma więc znaczenia opieszałość sądu wieczysto- księgowego.

- w wypadku zbiegu praw wpisanych w księdze wieczystej na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają one równe pierwszeństwo.

b) przez czynność prawną,

Zasada: konsensualność umowy- do zmiany pierwszeństwa potrzebna jest umowa między tym, czyje prawo ma uzyskać pierwszeństwo a tym, czyje prawo ma ustąpić pierwszeństwo

Wyjątek: konieczny jest wpis do księgi wieczystej,

- jeżeli chociaż jedno prawo jest ujawnione w księdze wieczystej.

Zmiana taka nie narusza praw mających pierwszeństwo niższe aniżeli prawo ustępujące pierwszeństwa, a wyższe aniżeli prawo, które uzyskuje pierwszeństwo ustępującego prawa.

Zmiana pierwszeństwa staje się bezskuteczna z chwilą wygaśnięcia prawa, które ustąpiło pierwszeństwa.

c) przez ustawę

d) z zastrzeżenia właściciela nieruchomości- Art.13 ukwh:

Właściciel może zastrzec pierwszeństwo ograniczonego prawa rzeczowego, które ma być wpisane w księdze wieczystej przed tym prawem lub równe z tym prawem dla innego prawa. Konieczny jest wpis w księdze wieczystej.:

- w momencie ustanowienia tego prawa-,

- po ustanowieniu tego prawa:

- zgoda osoby, której to prawo przysługuje

Ochrona ograniczonych praw rzeczowych:

Zasada: Art. 251- stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

Chodzi o stosowanie odpowiednie- uwzględniające specyfikę ograniczonych praw rzeczowych- głównie roszczenia windykacyjne i negatoryjne- bo np. przy hipotece brakuje jakiejkolwiek przekładni dla stosowania tych środków- stąd art. 91- 93 ukwh. Ze względu na bezwzględny charakter ograniczonych praw rzeczowych- wszystkie są skuteczne erga omnes- zarówno względem osób trzecich jak i właściciela rzeczy obciążonej.

VI. UŻYTKOWANIE ( Art. 252- 284 )

UŻYTKOWANIE ( USUS FRUCTUS )- Art. 252 ograniczone prawo rzeczowe obejmujące:

a) prawo do używania rzeczy,

b) prawo do pobierania pożytków

- można wyłączyć pobieranie oznaczonych pożytków rzeczy ( Art. 253 §1 ).

Jest to najszersze ograniczone prawo rzeczowe, bowiem tylko ono daje pełne w zasadzie prawo do korzystania z cudzej rzeczy. Użytkowanie jest instytucją o charakterze podwójnym: alimentacyjnym i produkcyjnym.

Odróżnić należy użytkowanie od:

a) dzierżawy- stosunek obligacyjny, dający te same uprawnienia co użytkowanie- ale ukierunkowana produkcyjnie na krótszy okres czasu ( a użytkowanie realizuje cele długotrwałe ),

b) użytkowania wieczystego- zawiera ono ius disponendi, a użytkowanie nie, może być ustanowione tylko na nieruchomości,

c) bezczynszowe użytkowania gruntu- prawo obligacyjne do korzystania z nieruchomości rolnej bez uiszczania czynszu ( Art. 708 )- powstaje na mocy ustnej umowy,

d) użytkowania w sensie potocznym- sam fakt eksploatowania gospodarstwa niezależnie od tytułu prawnego,

e) trwały zarząd- użytkowanie przez jednostkę organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej

28

---