GENEZA POLITYKI SPOŁECZNEJ

Historia nowożytnej polityki społecznej ma ponad 200 lat i zaczęła powstawać w Wielkiej Brytanii i Niemczech wraz z powstawaniem klasy robotniczej powstały pierwsze kwestie socjalne, które stopniowo wymagały ingerencji państw w celu ich przeciw zwyciężenia takich jak ubóstwo , brak mieszkań , fatalne warunki socjalne, nieproporcjonalny czas pracy. Model państwa ewoluował od całkowitego braku zainteresowania sprawami socjalnymi do opiekuńczości. W Polsce historie polityki społecznej datujemy od konstytucji 3 maja. Opracowano tam nowy model państwa w dokumencie tym znalazł się zapis o prawie równości społecznej w obrębie istniejących stanów społecznych, znalazł się też zapis o gwarancjach prerogatyw mieszczan. Do 1918 roku wykorzystywane było w Polsce prawo zaborców. W okresie międzywojennym określa się dwa okresy: a) pierwszy od 1918 do 1926 - państwo polskie wprowadza ustawodawstwo socjalne, prawa socjalne wpisuje się do konstytucji z 1921 roku, ratyfikuje się również kilka konwencji międzynarodowej organizacji prawa. b) od 1927 do 1939 roku- okres związany z rządami sanacji i wielkim kryzysem gospodarczym charakteryzującym się śladową realizacją opiekuńczej funkcji państwa. Po wojnie od 1945 do 1989 roku - model państwowego paternalizmu którego istotą było rozdawnictwo i przedmiotowe traktowanie człowieka pod hasłem równości społecznej. Od 1989 roku realizowany jest rynkowy model opiekuńczości państwa.

1)Definicja polityki społecznej

Polityka społeczna posiada dwa znaczenia: a) Politykę społeczną rozumiemy jako działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych której celem jest poprawa położenia materialnego, asekuracja przed ryzykami życiowymi i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych. b) Polityka społeczna jako dyscyplina naukowa.

2) Cele polityki społecznej

a) wyrównywanie warunków życia i pracy po przez wyrównywania, zaspokajania potrzeb ludności w różnym wieku, b) tworzenie równego dostępu w korzystaniu z obywatelskich praw, c) usuwanie równości społecznych, d) kształtowanie stosunków społecznych, e) asekurowanie przed ryzykami życiowymi.

3) Interdyscyplinarność polityki społecznej

jako dyscyplina badawcza wyłoniła się w XIX wieku z ekonomi, jako dyscyplina badająca społeczne koszty i skutki rozwoju gospodarczego. a) nauka o polityce społecznej ma naturalne związki ze statystyką ponieważ obserwacje zjawisk i procesów nie było by możliwe bez danych, b) związki z historią - kiedy poszukujemy prawidłowości rozwoju, badamy trendy i tendencje, opisujemy zaszłości, porównujemy stare i nowe kwestie społeczne, c) polityka społeczna posiada związki z aksjologią czyli nauką o wartości, wskazuje również na związki z prawem, wiele kwestii socjalnych wymaga regulacji prawnych, prawo i polityka społeczna oddziałowują na siebie wzajemnie zwłaszcza w obszarze pracy, ubezpieczeń, pomocy społecznej, d) przedmiotem polityki społecznej są również struktury społeczne w których zachodzą określone zmiany w ten sposób ujawniają się wzajemne zależności pomiędzy socjologią i polityką społeczną, e) polityka społeczna to związki z demografią która dostarcza danych o pierwotnym charakterze umożliwiającym planowanie np. rozwój infrastruktury.

4) Nurty w polityce społecznej

a) socjologiczno-strukturalny główny przedstawiciel tego nurtu to konstanty Krzeczkowski, według tej koncepcji przedmiotem badań polityki społecznej jest struktura społeczna rozumiana jako każdorazowy układ stosunków społecznych, uwarstwienie społeczne i jego budowa. Przedstawicieli tego nurtu interesowała polityka społeczna z punktu widzenia możliwości zmian struktury społecznej w kierunku usuwania sprzeczności powstających najczęściej w wyniku nierównomiernego rozwoju sił produkcyjnych i wytwórczych.

b) nurt ekonomiczno-społeczny przedstawicielem był tu: S. Rypiński i Kazimierz Secomski. Jest to nurt oparty o analizę powiązań polityki społecznej z polityką gospodarczą, na szczególną uwagę zasługuje tu koncepcja planowania społecznego towarzyszącego planowaniu wzrostu gospodarczego.

c) nurt socjalno-bytowy przedstawicielem były Zofia Daszyńska-Golińska oraz obecnie Lucyna Frąckiewicz. Jest to koncepcja doraźnej poprawy warunków pracy i bytu, poprawa i postęp mają się dokonywać za pośrednictwem reform społecznych przeprowadzanych ewolucyjnie.

d) nurt psychologiczno-społeczny przedstawicielem tego nurtu był Wacław Szubert. Nurt ten traktuje politykę społeczną jako działalność zmierzającą do zaspokajania różnorodnych potrzeb szerokich kręgów społeczeństwa.

Pytania do I części

1. jaka jest historia powstania polityki społecznej

2. podaj definicję cele i zadania polityki społecznej

3. uzasadnij że polityka społeczna jest nauką interdyscyplinarną

4. wymień i omów nurty polityki społecznej

II KWESTIA SPOŁECZNA JAKO PRZEDMIOT NAUKI O POLITYCE SPOLECZNEJ

1) Pojecie kwestii społecznej

Rodowodu tego pojęcia kwestia społeczna szukać należy w początkach XIX wieku. Słowo kwestia uwydatnia rangę przypisywaną danemu zjawisku, określenie społeczna wskazuje z kolei na jego szeroki zasięg i znaczenie dla współżycia zbiorowego. Spotykamy się z rożnymi definicjami oddającymi istotę kwestii społecznych. Polityka społeczna z naukowego punktu widzenia wymaga stale klarownego i wyostrzonego widzenia. Taką możliwość stwarza kategoria kwestii społecznych która staję się przedmiotem badań tej nauki. Kategoria ta ma charakter diagnostyczny i umożliwia analizę nie tylko stanów patologicznych rozwoju społeczno-gospodarczego, ale i stanów które najogólniej można określić jako niepożądane, nienormalne i wzbudzające sprzeciw, stanowi to kategorię wartościującą stany społecznej świadomości oraz stany określonej rzeczywistości.

- Koncepcja Stanisława Rypińskiego - zdefiniował on kwestię społeczną jako utratę równowagi we współżyciu wszelkich grup społecznych

- Ludwik Krzywicki postawił tezę że kwestia społeczna powstała jako efekt szybkiego rozwoju sił wytwórczych, stosunek do potrzeb społecznych kształtował się głównie pod wpływem potrzeb ekonomicznych.

- Antoni Szymański widział 3 źródła kwestii społecznej: rozdział kapitału i pracy, produkcja maszynowa, zmiany natury etyczno-moralnej. (upadek obyczajowości)

- Stanisław Głąbiński zdefiniował kwestię społeczną jako zadanie zapewnienia nowożytnemu społeczeństwu równowagi i rozwoju wśród nowych warunków życia. Kwestia społeczna w tym rozumieniu to podstawowa kategoria polityki społecznej, w jego ujęciu składa się z szeregu kwestii takich jak: nierówność ekonomiczna, kwestia robotnicza, kobieca, kwestia ubogich, emigracji, mieszkaniowa. Kwestie społeczne muszą być rozpatrywane w kontekście narodowego porządku ekonomicznego, nie można izolować problematyki społecznej od ekonomicznej i odwrotnie.

- współcześnie objaśnienie kwestii socjalnej występuje w encyklice Jana Pawła II ,, o pracy ludzkiej”. Współcześnie próbuje się określić zjawisko kwestii społecznej po przez analizę aktualnych problemów społecznych.

Kwestia społeczna jest definiowana jako:

a) zjawiska i okoliczności tworzące stan napięcia społecznego, wywołujące powszechne zaniepokojenie i dążenie do rozwiązania nabrzmiałego problemu.

b) kwestie splecone to takie problemy życiowe, wspólne dla całych grup i zbiorowości społecznych które wynikają z niedostosowania organizacji życia zbiorowego do specyficznych potrzeb społecznych i indywidualnych ich członków, które na skutek kumulacji rożnych czynników stwarzają dla tych grup i zbiorowości sytuacją szczególnie trudne, które wprowadzają zakłócenie w rozwoju społeczeństwa.

c) jako problemy społeczne o największym stopniu dolegliwości które tworzą sytuację krytyczne w życiu szerokich zbiorowości i powodują poważne zakłócenia w funkcjonowaniu społeczeństwa.

Składniki pojęcia problemu społecznego według Markowskiego

1) istnienie pewnego stanu pewnej sytuacji społecznej, 2) stan ten jest niezgodny z uznanymi społecznie wartościami np. sprawiedliwość, 3) wartości te powinny być powszechnie uznawane, 4) musi istnieć przekonanie że coś z tym stanem rzeczy trzeba zrobić.

Każda kwestia społeczna posiada własną wewnętrzną dynamikę i wyodrębnia się 3 fazy powstawania tych kwestii:

a) faza identyfikacji przez społeczność jakiegoś stanu który określa jako zagrażający dla istotnych społecznych wartości, b) faza ustalania sposobu rozwiązywania tej kwestii społecznej, c) faza która polega na instytucjonalizacji problemu społecznego.

Wyróżnia się też 8 elementów kwestii społecznych według Jerzego Łopato.

1) dotyczy większych grup i zbiorowości społecznych, 2) polegają na kumulacji negatywnych cech położenia materialnego, społecznego lub politycznego, 3) odbierane są przez grupę jako niesprawiedliwe, 4) zakłócają prawidłowy rozwój grupy, 5) wywołują społeczny niepokój i wzburzenie, 6) są źródłem napięć społecznych niekiedy nawet ostrych konfliktów, 7) nie mogą być w pełni rozwiązane w ramach grupy, przy wykorzystaniu dostępnych grupie metod i możliwości, 8) mogą być rozwiązane tylko drogą podjęcia działań przez państwa lub inne podmioty polityki społecznej.

W podsumowaniu można stwierdzić że kwestia społeczna to kompleks problemów socjalno-ekonomicznych.

2) Teorie tłumaczące powstanie kwestii społecznej.

Ewolucjonizm kwestii społecznych - kwestię społeczno-socjalną spostrzega się w jej historycznym rozwoju, a nie jako problem wyrwany z kontekstu czasowo-przestrzennego.

a) teoria asymetrii

Pomiędzy organizacjami społecznymi nie ma równowagi siły, wręcz przeciwnie istnieje asymetria, kwestia społeczna wyraża się po przez asymetrię stosunków społecznych, asymetrię interesu i sił które chcą je realizować. Teoria asymetrii zaprzecza liberalnym koncepcjom społeczeństwa pluralistycznego które głoszą ze ludzie tworzą takie organizacje które najlepiej wyrażają ich interesy, że następnie powstaje po między nimi naturalna równowaga. Współcześnie to naiwne tłumaczenie odrzucamy stwierdzono że ludzie tworzą organizację aby po przez nie dochodzić swych spraw tym mocniej im lepiej dana organizacja funkcjonuje. Zjawisko lobby - to grupy nacisku które same z siebie stwarzają problemy społeczne wynikające z przewagi i siły.

b) teoria nierówności

Pokrewna do teorii asymetrii jest teoria odchyleń czyli nierówności, powiada ona że zorganizowane interesy oraz konflikty stwarzane przez grupy interesów mają większą szansę uwzględnienia w systemie politycznym od interesów jednostek. Organizowane są tylko takie interesy które dadzą się interpretować jako specjalne potrzeby grupy społecznej. Zdolność do konfliktu w obronie tego interesu lub celu jego realizacji zależy od siły grupy.

c) teoria sprzeczności społecznej

W każdym społeczeństwie istnieją sprzeczności które dowodzą istnienia zmieniającej się jakościowo problemów grupowych i indywidualnych. Sprzeczności te są następujące: 1) sprzeczność po miedzy wzrastającym dobrobytem społeczeństwa i spadającym zadowoleniem ludzi, 2) sprzeczność po miedzy likwidacją starego i powstawaniem nowego ubóstwa np. status robotnika, z liczby zniedołężniałych ludzi, 3) sprzeczność pomiędzy zamierzeniami polityki społecznej a jej rezultatem wyrażającym się tym że najlepiej pomyślane i tworzone systemy bezpieczeństwa socjalnego same z siebie stają się źródłem niepewności, 4) sprzeczności pomiędzy układem , a uzyskanym, efektem co wyraża się w poglądzie iż za coraz większą sumą pieniędzy kupuje się coraz mniej społecznej pewności i poczucia sprawiedliwości.

Wszystkie te nierozwiązywalne sprzeczności adresowane są po przez grupy interesów w kierunku państwa. Spirala roszczeń i pretensji kierowanych pod adresem państwa wyraża się z jednej strony dynamiką istnienia kwestii społecznej z drugiej staję się ubocznym skutkiem procesów politycznych.

d) teoria zawodności ładu społecznego

Czołowym przedstawicielem był Jochan Mesner, każde historycznie opisywane społeczeństwo według Mesnera posiada swoją kwestię społeczną. Nowożytna kwestia społeczna (XIX-XX wiek) wynika z zawodności ładu społecznego utworzonego przez dane społeczeństwo.

Autor widzi 2 zasadnicze przyczyny kwestii społecznej:

1) ideologiczność- jako zbiór idei i wartości, a wraz z nimi i celów które wywierają wpływ na funkcjonowanie ładu społecznego. Żaden system społeczny nie jest formowany przez jedną ideologię, a ideologiczność działa jako rezultat różnych systemów wartości.

2) instytucjonalność- czyli całość urządzeń prawnych, politycznych, wychowawczych, gospodarczych, społecznych i technicznych które zostały pomyślane i stworzone w służbie celów zbiorowości. Wszystkie te instytucje charakteryzują się następującymi cechami: bezwładnością, komplikowaniem spraw, panowaniem zamiast służenia, nadużyciami, tendencją do powiększania się.

3) Wymiary kwestii społecznej

Kwestia społeczna jako pojecie wiąże się z takimi określeniami jak asymetria, dolegliwość, dezorganizacja, niewydolność, roszczenia, sprzeczność, zagrożenie, zawodność. Wszystkie te określenia odzwierciedlają stan nierównowagi społecznej przy czym stan ten nie ma charakteru przejściowego lecz istnieje stale, zmieniając jedynie swoje znamiona.

Kwestię społeczną możemy analizować w kilku wymiarach:

- wymiarach lokalnych (gmina, województwo, powiat)

- wymiarze narodowym

- wymiarze ponad narodowym (globalnym)

ad 1) wymiar lokalny sprowadza się na ogół do małej ograniczonej przestrzeni społecznej w której występują nierozwiązane problemy zamieszkującej ją grupy ludności. Każda kwestia społeczna ma swój wymiar lokalny, powstaje ona jak gdyby oddolnie, wynika z sytuacji ludzi złączonym wspólnym problemem, położeniem geograficznym ( np. Śląsk). Ekokwestia to problem wymiaru lokalnego np. rozwój regionu preferowany nie pod kątem człowieka i natury ludzkiej lecz produkcji i korzyści materialnych, inny problem to wieloaspektowa asymetria moralny wymiar lokalnej kwestii społecznej, sprzeczność rozwoju np. brak zysku z produkcją.

ad 2) wymiar narodowy - bezrobocie, dyskryminacja, południe i północ włoch( region biedniejszy i bogatszy), brak mieszkań, kwestia młodzieży. Społeczne skutki asymetrii w gospodarce, brak kontroli rozwoju kwestii mieszkaniowej i młodzieży tworzy zagrożenie w wymiarze narodowym. W skali narodowej istnieje ścisły związek pomiędzy ustrojem , a kwestią społeczną. Każdy system realizowany w wymiarze narodowym wytwarza własną jemu charakteryzującą kwestię społeczną. Gospodarka i jej rozwój mogą stwarzać dwojakiego rodzaju asymetrię. Konsekwencją nie skontrolowanego rozwoju gospodarczego są braki w infrastrukturze społecznej, istnienie obszarów o naruszonej równowadze ekologicznej, degradacja środowiska naturalnego, problemy społeczne z generacjami. Z kolei niedorozwój gospodarczy to inny przykład zilustrowania odmiennej asymetrii, ni9edorozówj gospodarczy, zacofanie mogą przyczynić się do powstawania kwestii przeludnienia, nędzy, głodu problemów mieszkaniowych, bezrobocia.

Pod adresem każdego państwa od lat formułowane są liczne postulaty rozwiązujące liczne kwestie społeczne np. likwidacji bezrobocia, niskich płac.

I opcja to państwo opiekuńcze - otoczenie rodzicielską opieką

II opcja to państwo paternalistyczne - to takie państwo gdzie władze wiedzą lepiej co obywatele sobie życzą. Jak dotychczas najlepiej funkcjonujące państwo gdzie władze stwarzają całą siatkę struktur pośrednich po między obywatelem, a nimi samymi, celem symulowania inicjatyw dla rozwiązywania problemów lokalnych, idea ta wiąże się z koncepcjami rozsądnej decentralizacji. Idea ta nie nakłada obowiązku zabezpieczenia przed ewentualnym ryzykiem socjalnym na jeden podmiot , lecz nakłada to ryzyko na liczne podmioty.

ad 3) wymiar globalny- rozumiemy jako całościowe myślenie człowieka o problemach na ziemi. Asymetria rozwoju ludzkości uświadamia nam asymetrię rozwoju ludzkości z jednej strony sukcesy rozwojowe, a z drugiej nędzy, ubóstwa, bezrobocia, analfabetyzmu. Asymetria staje się tu najbardziej wyrazista. W wymiarze globalnym do kwestii socjalnej zalicza się przede wszystkim ubóstwo, głód, analfabetyzm, bezrobocie, epidemie, eksploatację dzieci i kobiet. Te i inne problemy można rozwiązać opiekuńczo i pomocniczo.

Pytania do II części

1) co to jest kwestia społeczna, scharakteryzuj jedną z nich.

2) opisz kwestię społeczną w wymiarze narodowym, lokalnym i globalnym.

III SYSTEMY WARTOŚCI W POLITYCE SPOŁECZNEJ

1) Doktryny jako systemy wartości w polityce społecznej.

Historia myśli społecznej wyodrębnia się z kilka wiodących doktryn polityki społecznej: 1) liberalizm, 2) katolicyzm, 3) socjalizm, 4) konserwatyzm, 5) argryzm, 6) nacjonalizm.

Wszystkie te doktryny wykazują specyficzny styl myślenia kategoriami społeczno-ekonomicznymi, związanymi z odrębnościami systemu i naczelnych wartości. wartości te przenikają całe życie społeczne i częściowo wyznaczają sposoby i metody jego kształtowania.

Doktryna to ideologia o bardzo wysokim stopniu usystematyzowania z reguły wyłożona w postaci uogólnień teoretycznych. Wspólne cechy wszystkich doktryn to: 1) ogólne przekonanie wartościujące stanowiące punkt wyjścia dla oceny zjawisk społecznych, 2) ogólne wyobrażenia o świecie i jego prawach, 3) zespół twierdzeń określających warunki realizowania naczelnych wartości, 4) szczegółowe i konkretne programy działania.

Doktryny polityki społecznej to kompleksy teoretyczno normatywne zawierające koncepcje kształtowania stosunków społecznych w oparciu o przyjęte systemy wartości. zadaniem doktryn jest wskazanie dróg zmierzających do przekształcenia zastanej rzeczywistości zgodnie z ideałem ustroju. Doktryna jako kompleks teoretyczno normatywny spełnia istotne funkcje społeczne: z jednaj strony może ona diagnozować i demaskować dolegliwości życia zbiorowego z drugiej zaś strony może konstruować program poprawy. Doktryny stanowią dla niektórych ludzi ideowe propozycje porządkowania i zmieniania rzeczywistości. Objaśniając te rzeczywistość wprowadzają one ład w istniejący chaos społeczny i regulują stosunki wewnątrz ludzkich zbiorowości. Z tego punktu widzenia doktryny odgrywają rolę przewodnika wyznaczającego celowość i kierunek rozwoju społecznego. Wysoki stopień usystematyzowania treści doktryn objaśniających wartościującą rzeczywistość oraz proponujących programów działań prowadzi do zjawiska promieniowania tych systemów myślowych.

W doktrynach zawiera się potężna siła idei motywujących ludzi do aktywności, do chęci działania na rzecz propozycji i celu danego systemu myślowego niekoniecznie związanego z systemem sprawowania władzy. Niewątpliwie doktryny krystalizują potrzeby określonych grup społecznych, są także wyrazem nowych tendencji rozwojowych danego ustroju. W praktyce obserwuje się doktryny które jednostronnie podchodzą do rzeczywistości i takie które je absolutyzują. Wszystkie jednak zawierają w sobie za cel pozyskanie zwolenników dla realizacji swoich długofalowych celów. Istotną funkcją doktryn jest więc motywowanie jej zwolenników do twórczego udziału w przekształcaniu rzeczywistości. W rozważaniach nad społecznymi funkcjami doktryn należy podkreślić ich związek i ideałami utopijnymi, każda poważna doktryna zwiera w sobie elementy utopi.

Ze względu na stosunek doktryny do praktyki można wyróżnić ich 2 rodzaje:

1) Empiryczne- uznają priorytet doświadczenia i dostosowują do niego opis rzeczywistości (liberalizm), 2) Aprioryczne - wychodząc z pewnych stanów abstrakcji myślowej starają się w oparciu o przyjęte założenia formułować programy naginania praktyki do założonego z góry ideału np. socjalizm.

Reasumując doktryny polityki społecznej spełniają one następujące istotne funkcje społeczne: 1) demaskują i oceniają dolegliwości życia zbiorowego, 2) konstruują programy poprawy istniejącej rzeczywistości, 3) zawierają propozycje porządkowania i zmieniania rzeczywistości, 4) wprowadzają ład w istniejący chaos społeczny i regulują stosunki wewnątrz ludzkich zbiorowości, 5) odgrywają rolę przewodnika wyznaczającego cele i kierunki działania, 6) prowadzą do zjawiska promieniowania danych systemów wartości, a więc rozpowszechniają w społeczeństwie idee i wartości np. wolność, równość, godność, samorządność, ideę, 7) motywują ludzi do aktywności, do chęci działania na rzecz poprawy zmiany czy kreowania danej rzeczywistości.

Liberalizm

Liberalizm był najbardziej charakterystyczną doktryną ustroju kapitalistycznego w okresie wolnej konkurencji. Posiada długoletnią tradycję (200 lat). W ramach tego poglądu głoszono 4 zasady: 1) wolność jednostki, 2) własności prywatnej, 3) bogacenia się, 4) elastyczności ról życiowych. Według liberalizmu człowiek nieskrępowany w swojej inicjatywie kieruje się dążeniem do maksymalizacji zysku i minimalizacji strat. Ingerencja państwa w działalność jednostek jest zbędna, jako przedmiot polityki powinno być ono opiekunem własności prywatnej dbać o przestrzeganie w życiu określonych reguł i pełnić rolę ,,stróża nocnego”. Ani państwo ani społeczeństwo nie mogą ograniczać uprawnień indywidualnych jednostek, może ona prowadzić taką działalność gospodarczą jaka jest je wygodna, jedynym ograniczeniem tej działalności jest prawo.

Liberalizm doktryną indywidualistyczną - dobro jednostki na pierwszym planie, interes społeczeństwa wynika z interesu poszczególnych jednostek, praktyka kapitalizmu ujawniała wolności jednostki. Na tle wartości głoszonych przez liberalizm kształtowała się polityka społeczna kapitalizmu, ujawniło się że wolność jednostki jest wolnością silniejszych, że zależy ona od ilości posiadanych pieniędzy którymi człowiek dysponuje. Wolność głoszona przez liberalizm doprowadziła do powstania nierówności, niesprawiedliwości których wyrazem była kwestia społeczna.

Historia liberalizmu- w Anglii, w Stanach Zjednoczonych nasilające się protesty społeczne. Pojawiło się zainteresowanie problemami społecznymi tylko dlatego że ich rozwiązania umożliwiło dalsze bogacenie się klas. Polityka społeczna jako działalność praktyczna rodziła się więc jako oferta minimalizacji strat spowodowanych protestami ludzi pracy. Nauka o polityce społecznej poszukiwała sposobów i środków utrzymywania równowagi na poziomie uzasadniającym ekonomiczne korzyści warstwom posiadającym. Głównym problemem liberalizmu było rozstrzygnięcie socjalnej roli państwa, zakresu interwencji i wpływu na życie gospodarcze.

W doktrynie polskiego liberalizmu wyodrębniamy 3 nurty polityki społecznej:

1) Naukowy - reprezentowany zasadniczo przez ekonomistów którzy na marginesie swoich praw i ścisłym podporządkowaniu wątkom ekonomicznym rozważali problematykę społeczną. ( Zawadzki i Zwai).

2) Polityczny - obserwujemy w programach partii reprezentujących interesy kapitału, działających w okresie 20-lecia międzywojennego i w latach 90-tych. Partie te reprezentowały programy społecznych reform odpowiadających wyłącznie rachunkowi ekonomicznemu wpisanemu w budżet państwa. Ugrupowania te walczyły metodami politycznymi np. o wydłużenie czasu pracy, dogodny czas urlopu.

3) Praktyczny - występował w działalności administracji państwowej i terenowej, ważnym podmiotem polityki społecznej było ministerstwo pracy i opieki społecznej. Polityczna orientacja tego resortu miała charakter lewicowy, a jego działalność kierowała się w kierunku łagodzenia ówczesnych konfliktów.

Empiryzm

Tradycyjna doktryna liberalizmu prowadzi z założenia ze życie społeczne regulowane jest samoczynnie przez swobodną grę sił. Wszelka wewnętrzna interwencja państwa jest niedopuszczalna, liberalizm myśli społecznej stawia na doświadczenie i operuje politykę empiryczną dla rozwiązywania wszelkich kwestii społecznych. Polityka empiryczna polega na rozwiązywaniu tych zagadnień problemowych wynikających z potrzeby chwili, które stanowią życie. Polityka ta wiąże się z podejmowaniem poszczególne dotkliwie danym momencie kwestii i ma charakter koniunkturalny. Celem polityki empirycznej nie jest więc przeprowadzenie z góry założonych zmian w istniejącym ustroju lecz osiągnięcie w jego ramach doraźnych efektów, które rozwiązują istniejące napięcie. Polityka empiryczna rozwijana jest przede wszystkim na podłożu istniejących stosunków ekonomicznych. Polityka społeczna w tym rozumieniu to praktyka stopniowego realizowania potrzeb, ale po uprzednim wypróbowaniu ich w konkretnych warunkach.

Paternalizm

Jest to doktryna polityki społecznej według której stosunki miedzy przedsiębiorstwami a ich pracownikami w skali przedsiębiorstw powinny być regulowane przez te same zasady, które rządzą dużą rodziną charakteryzujące się wzajemnym zaufaniem, autorytetem ojca i podporządkowaniem dzieci przykładem jest to fabryka Forda oraz stosunki panujące w Japonii.

Neoliberalizm

Okres po I wojnie światowej stwarzał konieczność pilnego przekonującego nowego programu reformy społecznej. Neoliberalizm który ma oznaczać większą elastyczność w podejściu do życia, upowszechnieniem własności, nowym podejściem do człowieka. W sprawach społecznych decydujących o jakości życia neoliberalizm oferuje wyrównywanie różnic ekonomicznych po między ludźmi drogą rozpowszechniania własności, uznaje to za istotny warunek reformy społecznej np. wprowadzanie udziałów akcyjnych dostępnych dla różnych klas społecznych jako forma zbiorowego i demokratycznego władania w przemyśle. Uznano że drogą udziałów akcyjnych można skutecznie zainteresować robotników losami gospodarki.

Możliwość zahamowania procesu monopolizacji prowadzącej do kryzysu upatruje się na drodze rozproszenia kapitału. Reforma społeczna powinna polegać także na zapewnieniu każdemu człowiekowi prawa do pracy i godziwego zarobku, pojawia się więc postulat pełnego zatrudnienia. Neoliberalizm krytykuje monopol który stanowi przyczynę kryzysu gospodarki rynkowej. Monopol prowadzi do dekoniunktury gospodarczej, a jej skutkiem było masowe bezrobocie i ubóstwo. Zasadniczą sprawą w reformie społecznej jest przede wszystkim wolny człowiek nie można go dalej traktować jako człowieka ekonomicznego. Neoliberalizmowi chodzi o ujawnienie wewnętrznych rezerw tkwiących w człowieka, a jednocześnie stworzenie warunków zewnętrznych sprzyjających takiemu rozwojowi. Jest to system stanowiący na indywidualną odpowiedzialność, umiejętność podejmowania ryzyk, na tolerancję i kompromis, na współdziałanie w życiu politycznym i społecznym, na odwagę przekonań, opowiada się za państwowym interwencjonizmem ale w rozsądnych granicach. Państwo ma się przeciwstawiać wszelkiej monopolizacji, chronić rynek konsumenta, chronić interesy obywatela.

2) Doktryna społeczna kościoła

Powstała w XIX wieku w wyniku bezpośredniej konfrontacji Ewangelii i jej wymogów etycznych i problemami społecznymi zachodzącymi przez przyspieszoną industrializację. Doktryna społeczna kościoła to socjalne stanowisko papieży w sprawach społecznych o silny profilu aksjologicznym związaną z teologią. Doktryna socjalna kościoła jest integralną częścią chrześcijańskiej koncepcji życia, jej celem jest pasterska posługa stymulująca integralny rozwój człowieka, kościół chce przyczynić się do rozwiązywania problemów społecznych głosząc prawdę o godności człowieka i jego prawach ujawniając przyczyny niesprawiedliwości i postulując pozytywne przemiany.

W nauce społecznej kościoła wyróżnia się 3 wymiary:

1) teoretyczny, 2) historyczny, 3) Praktyczny.

Ad1) teoretyczny - związany z koncepcją stworzenia systemu międzyludzkich reakcji według nowego porządku społecznego opartego na uniwersalnych zasadach. Zasady te mają charakter etyczny i trwały i różnią się od poglądów które chcą zmieniać rzeczywistość w sposób doraźny. Papieże w swojej nauce nie proponują sposobu rozwiązywania problemu życia społecznego w poszczególnych krajach gdyż uznają swoistość socjalną każdego państwa.

Ad 2) historyczny - wiąże się z aplikacją niezmiennych zasad do zmiennych warunków w istniejących ustrojach społecznych np. zasady solidarności lub pomocniczności. Są stosowane w różnych gospodarkach i w różnym czasie wskazując na uniwersalizm propozycji kościoła.

Ad 3) praktyczny - wiąże się z propozycjami zastosowania w praktyce zasad przekładając je na język konkretów (praktycznie) wedle możliwości potrzeb i okoliczności w różnych ustrojach gospodarczych.

Metoda nauki społecznej kościoła obejmuje 3 fazy:

1) widzieć, 2) oceniać, 3) działać.

Ad 1) widzieć znaczy dostrzec, badać rzeczywistość społeczną i ich przyczyny.

Ad 2) oceniać znaczy interpretować badaną rzeczywistość w świetle doktryny socjalnej i głoszonej przez nią wartości. wartości te determinują wybór działań.

Ad 3) działać oznacza realizować dokonane wybory z myślą o człowieku i jego rozwoju.

Teologia i filozofia są naukami fundamentalnymi dla doktryny socjalnej kościoła.

Naczelne antropologiczne stwierdzenie ewangelii głosi iż człowiek uczyniony jest na obraz boga i nie można go sprowadzać do roli zwykłej cząsteczki przyrody lub anonimowego elementu ludzkiego świata. Doktryna socjalna kościoła korzysta z danych dostarczonych przez nauki pozytywne o człowieku takich jak socjologia, psychologia. Szczególnie nauki społeczne stanowią ważne ale nie jedyne narzędzie poznawania rzeczywistości. W nauce socjalnej doktryny kościoła leży krytyczne przyswajanie danych które płyną zarówno z jej własnych źródeł jak i od nauk pozytywnych, a także wynika dla nich logiczne podporządkowanie nich. Początkowo przedmiotem nauki społecznej kościoła była kwestia społeczna czyli kompleks problemów socjalno-ekonomicznych w następstwie rewolucji przemysłowych kapitał-praca. Współczesna kwestia społeczna nie ma granic geograficznych, stała się kwestią o wymiarze ogólnoświatowym i pozostaje nadal przedmiotem doktryny. Doktryna socjalna nie jest systemem zamkniętym wykazuje wrażliwość na nowe sytuacje, jest zdolna do reagowania na nowe problemy.

Cała doktryna socjalna kościoła składa się z 8 encyklik wydanych od 1891 do 1991 oraz konstytucji duszpasterskiej ,,Gaudium Etspes” z 1961 roku tzw. ,,O kościele w świecie współczesnym”

I encyklika ,,Rerum Novarum” z 1891 roku ,,O kwestii robotniczej” Leona XIII. Ta encyklika dotyczyła kwestii robotniczej i zapoczątkowała powstanie doktryny socjalnej kościoła. Stanowiła ona odpowiedź kościoła na postulaty reform społeczno-gospodarczych formułowane przez ówczesne radykalne orientacje socjalistyczne. Ideą przewodnią ,,Rerum Novarum” jest chrześcijańska idea własności prywatnej która może wyznaczać nie socjalistyczny kierunek rozwoju społeczeństwa. Centralną tezą tej encykliki jest stwierdzenie iż socjalizm oparty na własności wspólnej to rozwiązanie fałszywe, dla każdego robotnika własność prywatna jest celem pracy, owocem oszczędności i sposobu rozwoju siebie i rodziny. Własność wspólna państwowa albo społeczna jest szkodliwa dla robotnika, sprzeciwia się prawu naturze i zagraża rodzinie, rodzina bowiem jako pierwotna instytucja (starsza niż państwo, grupa społeczna) ma prawa do posiadania ze względu na realizowane przez siebie funkcje. Encyklika ta formułuje wobec państwa różne postulaty. Państwo nie może być bierne wobec ubóstwa, ponieważ ma zabezpieczyć ideę sprawiedliwości.

Od czasu św. Tomasza z Akwenu doktryna socjalna kościoła wyodrębnia 3 typy sprawiedliwości które są treścią socjalnych działań państwa: 1) sprawiedliwość wymienna obejmuje wzajemne obowiązki osób wobec siebie, 2) sprawiedliwość rozdzielcza która normuje obowiązki społeczeństwa wobec jednostki np. opieka społeczna, 3) sprawiedliwość prawna która określa obowiązki jednostki wobec społeczeństwa np. płacenie podatków.

Państwo jednocześnie nie powinno pochłaniać aktywności jednostki lub rodziny lecz powinno wkraczać w życie społeczne wtedy gdy domaga się tego interes społeczeństwa lub jego części. W encyklice ,,Rerum Novarum” przyjęto zasady ograniczonej interwencji państwa ze względu na dobro ogółu.

Zasada ta dotyczyła kilku spraw szczegółowych: 1) ochrona własności prywatnej, 2) ochrony pracy w sensie warunków wykonywania oraz interwencji w sytuacji bezrobocia i konfliktów pomiędzy pracodawcami, a pracobiorcami prowadzącymi do strajku, 3) ochrony kobiet i dzieci przed wyzyskiem pracodawców, 4) sprawiedliwej płacy czyli takiej która umożliwia robotnikowi godziwe życie i jego rodzinie, 5) uwłaszczenie mas np. po przez nadawanie ziemi.

Encyklika ,,Rerum Novarum” poparła ideę samopomocy społecznej.

II Encyklika ,,Kwadra Gesino Anno” z 1931 roku ,, O odnowieniu ustroju społeczno-gospodarczego, autorem encykliki był papież Pius XI. Tłem tej encykliki był wielki kryzys gospodarczy świata. Zwiera ona krytykę zarówno liberalizmu jak i socjalizmu ,,Liberalizm okazał się niezdolnym do sprawiedliwego rozwiązywania kwestii społecznej, a socjalizm doradza lekarstwo które jest stokroć gorsze od choroby”. Punktem wyjścia dla oceny ówczesnej rzeczywistości jest stwierdzenie że choć życie gospodarcze i moralność rządzą się swoimi prawami to jednocześnie oddziałowują na siebie i nie dadzą się rozdzielić. Encyklika ta postulowała odnowienia ustroju społecznego definiowanego jako jedność powstałą ,, Z dolnego założenia wielkości”. Państwo jako podmiot reform ma się kierować zasadą pomocniczności. Jej istotą jest uznanie pierwszeństwa inicjatywy oddolnej i wspomagający charakter interwencji państwa.

III Encyklika ,,Master of Magistra” z 1961 ,,O przemianach w świecie współczesnym” napisana przez Jana XXIII. Należy ona do encyklik soborowych i nie tylko dostrzega zachodzące zmiany w rozwoju ludzkości, ale także dokonuje moralnych ocen rzeczywistości. Encyklika ta w dziedzinie życia gospodarczego uznaje pierwszeństwo prywatnej inicjatywy poszczególnych ludzi, a interwencję państwa ogranicza do popierania, pobudzania, koordynowania pomocy i uzupełniania podejmowanych inicjatyw indywidualnych zgodnie z zasadą pomocniczności. Państwo ma za zadanie realizacji dobra wspólnego, które jest w gruncie rzeczy programem katolickiej polityki społecznej. Jan XXIII postulował w swojej encyklice szeroką humanizację ustroju przedsiębiorstwa po przez upodmiotowienie i udział pracowników we wszystkich dziedzinach życia, szczególnym wyrazem tego procesu miało być upowszechnienie własności prywatnej. Do nowych aspektów w kwestii społecznej zaliczamy zaniedbanie w rolnictwie które wymaga całego problemu przeciwdziałania, istnienie obszarów opóźnionych w rozwoju, problem demograficzny. Cechą charakterystyczną encykliki jest zasada proporcjonalnego rozwoju społecznego która zakłada dynamiczną równowagę sił, wartości i kierunków działania.

IV Encyklika ,,Pacem Interviss” z 1963 roku ,,O prawach człowieka” napisana przez Jana XXIII. Jest to encyklika o pokoju na ziemi, uzupełnia treściowo poprzedni dokument. Punktem wyjścia tej encykliki jest stwierdzenie że warunkiem koniecznym pokoju jest ład, porządek w świecie i po miedzy ludźmi. Wszechświat rządzi się prawami które wskazują na istnienie planu kierowanego przez wyższą istotę (Boga). Realizacja tego planu jest warunkiem pokoju. Powstaje więc pytanie: jakie prawa określają porządek miedzy ludźmi? Jan XXIII wymienia szereg praw ważnych dla polityki społecznej, a są to: prawo do życia i prawa do godnej stopy życiowej człowieka, prawo do godziwych warunków pracy, prawo do sprawiedliwego wynagradzania, prawo do własności prywatnej, prawo do zrzeszania się, prawo do emigracji i imigracji, prawo do udziału w życiu publicznym.

Ta encyklika przypomina również zadania władzy których treścią jest realizacja dobra wspólnego. Jan XXIII przedstawił swoisty program społeczno-gospodarczy oparty na godności człowieka. Ta encyklika zwraca również uwagę na konieczność reorientacji polityki społecznej państw w kierunku praw człowieka, a nie tylko jego potrzeb. Encyklikę tę uznaje się za przełomową w społecznym myśleniu papiestwa gdyż oznacza odejście od pesymistycznego dostrzegania człowieka.

Gaudium Etspes nie jest encykliką, jest to konstytucja ,,O kościele w świecie współczesnym” z 7 grudnia 1965 roku. W trakcie 2 soboru watykańskiego uchwalona została w głosowaniu ta konstytucja duszpasterska. Dokument ten wypowiada się za metodą dialogu ze wszystkimi ludźmi, ale odrzuca ateizm. Związek z polityką społeczną zauważyć można w tej części konstytucji w której mówi się o braku równowagi w świecie i samym człowieku, w dokumencie tym wyrażono potrzebę usunięcia ogromnych różnic gospodarczo-społecznych jakie dzielą ludzi i zagrażają zarówno sprawiedliwości i godności człowieka.

V Encyklika ,,Popularum Progressio” z 1967 roku ,,O rozwoju ludzi” powstaje ta encyklika za panującego Jana Pawła VI, traktuje ona kwestię społeczną w wymiarze światowym, uważana była jako konkretny program przezwyciężenia niedorozwoju, ubóstwa, przeludnienia, głodu w skali światowej. Całość działań w społeczności międzynarodowej ma być podporządkowana rozwojowi ludzkiemu. Rozwój jest nowym imieniem pokoju oznacza przejście od warunków życia mniej ludzkich do warunków życia bardziej ludzkich. encyklika proponuje realizację miedzy narodowego programu pomocy dla rozwoju takich dziedzin jak oświata, kultura, zdrowie, rozbudowa infrastruktury. Paweł VI popiera interwencjonizm międzynarodowy na rzecz walki z nędzą w krajach niedorozwiniętych.

VI Encyklika ,,Loborem Eixercenc” z 1981,, O pracy ludzkiej” wydana przez Jana Pawła II, uznajemy ją za najważniejszą encyklikę w doktrynie kościoła wydaną w 90-tą rocznicę ,,Rerum Novarum”. Punktem wyjścia tego dokumentu była diagnoza głębokich przemian technicznych ekonomicznych i politycznych jakie zaszły w świecie od czasu Leona XIII i które miały istotny wpływ na świat pracy. Tezą centralną jest stwierdzenie iż praca ludzka stanowi klucz do rozwiązania kwestii społecznej. Kwestia społeczna oznacza zaangażowanie na rzecz sprawiedliwości i pokoju, praca jest rozumiana w dwojakim znaczeniu: 1) przedmiotowym - jako technika poznawcza nad ziemią, 2) podmiotowym- jako człowiek stanowiący ostateczny cel pracy. Jan Paweł II uważa że istnieje zagrożenie porządku w istniejących systemach pracy. Człowiek jest bowiem traktowany w nich bądź jako towar, bądź jako siła robocza, efektem tego zagrożenia jest powstanie solidarności rozumianej jako zbiorowa i słuszna reakcja przeciwko degradacji człowieka jako podmiotu pracy. W historycznym konflikcie praca-kapitał kościół opowiada się po stronie słabszych wyrażając pogląd iż człowiek ma zawsze pierwszeństwo przed materią, encyklika podkreśla podmiotowe znaczenie związków zawodowych.

VII encyklika ,,Sollicit udo reif socjaliz” z 1987 roku ,,O społecznej trosce kościoła”, wydana w 20-letnią rocznicę encykliki ,,Popularum Progressio” z 1967 roku. Ta encyklika prezentuje panoramy współczesnych kwestii społecznych zalicza do nich rosnący dystans pomiędzy bogatą północą, a biednym południem, wyraża on w różnicach ekonomicznych, kulturowych i w ograniczeniach praw jednostki. Niedorozwój charakteryzuje się kryzysem mieszkaniowym, bezrobociem, zadłużeniem, zbrojeniami, handlem bronią. Encyklika krytykuje cywilizację konsumpcji w której występuje nad rozwój. Nad rozwój określany jako nadmierna rozporządzalność dóbr materialnych na korzyść niektórych warstw społecznych, cywilizacja ta charakteryzuje się radykalnym nienasyceniem które rozwój sprowadza do kultu posiadania rzeczy. Rzeczywisty rozwój oznacza poznawanie i realizację praw człowieka. Istotną rolę w rozwoju odgrywa zasada solidarności czyli mocna i trwała wola angażowania się na rzecz dobra wspólnego, ta definicja solidarności zakłada pozytywną postawę społeczną w przeciwieństwie do określenia encykliki ,,Laborem eixercenc”. Celem tej encykliki jest dostarczenie argumentów teologicznych i socjologicznych na rzecz zaangażowania dla sprawiedliwego rozwoju, problem tego rozwoju może być rozwiązywany wyłącznie po przez porozumienia na forum międzynarodowym, encyklika sugeruje konieczność prowadzenia międzynarodowej polityki społecznej, której celem była by realizacja praw człowieka.

VIII Encyklika ,,Centesimus Annus” z 1991 roku wydana w 100-ną rocznicę ,,Rerum Novarum”. Encyklika ta była okazją do pogłębienia rozważań Leona XIII nad tezą iż socjalizm jest rozwiązaniem fałszywym, Jan Paweł II zauważa upadek socjalizmu realnego jako skutek błędnej koncepcji osoby ludzkiej. W encyklice tej dokonano krytyki społeczeństwa konsumpcyjnego jako modelu rozwoju pomijającego wartości duchowe, Jan Paweł II powiada że kryzys czy klęska marksizmu nie oznacza uwolnienia się od sytuacji niesprawiedliwości, oznacza jednak to że drogą pokojową osiągnięto zasadnicze zmiany ustrojowe. Jan Paweł II podkreślił tym samym priorytet zasady rozsądku przed zasadą pierwszeństwa siły. Encyklika opowiada się za budową nowego modelu społeczeństwa, w którym miały by istnieć: wolność pracy, uczestnictwo i przedsiębiorczość, do tego konieczna współpraca międzynarodowa, pomoc narodów bogatych na rzecz biednych. Podmiotem takich obowiązków jest państwo które ma zabezpieczyć dobra zbiorowe takie jak środowisko naturalne i ludzkie, interwencja państwa powinna być ściśle ograniczona gdyż inaczej rozrasta się biurokracja która pozbawia społeczeństwo i jednostki do odpowiedzialności za własny rozwój.

Agraryzm

Jest rozumiany jako:1) ruch społeczno-gospodarczy i polityczny włościan, 2) jako doktryna społeczna wsi.

Agraryści głoszą że wieś ma tzw. moralną przewagę nad miastem, miasta bowiem demoralizują i prowadzą do locjalizacji, obowiązki i szybki tryb życia prowadzą do rozbicia rodziny. Wieś jest ostoją tradycyjnych wspólnot, a takie czynniki jak wiara, natura, ziemia która jest karmicielką powodują nierozerwalną więź w rodzinie.

Na socjalną kwestię rolną składają się następujące problemy: 1) przeludnienie wsi a to pociąga za sobą bezrobocie, nędzę, 2) rozdrobnienie gospodarstw rolnych. Agraryzm to propozycja walki o wolność społeczną, postawą agraryzmu powinna być spółdzielczość rozumiana jako forma organizacji życia społecznego.

Polityczne zasady agraryzmu można sprowadzić do następujących: 1) zasada prywatnego władania ziemią, 2) zasada solidaryzmu klasowego, 3) zasada odrębności wsi i chłopów.

4) socjalizm i jego niektóre nurty

Doktryna socjalistyczna była rozwijana jako ogólna wizja społeczeństwa realizującego swój rozwój w warunkach powszechnej równości. Równość jest wiodącą wartością różnych odmian socjalizmu, jest ona również polityczną, ekonomiczną i kulturową alternatywą wobec wartości liberalizmu.

a) Socjalizm utopijny- utopiści w społeczeństwie dostrzegali szereg procesów i zjawisk które prowadziły do eksploatacji jednostki, ideą utopistów było świadome i wolne uczestnictwo jednostki ich zdaniem możliwa była realizacja wizji społeczeństwa równych obywateli pracujących w oparciu o wspólną własność. Utopiści byli przeciwni rewolucji uważali że można zmienić otaczające zło drogą perswazji, przedstawiciel Robert Owen przez swoją działalność jest prekursorem utworzenia MOP (Międzynarodowej Organizacji Pracy).

b) Anarchizm - uważany jest za utopijny kierunek społeczno-polityczny który przeciwstawiał się wszelkiej organizacji państwa, przedstawiciele uważali że jednostka powinna posiadać niczym ograniczoną wolność, ograniczeniem wolności tej jednostki jest państwo. Anarchiści postulowali łączenie jednostek w grupy wytwórcze celem wspólnej pracy i produkcji. Zamiast realizacji ustaw państwowych ich zdaniem należało zawierać dobrowolne umowy. Anarchiści chcieli drogą rewolucji, zamachów znieść instytucje państwa i stworzyć ustrój bezpaństwowy, głosili oni również ideę równości.

c) Marksizm - podstawy marksizmu stanowił materializm dialektyczny którego głównymi składnikami były: materia, świadomość, zasady i prawa dialektyki oraz teoria poznania. Wśród praw dialektyki wyróżnia się: walkę przeciwieństw (kapitał-praca), oraz prawo negacja-negacji. Kapitał i praca walczą ze sobą ponieważ posiadają sprzeczne interesy. Interes klasowy i sprzeczność interesu są podstawowymi kategoriami analitycznymi w diagnozie społeczeństwa. Materializm historyczny to aplikacja zasad materializmu dialektycznego do życia społecznego, istotą materializmu historycznego jest zasada związku bazy i nadbudowy gdzie bazę stanowią relacje ekonomiczne określające byt społeczeństwa, nadbudowa natomiast to różne formy świadomości społecznej. Byt określa świadomość (kształty). Własność prywatna chroniona przez państwo wytworzyła klasy społeczne, te klasy społeczne różnią się stosunkiem do własności prywatnej, te różnice legły u podstaw walki klasowej. Historia ludzkości to historia walk klasowych (Marks). Proletariat jako klasa społeczna nie posiadająca własności prywatnej jest tą częścią społeczeństwa która walczy o lepszy byt i władzę. Metodą tej walki jest rewolucja, proletariat na drodze rewolucji przejmie władzę, ustanowi nowe społeczeństwo charakteryzujące się równością położenia i tym samym sprawiedliwością społeczną. Polityka społeczna jako wyrównywanie różnic stanie się zbędna.

Pytania do części III

1) co to jest doktryna polityki społecznej, omów znane ci funkcje doktryny polityki społecznej.

2) Omów liberalizm i jego związek z polityką społeczną

3) Scharakteryzuj encykliki papieskie z punktu widzenia polityki społecznej

4) Omów socjalizm jako doktrynę równości społecznej.

IV ORGANIZACJA POLITYKI SPOŁECZNEJ

1) Organizacja polskiej polityki społecznej.

a) państwowe podmioty polityki społecznej

Def: podmioty polityki społecznej to osoby prawne które w swoim obszarze kompetencji działają na rzecz wyrównywania szans życiowych ludzi potrzebujących, lub na rzecz poprawy ich położenia materialnego.

I klasyfikacja: to podmioty państwowe (publiczne) i pozarządowe (pozapaństwowe).

Podmioty państwowe mają za zadanie porządkowanie życia społecznego tworzenie osłon socjalnych na poziomie ekonomicznych możliwości budżetu. Ich zadaniem jest takie wyrównywanie szans życiowych zgodnie z zasadą konstytucyjnej sprawiedliwości

Podmioty pozapaństwowe mają na celu wszechstronne uzupełnienie działań państwa na rzecz grup najsłabszych ekonomicznie.

II klasyfikacja ze względu na obszar działania: wyróżnia się 4 typy

Globalne- to wszystkie organizacje międzynarodowe które w swoim zasięgu działania mają określone kwestie socjalne występujące w skali globalnej np. ONZ i jej agendy wyspecjalizowane oraz takie programy jak międzynarodowa Organizacja Pracy, Bank światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, oraz Organizacja Wspólnoty Gospodarczej i Rozwoju.

Regionalne- obejmują swoim zasięgiem i działaniem obszar kontynentu np. Rada Europy, Unia Europejska gdzie program realizowany jest w obrębie państw członkowskich.

Krajowe (narodowe)- są to osoby prawne działające w skali danego kraju (organizacje publiczne i organizacje pozarządowe)

Lokalne- czyli działające na obszarze określonego terytorium wsi czy też gminy.

Charakterystyka podmiotów o zasięgu krajowym

Rodzaje podmiotów polityki społecznej

1) podmioty ustawodawcze polityki społecznej: sejm i senat są państwowymi podmiotami polityki społecznej w obszarze polityki społecznej w sejmie działają komisje stałe do których zalicza się: komisje polityki społecznej BHP, komisja rodziny (sprawa ustaw, byt rodziny), komisja łączności Polaków z zagranicą, komisja polityki przestrzennej budowlanej i mieszkaniowej, komisja samorządu mieszkaniowego i polityki regionalnej (zajmuje się rozwojem regionu), komisja zdrowia, komisja mniejszości narodowych i etnicznych(zajmuje się dziedzictwem narodowym mniejszości), oprócz tego działają również komisje nadzwyczajne np. komisja do spraw kodeksu pracy. Komisje mogą łączyć się przy opracowywaniu materiału i kierują bezpośrednio do rządu dezyderaty np. zapewnienia środków na pomoc społeczną, komisje ponadto przygotowują projekty uchwał i rezolucji sejmu. Senat z kolei posiada komisje które zajmują się ustawami już uchwalonymi przez sejm w obszarze polityki społecznej działają tu następujące komisje: komisja rodziny i polityki społecznej, komisja nauki i edukacji narodowej, komisja samorządu terytorialnego i administracji państwowej, komisja spraw emigracji i Polaków zagranicą.

2) podmioty wykonawcze polityki społecznej : zalicza się tu Prezydenta, Premiera, komitet społeczno polityczny Rady Ministrów, rządowa komisja ludnościowa, Minister finansów, Minister pracy i polityki społecznej, Minister spraw wewnętrznych i administracji, urząd do spraw kombatantów i osób represjonowanych, Minister sprawiedliwości, minister zdrowia, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Minister Edukacji Narodowej, Minister rolnictwa i rozwoju wsi.

Premier - w obrębie polityki społecznej pracują: pełnomocnik rządu do spraw rodziny i istnieją u niego departament spraw społecznych, monitorowania reform, biuro do spraw usuwania skutków powodzi. Kancelaria premiera opracowuje projekty dotyczące rozwiązywania strukturalnych problemów społecznych, analizuje działania w dziedzinie przestrzegania praw człowieka i bezpieczeństwa obywatela, analizuje sytuacje społeczno-polityczną kraju pod kątem i jej wpływu na gospodarkę, analizuje zagrożenia realizacji celów społecznych, opracowuje zasady współpracy rządu i organów administracji rządowej ze związkami zawodowymi i innymi stowarzyszeniami.

Komitet społeczno ekonomiczny RM jest wewnętrznym kolegialnym organem RM mającym skoordynować i zapewniać sprawną realizację zadań rządu w dziedzinie społeczno-politycznej.

Rządowa komisja ludnościowa- powyższy organ jest podporządkowany ministrowi gospodarki, każdego roku wydaje raport o sytuacji demograficznej polski.

Rządowe centrum studiów strategicznych- jest to organ administracji centralnej zajmuje się między innymi problematyką rozwoju gospodarczego i społecznego, polityka regionalna i zaspokajanie przestrzenne, w urzędzie tym inicjuje się i organizuje pracę nad założeniami polityki społeczno gospodarczej prowadzi się studia dotyczące podstawowych problemów społecznych, gospodarczych, najważniejszą komórką centrum jest departament rozwoju społecznego jest on wiodący w sprawach dotyczących problemów bytowych ludności w tym zwłaszcza rozwoju i funkcjonowania infrastruktury społecznej oraz usług społecznych.

Podmioty kontrolne polityki społecznej: zalicza się tu NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Państwowa Inspekcja Pracy, Rzecznik praw dziecka.

NIK - jest naczelnym organem kontroli państwowej, najważniejszym zadaniem jest kontrola realizacji ustawy budżetowej. Do jego właściwości z obszaru zainteresowania polityki społecznej należy w szczególności sprawdzanie prawidłowości wydatków budżetowych w zakresie zatrudnienia oraz przeciwdziałanie bezrobociu, ubezpieczania i zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej, opieki zdrowotnej i ochrony zdrowia.

Państwowa inspekcja pracy- jest organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. W skład PIP wchodzą: główny inspektorat pracy, okręgowe inspektoraty pracy, oraz inspektorzy pracy działający w ramach tych okręgów. PIP podlega bezpośrednia prezydium sejmu.

Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli

Rzecznik praw dziecka- instytucja ta została powołana w 1999 roku celem ochrony każdej istoty ludzkiej od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności.

Podmioty sądownicze polityki społecznej: Trybunał Konstytucyjny, sądy pracy i ubezpieczeń społecznych, sądy rodzinno opiekuńcze.

Trybunał konstytucyjny z punktu widzenia polityki społecznej TK jest instytucją o sądowym statusie która orzeka o zgodności z konstytucją wszelkich aktów ustawodawczych i normatywnych regulujących kwestie socjalne oraz socjalne prawa obywateli. Postępowanie przed TK może być wszczęte: 1) w stosunku do ustaw których Prezydent nie podpisał z chwilą jego wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenia zgodności z konstytucją, 2) w stosunku do ustaw i innych aktów podlegającym ogłoszeniu w momencie ich ogłoszenia, 3) w stosunku do aktów normatywnych które nie muszą być ogłaszane z chwilą ich ustanowienia. TK może więc wpływać na kształt prawa socjalnego prowadząc kierunki orzeczeń o ich zgodności lub niezgodności z konstytucją.

Pozapaństwowe podmioty polityki społecznej- do tych podmiotów zalicza się organizacje które wspomagają lub uzupełniają działalność państwa w wyrównywaniu różnic społecznych. Podmiotami tymi są stowarzyszenia, zrzeszenia i związki grupujące ludzi o podobnych zainteresowaniach chcących w sposób zorganizowany poprawić sytuację osób doświadczonych odczuwalna krzywdą. W Polsce działa kilkanaście tysięcy organizacji pozarządowych np. Caritas- katolicka organizacja o charakterze dobroczynnym powołana w Polsce w latach 20-tych w celu skoordynowania akcji charytatywnych, Krajowy fundusz na rzecz dzieci- świeckie stowarzyszenie społeczne powołane w 1981 roku członkami są tu ludzie dobrej woli czyli lekarze, artyści. Monar- powstał w 1978 roku w Włoskowie przez M. Kotańskiego. Polska Akcja Humanitarna powstała w 1994 dostarcza pomoc ofiarom wojny i katastrof w tak w kraju jak i zagranicą, innymi podmiotami są Polski Czerwony Krzyż powstał w 1864 roku, Polski komitet pomocy społecznej powstał w 1958 roku utrzymuje się on z darów, opiekuje się ludźmi starszymi i chorymi . Towarzystwo im. Brata Alberta powstało w 1978 roku powołane przez Jerzego Marszałkowicza. Towarzystwo przyjaciół dzieci powstało w1948 z połączenia robotniczego towarzystwa przyjaciół dzieci i chłopskiego towarzystwa przyjaciół dzieci.

Instrumenty polityki społecznej: prawne i finansowe

1) instrumenty prawne

prawa socjalne w konstytucji RP z kwietnia 1997 roku czyli ustawy zasadniczej, tym samy formalnie przestała obowiązywać konstytucja z 1957 roku. Szczególnie ważny zapis w konstytucji o prawach socjalnych obywateli, zapis o przyrodzonej nie zbywalnej godności człowieka. Godność osoby ludzkiej wymaga socjalnego zabezpieczenia. W preambule konstytucji art. 2 określono ze Rzeczpospolita jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Zasada ta jest celem działania władz publicznych oznacza wartościowanie rzeczywistości społecznej z punktu widzenia faktycznego dystansu do określonych standardów prawnych akceptowanych na drodze demokratycznych procedur np. referendum. Istotną rolę w realizacji zasady sprawiedliwości spełnia samorząd terytorialny który na szczeblu lokalnym, o jakości życia społecznego takie rozwiązanie świadczy nie tylko o konstytucyjnej decentralizacji władzy, ale także o realizacji zasady pomocniczności państwa. Główną wartością wpisaną w konstytucje jest równość praw bez względu na płeć, urodzenie, wykształcenie, zawód, mówi tym art. 32,33. Jedno z praw socjalnych odnosi się do pracy która pozostaje pod ochroną rzeczpospolitej art. 24. Państwo jest również konstytucyjne zobligowane do zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Ważnym prawem jest prawo do korzystania z wartości środowiska naturalnego, a także obowiązek jego ochrony art. 86. Do praw społecznych zalicza się prawo do nauki art. 70 realizowanej w systemie szkolnictwa publicznego. Konstytucja wyróżnia również grupę weteranów jako szczególnie chronioną przez państwo.Państwo w polityce społecznej uwzględnia dobro rodziny, małżeństwo, macierzyństwo, czyli rodzina znajduje się pod opieką i ochroną państwa art. 71. Państwo ma również konstytucyjne dążyć dobrej do sytuacji mieszkaniowej i ma również dążyć do rozwijania równych form budownictwa mieszkaniowego, bezdomni mają prawo do opieki państwowej. Do konstytucyjnych praw socjalnych zalicza się również prawo zrzeszania się w celu rozwoju jednostkowej i zbiorowej aktywności obywatelskiej.

Kodeks pracy - jest jednym z niewielu aktów prawnych którego unormowanie ze względu na ich zakres podmiotowy i przedmiotowy odnosi się do bardzo szerokiej grupy społecznej, reguluje on istotne z punktu widzenia pracownika stosunki społeczne i prawne ustawowo chroniąc strony ekonomicznie słabsze. Reguluje całość spraw od chwili zawarcia stosunku pracy między pracownikiem , a pracodawcą przez cały okres trwania zatrudnienia aż po moment wygaśnięcia umowy o pracę i rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy.

Ustawodawstwo socjalne - od roku 1945 do 89 różnorodne akty prawne dostosowane do ustroju socjalistycznego. Po 1989 wchodzą następujące ustawy: 1) ustawa o państwowej inspekcji pracy z 6.03.1981, 2) ustawa o samorządzie terytorialnym z 8.03.1990, 3) ustawa o pomocy społecznej z 29.11.1990, 4) ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z 27.08.1997, 5) ustawa o związkach zawodowych z 23.05.1991, 6) ustawa o zatrudnianiu i przeciwdziałaniu bezrobociu 14.12.1994, 7) ustawa o niektórych formach budownictwa mieszkaniowego oraz o zmianie niektórych ustaw 26.10.95, 8) ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym 6.02.97, 9) ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii 24.04.1997, 10) ustawa o cudzoziemcach 25.06.97, 11) ustawa o zatrudnianiu osób pozbawionych wolności 28.08.97, 120 ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych 13.10.98.

Instrumenty finansowe

W obszarze polityki społecznej działa obecnie 8 podstawowych funduszy celowych z tego fundusz rezerwowy demograficznej rozpocznie działalność w roku 2009.

1) fundusz ubezpieczeń społecznych - państwowy fundusz celowy powołany w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. W ramach FUS wchodzą fundusz emerytalny, rentowy, chorobowy, wypadkowy, rezerwowy. Ten ostatni uruchamiany jest w przypadku niedoboru pozostałych.

2) fundusz pracy - administruje nim prezes krajowego urzędu pracy, składki mają charakter obligatoryjny i są opłacone przez pracodawców i spółdzielnie rolnicze w wysokości 2, 64 % od wynagrodzenia. Od tych składek zwolnione są zakłady pracy chronionej,

3) fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych - po roku 1989 powstało ryzyko społeczne w postaci utraty wynagrodzenia w związku z niewypłacalnością pracodawców. Ryzyko to zostało zabezpieczone droga ustawową, ustawa mówi że w przypadku niewypłacenia pracownikom wynagrodzenia za pracę w związku z utrzymującymi się dłużej niż 1 miesiąc trudnościami finansowymi pracodawcy minister pracy i polityki społecznej w uzgodnieniu z radą funduszu może z własnej inicjatywy na wniosek pracodawcy, albo na wniosek związku zawodowego zarządzić wypłatę jednorazowych świadczeń w wysokości nie wypłaconego wynagrodzenia za pracę.

4) państwowy fundusz rehabilitacyjny osób niepełnosprawnych - intencją ustawodawcy było utworzenie prawno-finansowego systemu ochrony osób niepełnosprawnych dającego im szanse wyrównania różnic Społecznych z tytułu tworzenia systemu socjalnego. Środki funduszu są przeznaczone na rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą.

5) fundusz alimentacyjny - działa od roku 1974 administrowany jest przez ZUS. Intencją ustawodawcy jest stworzenie asekuracji finansowej wobec dzieci i innych osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej. 6) fundusz składkowy ubezpieczania społecznego rolników - ubezpieczenie to realizuje Kasa rolnicza ubezpieczenia społecznego którego prezes jest centralnym organem administracji państwowej podległym ministerstwu rolnictwa i rozwoju wsi. Kasa prowadzi samodzielną gospodarkę finansową wykorzystując ten fundusz. Fundusz ten posiada osobowość prawną a Prezes kasy zarządza funduszami: emerytalno- rentowym, prewencji i rehabilitacji, składkowy, administracyjny i rezerwowy.

7) państwowy fundusz kombatantów - nie posiada osobowości prawnej, pozostaje w wyłącznej gestii kierownika urzędu do spraw kombatantów, tworzony jest wyłącznie z dotacji budżetu.

8) krajowy fundusz mieszkaniowy - powołany w 1995 ustawą o formach popierania budownictwa. Służy realizacji zadań wynikających z polityki państwa w zakresie gospodarki mieszkaniowej oraz rozwoju budownictwa mieszkaniowego.

9) fundusz rezerwy demograficznej - utworzony ustawą 13.10.1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. Może być zasilany ze środków prywatyzacji minia skarbu państwa oraz odsetek od lokat. Środki tego funduszu mogą być wykorzystane wyłącznie na uzupełnienie wynikającego z przyczyn demograficznych niedoboru funduszu emerytalnego.

2) Organizacja europejskiej polityki społecznej

A) Podmioty ustawodawcze Polityki społecznej zalicz się tu: 1) Parlament europejski, 2) Rada europejska, 3) Rada Unii Europejskiej.

Rada europy - utworzona w 1949 roku, organ międzynarodowy stoi na straży ochrony praw człowieka, przestrzegania zasad państwa prawa oraz demokracji. Państwa członkowskie a jest ich 41 zobowiązały się do zagwarantowania każdej osobie która podlega ich jurysdykcji korzystania z praw człowieka i podstaw wolności. Z obszaru polityki społecznej RE wydała szereg dokumentów i aktów prawnych wyznaczając normy europejskich standardów socjalnych; 1) europejska karta społeczna - jest jak dotąd jedynym wiążącym dokumentem w Europie prawno- międzynarodowym określającym poziom ochrony socjalnej, a zatem definiującym cele polityki społecznej w wymiarze europejskim. 2) europejski kodeks zabezpieczenia społecznego - przyjęty w 1964 roku zmierza do zapewnienia społeczeństwu odpowiedniej ochrony po przez system zabezpieczenia społecznego, 3) europejska konwencja o zabezpieczeniu społecznym 1972 roku jest dokumentem ustanawiającym pełny i spójny mechanizm koordynacji krajowych systemów zabezpieczenia społecznego, 4) europejska konwencja o pomocy społecznej i medycznej z 1953 roku zmierza do zniesienia dyskryminacji wobec obywateli państw stron tej konwencji legalnie przebywających lub mieszkających na ich terytorium, 5) europejska konwencja o statusie prawnym pracowników migrujących z 1977 roku ustanawia zasadę równego traktowania pracowników pochodzących z państw stron.

Parlament europejski - funkcjonuje tu 21 stałych komisji najważniejsze z nich to komisja do spraw socjalnych i zatrudnienia, komisja do spraw środowiska zdrowia i ochrony konsumentów, komisja do spraw młodzieży, kultury, nauki, mediów, sportu, komisja do spraw kobiet.

Rada europejska - powstała w 1974 jako forma systematycznych spotkań szefów rządów i państw członkowskich. Rada ta wytycza Unii europejskiej politykę we wszystkich sprawach uregulowanych traktatowo, a więc w zakresie polityki społecznej.

Rada unii europejskiej - jest organem ustawodawczym wspólnot w kwestiach socjalnych, rada wydaje zarządzenia niezbędne do wykonania europejskiego funduszu socjalnego. Ustala w szczególności warunki na jakich udzielana jest pomoc z tego funduszu.

B) Podmioty wykonawcze polityki społecznej zalicza się: 1) Komisja europejska 2) Europejski bank inwestycyjny.

Ad 1Komisja europejska - jej zadaniem jest dążyć do ścisłej współpracy między członkami wspólnoty w dziedzinie zagadnień społecznych, komisja zarządza Europejskim Funduszem socjalnym który został utworzony w celu polepszenia możliwości zatrudnienia pracowników na terenie wspólnego rynku i przyczynienia się w ten sposób do podwyższenia poziomu życia.

Ad 2 Europejski bank Inwestycyjny - jest finansową instytucją wspólnoty która ma pośrednio wspierać europejska politykę społeczną. Udziela pożyczek i gwarancji umożliwiających finansowanie wszystkich sektorów gospodarki.

C) podmioty doradcze polityki społecznej zalicza się: 1) komitet ekonomiczno społeczny, 2) komitet do spraw zatrudnienia .

Ad1 Komitet ekonomiczno-społeczny - składa się z 222 przedstawicieli z różnych dziedzin życia gospodarczego i społecznego. Komitet musi być wysłuchany przez Radę Europejską i Komisje Europejską, organy te zaciągają opinii tego komitetu we wszystkich konkretnych przypadkach.

Ad 2 Komitet do spraw zatrudnienia - liczy 32 członków powołany w 1997 roku, do jego zadań należy ocena całokształtu polityki zatrudnienia w UE.

D) Podmioty kontrolne polityki społecznej zalicza się:

1) Rzecznik praw obywatelskich - Jest to samodzielny organ państwowy, oddzielony w sposób wyraźny od administracji i sądownictwa, jest to organ wysłuchujący skargi obywateli na nieprawidłowe funkcjonowanie administracji, a w niektórych krajach sądownictwa oraz podejmuje kroki w celu naprawienia niektórych nieprawidłowości, jest to organ działający w sposób mało sformalizowany i dzięki temu łatwo dostępny dla obywatela.

E) podmioty sądownicze polityki społecznej to;

1) Europejski Trybunał sprawiedliwości - jest dwuizbowym podmiotem sądowniczym, w jego skład wchodzą trybunał sprawiedliwości i sąd pierwszej instancji.

Instrumenty finansowe

Europejski fundusz socjalny, Europejski fundusz rozwoju regionalnego, Europejski fundusz orientacji i gwarancji rolnych.

F) Organizacja Makro polityki społecznej

Organizacja narodów zjednoczonych ONZ - karta narodów zjednoczonych została podpisana 26.06.45 organizacja oparta na zasadzie równości państw. Celem ONZ jest utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, popieranie praw człowieka, rozstrzyganie sporów i rozwijanie stosunków między narodami. Podstawą działania ONZ jest powszechna deklaracja praw człowieka z grudnia 1948 roku w której występuje wiele uniwersalnych wartości angażujących ludzi do działania na rzecz sprawiedliwości w wymiarze globalnym. Na początku istnienia ONZ prowadzi na rzecz zagwarantowania i przestrzegania w praktyce równych praw dla wszystkich ludzi bez względu na płeć, oraz na rzecz zapewnienia jednakowych standardów socjalnych dla wszystkich ludzi. W ONZ występuje szereg organizacji wyspecjalizowanych zajmujących się polityką społeczną. Wszystkie one współpracują z Radą gospodarczo-społeczną. ONZ jest najważniejszym podmiotem międzynarodowej polityki społecznej jej zadaniem jest rozwijanie międzynarodowej współpracy w dziedzinie gospodarki, kultury, zdrowia i problematyki społecznej. Rada inicjuje i prowadzi badania, opracowuje konwencje międzynarodowe i przedstawia je do aprobaty zgromadzenia ogólnego ONZ, koordynuje działalność wyspecjalizowanych organizacji, zbiera się dwa razy w roku na sesjach, działa po przez komisje funkcjonalne, komitety i regionalne komisje gospodarcze.

Organizacje wyspecjalizowane ONZ to: 1) FAO ONZ do spraw wyżywienia i rolnictwa, 2) UNESCO ONZ do spraw oświaty, nauki i kultury, 3) WHO - światowa organizacja zdrowia, 4) Międzynarodowy bank odbudowy i rozwoju.

Międzynarodowa organizacja Pracy - założona w 1919 roku między innymi z inicjatywy Polski. Opracowuje ona i uchwala międzynarodowe konwencje i zalecenia których celem jest poprawa i ochrona warunków pracy i życia pracujących. Dotychczas uchwaliła 180 konwencji i 200 zaleceń, państwa które ratyfikowały poszczególne konwencje są zobowiązane składać do MOP sprawozdania z realizacji tych aktów. Organizacje związkowe tych państw mogą zaskarżyć do rady administracyjnej MOP rządy które nie przestrzegają powyższych konwencji. Naczelnym organem MOP jest Międzynarodowa Konwencja Pracy która zbiera się raz w roku w Genewie. Rada administracyjna pełni funkcje organu zarządzającego, sprawuje ogólny nadzór nad działalnością międzynarodowego biura pracy i innych organów MOP. Konstytucje MOP zaproponowało 9 państw.

Pytania do IV części

1. podaj definicję podmiotu polityki społecznej

2. dokonaj klasyfikacji podmiotów polityki społecznej

3. scharakteryzuj polskie podmioty polityki społecznej (państwowe, pozapaństwowe)

4. scharakteryzuj podmioty globalne, regionalne i krajowe.

5. Podaj i scharakteryzuj instrumenty polityki społecznej

6. Omów instrumenty prawne polityki społecznej

7. Wymień i scharakteryzuj fundusze celowe w polityce społecznej

8. Scharakteryzuj europejską politykę społeczną

9. Omów organizacje makro polityki społecznej

V SPOŁECZNE PROBLEMY PRACY

1) Czas pracy

definicja uniwersalna: jest to czas w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy.

Definicja polskiego kodeksu pracy: jest to czas w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w miejscu pracy lub w miejscu wskazanym do wykonywania pracy.

Czynniki określające wymiar czasu pracy

I grupa czynniki ekonomiczne - dotyczą sytuacji w danym kraju 1) poziom sił wytwórczych, 2) społeczna wydajność pracy.

II grupa czynniki społeczne - dotyczą samego pracownika: granica możliwości ludzkich fizycznych i psychicznych, konieczność wypoczynku, trudne warunki pracy i jej uciążliwość, monotonia pracy.

Czas pracy jest wypadkową społecznego i ekonomicznego czasu pracy.

2) Ewolucja czasu pracy

w roku 1800 czas pracy w Anglii wynosił 70 godzin tygodniowo plus niedziela wolna. Potem stopniowo czas pracy był skracany. Na początku XX wieku wynosił 60 godzin tygodniowo. W 1919 roku powstaje MOP celem była walka na rzecz skracania czasu pracy, zaproponowany został 8 godzinny dzień pracy. MOP wydała 25% konwencji które bezpośrednio dotyczyły czasu pracy. MOP rozpatrywał problemy na 3 płaszczyznach: czas pracy w ciągu dnia i tygodnia, czas pracy w skali roku (urlopy), czas pracy w skali życia człowieka.

3) Budżet czasu

Jest to zestawienie czasu zużywanego przez daną osobę lub grupę osób w danym okresie. Budżet ten odpowiada na pytanie jak gospodarujemy czasem. Podstawową jednostką jest czas jednego roku.

Rozróżniamy: 1) czas związany z pracą, 2) czas po za pracą, 3) czas wolny.

Ad 1) czas związany z pracą to 1) czas pracy - 8 godziny czas pracy 1 etat, godziny nadliczbowe, praca w dodatkowym miejscu pracy, 2) czas dotyczący pracy - dojazdy i powroty podnoszenie kwalifikacji (musi występować związek po między pracą a studiami).

Ad 2) czas po za pracą to: czas potrzeb fizjologicznych, czas obowiązku, czas wolny (higiena sen posiłki), wszystkie konieczności życiowe, obowiązki obywatelskie, partyjne, społeczne, nauka która nie ma związku z wykonywaną pracą.

Ad 3) czas wolny - jest nadwyżką czasu jaką dysponujemy po za dwoma pierwszymi czasami (czas związany z pracą, czas po za pracą). Jest to czas pozbawiony konieczności zawodowych i życiowych i można nim swobodnie gospodarować. Dzieli się na 3 sposoby spędzania; 1) instytucjonalny - dotyczy teatru, kina, sportu musi jednak występować ta infrastruktura w danym mieście czy na wsi, 2) poza instytucjonalny - nie wymaga istnienia struktur organizacyjnych. 3) medialny- odbiór treści emitowanych przez media.

4) Czas pracy w Polsce

1918 rok - 8 godzinny dzień pracy, 1919 rok - 46 godzin pracy tygodniowo, a w soboty 6 godzin, 1933 - 48 godzin tygodniowo, 1945 rok 46 godzin tygodniowo, 1974 - przechodzenie na 5 dniowy tydzień pracy (4 soboty wolne), od roku 1981 wszystkie soboty uznane za wolne od pracy (40 godzinny tydzień pracy), jedna sobota zostaje jednak pracująca, dziś 42 godziny tydzień pracy po 8 godzin dziennie.

5) Kategorie czasu pracy w Polsce.

8 godzin dziennie 42 w tygodniu to czas pracy powszechnie obowiązujący. Kodeks pracy wprowadza różne kategorie czasu pracy: 1) skrócony czas pracy - dotyczy różnych grup zawodowych m.in. górnictwo węglowe 6 godzin dziennie, hutnictwo, praca w chemii, 2) nienormowany czas pracy - uzależniony jest od długości wymiaru czasu pracy od wykonywanego zadania, 3) dyspozycyjny czas pracy - dotyczy osób zajmujących kierownicze stanowiska w przedsiębiorstwach państwowych, 4) równoważny czas pracy - dzienna norma 8 godzin w miesięcznym rozrachunku, czas pracy musi być równy czasowi pracy powszechnie obowiązującemu, 5) elastyczny czas pracy to: a) zmienne godziny rozpoczynania pracy, b) pracownik rozlicza się z czasu pracy w skali miesiąca, sam decyduje ile godzin dzienne i tygodniowo pracuje, 6) wydłużony czas pracy - kategoria ta zlikwidowana w 1998 roku.

6) Urlopy wypoczynkowe

definicja z kodeksu pracy: jest to co roczne płatne zwolnieni pracownika od pracy udzielone w celu wypoczynku. Urlopy spełniają 2 grupy funkcji:

1) ochrona pracownika przed negatywnym środowiskiem, wpływem pracy, 2) zwiększenie wymiaru czasu wolnego dla rodziny.

W 1965 roku wyrównano uprawnienia urlopowe pracowników fizycznych i umysłowych, zniesiono podział na grupy fizyczne i umysłowe. Urlop jest uzależniony od stażu pracy i wynosi: Po roku 18 dni, po 6 latach 20 dni, po 10 latach 26 dni. Urlop jest wymierzany w dniach roboczych. Występuje zakaz rezygnowania z urlopu od 1997 roku. Jeżeli pracownik jest chory w czasie urlopu to od dni choroby przedłuża się urlop. Do stażu pracy zalicza się wszystkie okresy zatrudnienia oraz zasadniczą szkołę zawodową 2 lub 3 lata, szkoły średnie 4 lub 5 lat, szkoły wyższe oraz okres służby wojskowej.

7) Ochrona pracy

Podstawowym środkiem ochrony pracy to ustawodawstwo prawne i tzw. ustawodawstwo ochronne. Początek XIX wieku (1801 rok) uchwalono w Anglii prawo fabryczne dotyczyło no kobiet i dzieci, pracę mogły podjąć już dzieci w wieku 5 lat. W latach 1830 w Anglii, a 1842 w Francji pierwsza ochrona, powstają ustawy ochronne na podstawie prawa fabrycznego, równolegle tworzono instytucje do przestrzegania i kontroli tych praw tzw. inspekcje pracy. Pierwsza inspekcja powstała w roku 1830 w Anglii.

Pojęcia ochrony pracy: to ochrona interesów ekonomicznych i socjalnych pracownika, węższe pojęcie: ochrona życia i zdrowia pracownika.

8) Instytucje ochrony pracy w Polsce

1) Państwowa inspekcja pracy - powstała w 1919 roku, podporządkowana jest sejmowi 3 stopniowa struktura: główny inspektor pracy, wojewódzki i powiatowy inspektor pracy, 2) Społeczna inspekcja pracy - powstała w 1959 roku realizowana jest przez samych pracowników, podporządkowana związkom zawodowym, inspektorzy społeczni mogą działać tylko na obszarze własnego zakładu pracy, nie dysponują sankcjami, biorą udział w komisjach powypadkowych. 3) Państwowa inspekcja sanitarna - zajmuje się problemami higieny pracy, szeroką problematyką są choroby zakaźne.

9) Bezpieczeństwo i higiena pracy

Kodeks pracy nakazuje zapewnienie bezpieczeństwa i higienicznych warunków pracy, zajmuje się zagrożeniami zdrowia i życia pracowników (aktualny stan technik, niedbałość, nieprzestrzeganie przepisów), zajmuje się negatywnymi zjawiskami w postaci wypadków przy pracy i chorobami zawodowymi.

Wypadek przy pracy - jest to zdarzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną które zaszło w związku z pracą powodując szkodę pracownikowi. Występuje podział ze względu na skutek: 1) wypadki śmiertelne, 2) powodujące niezdolność do pracy, a te dzielą się na: a) trwałą niezdolność do pracy, b) okresową niezdolność do pracy, okresowa niezdolność do pracy dzieli się na: * drobna od 1 do 3 dni, ** lekka 4-28 dni, *** ciężka powyżej 28 dni.

Choroba zawodowa - będąca następstwem wykonywania określonej pracy lub warunków w jakich ta praca się odbywa. Dana choroba musi być urzędowo uznana za zawodową np. głuchota w przypadku nauczyciela.

10) Wzmożona ochrona pracy

Objęci są tą ochroną pracownicy którzy są szczególnie podatni na działanie szkodliwych warunków pracy bądź zatrudnieni są przy pracach wywołujących szkodliwości zawodowe. Ochronie takiej podlegać muszą także młodociani i kobiety. Problematyka ta zajmuje czołowe miejsce w polityce społecznej prowadzonej w wielu krajach świata. W stosunku do osób pracujących w wyjątkowo szkodliwych warunkach jest podejmowane działanie polegające na eliminowaniu bądź ograniczaniu wpływu tych warunków. Powinny być stosowane środki ochronne osłabiające działanie wspomnianych czynników np. maski, ubrania, słuchawki. Bywa też stosowany skrócony czas pracy, urlopy profilaktyczne oraz zwiększona opieka medyczna. Wśród młodocianych wzmożona ochrona pracy obejmuje osoby od 15 roku życia do pełnoletności. Wzmożona ochrona obcięte są także kobiety ciężarne oraz matki wychowujące dzieci. W związku z porodem kobiecie przysługuje urlop macierzyński.

VI SPOŁECZNE PROBLEMY RODZINY

1) Rodzina

Zainteresowanie polityki społecznej rodziną jest pośrednie i bezpośrednie. Pośrednie wskazuje na konieczność ingerencji społecznej w indywidualne problemy poszczególnych osób, które to w rzeczywistości są problemami rodziny. Badając źródła tych problemów analizując je natrafia się zawsze na ich rodzinne uwarunkowania. Często różne niepowodzenia mają swe źródło w nieprawidłowym funkcjonowaniu rodziny. Chcąc naprawić sytuację jednostkową trzeba oddziaływać na rodzinę i po przez rodzinę. Rodzina czuje się odpowiedzialna za swych członków, ona najczęściej im pomaga. Potrzeby pojedynczych osób są w istocie potrzebami rodziny. Działania bezpośrednie - występuje wówczas gdy polityka społeczna stara się świadomie i celowo kształtować stosunki społeczne. Wszystkie społeczeństwa i działające w nich instytucje dążą do objęcia rodziny swą kontrolą oraz sankcją, a tym samym chcą wpływać na treść życia rodzinnego.

Rodzina jest uważna za podstawową instytucje społeczną, istniejąca jako ukształtowana grupa od początków społeczeństwa ludzkiego. Jej uniwersalizm polega na tym że występuje we wszystkich społeczeństwach. Jej podstawowe znaczenie wynika z faktu iż zapewnia biologiczne i psychiczne warunki rozwoju, kształtuje osobowość , przekazuje dziedzictwo kulturowe i określone systemy wartości przygotowuje więc do życia w społeczeństwie. Jest także środowiskiem w którym człowiek wzrasta i rozwija się. Rodzina zapewnia swym członkom materialne warunki bytu. Aby istnieć i funkcjonować rodzina musi zagwarantować sobie podstawowe środki utrzymania. Sposób zdobywania środków ma decydujący wpływ na kształt rodziny oraz sposób wykonywania przez nią jej funkcji. We współczesnym społeczeństwie rodzina uzyskuje środki utrzymania przede wszystkim z pracy zawodowej (zwykle najemnej) swych dorosłych członków. Rodzina jest zbiorowością o pewnej intymności i emocjonalnym powiązaniu jej członków.

2) Fazy rozwoju rodziny.

I faza od zawarcia związku małżeńskiego do przyjścia na świat pierwszego dziecka - podstawowym progiem do pokonania bywa zawarcie małżeństwa. Przed młodym małżeństwem stoją trzy kwestie: a) jest to poznanie swoich charakterów przyzwyczajeń oraz upodobań, b) to przejęcie na siebie określonych ról rodzinnych, okres pośrednio po ślubie gdy nie ma dzieci jest okresem szansy na stworzenie związku partnerskiego, gdzie małżonkowie mają identyczne szanse dla indywidualnego rozwoju oraz zaspokajania życiowych potrzeb, c) to problemy natury ekonomicznej, problem mieszkania, większość rodzin przechodzi z I do II fazy nie posiadając mieszkania.

II faza okres powiększania się rodziny, a więc urodzenia dziecka najstarszego do przyjścia na świat najmłodszego - urodzenie dziecka bywa próbą trwałości emocjonalnej małżeństwa. Małżonkom przybywa obowiązków ponieważ nowy członek ma wiele potrzeb, kobiety rezygnują z pracy(urlop macierzyński i wychowawczy) , mąż podejmuje dodatkową pracę bo występują trudności materialne.

III faza okres stabilizacji liczebnej rodziny od urodzenia dziecka najmłodszego do czasu usamodzielnienia się pierwszego z dzieci - kobieta wraca do pracy, powrót ten dostarcza nowych problemów związanych z uzyskaniem miejsca oraz opłacenia żłobka lub przedszkola. Gdy dzieci dorastają do wieku szkolnego nasilają się problemy wychowawcze, od umiejętności rodziców zależy sukces wychowawczy.

IV faza odchodzenie dzieci z domu do usamodzielnienia się ostatniego dziecka - dzieci opuszczają dom , zakładają własne rodziny, rodzina bywa narażona na 2 niebezpieczeństwa: 1) dzieci usamodzielnione nadal mieszkają w wspólnym domu, rodzice pomagają finansowo i przejmują część obowiązków, powstają wówczas konflikty pomiędzy rodzicami a dziećmi, 2) małżonkowie pozostają sami, a dom i rodzina w dotychczasowym stylu przestaje funkcjonować.

V faza okres od wyjścia ostatniego dziecka z domu do śmierci jednego w współmałżonków - małżonkowie przechodzą na emeryturę, a odejście z pracy jest początkiem okresu starzenia. Gdy proces starzenia narasta coraz większego znaczenia nabierają funkcje opiekuńcze rodziny, problemy ludzi starych są bardzo trudne często związane ze stanem zdrowia i utratą sprawności fizycznej, ale także umysłowej.

3) Struktura rodziny

Pojęcie rodziny - w polityce społecznej jest to grupa składającą się z małżonków lub małżonków i dzieci. Rodziny wielopokoleniowe posiada dziadków oraz pradziadków bądź innych krewnych. Rodzina nie pełna to rodzina pozbawiona jednego z rodziców w wyniku rozwodu, śmierci lub urodzenia dziecka pozamałżeńskiego.

Ze względu na strukturę rodziny dzielimy na duże i małe 1) rodziny małe składają się z rodziców i dzieci ( w niektórych wypadkach - z jednego rodzica i z dzieci), 2) rodziny duże z poza rodziców i dzieci składają się z dziadków, pradziadków oraz wnuki, a więc krewnych w linii prostej. W jej skład wchodzą również krewni i powinowaci w linii bocznej: wujowie, ciotki, szwagrowie, kuzyni, bratankowie. Rodzina duża jest rodziną wielopokoleniową.

Istotne znaczenie ma krzyżowanie się pokrewieństwa, każdy człowiek który zwarł związek małżeński przynależy do co najmniej dwóch rodzin. Jedna to rodzina w której się wychował i urodził nazwana jest rodzinną pochodzenia, druga to rodzina własna którą sam założył poprzez zawarte małżeństwo z osobą nie mogącą być blisko spokrewnioną nazywana jest rodziną prokreacji. Rodzina duża jest więc związkiem prokreacji z rodzinami pochodzenia męża i żony.

4) Funkcje rodziny

1) funkcja prokreacyjna - dzięki tej funkcji rodzina rozwinęła się i trwa, jej realizacja ma znaczenie dla społeczeństwa Zależy od niej bowiem czy będziemy mieli reprodukcje prostą, zawężoną czy rozszerzoną. Jak wskazują badania cechą charakterystyczną jest zjawisko mniejszego przyrostu naturalnego wraz ze wzrostem poziomu życia.

2) funkcja sexualna - związana jest z funkcją prokreacyjną, pożycie sexualne jest określane jako biologiczna i emocjonalna podstawa małżeństwa. Satysfakcja seksualna obok miłości wzajemnego zrozumienia i poczucia bezpieczeństwa w rodzinie staje się wartością wymaganą w małżeństwie.

3) funkcja ekonomiczna - określają ją dwa elementy: konsumpcja i akwizycja. Konsumpcja zaspokaja potrzeby rodziny w zakresie wyżywienia, odzieży, mieszkania i innych potrzeb. Akwizycja to poszukiwanie środków na utrzymanie rodziny najczęściej przez męża i żonę.

4) funkcja wychowawcza - polega na tworzeniu warunków harmonijnego rozwoju dzieci w rodzinie zarówno pod względem umysłowym jak i fizycznym. Ich osobowość powinna być prawidłowa oraz wzbogacana o zestaw norm i wartości społecznie akceptowanych. Ważne jest przy tym współdziałanie rodziców z instytucjami opiekującymi się dziećmi (np. przedszkolem czy szkołą).

5) funkcja opiekuńcza - bywa sprawowana przez całą rodzinę i w stosunku do wszystkich jej członków. Jest ona realizowana w okolicznościach: wczesne dzieciństwo, choroba, ograniczenie sprawności, kalectwo, starość, barak środków do życia, inne sytuacje losowe. Znaczną rolę wspomagającą powinno odgrywać również państwo np. system świadczeń socjalnych.

6) funkcja emocjonalna - polega na tworzeniu w rodzinie atmosfery miłości, wzajemnej przyjaźni i szacunku.

7) funkcja rekreacyjna - umożliwia racjonalne wykorzystanie czasu wolnego wszystkim członkom rodziny. Zapewnia również indywidualny wypoczynek fizyczny i psychiczny, sprzyja rozwijaniu zainteresowań i zamiłowań, umożliwia też wspólne spędzanie czasu wolnego. 8) funkcja kulturalna - polega na zapoznawaniu młodego pokolenia z kulturą danego społeczeństwa, wpajaniu odpowiednich norm i systemów wartości, przekazywaniu dziedzictwa kulturowego oraz organizowaniu w rodzinie rozmaitych zajęć, dostarczających przeżyć estetycznych.

Przedstawione funkcje odpowiadają podstawowym typom więzi rodzinnej, co wskazuje na istnienie korelacji między grupowym a instytucjonalnym aspektem rodziny.

VII ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNE

System zabezpieczenia społecznego jest szczególnie istotnym zagadnieniem w realizacji polityki społecznej, do systemu zalicza się: ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia osobowe i majątkowe, pomoc społeczna, uzupełniające świadczenia socjalne, rehabilitację inwalidów, ochronę zdrowia. Zabezpieczenie społeczne jest to system świadczeń do którego obywatele mają prawo lub z których mają możliwość korzystania w okolicznościach i na warunkachokreślonych odpowiednimi przepisami, są to świadczenia po za dochodami pracy. W teorii zabezpieczenia społecznego wyróżnia się 3 zasady: 1) ubezpieczeniową gdy jest opłacana składka na rzecz instytucji ubezpieczeniowej, 2) zaopatrzeniową gdy występują uprawnienia do świadczeń ze strony państwa, ale bez opłacania składki, 3) opiekuńczą - odnosi się od tych jednostek które nie mają uprawnień ubezpieczeniowych lub zaopatrzeniowych, ale znajdują się w sytuacji wymagającej udzielenia pomocy.

1) Ubezpieczenia społeczne

Geneza: działalność różnego rodzaju wzajemnej pomocy powstała w różnych epokach historycznych. W XIX wieku działalność samopomocową rozwinęły związki zawodowe, duże znaczenie pod koniec tego wieku odegrało zabezpieczenie na wypadek bezrobocia. Stopniowo w XIX wieku zaczął powstawać system emerytalny. W Niemczech w latach 80 -tych minionego stulecia wprowadzono po raz pierwszy w europie i na świecie ubezpieczenie społeczne oparte na przymusie uczestnictwa i finansowania zarówno przez pracowników, jak i pracodawców. Zmniejszył się obciążenie samorządów terytorialnych z zakresu pomocy społecznej, utworzono 3 piony ubezpieczenia wypadkowy, chorobowy i emerytalny. W 1919 roku wydano ustawę kodyfikującą prawo zabezpieczenia społecznego. Ustawa ta wielokrotnie nowelizowana obowiązuje do dziś w RFN.

W Polsce system ubezpieczeniowy został ujednolicony w okresie międzywojennym. W 1933 roku uchwalono ustawę o ubezpieczeniu społecznym, nie dotyczyła ona rolników gospodarujących indywidualnie.

Do najczęściej występujących świadczeń z ubezpieczenia społecznego można zaliczyć: ubezpieczenia związane z macierzyństwem i i sytuacją rodzinną, związane z chorobą (zasiłek chorobowy, renta chorobowa), związane z inwalidztwem i wypadkami przy pracy ( renty inwalidzkie, świadczenia wypadkowe, jednorazowe odszkodowania w razie stałego lub dłuższego uszczerbku na zdrowiu) Emerytury przysługujące po ukończeniu określonego wieku, a także przepracowania określonej liczby lat, świadczenia związane ze zgonem pracownika lub innej osoby z rodziny uprawnionej (zasiłki pogrzebowe, renta rodzinna, renta rodzinna po wypadku śmiertelnym), w warunkach polskich świadczenia systemu ubezpieczeniowego na rzecz rolników indywidualnych i ich rodzin, fundusz alimentacyjny będący charakterystycznym dla polski świadczeniem z którego dokonywa jest wypłata osobom uprawnionym określonej sumy pieniędzy.

Podział ubezpieczeń ludności na 3 grupy: 1) dobrowolne ubezpieczenia majątkowe np. od kradzieży, powodzi, ognia. 2) dobrowolne ubezpieczenia osobowe np. od następstw nieszczęśliwych wypadków. 3) ubezpieczenia obowiązkowe np. od pojazdów samochodowych.

2) Ochrona zdrowia

Zgodnie z określeniem Światowej Organizacji Zdrowia - zdrowie jest pełnią fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu człowieka. Przez zdrowie należy rozumieć nie tylko brak choroby ale dobre samopoczucie oraz taki stopień przystosowania biologicznego, psychicznego i społecznego, jaki może osiągnąć jednostka w najkorzystniejszych warunkach. Polityka ochrony zdrowia jest głęboko osadzona w problematyce nauk ekonomicznych, społecznych i biologicznych.

Na współczesną medycynę składają się 3 podstawowe działy: 1) profilaktyka czyli zapobieganie, jest medycyną człowieka zdrowego, której głównym obszarem zainteresowania jest powstanie i rozwój człowieka oraz warunki wpływające na jego zdrowie. 2) lecznictwo nastawione przede wszystkim na człowieka chorego, rozpoznanie choroby i na leczenie chorych, 3) rehabilitacja która zajmuje się przywracaniem zdrowia, sprawności i przydatności społecznej ludziom dotkniętym kalectwem lub upośledzeniem fizycznym bądź psychicznym. Realizacja wymienionych zadań wymaga odpowiednich form systemu ochrony zdrowia musi ona być a) kompetentna czyli fachowo przygotowana do działalności w poszczególnych dziedzinach zdrowia, b) powszechna czyli obejmująca wszystkie dziedziny ochrony zdrowia i wszystkich obywateli, c) dostępna czyli bezpłatna lub odpłatna w wysokości dostosowanej do aktualnych kosztów utrzymania, d) osiągalna czyli rozbudowana stosowanie do liczby mieszkańców, e) niezależna w sprawach dotyczących ochrony zdrowia człowieka, f) odpowiednio zorganizowana.

Światowa organizacja zdrowia wyróżnia jedenaście warunków które w istotny sposób wpływają na kształtowanie stanu zdrowotnego. Są to: żywność i żywnie, wykształcenie, warunki pracy, sytuacja na rynku pracy, zbiorowe spożycie i oszczędzanie, warunki transportu i komunikacji, warunki mieszkaniowe, odzież, wypoczynek i rozrywki, system zabezpieczenia społecznego, swobody obywatelskie.

Wymieniony zestaw warunków zdrowotnych świadczy o konieczności wielokierunkowych działań w zakresie polityki ochrony zdrowia.

Opieka zdrowotna jest sprawowana przez 3 podstawowe piony: 1) lecznictwo otwarte (przychodnie w zakresie opieki podstawowej, przychodnie i gabinety specjalistyczne, szkolna i zakładowa służba zdrowia). 2) lecznictwo zamknięte (kliniki, szpitale, sanatoria), 3) pomoc doraźna (pogotowie ratunkowe).

3) Pomoc społeczna

Stanowi jedną z najstarszych form działań polityki społ. W Polsce do niedawna obowiązywała w tym zakresie ustawa z lat 20-tych. Dopiero w 1990 roku została uchwalona nowa ustawa. Ujmuje ona w sposób współczesny zasady działania w tym zakresie.

Pomoc społeczna stanowi ośrodek polityki społecznej państwa, mając na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne środki. Realizują ją organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie z organizacjami społecznymi, stowarzyszeniami, fundacjami i osobami fizycznymi.

Celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i ich rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom z powodu ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, potrzeby ochrony macierzyństwa, bezrobocia, upośledzenia, długotrwałej choroby, prowadzenia gospodarstwa domowego zwłaszcza w rodzinach niepełnych i wielodzietnych, alkoholizmu lub narkomani.

W celu realizacji zadań polityki społecznej zostały utworzone w Polsce ośrodki pomocy społecznej. Działają one w gminach, powołuje się w nich pracowników socjalnych, pracownicy tacy mogą być również zatrudniani w zakładach pracy, szpitalach, zakładach karnych itp. przy Ministrze Pracy i Polityki Socjalnej utworzono Radę Polityki Społecznej.

4) Rehabilitacja niepełnosprawnych

Za inwalidę uważa się osobę, której sprawność fizyczna bądź społeczna w wyraźny sposób koliduje z wymaganiami codziennego życia, pobieraniem nauki w zwykłej szkole lub pracy zawodowej w normalnych warunkach z osobami pełnosprawnymi. O stanie inwalidztwa orzekają z reguły komisje do spraw inwalidztwa i zatrudnienia.

Przez rehabilitację rozumie się zorganizowany system działania którego celem jest przywrócenie inwalidom w miarę możliwości najpełniejszej sprawności w sensie fizycznym, psychicznym, społecznym i zawodowym. Rehabilitacje rozwija się ze względów humanitarnych, społecznych i ekonomicznych. Występuje wiele możliwości rehabilitacji inwalidów. Np. rehabilitacja lecznicza (zabiegi kliniczne, psychoterapia, wychowanie fizyczne, nauczanie wykonywania czynności życia codziennego, zachęcenie inwalidy do udziału w życiu kulturalnym i społecznym. Zaopatrzenie inwalidy w urządzenia ortopedyczne które pomagają w leczeniu i ułatwiają w wykonywaniu podstawowych czynności życiowych.

Rehabilitacja zawodowa składa się na nią wiele działań w tym szczególnie poradnictwo, przygotowanie do pracy, zatrudnianie i opieka nad inwalidami w zakładach pracy.

VIII PATOLOGIE SPOŁECZNE

Podstawą rozważań patologii społecznej jest człowiek, przy ujęciu takiego założenia można wyszczególnić 3 grupy problemów zaliczanych do patologii społecznej a) dotycząca zjawisk związanych z życiem jednostki - patologia indywidualna, b) obejmuje negatywne zjawiska związane z życiem rodziny i nosi nazwę patologii rodziny, c) ujemne zjawiska powstające w grupach społecznych - patologia struktur organizacyjnych która nie jest elementem zainteresowania polityki społecznej.

1) Procedura badawcza

Badanie przejawów patologii społecznej jest procesem polegającym na ustaleniu stopnia zbieżności lub Rozbieżności między założeniem a rezultatem działania. Założenia , wyznaczniki postępowania ustala szeroko pojęta polityka społeczna. Ona wskazuje też narzędzia, za pomocą których można realizować zadania. Badanie rozmiarów i przejawów patologii społ. jest związane z przeprowadzeniem oceny stanu w tej dziedzinie. W tym wypadku należy ocenić stopień odchylenia stanu od założonego wzorca, a także - stopień szkodliwości następstw, które powstały wskutek odchylenia od normy. Pełne rozeznanie skutków traktowanych jako przejaw patologii społecznej jest zawsze zagadnieniem złożonym, działanie takie wymaga wiele badań, ocen i porównań. Każde ze zjawisk patologicznych może być przedmiotem osobnych rozważań, a także może być rozpatrywane i oceniane w skali innego rejonu czy środowiska.

Istnieje wiele możliwości klasyfikacji zachowań nie mieszczących się w granicach społecznej tolerancji

Stąd do obszaru patologii społecznej można zaliczyć; przestępczość, w tym przestępczość pospolitą (kradzieże, włamania, zabójstwa, przestępstwa gospodarcze), zachowania patologiczne, dysfunkcjonalne wobec rodziny, powodujące konflikty społeczne, samozniszczenie, to jest zachowania auto agresyjne (alkoholizm, narkomania, samobójstwa), dewiacyjne zachowania seksualne oraz inne postacie zachowań uważanych za zboczone, zachowania występujące na podłożu psychospołecznym (zaburzenia psychiczne, nerwice).

2) Zjawiska patologii społecznej (wybór)

- uzależnienia - alkoholizm jest zjawiskiem stałym, o wielostronnych ujemnych skutkach. Polityka społ. Powinna bacznie obserwować to zjawisko, jego kształtowanie się, jego następstwa oraz ingerować dostępnymi narzędziami w celu ograniczania ujemnych skutków z tego wynikających. Znaczenie mają 3 aspekty tego zjawiska: rozmiary spożycia, liczba konsumentów oraz skutki. Rozmiary spożycia są rejestrowane w statystyce w jednostkach naturalnych, czyli litrach, miernikiem syntetycznym jest litr 100% spirytusu. Ujemne skutki spożycia to szkody wyrządzone konsumentowi, jego rodzinie oraz otoczeniu. Każda z tych grup jest umowna, granice zaś między nimi płynne. Pogorszenie zdrowia wpływa na sytuację rodziny, zła sytuacja rodziny wywołuje konieczność pomocy ze strony społecznej. Narkomania jest nałogiem wywołanym przy ciągłym i systematycznym spożywaniu sztucznych lub naturalnych substancji uzależniających organizm człowieka. Te substancje wywołują ujemne skutki fizyczne, psychiczne a także w zachowaniach społecznych. Obok narkomani powstają jej odgałęzienia lekomania, a także quasi-lekomania (spożywanie lub wdychanie środków powszechnie używanych do innych celów)

Przestępczość w śród nieletnich - dla polityki społecznej ma szczególne znaczenie rozmiary przestępczości można określić podając liczbę wykroczeń czy przestępstw popełnionych bądź podając liczbę osób odpowiadających za te czyny. Z reguły sprawców jest mniej niż czynów, gdyż jedna osoba może być pociągnięta do odpowiedzialności za popełnienie kilku przestępstw lub wykroczeń. Przestępstwo powstaje wskutek oddziaływania wielu zróżnicowanych okoliczności, nazywanych ogólnie czynnikami kryminogennymi. Powinny one być rozpatrywane w układzie dynamicznym, zmiennym w czasie i przestrzeni.

Prostytucja - jest to jeden z najbardziej dyskusyjnych problemów społecznych często karane, sposoby oddziaływania na to zjawisko mogą się opierać na następujących systemach: a) prohibicjonizmie polegającym na zakazie uprawiania prostytucji. Osoba uprawiająca była karana, zjawisko zaś było przestępstwem, b) reglamentacji dopuszczającej uprawianie prostytucji, ale osoby były by rejestrowane. W tym systemie mogły istnieć domy publiczne, c) neoreglamentacji polegającej na rejestrowaniu i kontroli lekarskiej prostytutek. Badania lekarskie obowiązkowe. d) abolicjonizmie zwalczającym prostytucję profilaktyką , reedukacją i pomoc społeczną.

Patologia w rodzinie - problemem wielu rodzin jest alkohol. Wydatki na ten cel ograniczają znacznie budżety rodzinne. W rodzinach takich występują patologie takie jak znęcanie się nad członkami rodziny czy też udostępnianie nieletnim alkoholu. Rodziny te znajdują się zwykle w gorszych warunkach materialnych. Następuje często rozbicie rodziny co powoduje kłopoty wychowawcze dzieci bywa też przyczyną słabych wyników nauce oraz ucieczek z domu. Patologia rodzinna pozostaje w związku z przejawami patologii indywidualnej. Skutki tych patologii są uciążliwe dla społeczeństwa, a ich usuwanie kosztowne i wymagające czasu. W polityce społecznej trzeba brać pod uwagę występowanie zjawiska, choć przyczyny powstawania i możliwości oddziaływania nie zawsze do końca są rozpoznawalne. Współczesne państwo podejmuje wiele działań, walka jest mało skuteczna, brak środków finansowych. i organizacyjnych.

---