METODY- OBSERWACJA PSYCHOLOGICZNA

Na podstawie: A. Suchańska, Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej., Saughnessy, Zechmeister, Zeichmeister, Metody badawcze w psychologii. Rozdział 3: Obserwacja.

1. Przyczyny interwencji w badaniach psychologicznych i rodzaje obserwacji z interwencją.

Jednym z kryteriów podziału rodzajów obserwacji jest stopień interwencji diagnosty. Przez ingerencję obserwatora rozumie się potencjalny wpływ samej jego obecności na zachowanie się badanych i każdą, inną niż naturalna, sytuacje badania. Badacz podporządkowuje w niej warunki, aranżuje sytuację i prowokuje zachowania badanego tak, by zebrać poszukiwane informacje w mniej lub bardziej kontrolowany sposób. Ten typ obserwacji stosuje się, gdy chcemy:

• Przyspieszyć lub wywołać zdarzenia, które naturalnie pojawiają się rzadko lub gdy trudno je zaobserwować,

• Uzyskać dostęp do sytuacji lub zdarzenia zwykle zamkniętego dla naukowej obserwacji,

• Ułatwić porównania dzięki manipulacji jedną lub większą ilością zmiennych niezależnych celem określenia ich wpływu na zachowanie

• Poznać zmienność zachowań w zależności od tych różnic siły czy jakości bodźca lub znaczenie różnych zmiennych i ich wpływu na zachowanie.

• Rodzaje obserwacji z interwencją - wyróżniamy trzy:

	Właściwości
Obserwacja uczestnicząca	- niezamaskowana (osoby wiedzą o obecności obserwatora) - próba zrozumienia kultury, jednostek, grup - zamaskowana: gdy podejrzewamy, że świadomość bycia obserwowanym zmienia zachowanie (wyżej wymienionych jednostek, grup) ale używamy tylko, kiedy nie można inaczej, bo tutaj mamy problemy natury etycznej (najważniejszym jest kwestia świadomej zgody na udział w badaniu) - niesie ze sobą ryzyko utraty obiektywizmu i wywierania wpływu na wyniki badań (bo obserwator może z czasem zacząć identyfikować się z osobą/grupą) - trudno określić wpływ badacza na wyniki (na przykład inaczej będzie w przypadku zamaskowanej/niezamaskowanej, inaczej w małej grupie/dużej, obserwator zawsze odgrywa jakąś rolę w grupie, do której dołącza)
Obserwacja ustrukturowana	- gdy obserwacja w warunkach naturalnych byłaby trudna - typowa dla psychologii rozwojowej (np. Piaget) i klinicznej - może być przeprowadzana zarówno w laboratorium jak i w środowisku naturalnym - jest to swego rodzaju kompromis między bierną obserwacją bez interwencji a manipulacją i kontrolą laboratoryjną - problemy mogą się jednak pojawić, kiedy w trakcie badania badacz zmienia procedurę lub kiedy ważne zmienne pozostają poza kontrolą
Eksperyment naturalny	- manipuluje się jedną zmienną lub większą ich ilością - typowy dla psychologii społecznej - najczęściej: współpracownik badacza (tzw. pozorant) zachowuje się w ściśle określony sposób - najczęściej osoby badane nie wiedzą o tym fakcie (i znowu podobny problem etyczny co w obserwacji uczestniczącej) - dostarczają cennej wiedzy praktycznej (np. w jakich warunkach ludzie chętniej udzielają nieznajomej osobie pomocy)

I na koniec jeszcze oczywistość: obserwacja z interwencją ma mniejszą trafność zewnętrzną niż ta bez interwencji.

2. Podstawowe metody (techniki) obserwacji.

Jednym z kryteriów podziału rodzajów obserwacji jest stopień interwencji diagnosty. Przez ingerencję obserwatora rozumie się potencjalny wpływ samej jego obecności na zachowanie się badanych i każdą, inną niż naturalna, sytuacje badania:

• Obserwacja nieingerująca- badacz dokonuje obserwacji zachowania osoby badanej w warunkach naturalnych, w żaden sposób nie wpływając na jego przebieg

• Obserwacja z ingerencją diagnosty:

• Obserwacja uczestnicząca- obserwacja przez osobę, która również odgrywa pewną rolę w kontekście badanego zachowania; badacz włącza się w grupę i wykonywane przez nią zadania; może swoją rolę ujawnić lub nie (obs. ucz. (nie)zamaskowana)

• Obserwacja w sytuacji ustrukturowanej- obserwacja w sytuacji zaaranżowanej przez diagnostę, który proponując określone zadania obserwuje zachowania badanych

• Eksperyment naturalny- badacze manipulują jedną lub wieloma zamiennymi niezależnymi w warunkach naturalnych, by określić ich wpływ na zachowanie; często pojawia się w nim tzw. pozorant (współpracownik eksperymentatora)

Obserwacja może się tez różnić formą i treścią ze względu na zakres ekspresji będący przedmiotem badania. Rodzaj badanego zachowania i jego właściwości mogą sprawić, że w grę będzie wchodzić (zw. na przedmiot i zakres badania):

• Obserwacja analityczna (Wallen)- obserwacja, podczas której diagnosta w zamierzony sposób koncentruje się na specjalnych aspektach zachowania; szczególną odmiana jest obserwacja fotograficzna, polegająca na wiernym, bardzo dokładnym opisie zachowania; zapis bez interpretacji!

• Obserwacja próbek zachowania:

• Czasowych- okresy, w których obserwuje się zachowanie są dobierane systematycznie lub losowo celem uzyskania reprezentatywnej próbki zachowania

• Sytuacyjnych- zachowanie obserwowane w róznych okolicznościach, miejscach i warunkach

• Zdarzeń- bardziej efektywna, gdy dane zdarzenie występuje nieregularnie

• Obserwacja całościowa:

• W warunkach naturalnych

• W warunkach sztucznych

Innym kryterium podziału jest stopień strukturalizacji i standaryzacji obserwacji:

• Obserwacja swobodna- stosowana na ogół w czasie rozmowy diagnostycznej lub w realizacji innych etapów postępowania diagnostycznego; diagnosta zapisuje głównie te zachowania, które go interesują, zapiski mogą mieć różny stopień ogólności; jest mało usystematyzowana, jej wartość zależy w głównej mierze od doświadczenia obserwatora; stosowana w uzupełnieniu z innymi metodami (np. rozmowa, testy- metoda TRIANGULACJI)

• Obserwacja ustrukturalizaowana i standaryzowana- wybierana, gdy celem obserwacji jest uzyskanie uśrednionych wyników zachowania grupy osób lub gdy planuje się badania porównawcze; standaryzacja obejmuje: rodzaj i zakres obserwowanych zachowań (operacjonalizacja), czas obserwacji, kontekst sytuacyjny, sposób rejestrowania materiału (skale obserwacyjne) oraz zasady interpretacji danych.

Rejestracja zachowania:

• Zapis danych jakościowych o zachowaniu- zapis narracyjny, dokładnie opisujący przebieg zachowania; może być umieszczony na płycie, kasecie VHS

• Zapis danych ilościowych o zachowaniu- stosowane są skale: nominalna (klasyfikacja bodźców do oddzielnych kategorii), porządkowa (rangowanie bodźców na pojedynczym wymiarze), interwałowa (określanie odległości dzielącej bodźce na danym wymiarze), stosunkowa (określenie odległości dzielącej bodźce na danym wymiarze oraz wyrażanie stosunków liczbowych)

---