Rozpad Jugosławii
1.Przyczyny rozpadu Jugosławii.
A)Wewnętrzne:
Separatyzm chorwacki i słoweński
Tzw. pełzające rozbijanie federacji- dezintegracja federacji metodą faktów dokonanych, sprzecznych z prawem:
-22.XII.1990- nowa konstytucja Chorwatów proklamująca Chorwację jako państwo narodowe i pozbawiająca Serbów statusu narodu konstytutywnego.
-23.XII.1990- referendum niepodległościowe w Słowenii
-uzbrajanie oddziałów paramilitarnych w poszczególnych republikach
-parlament Chorwacji zatwierdza uchwałę, iż prawo federalne musi być zgodne z nową konstytucją
B)Zewnętrzne:
Silne lobby popierające secesję: Austria, RFN. Państwa te wspierały Słowenię i Chorwację.
Internacjonalizacja konfliktu- EWG/UE podejmuję się roli mediatora. RFJ nie może wykorzystać w pełni swej armii do obrony jedności terytorialnej.
2.Słowenia i Chorwacja
25.VI.1991 -Chorwacja i Słowenia ogłaszają niepodległość.
-Proklamacja niepodległości w znacznie mniejszym stopniu zagrażała Słowenii, ponieważ jest ona jednolita etnicznie. Chorwacja natomiast posiada na swoim terytorium wiele enklaw i sporą mniejszość serbską. Terenami spornymi są Kraina(od X.1990 istnieje Serbski Autonomiczny Region Krainy), Slawonia.
26.VI. -Jugosłowiańska Armia Ludowa podejmuje działania w celu zachowania jedności Jugosławii na terytorium Słowenii. Dochodzi do umiędzynarodowienia konfliktu.
28.VI. -WE wysyłają swoją misje dyplomatyczną. Efektem jest zgoda Ch. i Sł. na 3 miesięczne zawieszenie skutków deklaracji niepodległości oraz zobowiązanie rządu belgradzkiego do wycofania wojsk do koszar.
18.VII.- rząd federalny, na mocy rozejmu postanowił wycofać wojsko federalne z obszaru Słowenii. Belgrad odmawia natomiast wycofania wojsk z Chorwacji.
-Prezydent Chorwacji Franjo Tudjman zwraca się do narodu z apelem o gotowość do wojny.
-lipiec/sierpień-ostre starcie Chorwatów i Serbów. Wojna przedłuża się mimo deklaracji Belgradu o bezwarunkowym zawieszeniu broni. Najcięższe walki toczą się w okolicach Vukovaru i Osijeku (wsch. Slawonia).
7.IX-z inicjatywy EWG w Hadze rozpoczyna się konferencja pokojowa pod przewodnictwem lord Carringtona
17.IX.- rozejm podpisany przez prezydentów Chorwacji i Serbii, federalnego ministra obrony oraz lorda Carringtona jako mediatora. Mimo rozejmu walki nie ustały.
JAL próbowała przed zawieszeniem broni zająć terytoria na których mieszkali Serbowie (Krainę oraz Slawonię). Do stycznia 1992 Serbowie zdobyli 30% terytorium Chorwacji.
-wojna przybiera charakter międzynarodowy, dlatego też ONZ postanawia wysłać do walczących republik swojego wysłannika- Cyrusa Vanca.
23.XI.-w obecności Cyrusa Vanca i lorda Carringtona, Milosević, Tudjman oraz federalny minister obrony Jugosławii podpisują kolejny rozejm. Kilka dni później Rada Bezpieczeństwa decyduje się na wysłanie do Chorwacji sił pokojowych.
11.XII.- Cyrus Vance przedstawia plan pokojowy. Przewidywał on utworzenie trzech zdemilitaryzowanych stref( Zachodnia i Wschodnia Slawonia oraz Kraina) i rozmieszczenie oddziałów pokojowych ONZ.
3.I.1992 - zawarcie zawieszenia broni.
-wobec tego RB ONZ postanawia utworzyć siły pokojowe ONZ w Jugosławii -UNPROFOR.
-nastąpił względny spokój między stronami walczącymi
X.1992- parlament Krainy oraz parlament proklamowanej w Bośni Republiki Serbskiej uchwalają deklarację o złączeniu się.
22.I.1993- wojska chorwackie podejmują działania zmierzające do opanowania kilku strategicznych punktów, co spotyka się z krytyką RB ONZ i przedłużenia mandatu UNPROFOR.
-toczą się rozmowy. Strona chorwacka domaga się jednak coraz ostrzej w zamian za przedłużanie mandatu sił pokojowych rozbrojenia serbskich oddziałów.
III.1995- kolejne przedłużenie mandatu sił pokojowych. Zmiana nazwy z UNPROFOR na UNCRO oraz zmniejszenie liczebności tych sił z 15 tys. do 8 tys., co jest korzystne dla Chorwatów którzy planują atak w celu odzyskania Krainy.
1.V.1995- rozpoczyna się operacja wojsk chorwackich. Wkraczają one do Zachodniej Slawonii. Ofensywę potępia UE.
20.V.95- parlament Krainy zatwierdza uchwałę o jej połączeniu się z ustanowioną w Bośni Republiką Serbską.
3.VI.1995- wojska chorwackie atakują siły serbskie na południu Krainy.
4-8.VIII.1995-błyskawiczna kampania armii chorwackiej, która zajęła Krainę, likwidując Republikę Serbskiej Krainy oraz dokonując przy tym czystek etnicznych.
Ofensywa ta spotkała się z ostrym sprzeciwem ONZ, UE oraz Rosji
3.Wojna w Bośni i Hercegowinie.
3.III.1992 -po przeprowadzeniu referendum Bośnia i Hercegowina ogłasza niepodległość
-każda z trzech podstawowych społeczności stawiała sobie odmienne cele strategiczne. W przypadku Chorwatów i Serbów były one podobne. Obie te społeczności stawiały sobie za cel połączenie się ze swoimi państwami ojczystymi. Celem Muzułmanów było zachowanie integralności całej Bośni i Hercegowiny. Liczyli na to, że z czasem staną się większością i pozwoli im to zdominować państwo. Serbowie od początku deklarowali, że wraz z ogłoszeniem niepodległości Bośni dokonają secesji i przyłączą się do Serbii.
X.1991- Prezydium Republiki( gdzie większość mieli Chorwaci i Muzułmanie) przegłosowało memorandum o suwerenności, co oznaczało zerwanie więzi z Belgradem. Przeciwstawili się temu bośniaccy Serbowie, którzy pragnęli pozostać w jednym państwie ze swymi rodakami z Serbii.
29.II-1.III.1992- ogłoszone zostało referendum niepodległościowe. Bośniaccy Serbowie zbojkotowali je. Jeszcze przed ogłoszeniem wyników proklamowali na północy i wschodzie Serbską Republikę Bośni i Hercegowiny ze stolicą w Banja Luce. Miała objąć prawie dwie trzecie powierzchni BiH.
3.III.1992- następuje ogłoszenie niepodległości BiH. Zaraz potem wybuchają walki. Toczą się głównie pomiędzy Serbami a Muzułmanami, Serbami a Chorwatami, ale także kilkanaście miesięcy pomiędzy Muzułmanami a Chorwatami. Dochodzi do starć w Sarajewie. Starcia rozlewają się po kraju w następnych tygodniach.
6.IV.1992- niepodległość BiH uznaje UE
7.IV.1992- niepodległość BiH uznaje USA
-następuje intensyfikacja walk. Do końca kwietnia Serbowie kontrolują ponad połowę terytorium kraju, w tym połowę Sarajewa. Zaczęły powstawać armie narodowe. Najsilniejszą posiadali Serbowie. Chorwaci również tworzyli własną armię, dodatkowo byli wspierani przez regularne oddziały armii z Chorwacji. Oddziały paramilitarne tworzyła również partia Izedbegovica. Dodatkowo oddziały bośniackie były wspierane przez kilka tysięcy muzułmańskich bojowników. Wszystkie strony walczące dokonywały czystek etnicznych i zbrodni. Początkowo obwiniano jednak tylko Serbów
27.IV.1992- Serbia i Czarnogóra łączą się z RFJ - „nowa Jugosławia”
22.V.1992- Chorwacja, BiH oraz Słowenia zostały przyjęte do ONZ.
23.V.1992- Jugosławia została zawieszona w pracach KBWE
30.V.1992- ONZ wprowadziła sankcje na dostawy broni i paliwa do Jugosławii.
VII.1992- Serbowie zdobywają kontrolę nad wschodnią Bośnią, wschodnimi regionami Hercegowiny.
3.VII.1992- w zachodniej Hercegowinie i środkowej Bośni zostaje proklamowana autonomiczna chorwacka wspólnota Herzeg- Bosna. W sierpniu dochodzi do współdziałania Chorwatów i Serbów w walce z Muzułmanami. W październiku dochodzi do rozejmu między Chorwatami i Serbami. Zaczęli oni nawet współpracować na terenie środkowej Bośni, gdzie toczyły się walki Chorwatów z Muzułmanami.
26-27.VIII.1992- konferencja pokojowa w Londynie. Efektem było przekształcenie jej w stałą konferencje pokojową w Genewie. Współprzewodniczącymi zostali Cyrus Vance(ONZ) i David Owen(EWG).
9.IX.1992- RB ONZ zakazała lotów wojskowych nad obszarem BiH. Praktycznie godzi to tylko w Serbów.
27.X.1992- plan Vance'a -Owena. Podział BiH na 7-10 okręgów autonomicznych. Plan zaakceptowali Chorwaci (akceptował go ich przywódca Mate Boban 4.I.1993),Muzułmanie(25.III. pod silną presją międzynarodową)
16.XI- RB ONZ zaostrzyła sankcje rozciągając je na wszystkie republiki b. Jugosławii.
18.XI.1992- państwa NATO zgodziły się pomóc UZE w blokadzie morskiej na Adriatyku.
-bilans walk w 1992: Muzułmanie kontrolowali tylko 15% kraju, Serbowie 65% a Chorwaci 20%.
II.1993-wojska serbskie zaczynają atak na regiony znajdujące się w rękach Muzułmanów (Konjevic Polje,Cerska, Srebrenica).
26.IV,1993- RB ONZ postanowiła, iż Srebrenica, Zepa, Sarajewo, Tuzla, Buhac i Gorażde stanowią strefy bezpieczeństwa ONZ i nie wolno ich atakować. Decyzja ta uniemożliwiała Serbom wygranie wojny
V.1993- dochodzi do walk Chorwatów z Muzułmanami w Mostarze. Powoduje to kolejne zbliżenie Chorwatów i Serbów.
23.VI.1993- przywódca bośniackich Serbów Radovan Karadzić oraz bośniackich Chorwatów Mate Boban przedstawiają wspólny plan rozwiązania konfliktu(trzy przyszłe państwa bośniackie mają utworzyć konfederację).
IX.1993- konflikt wśród Muzułmanów. Konsekwencją tego były walki zbrojne między separatystami z regionu Cazinska Kraina(wojska Fikreta Abdicia) a wojskami posłusznymi władzom w Sarajewie(w październiku i listopadzie).
-koniec roku 1993 nie przynosi rozstrzygnięcia. Żadna ze stron nie jest bliższa zwycięstwa.
ZAANGAŻOWANIE SIĘ NATO PRZECIW SERBOM
10.I.1994- szefowie państw NATO wydają oświadczenie o gotowości przeprowadzenia ataków lotniczych w Bośni z mandatu ONZ.
5.II.1994-wybuch pocisku na rynku w Sarajewie.68 osób zginęło. Państwa zachodnie od razu obwiniają Serbów, pomimo poszlak na prowokację Muzułmanów.
9.II.- NATO stawia ultimatum Serbom. Mają wycofać broń ciężką z pobliża Sarajewa. W przeciwnym razie NATO grozi atakiem lotniczym. Serbowie spełniają warunki.
III.1994- zawarcie pod presją administracji USA porozumienia Chorwatów i Muzułmanów, przewidującego utworzenie chorwacko- muzułmańskiej federacji. Powstała ona 13 maja. Miało to zakończyć walki między nimi i umożliwić wspólną ofensywę przeciw Serbom.
10.IV.- w związku z serbską ofensywą na Gorażde samoloty amerykańskie dokonują ataku na pozycje serbskie.
22.IV.- NATO żąda powstrzymania ofensywy i wycofania się od miasta.
23.IX.1994- NATO zbombardowało serbskie oddziały w okolicach Sarajewa.
XI.1994- w czasie serbskiej kontrofensywy w zachodniej Bośni NATO zbombardowało serbskie pozycje koło miasta Bihać.
X-XI.1994- ofensywa wojsk chorwacko- muzułmańskich. Zajmują Kupres.
XI.1994- ofensywa wojsk serbskich i muzułmanów(wojska Abdicia) w okolicach miasta Bihać.
24.XII.1994- zawieszenie broni na okres 4 miesięcy, zawarte za pośrednictwem Jimmy'ego Cartera.
III.1995- porozumienie zerwane przez Muzułmanów, którzy rozpoczynają ofensywę na pozycje serbskie. W odpowiedzi Serbowie ostrzeliwują Tuzlę. Powoduje to kolejną interwencję NATO(nalot lotniczy na Pale- siedzibę władz republiki Serbów bośniackich).
V.1995- Serbowie odpowiadają akcją pojmowania oenzetowskich „błękitnych hełmów” (niemal 400 zakładników).18 czerwca uwalniają zakładników.
VI.1995- dochodzi do walk Muzułmanów i Serbów pod Sarajewem
VII.1995- Serbowie zdobywają jedną z enklaw bezpieczeństwa ONZ- Srebrenicę. Dochodzi do rzezi. Następnie Serbowie zdobywają kolejną enklawę Zepa i podejmują ofensywę na Bihać. Powstrzymuje ich interwencja armii chorwackiej.
VIII.1995- skoordynowana akcja Chorwatów w Serbskiej Krainie oraz Chorwatów i Muzułmanów w Bośni. W Bośni Serbom udaje się utrzymać pozycje i wznowić ostrzał Sarajewa.
22.VIII.- kolejna bomba wybucha na targu w Sarajewie. Ponownie obwiniono Serbów.
30.VIII.1995- rozpoczynają się działania NATO przeciw bośniackim Serbom, nazwane Deliberate Force. Tego same dnia Serbowie zgadzają się rozpocząć rozmowy.2 września NATO zawiesza bombardowania, by wznowić je po 3 dniach.
9.IX.1995-w zachodniej i środkowej Bośni rusza wielka ofensywa chorwacko- muzułmańska, która odnosi znaczące sukcesy. Serbowie decydują się na wycofanie artylerii z okolic Sarajewa. NATO zawiesza naloty.
5.X.1995- ogłoszony zostaje 60 dniowy rozejm.
21.XI.1995- porozumienie pokojowe w Dayton.
Na mocy porozumienia BiH miała się składać z Federacji Muzułmańsko- Chorwackiej(51%) i Republiki Serbów Bośniackich(49%). Osoby oskarżone o ludobójstwo miały być wyłączone z życia publicznego. W BiH miało stacjonować ok. 60 tys. żołnierzy IFOR
4. Kontrowersje wokół postawy USA
USA nie zachowały całkowitej bezstronności wobec konfliktu wyraźnie angażując się po stronie Chorwatów i Muzułmanów. Razem z RFN zbroili Chorwatów, co wydatnie pomogło im w ofensywie na Serbską Krainę. W wojnie w Bośni również odegrali dużą rolę zezwalając łamanie embarga na dostawy broni dla Muzułmanów(dokonywała tego Turcja i Iran). Wymuszono na Serbach odblokowanie Sarajewa w 1992. Bardzo ważne było ustanowienie przez ONZ stref bezpieczeństwa(V.1993) nie przeprowadzając jednocześnie demilitaryzacji tych stref, co pozwoliło Muzułmanom na organizowanie wypadów na pozycje serbskie. Gdy 2 lata później Serbowie zaatakowali strefy spotkali się z represjami. Również całkowity zakaz lotów bojowych nad BiH godził niemal wyłącznie w Serbów.
5. Plany pokojowe
Model kantonalny
Projekt ustroju, wypracowany przez konferencję przedstawicieli trzech społeczności BiH, wzorowany na kantonach szwajcarskich. BiH miała być państwem złożonych z trzech konstytutywnych jednostek. Propozycja upadła wobec braku porozumienia co do wielkości kantonów.
Plan Vance- Owena
3.I.1993- przewidywał utworzenie 10 obdarzonych szeroką autonomią prowincji, przy zachowaniu centralnego rządu. Wszystkie miały mieć mieszany skład etniczny. Każda z trzech społeczności miała przeważać w 3 prowincjach. Projekt ten był niekorzystny dla Serbów, ponieważ ich regiony nie były położone wzdłuż granicy z Serbią. Mimo tego, iż Serbowie mieli oddać wg. planu ok.39% ziem Radowan Karadzić zgodził się, by stał się on podstawą pertraktacji. Chorwaci przyjęli plan w całości. Plan został jednak odrzucony w referendum przez społeczność serbską.
Plan Owena- Stoltenberga
BiH miała być unią trzech republik, a Sarajewo i Mostar miały się znaleźć pod kuratelą międzynarodową. Unia posiadałaby kolektywne prezydium, centralny rząd i parlament oraz trybunał konstytucyjny. Plan upadł wobec sprzeciwu Muzułmanów.
Plan tzw. Grupy Kontaktowej(przedstawiciele USA, Rosji, Wielkiej Brytanii, Francji i RFN)
VII.1994-przewidywał utworzenie federacji muzułmańsko- chorwackiej i jednostki serbskiej, które razem posiadałyby ograniczoną podmiotowość międzynarodową. Jednostka serbska mogłaby zawrzeć konfederację z Republiką Federalną Jugosławii, natomiast Federacja Muzułmańsko- Chorwacka z Chorwacją. Plan został odrzucony.
Vukovaru(44%-Chorwaci,37%-Serbowie)- Jugosłowiańska Armia Ludowa zaczęła oblężenie 27.VIII. Trwało ono trzy miesiące(do 18.XI). Zginęło ok. 2.5tys ludzi. Po zdobyciu miasta ok. 50 tys Chorwatów zostało wysiedlonych.
Następstwem ataku jest ucieczka ok. 30 tys. Serbów do Bośni.
Bośnia i Hercegowina- 44% Muzułmanie, 31% Serbowie, 17% Chorwaci.
Dwie pierwsze miejscowości zostały zajęte. Natomiast zajęcie Srebrenicy zostało uniemożliwione początkowo przez ONZ.
Do ataków na bośniackich Serbów dążyła część administracji Billa Clintona. Mimo tego, iż mało prawdopodobne było to, że za atakami moździerzowymi na rynek w Sarajewie stali Serbowie, posłużyły one jako pretekst do ataku.