Temat 11 WYCENA STAWÓW I ZWIERZĄT GOSPODARSKICH
WYCENA STAWÓW
Stawy to niewielkie śródlądowe zbiorniki wodne, w których w okresie letnim nie ustala się charakterystyczne dla jezior rozwarstwienie wód zwane strefowością pionową, a promienie słoneczne z reguły przenikają do dna na całej powierzchni lustra wód.
Stawami nazywa się płytkie, naturalne lub sztuczne zagłębienia w ziemi, wypełnione wodą stojącą lub przepływającą, przeznaczone do hodowli, chowu (produkcji) lub/i przechowywania ryb słodkowodnych. Staw rybny bądź inny zbiornik wodny może stanowić część nieruchomości wchodzącej w skład gospodarstwa lub oddzielny obiekt produkcyjny. Wyposażone są w różnego rodzaju budowle i urządzenia (groble, jazy, śluzy, upusty, odprowadzalniki, itd.), które regulują, tak głębokość stawu, jak i przepływ wody. Niektóre spośród tych urządzeń umożliwiają spuszczanie wody, czasami i osuszanie zbiornika w celu uprawy agrotechnicznej jego dna.
Stawy dzieli się na:
naturalne
sztuczne.
Pojęcie stawu jako zbiornika naturalnego występuje w klasyfikacji hydrologicznej wód, natomiast brak jest odpowiedniego odniesienia w klasyfikacji prawnej.
Stawy sztuczne dzieli się na:
stawy sypane
kopane
Pod względem rodzaju użytego materiału na:
ziemne
betonowe
mieszane i inne.
Stawy sypane najczęściej służą do chowu ryb karpiowych i stąd zwane są też stawami karpiowymi, w odróżnieniu od stawów pstrągowych, w których prowadzi się przede wszystkim chów ryb łososiowatych. Stawy pstrągowe to najczęściej stawy kopane, betonowe lub inne, charakteryzujące się ciągłym przepływem wody.
Ze względu na lokalizację i pełnioną funkcję można wyróżnić stawy:
młyńskie, podwórzowewiejskie, parkowe,
Wszystkie wymienione wyżej kategorie stawów w określonych warunkach mogą pełnić funkcje rekreacyjne - wędkarskie.
Podstawową funkcją stawów jest możliwość chowu i hodowli ryb przez właściciela lub posiadacza gruntu. W celu chowu lub hodowli ryb uprawniony do rybactwa dokonuje określonych czynności związanych z prowadzoną gospodarką. W polskich i zagranicznych książkach omawiających problematykę chowu i hodowli ryb w stawach do tych czynności zalicza m.in. budowę i konserwację stawów, zmianę poziomu lustra wody, obsadzanie stawów rybami, żywienie ryb, koszenie roślinności, nawożenie stawów, odłowy ryb, a także ochronę ryb przed szkodnikami. Innymi słowy, człowiek uprawniony do rybactwa prowadzi racjonalną gospodarkę rybacką. Staw rybny jest urządzeniem wodnym.
Stawy spełniają również poza rolą gospodarczą, ważną funkcję w retencjonowaniu wody, ochronie przeciwpowodziowej oraz oczyszczaniu ścieków.
Ogólny podział stawów wyodrębnia dwa typy:
stawy pstrągowe - z reguły są budowlami betonowymi z wodą przepływową w I klasie czystości
stawy karpiowe - najczęściej budowle ziemne, zaopatrywane są w wodę I lub czasem II klasy czystości.
Naturalna zdolność produkcyjna stawu rybnego zależy od:
czystości i żyzności wody
głębokości stawu
nasłonecznienia zbiornika
właściwości urządzeń hydrotechnicznych
Żyzność wody w stawach jest funkcją:
żyzności gleb w ich podłożu oraz w bezpośrednim i dalszym otoczeniu okalającym staw
żyzności gleb i wód zlewni zasilającej stawy
Z punktu widzenia hydrotechnicznego uzbrojenia stawu wyróżniamy trzy kategorie stawów wód zamkniętych:
niespuszczalne, połów ryb możliwy jest tylko siecią przy pełnym zalewie
spuszczalne, z możliwością odłowienia wszystkich ryb
spuszczalne, z możliwością osuszania, a następnie i uprawy mechanicznej dna zbiornika.
Ocenia się, że naturalna produktywność stawów karpiowych, wymienionych w powyższej kolejności, ma się do siebie w następujących proporcjach: 1 : 1,5 : 2.
Stawy rybne z wodą stojącą , w zależności od gleb, na których się znajdują, podzielono na 4 klasy:
stawy klasy I - najbardziej produktywne, położone są na podłożu czarnoziemów lub glin lessowych
stawy klasy II - podłożem naturalnym mogą tu być ciężkie gliny, gliny piaszczyste lub piaski gliniaste
stawy klasy III - położone są na glebach piaszczystych z domieszką gliny lub na torfach niskich
stawy klasy IV - najuboższe, położone na piskach lotnych, żwirach lub torfach kwaśnych.
Stawy rybne stanowić więc mogą przedmiot zainteresowania rzeczoznawcy majątkowe. Mogą być przedmiotem wyceny indywidualnej lub połączonej z wyceną wartości nieruchomości, do której należą.
Na ich wartość indywidualną składać się będą ich wartości:
wody
ziemi, na której się znajdują
budowli i urządzeń technicznych, wchodzących w ich skład.
O wartości stawów rybnych przesądza również ich zdolność produkcyjna, a na tym tle ich zdolność generowania korzyści ekonomicznych osobie, do której należą. Na podstawie tych przesłanek opracowano metody ich wyceny.
Wybór podejścia, metody i techniki szacowania stawów, tak jak w przypadku innych nieruchomości, zależy przede wszystkim od:
celu i zakresu wyceny oraz stanu prawnego wycenianego obiektu
jego funkcji wyznaczonej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego i aktualnego sposobu użytkowania,
wyników analizy rynku podobnych nieruchomości, w tym liczby transakcji, poziomu cen i czynszów rynkowych.
Najczęściej stosowane są metody:
Staffa
Popowskiego i Zakaszewskiego
W opracowanej przez Staffa metodzie bonitacyjnej wydajność naturalna stawów warunkowana jest jakością gleby dna stawowego, rodzajem użytków gruntowych, występujących na obszarze zlewni stawów, powstałych w wyniku zastosowania odpowiednich rozwiązań hydrotechnicznych.
Metoda Popowskiego i Zakaszewskiego opiera się na podobnych założeniach jak metoda Staffa. Technika odczytywania wydajności naturalnej wymaga jednak posługiwania się dwiema tabelami:
oceny punktowej, w której poddawana jest jakość gleby dna stawowego oraz
rodzaju zlewni, a następnie oceny wpływu jej cech wynikających z zastosowanych rozwi8ązań hydrotechnicznych.
Metodą Popowskiego i Zakaszewskiego szacuje się z reguły wydajność naturalną stawów tradycyjnych, wyeksploatowanych i położonych w niektórych warunkach wodnych i klimatycznych.
Metoda Staffa zalecana jest do stosowania w ocenie stawów stosunkowo nowych, zlokalizowanych na terenach bardziej dogodnych do prowadzenia produkcji rybackiej.
Metody wyceny stawów:
metoda wyceny z zastosowaniem podejścia porównawczego (wycena stawu połączona z wyceną wartości nieruchomości, do której należą)
wycena stawów w podejściu indywidualnym:
a) podejście dochodowe:
metoda inwestycyjna.
metoda zysków
b) podejście kosztowe:
metoda kosztów odtworzenia
metoda zastąpienia
W podejściu porównawczym przy wycenie obiektów stawowych zasadniczym problemem staje się prawidłowe oszacowanie potencjału produkcyjnego obiektu stawowego. Wynika to z tego, że użyteczność obiektów stawowych sprowadza się wyłącznie lub głównie do celów produkcyjnych, zatem o wartości rynkowej i cenie takiego mienia decydować powinien potencjał produkcyjny, który kształtuje który możliwość prowadzenia na nieruchomości prawidłowej gospodarki rybackiej.
Innymi słowy, wartość rynkowa i cena omawianego typu nieruchomości jest w dużej mierze funkcją ich wartości użytkowej.
Metoda oceny punktowej
Pozwala ona na oszacowanie wartości użytkowej nieruchomości stawowej, polega na analizie obiektu w aspekcie najważniejszych cech nieruchomości stawowych determinujących użyteczność gospodarczą, a następnie oceny danej nieruchomości w aspekcie tych cech przy użyciu punktów.
Cztery główne cechy wpływające na potencjał produkcyjny obiektu w aspekcie jego wartości użytkowej są wg kolejności istotności:
warunki wodne i parametry hydrotechniczne stawów (maxymalnie 30 pkt.)
zdolność produkcyjna stawów (maksymalnie 30 pkt.)
stan techniczny obiektu (maksymalnie 25 pkt.)
położenie i organizacja przestrzenna w aspekcie możliwości prowadzenia racjonalnej produkcji rybackiej (maksymalnie 15 pkt.).
I. Warunki wodne i parametry hydrotechniczne stawów:
pozwolenie wodno-prawne 03
ilość dyspozycyjnej wody 10
jakość wody- charakter zlewni 05
sposób rozprowadzania wody 08
warunki hydrotechniczne 04
Razem (max. ilość punktów do zdobycia w obrębie cechy I) 30
II. Zdolność produkcyjna stawów:
intensywność użytkowania rybackiego 20
wydajność naturalna stawów 10
Razem (max. ilość punktów do zdobycia w obrębie cechy II) 30
III. Stan techniczny:
podział na kategorie stawów 03
głębokość stawów 03
stan łowiska i rowów 04
jakość grobli 05
warunki odłowu ryb 02
stan budowli hydrotechnicznych 06
stan doprowadzalników i odprowadzalników 02
Razem (max. ilość punktów do zdobycia w obrębie cechy III) 25
IV. Położenie i organizacja przestrzenna:
położenie i dojazd 03
zaplecze magazynowe 02
wielkość obiektu 05
zaplecze rybackie 02
inne działy produkcji 03
Razem (max. ilość punktów do zdobycia w obrębie cechy IV) 15
Max ilość punktów
Cechy obiektu stawowego
Maksymalna, możliwa do uzyskania, suma punktów wynosi 100. Wynik taki możliwy jest w przypadku nieruchomości idealnej, wzorcowej ze względu na możliwość prowadzenia produkcji rybackiej.
Na podstawie przeprowadzonej oceny obiektu stawowego pod względem wartości użytkowej, przy uwzględnieniu czterech cech głównych i ich szczegółowej analizy, nieruchomość stawową w zależności od ilości uzyskanych punktów zakwalifikować można do jednej z pięciu kategorii:
1) bardzo dobra o sumie punktów od 90 do 100,
2) dobra o sumie punktów od 75 do 90,
3) średnia o sumie punktów od 54 do 75,
4) słaba o sumie punktów od 29 do 54,
5) zła o sumie punktów poniżej 29.
Podejście porównawcze w wycenie stawów
W przypadku tego podejścia można wykorzystać analizę nieruchomości stawowych pod kątem szeregu atrybutów(cechy ogólne, cechy szczegółowe) decydujących o wartości użytkowej przy wykorzystaniu oceny metody punktowej.
Podejście porównawcze można wykorzystać na kilka następujących sposobów:
wartość użytkowa obiektu (potencjał produkcyjny) jest analizowana jako jedyna cecha rynkowa
metoda porównywania parami
metoda analizy statystycznej rynku.
Rzeczoznawca majątkowy, dokonując analizy ekonomicznej rynku określa, czy na cenę tego typu obiektu na rynku lokalnym wpływ mają również inne atrybuty, nie mające nic wspólnego z produkcją rybacką, takie jak na przykład walory krajobrazowe, czy też możliwość alternatywnego wykorzystania np. na cele rekreacyjne.
Jeżeli rzeczoznawca majątkowy nie uwzględnia innych cech rynkowych nieruchomości, niż wyżej wymienione, to jako wagi poszczególnych cech przyjąć można maksymalne liczby punktów możliwe do uzyskania przez nieruchomość w obrębie danej cechy głównej (odpowiednio w kolejności przedstawionych wyżej cech głównych: 30%, 30%, 25%, 15%).
Jeżeli analiza przeprowadzana jest na poziomie jednej zaszeregowanej cechy rynkowej związanej z wartością użytkową, to przy braku innych cech rynkowych wpływających na cenę, cecha ta ma wpływ na cenę wynoszącą 100%.
W przypadku stosowania metoda porównania parami, dokonać można punktowej oceny nieruchomości wycenianej oraz przyjętych do porównania, uwzględniając wszystkie główne i szczegółowe cechy nieruchomości stawowych wpływające na wartość użytkową oraz zasady punktacji przedstawione w opracowaniu. Uzyskana liczba punktów poszczególnych nieruchomości w łatwy sposób może zostać wykorzystana do określenia poprawek odzwierciedlających różnice pomiędzy obiektem wycenianym a porównawczym.
Jeżeli natomiast do wyceny wykorzystywana jest metoda skorygowanej ceny średniej to uzyskana przez nieruchomość wyceniana suma punktów stanowić może podstawę do przeprowadzenia korekty średniej ceny ze zbioru współczynnikami korygującymi przypisanymi odpowiednim cechom rynkowym.
Metoda dochodowa
Polega na określeniu wartości danego obiektu na podstawie dochodu, jaki on przynosi. Obiekty stawowe mogą być szacowane na podstawie dochodu czystego faktycznego lub kalkulowanego.
Wielkość dochodu zależy od możliwości produkcyjnych stawów, a one z kolei w dużym stopniu są uzależnione od takich cech naturalnych jak: rodzaju gleby, rodzaju zbiornika wodnego (zamknięty, przepływowy) oraz urządzeń wodno-technicznych (osuszalne, spuszczalne, niespuszczalne).
Zdolności produkcyjne stawów karpiowych mogą znacznie przekraczać ich wydajności naturalne w wyniku zastosowania czynników intensyfikujących produkcję rybacką (karmienie ryb, nawożenie stawów, wykaszanie roślinności twardej, itp.)
Ustalenie dochodu czystego wymaga znajomości dwóch parametrów ekonomicznych, tj. produkcji otrzymanej ze stawu rybnego oraz poniesionych kosztów na produkcję i obsługę (eksploatacja urządzeń).
Wycena stawów rybnych metodą dochodową
Obliczenie rocznej korzyści ekonomicznej:
D = P - Σki
gdzie: D - roczna korzyść P - wartość pozyskanej produkcji
K - koszty poniesione na tą produkcję(na koszty te składają się:
K1 - koszty materiałów i usług K2 - koszty amortyzacji
K3 - koszty robocizny K4 - podatki, itd. Kn - inne koszty wytwarzania
Obliczenie wartości bieżącej:
Wb = D / (0,01 * p)
p - stopa dyskontowa lub:
Wb={ D/ ( 0,01*p )}{1-[1/(0,01*p)n]}
lub gdy korzyści w latach następnych będą się różnić między sobą:
Wb = [D1/1+0,01*p]+…+[D3/(1+0,01* p)3] +…+[Dn/(1+0,01*p)n]+ RV
gdzie: Di - zyski w kolejnych latach realizacji projektu P - stopa dyskonta;
RV - wartość rezydualna, która pozostaje na koniec okresu (n) przyjętego do oszacowania
Wycena stawów rybnych metodą odtworzeniową w zasadzie niczym się nie różni od wyceny tą metodą systemów melioracyjnych czy budynków. Cały rachunek uzupełnimy jedynie wartością ziemi zajętej przez nie.
Wycena zwierząt gospodarskich
Ustawa z dnia 19 października 1991 r o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa
(Art. 30, ust. 2, pkt. 3. (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 208, poz. 2128)) rozstrzyga, iż wyceny zapasów i inwentarza żywego dokonuje się według cen rynkowych. Wycena inwentarza żywego jest stosunkowo łatwa ze względu na jego występowanie w powszechnym obrocie rynkowym. Wycenę inwentarza żywego wykonuje się w przypadku:
1) sprzedaży nieruchomości rolnych Skarbu Państwa w celu ustalenia wartości rynkowej całej nieruchomości przeznaczonej do sprzedaży
2) przekazywania gospodarstw rolnych w dzierżawę
3) innych celów, np. odszkodowania z różnych tytułów.
Wycena inwentarza żywego powinna być poprzedzona dokładną inwentaryzacją. Oddzielnie dla każdego gatunku zwierząt należy więc określić liczebność poszczególnych grup wydzielonych wg wieku, płci lub kierunku użytkowania (np.krowy, opasy, cielęta, jałówki do pół roku, jałówki do 1 roku, itd.) oraz dokładną masę zwierząt w danej grupie.
Zwierzęta duże, takich jak konie, krowy, świnie, itp. winny być ważone wszystkie sztuki razem.
Zwierzęta małe, zwłaszcza gdy ich grupy są bardzo liczne (np. warchlaki, tuczniki, owce) wystarczy ważyć co czwartą lub co piątą sztukę
W drobnym inwentarzu (drób, króliki) można określać masę również w oparciu o losowo wybrane sztuki lub stadek.
Podczas ważenia określa się masę brutto, czyli bez potrąceń. W praktyce, przy sprzedaży na rzeź od masy brutto potrąca się 3 - 5% na tzw. „okarmienie” zwierząt. Do dalszych wyliczeń przyjmuje się masę netto, czyli po potrąceniu.
W obrębie każdego gatunku należy wyodrębnić zwierzęta:
hodowlane
użytkowe
rzeźne
Przy wycenie inwentarza żywego przyjmuje się ceny oferowane w dniu dokonania inwentaryzacji, płacone przez główne firmy zajmujące się skupem określonych gatunków lub grup zwierząt (np. zakłady mięsne, przedsiębiorstwo obrotu zwierzętami hodowlanymi). Można też przyjąć ceny uzyskiwane przez rolników w transakcjach wolnorynkowych, ogłaszane cyklicznie przez GUS lub IERiGŻ w biuletynach informacyjnych.
1. Wycena zwierząt hodowlanych
Zwierzęta hodowlane występują w nielicznych gospodarstwach specjalizujących się w hodowli zarodowej. Obejmują bardziej wartościowe sztuki stada podstawowego utrzymane dla pozyskania potomstwa o wysokiej wartości użytkowej. Wycenę takich zwierząt należy prowadzić w oparciu o dokonaną przez fachowców ocenę zootechniczną, wykorzystując do tego dokumentację hodowlaną znajdującą się w gospodarstwie. Przydatność hodowlaną określa się najczęściej metodą bonitacyjną (punktową). Wówczas wycenę zwierząt hodowlanych dokonuje się za pomocą następującego wzoru:
gdzie:
Wzw - wartość zwierząt hodowlanych Mc - masa (waga) ciała
C1 - cena 1 kg żywca w danej klasie jakościowej Bh - bonitacja hodowlana (w punktach)
Ssz - stawka w zł za 1 punkt bonitacyjny
Osobniki szczególnie cenne powinny być wyceniane indywidualnie wg cen uzyskiwanych na aukcjach.
Przykład:
Jałówka cielna (w 6 miesiącu cielności) o masie ciała (netto) 420 kg, uzyskująca w ocenie zootechnicznej 62 punkty bonitacyjne została wyceniona 619, 60 zł. Na wyceną złożyły się:
M
- masa ciała (netto) 420 kg
C
- aktualna (w dniu wyceny) cena jednostkowa żywca wołowego wynosząca (dla klasy II) 1,18 zł/kg
B
- bonitacja zootechniczna 62 pkt.,
S
- stawka za 1 pkt bonitacyjny 2,0 zł
W
= 420 kg
1,18 zł/kg + 62
2,0 zł = 495,6 zł + 124, 0 = 619,6 zł
Szczególnie cenne osobniki winny być wyceniane indywidualnie według cen uzyskiwanych na aukcjach. Wycena zwierząt hodowlanych wymaga dużej wiedzy zawodowej (zootechnicznej), zwłaszcza w zakresie cech osobniczych danego gatunku.
2. Wycena zwierząt użytkowych
Utrzymywane są dla wielokrotnego pozyskiwania produktów zwierzęcych, np. wełny, jaj, mleka. Takim produktem może być również potomstwo.
Wartość zwierząt użytkowych jest na ogół wyższa od wartości rzeźnej. Wycena zwierząt użytkowych zależy głównie od przydatności produkcyjnej i rozpłodowej. Przydatność ta zależy natomiast od wieku, stanu zdrowotnego i kondycji. Dodatkowo wartość użytkowa np. krowy zależy od fazy laktacji.
Notowane np. przez Agencję Rynku Rolnego, Główny Urząd Statystyczny lub Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Ceny, uzyskiwane za zwierzęta użytkowe są przeciętnie ok. 30% wyższe od cen uzyskiwanych za zwierzęta rzeźne.
Wartość zwierząt użytkowych obliczana jest w następujący sposób:
gdzie: Wzw - wartość zwierząt (lub ich grup hodowlanych) użytkowych
Mc - masa (jednego lub grupy zwierząt)
Ci - cena Kh - koszty handlowe (jeżeli występują)
W - współczynnik wynikający z porównania cen zwierząt użytkowych rzeźnych
Przykład:
Grupa jałówek hodowlanych użytkowych w wieku od pół do jednego roku została wyceniona łącznie na 5 979,90 zł.
Na wycenę złożyły się:
- łączna masa (netto) 3 180 kg
- cena zakupu młodego bydła (w klasie I) 1,45 zł/kg
- koszty handlowe - w tym przypadku koszt przeglądu przeprowadzonego przez lekarza weterynarii 18,00 od całej grupy jałówek
W - współczynnik cenowy dla jałówek użytkowych - 30%
(3.180 kg
1,45 zł/kg - 18,0 zł)
1,3 = (4.611,0 - 18,0)
1,3 = 5.970,9 zł
W przypadku trzody chlewnej ceny zwierząt użytkowych są na ogół zbliżone do cen uzyskiwanych za zwierzęta rzeźne - stąd u tego gatunku można nie wydzielać zwierząt hodowlanych użytkowych, a całe stado wycenić jako materiał rzeźny.
Do zwierząt użytkowych zalicza się tylko sztuki zdrowe i młode, czyli warunkujące jeszcze kilkuletnie ich użytkowanie produkcyjne. Według wartości rzeźnej należy wyceniać:
zwierzęta stare, np. krowy powyżej 8 lat, klacze powyżej 14 lat,
zwierzęta ze schorzeniami wykluczającymi ich użytkowanie przyżyciowe (np. bruceloza, gruźlica, leukemia), ale nie dyskwalifikującymi całkowicie ich przydatności rzeźnej.
Nie przedstawiają wartości zwierzęta chore na takie choroby, jak pryszczyca, choroba „szalonych krów”.
3. Wycena zwierząt rzeźnych
Do tej grupy zalicza się zwierzęta, utrzymywane w celu pozyskania mięsa (żywca), a także zwierzęta stare i nisko wydajne bądź młode „wybrakowane”, a więc nieprzydatne do dalszego chowu.
Wartość zwierząt rzeźnych uzależniona jest od ich masy, ogólnej kondycji, wieku, płci. Czynniki te decydują o zakwalifikowaniu zwierzęcia do odpowiedniej klasy przydatności rzeźnej, co decyduje też o cenie płaconej za 1 kg masy ciała.
Wartość rzeźną zwierząt uzyskuje się przez pomnożenie masy ciała wszystkich zwierząt danej grupy przez przeciętną cenę uzyskiwaną za 1 kg żywca średniej klasy jakościowej. Od tego iloczynu należy odjąć tzw. „koszty handlowe”, czyli koszty związane z przygotowaniem zwierząt do sprzedaży, koszt ich dostarczenia do punktu skupu, itp. Przyjmuje się cenę żywca rynku lokalnego z dnia inwentaryzacji i ważenia zwierząt.
Wartość zwierząt rzeźnych oblicza się według wzoru:
gdzie: Wzż - wartość zwierząt rzeźnych Mc - masa wszystkich zwierząt w danej grupie
Cśr - cena 1 kg żywca o średniej klasie jakości
Kh - koszty handlowe (w poszczególnych przypadkach mogą nie występować - być równe zeru)
Przykład:
Stado 40 tuczników o łącznej masie (netto) 4 200 kg wyceniono na 10 210 zł. Na wartość złożyły się:
- łączna masa netto 4 200 kg
- jednostkowa cena żywca (w dniu wyceny) 2,45 zł/kg
- koszty handlowe (koszt transportu do ZM) 80,0 zł
= 4 200 kg
2,45 zł/kg - 80,0 zł = 10 290,0 zł - 80,0 zł = 10 210,0 zł
Przedstawione w opracowaniu syntetyczne technologie wyceny inwentarza żywego mają na celu nie tylko całościowe uporządkowanie samego procesu szacowania tego składnika gospodarstw rolnych, ale również uświadomienie, że każde ogólne sformułowanie w przepisach prawa wymaga rozwinięcia merytorycznego. Jest to szczególnie istotne przy przekształceniach własnościowych budzących dożo kontrowersji.