17. Aluzje, spory, polemiki ideowe i literackie w utworach polskiego romantyzmu.
Oda do młodości A. Mickiewicza zawiera obraz ścierania się ze sobą dwóch światopoglądów, oświeceniowego i romantycznego (przypomnij sobie walkę romantyków z klasykami!!!--- odwołanie III część Dziadów - Salon warszawski). Jest przeciwstawieniem sobie dwóch światów walczących o dominację. Pierwszy z nich to świat stary, stworzony przez ludzi oświecenia, któremu Mickiewicz jest nieprzychylny, wręcz wrogi. Poeta sprzyja drugiemu, ekspansywnemu, światowi młodości, zapowiadającemu nadchodzący romantyzm. Młodość jest dla niego sprawa najważniejszą, która sprawi, że nastąpi wielka przemiana dziejowa. Świat stary jest przeżyty, bez perspektyw, egoistyczny i bezwartościowy.
Polemika Słowackiego z Mickiewiczem
Oba utwory łączy podobna tematyka. Słowacki odnosi się do kwestii poruszonych w "Dziadach", jednak ukazuje je w innym świetle. Oba utwory łączy forma - dramat romantyczny oraz tematyka narodowa, problem poezji i ocena przeszłości przyszłości narodu. Podobieństwa są także widoczne w konstrukcji głównego bohatera. Kordian i Konrad maja nawet podobne imiona, obaj przechodzą wewnętrzna przemianę, stając się żarliwymi patriotami. Cechują ich podobne charaktery, wrażliwa natura, kierowanie się uczuciem, gwałtowność uczuć i ogromny zapał. Łączy ich także idea, poświecenia dla narodu. Jednak szczegółowe motywy i postawy są już nieco inne. Metamorfoza Konrada jest gwałtowne, Kordian dojrzewa powoli, stopniowo zmienia swoje nastawienie i poglądy. Konrad jest dumny, jego samotność w walce wynikają z poczucia wyższości, wzniesienia się ponad tłum. Kordian podejmuje samotne wyzwanie dopiero, kiedy inni opuścili plac boju.
Najistotniejszą kwestią wymagającą zestawienia jest idea zawarta w utworze. "Dziady" Adama Mickiewicza zawierają idee mesjanistyczną, podnoszą więc cierpienie Polaków do strefy sacrum, nadają mu moc zbawczą. U Mickiewicza polska jest "Chrystusem Narodów", u Słowackiego "Winkelriedem Narodów". "Kordian" wyraża ideę poświecenia własnego dobra dla dobra ojczyzny, złożenia siebie w ofierze.
Negatywny obraz Wielkiej Emigracji i ukrytą polemikę z Mickiewiczem zawiera także poemat Słowackiego ANHELLI (wyd. 1838), niechętnie przyjęty przez czytelników. Powstał on w klasztorze w górach Libanu, pod wpływem przeżyć religijnych w Ziemi Świętej. Język poematu stylizowany jest na prozę biblijną, podobnie jak język KSIĄG NARODU I PIELGRZYMSTWA POLSKIEGO Mickiewicza. Słowacki jednak, w przeciwieństwie do Mickiewicza, neguje zbawczą wartość emigracyjnego pielgrzymstwa. Akcja poematu dzieje się na symbolicznej Syberii, w mrocznej i mroźnej scenerii, gdzie zesłańcy, skłóceni i walczący ze sobą, niezdolni do stworzenia wspólnej idei, ulegają degeneracji moralnej i fizycznej. Tytułowy bohater, młodzieniec czystego serca, wędruje z kapłanem w przestrzeni przywołującej obraz dantejskiego piekła. Wybrany jest - jak mówi poeta - na ofiarę równą Chrystusowej, ale sens tej ofiary nie jest jasny. Anhelli umiera w samotności, a anielica Eloe nie pozwala go zbudzić, gdy przybywa rycerz wzywający do czynu rewolucyjnego. Wieloznaczność symboliki tego pięknego w warstwie językowej i obrazowej poematu prowokowała badaczy do licznych interpretacji. Niektórzy słusznie widzieli w nim zapowiedź dojrzewającej filozofii genezyjskiej.
Obok Mickiewicza i Słowackiego, trzecim z wielkiej trójki romantycznych wieszczów był Zygmunt Krasiński, autor między innymi dwóch arcydzieł literatury polskiej Nie-boskiej komedii - chrześcijańskiej tragedii ukazującej grozę rewolucji oraz Irydiona - utworu polemizującego z Konradem Wallenrodem, ukazującego wypaczenie charakteru spowodowanego dwulicową działalnością polityczną. Był też Krasiński autorem wielu wierszy, poematów, powieści poetyckich m.in. antyrewolucyjnych Psalmów przyszłości, których pojawienie się wywołało polemikę z Juliuszem Słowackim. Słowacki w swojej Odpowiedzi na psalmy przyszłości zarzucił Krasińskiemu strach przed nieuniknionym etapem rozwoju ludzkości (tj. rewolucją).