Zag 9
Klemens Janicki:
1516 - 1543, Najwybitniejszy poeta polsko-łaciński wczesnego renesansu. Pochodził z rodziny chłopskiej i wykształcenie zdobył tylko dzięki wsparciu mecenasów Andrzeja Krzyckiego i Piotra Kmity, który wysłał go na studia do Padwy. We Włoszech zdobył sobie uznanie miejscowych humanistów i został udekorowany laurem poetyckim. Choroba zmusiła go do powrotu do kraju, gdzie w 1542 roku ogłosił w jednym tomiku swoje najważniejsze utwory: dwa cykle elegii (,,Tristia” oraz ,,Varia elegiae”) oraz ,,Epigramatta”. W swoich elegiach naśladował głównie Owidiusza. Był też autorem wydanych pośmiertnie cykli epigramatycznych żywotów królów polskich i arcybiskupów gnieźnieńskich oraz epitalamia na ślub Zygmunta Augusta z Elżbietą Habsbużanką, wierszowanej ,,Skargi Rzeczypospolitej” i dialogu satyrycznego o różnorodności strojów polskich.
Mikołaj Rej z Nagłowic:
1505 - 1569, był poetą, tłumaczem, prozaikiem. Pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej osiadłej na Rusi czerwonej. Z biegiem czasu dzięki dużej zapobiegliwości powiększył swój majątek by stać się właścicielem kilkunastu wsi i dwóch miasteczek. Nauki pobierał w różnych szkołach, lecz żadnego gruntownego wykształcenia nigdy nie zdobył. Był gorliwym wyznawcą i propagatorem kalwinizmu. Stąd w jego twórczości znajdujemy wiele fragmentów o wymowie antykatolickiej. Posłował na sejmy jak zwolennik tzw. ruchu egzekucyjnego. Często uczestniczył też w sądach kalwińskich. Był autorem bardzo płodny, choć debiutował stosunkowo późno. Zaczynał od dialogów, z których najsławniejsza jest ,,Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem i Plebanem” i utworów dramatycznych ,,Żywot Józefa” i ,,Kupiec”. Kolejne utwory to zbiór kazań ,,Postylla”, alegoryczny poemat ,,Wizerunk własny żywota człowieka poczciwego”, ,,Źwierzyniec”, zbiór epigramatów ,,Apocalipsis” i ,,Zwierciadło” - ostatnie wielkie dzieło, którego podstawową część stanowił ,,Żywot człowieka poczciwego”. Pośmiertnie do kolejnego wydania ,,Źwierzyća” dołączono ,,Figliki”. Przełożył na j. polski między innymi ,,Psałterz Dawidów” a także ,,Komentarz abo wykład na proroctwo Hozeasza proroka” Dietricha. Do literatury antycznej miał stosunek niechętny. Starożytną mitologię interpretował alegorycznie na sposób średniowieczny, anegdoty z dziejów greckich i rzymskich, które włączył do ,,Żywota człowieka poczciwego” przypominają kaznodziejskie egzempla. Jego język nosi wiele cech języka mówionego. Często w swoich utworach zwraca się do czytelnika w taki sposób jakby był on rozmówca autora. Pełno w tym języku zwrotów potocznych, przysłów i zwrotów przysłowiowych, rodzajowych obrazków ze świata przyrody lub z życia codziennego. Bardzo rzucającą się w oczy cechą stylu Rejowego jest obfitość zdrobnień. Rej unika w języku abstrakcji i często odwołuje się do konkretu.
Opis głównych dzieł:
„Kupiec to jest kształt a podobieństwo Sądu Bożego Ostatecznego” - wydany w 1549 roku moralitet Reja, będący przeróbką niemieckiego tekstu „Mercator seu iuducum” T. Kirchmeyera, zwanego Naogeorgiem. Akcja rozgrywa się na sądzie Bożym, przed którym stają: kupiec, biskup, książe i gwardian. Zbawiony zostaje tylko pierwszy z nich. Trzej pozostali zostają skazani na potępienie. Tekst służy Rejowi to przedstawienia wyższość zasad protestanckiej wiary nad katolicką, szczególnie wyższości wiary nad uczynkami. To dzięki niej kupiec uniknął potępienia. Tytułowy bohater, jak to w moralitetach bywa, to Evryman.
„ Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem, a Plebanem” - wierszowany dialog Reja, wydany w 1543 roku. Należy go wiązać z zaangażowaniem Reja w ruch egzekucyjny i walkę o wprowadzenie demokracji szlacheckiej. Mamy tu ostry atak na samowolę magnatów i przywileje duchowieństwa. Tekst jest dość długi (2100 wersów). Jego bohaterowie zdają się bardziej do siebie przemawiać niż prowadzić dialog. Całość kończy skarga spersonifikowanej Rzeczypospolitej. Tekst mimo, że nawiązuje do dość popularnej formy rozmowy między rożnymi stanami jest oryginalny , przesycony wstawkami humorystycznymi, przysłowiami i sentencjami.
„Źwierzyniec, w którym rozmaitych stanów ludzi, zwierząt i ptaków kształty , przypadki i obyczaje są właśnie wypiane” - Zbiór epigramatów Reja składający się z czterech ksiąg wydany w 1562 roku. Po śmierci autora dołączono do nich także „Figliki”. Sam utwór składa się z ośmiowersowych trzynastozgłoskowców i nawiązuje do tradycji bestiariuszy. Nie brakuje w nim tekstów dających moralny wykład cech i zwyczajów różnych zwierząt.
„Żywot człowieka poczciwego” - najdłuższa część wydanego w 1568 roku Źwierciała. Jest to rodzaj biografii prezentującej model życia ziemiańskiego, spisanej przez autora po koniec życia. Składa się on z trzech ksiąg pisanych prozą i przedstawiających pełny cykl życiowy zestawiony ze zmianami pór roku. Poczciwe życie zdaniem pisarza możliwe jest tylko na wsi. W utworze przedstawionych jest mnóstwo informacji obyczajowych, często opisanych satyrycznie. Dwór wiejski to dla Reja centrum świata. O odległych krajach i podróżach można tylko poczytać w ksiązkach. Podróże są kosztowe, niebezpieczne i moralnie szkodliwe. Służba wojskowa to tylko ciężki i nieprzyjemny obowiązek. Nawet czytanie to czynność, którą należy robić na starość. Dzieło ma tok gawędziarski, pełne jest potocznego języka i zdrobnień. Posiada cechy niemal sielankowe.
Jan Kochanowski
1530-1594 Największy poeta polski doby przedromantycznej. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny szlacheckiej, miał jednak bardzo liczne rodzeństwo, co przyczyniło się do rozdrobnienia ojcowskiego majątku. W 1544 wstąpił do Akademii Krakowskiej. Okres studiów trwał 15 lat i nie zakończył się uzyskaniem żadnego stopnia naukowego. Po studiach odbył kilka podróży zagranicznych. Studiował najpierw w Królewcu, następnie w Padwie. Po powrocie do kraju i przeprowadzeniu podziału majątku pozostawionego przez rodziców rozpoczął okres służby dworskiej, wiążąc się najpierw z biskupem Filipem Padniewskim, potem zaś z podkanclerzym Piotrem Myszkowski, dzięki czemu dotarł do kancelarii królewskiej. W tym okresie ukazują się pierwsze utwory poety wydane jako samodzielne pozycje (,,Zuzanna” ,,Szachy”, ,,Zgoda”, ,,Satyr”). Pisał też wówczas fraszki, pieśni i rozpoczął pracę na psałterzem. Prawdopodobnie z tego okresu pochodzi także ,,Odprawa posłów greckich”. Na początku lat 70-tych Kochanowski oddala się od dworu i osiada w Czarnolesie. W roku 1578 umiera ukochana córka Orszulka, będąca bohaterką wydanych w 1580 ,,Trenów” w tym roku także ukazuje się zbiór pieśni ,,Lyricorum libellus”. Pod koniec życia ukazują się jeszcze ,,Fraszki” , a pośmiertnie ,,Elegie łacińskie” i ,,Pieśni”. Zasługi Kochanowskiego dla literatury polskiej trudno przecenić. To on ostatecznie uformował polski język literacki, wprowadził do polszczyzny nowe gatunki, modele wersyfikacyjne, stworzył lirykę osobistą z prawdziwego zdarzenia nawiązując zarówno do wzorców klasycznych jak i do doświadczeń współczesnej mu poezji europejskiej. Doprowadził do harmonijnego połączenia elementów obcych i rodzimych oraz stał się wzorem dla kolejnych pokoleń twórców.
Główne dzieła:
Pieśni - opublikowane pośmiertnie w zbiorowym wydaniu utworów w roku 1585 lub 1586. Składają się na nie 49 pieśni podzielonych na dwie księgi. Za sprawą wydawcy zostały także dołączone „Pieśń świętojańska o Sobótce” oraz „Czego chcesz od nas Panie”. Zgromadzone tu utwory pisał Kochanowski przez wiele lat i długo pracował nad ich „dopieszczeniem” Widać w nich nawiązania do Horacego i Petrarki. Obejmują tematykę miłosną, religijną, społeczną oraz filozoficzną. Wszystkie mają jednak charakter mocno osobisty.
Treny - Cykl poetycki składający się 19 utworów, napisany po przedwczesnej śmierciu córki - Urszulki. Wydany w roku 1580. Bardziej niż zbiór utworów jest to poemat cykliczny, skończona całość do której nic więcej nie można już dodać. Ciekawy jest fakt poświęcenia całego cyklu osobie nie publicznej. Jest to odejście od panującej reguły. Stanowią polemikę z filozofią stoicką , bronią ludzkiego prawa do cierpienia. Mimo ogromnego żalu i buntu (nawet przeciw Bogu), które pojawiają się w utworze , ostatecznie dochodzi do pocieszenia i powrotu do rozsądku, który należy zachowywać nawet w obliczu takiej tragedii.
Fraszki - Zbiór epigramatów ogłoszony w roku śmierci autora (1584). Złożyły się nań epigramaty, pisane przez całe życie autora, których nie jesteśmy w stanie dokładnie datować. Duża część utworów to przekłady z autorów antycznych (Marcjalis, Katullus). Ponad 300 tekstów jest jednak oryginalnych(np. autobiograficznych: „Do gór i lasów). Niekiedy są to anegdotki z życia dworu Zygmunta Augusta, wzmianki o ważnych wydarzeniach , a także nagrobki ważnych osobistości. Fraszki dzielą się na trzy księgi, a ich układ jest bardzo misterny, to istny labirynt, stanowiący integralną całość.
Łukasz Górnicki
1527-1603, Jeden z najwybitniejszych pisarzy polskiego renesansu. Pochodził z niezamożnej rodziny mieszczańskiej. Wykształcenie i początki kariery zawdzięcza swojemu wujowi Stanisławowi Gąsiorkowi. Dzięki niemu znalazł pracę w kilku kancelariach biskupich. Studiował jakich czas we Włoszech a od roku 1552 znalazł zatrudnienie w kancelarii królewskiej. Pełnił funkcję bibliotekarza i sekretarza króla Zygmunta Augusta. Po śmierci króla nie odgrywał już większej roli w życiu publicznym. Oprócz swego głównego dzieła, którym był ,,Dworzanin polski” pozostawił po sobie przekłady: tragedia ,,Troas” Seneki i dialog ,,Rzecz o dobrodziejstwach”; utwory publicystyczne takie jak ,,Rozmowy Polaka z Włochem” i traktat ,,Droga do wolności”. Był też autorem pamiętnika ,,Dzieje w koronie polskiej”.
„Dworzanin polski” - adaptacja dziła Boldassare Castiglione II Cortegiano Pt. „Dworzanin” opublikowana w Krakowie w roku 1566, dedykowany Zygmuntowi Augustowi. Akcja toczy się Prądniku, gdzie rozmawiając dworzanie biskupa S. Maciejowskiego. Dzieło składa się z czterech ksiąg i przedstawia obraz idealnego dworzanina.
Andrzej Frycz -Modrzewski
1503-1572, pisarz polityczny, moralista i teolog. Studiował na Akademii Krakowskiej, następnie przyjął święcenia kapłańskie i pracował w kancelariach biskupich. W służbie Jana Łaskiego, bratanka prymasa odbył podróże do Niemiec, gdzie spotkał się z Marcinem Lutrem. Był sekretarzem króla Zygmunta Augusta. Po służbie osiadł jako wójt w Wolborzu. Prześladowany przez władze kościelne za próby reformatorskie, schronił się na dworze Jana Tarnowskiego, nietykalność zapewnił mu dopiero list żelazny Zygmunta Augusta. Pierwszym opublikowany dziełem Frycza był łaciński traktat ,,Łaski, czyli o karze za mężobójstwo”, w którym atakował nierówność kar za morderstwo dla różnych stanów. Jego głównym dziełem był jednak obszerny traktat ,,Commentari de republica emendanda”. Ogłoszony w całości w Bazylei w 1554 roku. Dzieło składało się z pięciu ksiąg traktujących o obyczajach, prawach, wojnie, kościele i szkole. Frycz domagał się wprowadzenia zasady równości dla obywateli wobec prawa, silnej, lecz podporządkowanej prawu władzy królewskiej, laicyzacji wychowania. Postulował stworzenie kościoła narodowego, zagwarantowania swobody wyznaniowej w państwie.
Piotr Skarga
1536-1612, Pochodził z rodziny podającej się tylko za szlachtę i używającej nazwiska Powęscy, studiował na Akademii Krakowskiej. Okres 1560-62 spędził w Wiedniu. W 1564 roku został księdzem a pięć lat później wstąpił do jezuitów. Po powrocie do kraju wykładał w kolegium jezuickim w Pułtusku, a później w Wilnie, gdzie został rektorem Akademii utworzonej przez Stefana Batorego. Był nadwornym kaznodzieją Zygmunta III Wazy. Skarga był autorem bardzo płodnym. Pozostawił po sobie wiele prac własnych i przekładów z łaciny. Najsłynniejszym jego dziełem są ,,kazania sejmowe” 1597. Dziełem Skargi, które w okresie staropolskim cieszyło się największym powodzeniem były ,,Żywoty świętych”. Przełożył też między innymi ,,Roczne dzieje kościelne” Cezara Baroniusza. Traktat ,,Żołnierskie nabożeństwo” ogłoszony pośmiertnie propagował wzorzec osobowy chrześcijańskiego rycerza. Cała twórczość Skargi służyła idei kontrreformacji.
Mikołaj Sęp-Szarzyński
1550-1581, był synem Joachima Sępa, podstolego lwowskiego, o jego życiu wiemy niewiele. Studiował w Wittemberdze i Lipsku, co mogło wiązać go z protestantami. Możliwe także, że odbył podróże do Włoch i Szwajcarii, żadne dokumenty jednak tego nie potwierdzają. Jest właściwie autorem jednego tomiku poezji, który wyszedł pośmiertnie w 1601 roku i być może cyklu zachowanych w rękopisie erotyków, których autorstwo jest jednak niepotwierdzone. Jego tomik ,,Rymy abo wiersze polskie” ocalał tylko w jednym egzemplarzu. Składa się nań 6 sonetów, 6 parafraz psalmów, 9 pieśni i ponad 20 innych tekstów pisanych po polsku oraz po łacinie (fraszek, nagrobków, inskrypcji). Tematem zbioru jest przede wszystkim kondycja ludzka oglądana w perspektywie teologicznej antynomii natury i łaski. Ludzka natura jest ułomna i słaba, a słabość ta objawia się wyraźnie w konflikcie z 3 głównymi wrogami człowieka: szatanem, światem i ciałem. Ostateczne zwycięstwo nad wrogami człowiek zawdzięcza nie własnemu heroizmowi, ale łasce Boga. W świecie ziemskim wszystko jest przemijające i zmienne. Człowiek uwikłany jest w sieć sprzeczności a jego rozum nie potrafi nawet odgadnąć powodów, dla których Bóg decyduje się go wspierać. W poezji tej nic prócz Boga nie jest na swoim miejscu. Na płaszczyźnie stylistycznej wiersze te charakteryzuje powikłany szyk zdań przypominający poezję grecką lub rzymską. Cykl erotyków o ile rzeczywiście jest jego autorstwa jest najwybitniejszym przykładem petrarkizmu w literaturze polskiej.
Daniel Naborowski
1573-1640, poeta, zdobył gruntowne wykształcenie i posiadł znajomość języków obcych podczas trwających 12 lat studiów i późniejszych podróży dyplomatycznych w służbie Radziwiłłów. Studiował w Wittemberdze, Bazylei, Strasburgu, Orleanie i Padwie. Z wykształcenia był lekarzem. Pozostawił po sobie sporo wierszy okolicznościowych i listów poetyckich. Był pierwszym , który uprawiał w Polsce ten gatunek. W ,,Wirydiarzu poetyckim” J.T. Trembeckiego znajdujemy wiele, często nieprzyzwoitych fraszek Naborowskiego. Wiele w jego twórczości nawiązań do tradycji poezji renesansowej, zdarzają się również konceptystyczne wiersze w stylu barokowym takie jak ,,Róża” czy ,,Na oczy królewny angielskiej”. Był pierwszym polskim tłumaczem Petrarki.
Jan Andrzej Morsztyn
1621-1693, Pochodził z zamożnej szlacheckiej rodziny, studiował na uniwersytecie w Ledzie. Jako dworzanin Stanisława Lubomirskiego odbył liczne podróże po Europie. Od 1653 był dworzaninem króla Jana Kazimierza. Pełnił funkcję referendarza koronnego i podskarbiego wielkiego koronnego. Był zwolennikiem orientacji profrancuskiej. Złożył przysięgę wierności Ludwikowi XIV. Oskarżony o zdradę stanu i liczne malwersacje finansowe uciekł do Francji. Twórczość Morsztyna reprezentowała typ poezji dworskiej. Jego liryki zgromadzone są przede wszystkim w dwóch głównych zbiorach ,,Lutnia” oraz ,,Kanikuła”. Jego utwory sa parafrazami tekstów obcych, łacińskich i włoskich. Ich głównych tematem jest miłość zmysłowa i pod tym względem Morsztyn okazuje się wiernym naśladowcą Giambattisto Mariny, którego wiele utworów parafrazował. Nie tylko jednak wybór tematyki i fakt tłumaczenia konkretnych tekstów na język polski tworzą z Morsztyna najwybitniejszego przedstawiciela marynizmu w Polsce. Również konceptystyczna poetyka jego twórczości została przejęta z dzieł Marina. Morsztyn lubuje się w zaskakujących efektach w tropieniu tkwiących w świecie i w języku paradoksów. Stara się zadziwić czytelnika bogactwem środków stylistycznych i wersyfikacyjną wirtuozerią, chętnie sięgając po formy trudne i w polskiej poezji niezbyt w jego czasach wyeksponowane jak np, sonet czy madrygał. Morsztyn był też wybitnym tłumaczem. Przełożył na język polski ,,Cyda” wcześniej przetłumaczył komedię pasterską ,,Amintas” Tassa. Morsztyn był też autorem pewnej liczby utworów religijnych i okolicznościowych. W późnym okresie swego życia porzucił twórczość literacką poświęcając się działalności politycznej i sprawom majątkowym.
„Lutnia” - zbiór wierszy z lat 1638-1660. Składa się z dwóch ksiąg liczących 210 utworów. Sam tytuł jest zapożyczony od Marina, z którego zresztą wiele parafraz w lutni znajdziemy. W zbiorze przeważają teksty o tematyce miłosnej i towarzyskiej, choć pojawia się również kilka listów poetyckich.
Wacław Potocki
1621-1696, najpłodniejszy poeta doby staropolskiej. Był średnio zamożnym szlachcicem, nie sprawował żadnych poważnych urzędów. Pochodził z rodzony ariańskiej. Po dekrecie o banicji arian, przeszedł na katolicyzm. Życie rodzinne było dla Potockiego źródłem wielu zmartwień. Wystarczy wspomnieć, że przeżył wszystkie swoje dzieci. W jego twórczości pojawiają się utwory upamiętniające ich zgony. Uprawiał wiele gatunków literackich, pisywał wierszowane powiastki (,,Wirginia i Judyta”), obszerne, wierszowane romanse (,,Syrolet”, ,,Historia o Argenicie”), fraszki gromadzone w takich zbiorach jak ,,Ogród fraszek” czy ,,Moralia”, cykle trenów (,,Periody”, ,,Smutne zabawy”, ,,Abrys z ostatniego żalu”). Był też autorem wierszowanego herbarza ,,Poczet herbów”. Próbował swoich sił również jako dramaturg, pisząc ,,Dialog o zmartwychwstaniu Pańskim”. Najbardziej znanym dziełem Potockiego jest epos historyczny ,,Transakcyja wojny chocimskiej”. Z obszerniejszych dzieł Potockiego wymienić jeszcze wypada ,,Nowy zaciąg pod chorągiew starą tryumfującego Jezusa”. Jego utwory zachowały się głównie w rękopisach. W jego twórczości brak nowatorstwa, był za to bystrym obserwatorem obdarzonym dużym poczuciem humoru i wrażliwością na piękno świata. Wszystko to sprawia, że jego dzieła stanowią kopalnię informacji na temat zwyczajów, miejsc, i ludzi, z którymi się zetknął.
Wespazjan Kochowski
1633-1700, poeta i historyk. Uczestniczył w prowadzonych przez rzeczpospolitą wojnach 1651-60. Za panowania Jana III Sobieskiego został oficjalnych królewskim historykiem i brał udział w wyprawie wiedeńskiej. Debiutował poematem ,,Kamień świadectwa” pisanym w obronie rokoszanina Jerzego Sebastiana Lubomirskiego. Najważniejsze jego dzieła to zbiór liryków i fraszek ,,Niepróżnujące próżnowanie” oraz cykl wierszy medytacyjnych ,,Chrystus cierpiący”. Po łacinie napisał roczniki obejmujące panowanie Jana Kazimierza i Michała Korybuta Wiśniowieckiego, poemat o odsieczy wiedeńskiej ,,Dzieło boskie albo pieśni Wiednia wybawionego”, wreszcie najbardziej chyba interesujący cykl parafraz psalmicznych ,,Trybut należyty Panu Bogu albo psalmodia polska”. Uważany jest Kochowski za najwybitniejszego obok Jana Chryzostoma Paska i Wacława Potockiego przedstawiciela nurtu sarmackiego w polskiej literaturze późnego baroku. Jego dzieła przesycone są żarliwą religijnością połączoną z głębokim przekonaniem o szczególnej roli Polski w dziejach jako przedmurza chrześcijaństwa.
Zbigniew Morsztyn
1627-1689, pochodził z rodziny ariańskiej. Związany z domem Radziwiłłów służył pod jego rozkazami w wojsku łącząc te służbę z obowiązkami dworzanina. Po wygnaniu arian osiedlił się w Prusach Książęcych. Na twórczość Morsztyna składają się przede wszystkim utwory liryczne, których za życia nie ogłaszał drukiem poza poematem ,,Sławna wiktoryja nad Turkami” traktującym o zwycięstwie chocimskim. W 1675 zredagował rękopiśmienny zbiór wierszy, który został włączony do ,,Wirydiarza poetyckiego” Jakuba Teodora Trembeckiego. Jego drugi zbiór wierszy to ,,Muza domowa”. Dużą rolę w twórczości Morsztyna odegrały wspomnienia wojenne. Kładą nacisk na destrukcyjne skutki wojny zarówno w sensie materialnym jak i duchowym. W utworach jego widać ślady pacyfistycznej myśli ariańskiej. W ramach ,,Muzy domowej” znalazł się zespół emblematów o tzw. miłości pobożnej. Tłumaczył też wiersze Horacego i poetów nowołacińskich. Problemowy charakter ma słynne ,,Votum”, wiersz zawierający pochwałę spokojnego, ziemiańskiego życia, przeciwstawionego żywotowi żołnierskiemu.
Adam Naruszewicz
1733-1798. już za życia określany był jak polski Horacy, spadkobierca Jaka Kochanowskiego i Macieja Kazimierza Sarbiewskiego. Wybitny poeta i znakomity historyk. Pośmiertnie jego pozycja uległa obniżeniu. Za sprawą romantyków, którzy obwiniali go o klasycystyczne zepsucie smaku. Naruszewicz uczył się w szkole jezuickiej, po wstąpieniu do tego zakonu kontynuował naukę w Akademii Wileńskiej. Święcenia kapłańskie przyjął we Francji. Był nauczycielem w Collegium Nobilium. Był redaktorem ,,Zabaw przyjemnych i pożytecznych” w którym publikował liczne wiersze i ody. Podejmował w nich często aktualną tematykę, pisał o polityce, ukazywał wielkość tradycji narodowej, przekonywał do królewskich posunięć i decyzji, rozważał problemy filozoficzne i religijne, nie stroniąc jednak od kwestii filozoficznych i osobistych. Z lat 70-tych pochodzą także satyry, sielanki, bajki, epigramaty i liczne przekłady. Stanisław August Poniatowski w roku 1774 powierzył mu napisanie histoii narodu polskiego. Od 1780 zaczęły ukazywać się jej kolejne tomy. Był zwolennikiem konstytucji 3 maja, by później przystąpić do konfederacji targowickiej. Po klęsce Polski załamał się i odszedł z polityki. Jego późne wiersze to najczęściej utwory okazjonalne (,,Balon”). W swojej twórczości sięgał po wzorce klasycystycznej poezji polskiej i współczesnych poetów obcych, głównie francuskich. Poezja Naruszewicza jest w konsekwencji jednocześnie klasycystyczna i barokowa. Łączy różne style, środki wyraz, chwyty, tonacje, tendencje. Jest to często poezja retoryczna, przeznaczona do głosnej publicznej recytacji, a jednocześnie bardzo żywiołowa, ekspresja, pełna regionalizmów, wyrażeń potocznych. Na jej czytelność. źle wpływają liczne inwersje, hiperbole, zbyt dużo wyszukanych metafor mitologicznych. Chętnie sięga po alegorie i personifikacje. W swej twórczości wykłada nowoczesny program reform, krytykuje zacofanych, stawia nowe zadania przed twórczością literacką. Pojawiają się też w niej wiersze liryczne mające prywatny charakter np., ,,Do przyjaciela” i ,,Odjazd”. Naruszewicz jest poeta przełomu między późnym barokiem a oświeconym klasycyzmem. Jego twórczość tworzy staropolski biegun klasycyzmu stanisławowskiego.
Ignacy Krasicki
1735-1801. najbardziej pracowity polski pisarz II poł. XVIII wieku. Urodził się w Dubiecku nad Sanem w zubożałej rodzinie magnackiej. Uczył się we lwowskim Kolegium jezuitów, wstąpił do warszawskiego seminarium księży misjonarzy. Dużo podróżował, wygłaszał kazania, obracał się w kręgach magnackich. Spędził dwa lata w Rzymie, uzyskał pierwsze godności kościelne. Po śmierci Augusta III przeszedł do obozu reformatorskiego Stanisława augusta, którego był kapelanem. Krasicki był współautorem programu ,,Monitora” i jednym z jego pierwszych autorów. Pod koniec 1766 został biskupem warmińskim, senatorem Rzeczpospolitej oraz prezydentem ziem pruskich (pseudonim XBW). Początkowo zajmował się publicystyką w ,,Monitorze”. Po I rozbiorze Polski złożył hołd królowi Fryderykowi II. Od 1774 ponownie angażuje się w polskie reformy. W tym okresie powstały: ,,Hymn do miłości ojczyzny”, ,,Myszeida”, ,,Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”, ,,Pan Podstoli”, ,,Monachomachia”, ,,Bajki i przypowieści”, ,,Satyry”, ,,Antymonachomachia”, przekład ,,Pieśni Osjana”. Przez utracjuszowski tryb życia popada w długi. Po II rozbiorze Polski został arcybiskupem gnieźnieńskim. Z tego okresu pochodzą ,,O rymotwórstwie i rymotwórcach” antologia literatury powszechnej, ,,Powieści wschodnie”, tłumaczenia z Plutarcha, ,,Żywoty”, ,,Rozmowy zmarłych i uwagi”. Ostatnim jego utworem były ,,Listy o ogrodach”. Jest on uważany za najwybitniejszego autora klasycyzmu w literaturze polskiego oświecenia, pisarza eleganckiego, precyzyjnego, pomysłowego, obdarzonego poczuciem humoru. Jego uwagi dotyczące ludzkich zachowań wynikają z obserwacji ludzkim wad i zalet. Pojawia się w nich dążenie do wskazywania drogi innym ku właściwemu postępowaniu. Pisanie Krasicki uważał za służbę dla Rzeczpospolitej.
Stanisław Trembecki
1739-1812. W jego biografii mamy wiele luk. Jego życiorys jest równie ciekawy ja snute o nim opowieści. Trembecki zaczął pisać późno, bo po ukończeniu 30 lat. Wcześniej uczył się w krakowskich szkołach nowodworskich, gospodarzył wraz z rodzicami oraz podróżował. Stał po stronie króla Stanisława Augusta. Za zasługi został mianowany królewskim szambelanem. Ponieważ stracił majątek po ojcu, a wydatki miał duże, zmuszony był szukać protekcji mecenasa. Do tego celu posłużyła mu twórczość poetycka. Debiutował w 1773 w ,,Zabawach przyjemnych i pożytecznych”. Służył swoim piórem królowi i był przy nim aż do śmierci. Po tym wydarzeniu przeniósł się do majątku Szczęsnego Potockiego, gdzie powstało jego ostatnie dzieło ,,Sofiówka”. Należy do najwybitniejszych przedstawicieli polskiego klasycyzmu. Początkowo wzorował się na Adamie Naruszewiczu, jednak szybko wytworzył własny, oryginalny styl. Swój spory talent zmarnował pisząc na zamówienie wiersze okolicznościowe i polityczne. Najbardziej odpowiadała mu poetyka bajki i ody. Nie ma w jego poetyckim światopoglądzie dążenia do poszukiwania wartości pozytywnych. Odpowiadał mu libertyński dystans wobec rzeczywistości, swoisty chłód emocjonalny. W poezji Trembeckiego przyciąga uwagę umiejętność oddania kształtów materii, przestrzeni, ruchu, a także bujność rysowane w niej świata. Trembecki był również mistrzem stylu, wersyfikacji i bogactwa języka. Przekładał bajki de la Fontaine i Woltera.
Tomasz Kajetan Węgierski
1756-1787. Młody gniewny polskiego oświecenia. XVIII wieczny Marek Hłasko czy Rafał Wojaczek. Debiutował jak 15 latek w ,,Zabawach przyjemnych i pożytecznych”. Jako 16-latek opublikował tak odę dedykowaną A. Naruszewiczowi. W następnych latach powstawały dalsze wiersze. Rozpoczął również twórczość przekładową. W swoich wierszach atakował wpływowych i zepsutych ludzi z kręgu elity np. ,,Portrety pięciu Elżbiet” wykpiwające damy z najbliższego otoczenia króla. Za memoriał dotyczący zajazdu dokonanego przez bogatego kasztelana na wieś został skazany na zamknięcie w wieży. Jego twórczość charakteryzuje libertynizm, antyklerykalizm, antyreligijność. Napisał poemat heroikomiczny ,,Organy”, tłumaczył J.J.Rousseau i Monteskiusza. W 1779 opuścił Polskę i podróżował po Europie i Ameryce Północnej i z tych podróży napisał dziennik. Przez zły tryb życia zmarł w wieku 32 lat. Był libertynem, epikurejczykiem, deistą, mimo to postulował życie zgodne z nakazami moralności. Wzorem dla niego był Wolter. Węgierski był bezlitosny w odsłanianiu ciemnych stron życia sarmackiego.
Franciszek Karpiński
1741-1825. Był najwybitniejszym przedstawicielem nurtu sentymentalnego w Polsce. Umiejętnie sięgał do staropolskiej tradycji literackiej, jednocześnie wprowadzał nowe rozwiązania, które przygotowywały przełom romantyczny w poezji polskiej. Wyznawał stary, ziemiański model wartości, który przejawia się w jego twórczości np. wiersz ,,Powrót z Warszawy na wieś”. Starał się żyć zgodnie z zasadami prawdy i etyki, co prowadziło do licznych konfliktów na dworze. Urodził się w Hołoskowie na Pokuciu, któremu to miejscu poświęcił wiele miejsca w swojej poezji. Otwierał w ten sposób drogę regionalizmowi romantycznemu. Kształcił się w szkołach jezuickich w Stanisławowie i Lwowie. Pracował jako nauczyciel w magnackich dworach. Prawdopodobnie wtedy zaczął pisać wiersze, głównie erotyki wykorzystujące kostium sielankowy np. ,,Do Justyny. Tęskność na wiosnę”. W roku 1780 wydaje tomik ,,Zabawki wierszem i przekłady obyczajne” składający się głównie z sielanek pełnych uczuciowości i czułości, manifestujący sentymentalną wrażliwość poetycką. Jego kolejne dzieła to przekłady: ,,Ogrodów” Delille'a i ,,Psałterza Dawida” praca teoretyczna ,,O wymowie w prozie albo wierszu” oraz zbiór utworów religijnych ,,Pieśni nabożne”. Po upadku Rzeczpospolitej właściwie zaprzestał twórczości pisarskiej. Uzasadnienie tej decyzji przynosi elegia ,,Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta”. Jego znane utwory to ,,Bóg się rodzi, moc truchleje” kolęda, ,,Pieśń poranna”, ,,Pieśń wieczorna”, ,,Laura i Filon”.
Franciszek Dionizy Kniaźnin
1750-1807. był właściwie wyłącznie pisarzem, nie uczestniczył w życiu publicznym. Wstąpił do zakonu jezuitów, był ich nauczycielem w szkole w Warszawie, następnie pod opieką domu Czartoryskich. Był tam nadwornym poetą. Nosił dawny strój polski i sarmackie wąsy, wiążące się z jego słynną ,,Odą do wąsów”. Jego poezja była daleka od klasycystycznego wzorca. Pojawiają się w niej elementy staropolskie, głównie barokowe, ale także rokokowe i sentymentalne. Pisywał sielanki, erotyki, ody oraz utwory dramatyczne, libretta do oper, dłuższe poematy. Jego utwory charakteryzuje duża ludowość np. ,,Krosienka”. Wiele przekładał np. Horacego, ,,Pieśni Osjana”, Anakreonta. W jego twórczości dużą rolę odgrywała liryka religijna i patriotyczna, szczególnie apokaliptyczne obrazy zagrożenia Rzeczpospolitej bliskie poezji romantycznej np. ,,Do zgody”, ,,Na sejm”, ,,Na rewolucję”. Po II rozbiorze oszalał.
Franciszek Zabłocki
1752-1821. należał do pokolenia, które debiutowało w latach 70-tych. Był jednym z najwybitniejszych i najpracowitszych pisarzy polskiego oświecenia. Zabłocki urodził się na Wołyniu, kształcił się w szkołach pijarskich. Jego młodzieńcza twórczość wzorowana jest na A. Naruszewiczu i Krasickim. Cechowała ją rozmaitość gatunków i tematów. Pracował w Komisji Edukacji Narodowej. Główny nurt jego twórczości to utwory teatralne, głównie komedie. Najczęściej przyjmował zarys intrygi z obcych utworów i adaptował je po polskich warunków. Charakteryzują się one znakomitą konstrukcją monologów, dialogów i postaci oraz satyrycznymi obserwacjami polskiej rzeczywistości. Jego najbardziej znane komedie to ,,Zabobonnik”, ,,Fircyk w zalotach”, ,,Amfitrion”, ,,Sarmatyzm”, ,,Arlekin Mahomet”. W okresie Sejmu czteroletniego pisał ostre wiersze polityczne- satyry i paszkwile, w których piętnował konserwatystów i zdrajców ,,Doniesienie”, ,,Do Fiakrów”. Po upadku rzeczpospolitej porzucił literaturę i opiekował się Kniaźninem.
Julian Ursyn Niemcewicz
1758-1841. jedna z najwybitniejszych postaci polskiego oświecenia. Przeniósł uformowane w nim wartości patriotyczne w epokę romantyzmu. Szanowany i czczony przez najwybitniejszych romantyków: Mickiewicza, Słowackiego. Od najmłodszych lat był pod opieką Czartoryskich. Kształcił się w Szkole Rycerskiej, brał udział w życiu kulturalnym i politycznym i został posłem na Sejm czteroletni i był jednym z najaktywniejszych mówców, wypowiadając się po stronie obozu reform. Poświęcona temu jest komedia ,,Powrót posła”. Występował jako publicysta i poseł w obronie konstytucji 3 maja. Walczył w powstaniu kościuszkowskim i dostał sie do niewoli rosyjskiej. Po uwolnieniu wyemigrował do USA. Po powrocie walczył w armii Księstwa Warszawskiego. Brał udział w życiu publicznym i kulturalnym księstwa. Był prezesem Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Poparł powstanie listopadowe, był członkiem władz powstańczych. Po upadku powstania wyjechał i nigdy do Polski nie wrócił. Z pośród jego ogromnego dorobku nieliczne utwory przetrwały próbę czasu, są to: powieści ,,Dwaj panowie Sieciechowie”, ,,Jan z Tęczyna”, poematy opisowe ,,Puławy”, utwory satyryczne, bajki polityczne i przede wszystkim zbiór dum ,,Śpiewy historyczne” pisane ku pokrzepieniu serc. Trudnił się także przekładami, głownie z angielskiego i niemieckiego.
Jan Potocki
1761-1815. znany głownie z jednej książki ,,Rękopis znaleziony w Saragossie” znanego i czytanego na całym świecie. Urodził się w magnackiej rodzinie mające koligacje w całej Europie. Kształcił się za granicą, walczył w armii austriackiej, podróżował po całym świecie(Afryka, Azja, cała Europa). Podczas podróży prowadził badania naukowe i je publikował . Przez podróże utracił zdrowie i większość majątku. W czasie Sejmu Czteroletniego zajął się twórczością publicystyczno-polityczną. Jako pierwszy Polak wzniósł się balonem nad ziemią. Twórczość literacką traktował jako rozrywkę. Przez nasilające się problemy zdrowotne i finansowe, które uniemożliwiały mu dalsze podróże popełnił samobójstwo.