5. Dzieje dramatu od średniowiecza do oświecenia: związki ze światopoglądem epoki, gatunki, tematy, autorzy- z uwzględnieniem problemów inscenizacji i elementów historii teatru.
ŚREDNIOWIECZE
W średniowieczu nieodłączną cechą rytualnych form życia zbiorowego była widowiskowość (zespołowe tańce przy wtórze muzyki, obrządki pogrzebowe, uroczystości dworskie, melorecytacja, itp.). Teatralizacja obejmowała gesty, mimikę, dźwięki, kreowała przestrzeń mającą stanowić tło widowiska, a także wpływała na tekst słowny i sposób jego głosowego podania. Każdy składnik widowiska nabierał sensu symbolicznego.
Dramat liturgiczny:
Nazwą „dramat liturgiczny” (wprowadzoną przez Coussemakera, 1860) obejmuje się średniowieczne utwory dramatyczno- teatralne związane bezpośrednio z liturgią kościelną. Dramat liturgiczny tworzył w obrębie obrzędu kościelnego samodzielną kompozycyjnie jednostkę, traktowaną jako akt modlitewny lub uzupełnienie rytuału, jednakże nie należał do kanonu właściwych obrządków liturgicznych.
Cel utworu- przekazanie sensu religijno-teologicznego za pośrednictwem symbolicznych środków wizualnych, głównie ruchów i gestów, którym towarzyszyły melorecytacje lub śpiewy łacińskie.
Teksty- w większości układane z fragmentów Biblii, godzin brewiarzowych, modlitw mszalnych, graduałowych, itp. Posługiwano się zróżnicowanym dialogiem złożonych z prostych pytań i odpowiedzi lub z rozbudowanych kwestii. Często pojawiał się monolog skierowany do określonego adresata (Boga, widza, chóru)
Odgrywane w kościele lub na ściśle wyznaczonej przestrzeni poza jego obrębem
Powstawały gł. od XIIw., najczęściej na terenie Francji, Niemiec, Włoch, Anglii- stąd rozprzestrzeniały się na inne kraje. Wystawianie dramatów liturgicznych zostało zakazane przez sobór trydencki (zakończony w 1563r.)
Odmiany dramatu liturgicznego:
Dramatyzacje liturgiczne- wizualne przedstawienia wydarzeń ewangelicznych Wielkiego Tygodnia. Wiązały się z Niedzielą Palmową (procesja) oraz tzw. Triduum Sacrum (wydarzenia końcowych trzech dni): Ostatnią Wieczerzą, żalami Matki Boskiej, złożenia do grobu, zstąpienia do piekieł, Zmartwychwstaniem. Spektakle opierały się na systemie znaków gestycznych(np. podniesienie krzyża-> zmartwychwstanie) i śpiewach narracyjnych.
Oficja dialogowane- występowały persony dramatu, często w przebraniu, prowadzące ze sobą dialog. Towarzyszyły im chóry. Spektakle te były ściśle wkomponowane w ciąg obrzędów liturgicznych. Ograniczenie roli chóru na rzecz wzbogaceniu funkcji gestycznej. Rozluźnienie w stosunku do kanonu biblijno-obrzędowego. Najbardziej popularne: nawiedzenie grobu, gra trzech Marii. Persony dramatu. Istniały również przedstawienia historii narodzenia Jezusa, ale nie zdobyły takiej popularności jak dramaty pasyjne.
Dramaty liturgiczne (właściwe)- zachowywały ciągłość akcji oraz operowały fikcją teatralną. Akcja nie była związana z obrzędami liturgicznymi. Oprócz dramatów nawiązujących do wydarzeń biblijnych- widowiska świeckie o formach obrzędowych.
Wraz z oficjalnym zakazem wykonywania oraz wtargnięciem języków narodowych do dramatu lit. - jego funkcję przejęło misterium, istniejące dotąd równolegle z tym gat.
RENESANS
Homo ludens- koncepcja „zabawy jako źródła kultury” odnosi się do wieków średnich, ale także do epok późniejszych. Kultura ludyczna w renesansie wyrażała się za pomocą obrzędów i zwyczajów, a literatura i sztuka są związane z obiema sferami: ludyczna i kościelną.
Misterium (uwaga! W Europie pojawiły się już w średniowieczu- XII i XIIIw. W Polsce prawdopodobnie XIV/XVw., więc ich rozwój przypada raczej w renesansie niż średniowieczu)
Misteria były utworami dramatycznymi przedstawiającymi wybrane wydarzenia ewangeliczne (najczęściej wątek narodzenia ze scenami wędrówki do Betlejem, adoracji pasterzy i królów, wątek Pasji i Zmartwychwstania), a także Starego Testamentu oraz martyrologię świętych. Przedstawiały wydarzenia w sposób narracyjny- były swoistymi sztukami historycznymi.
Łacińska nazwa misterium została wprowadzona pod koniec XIXw.- wcześniej do tytułów wprowadzano określenia: historia lub dialogus.
Akcja toczyła się w wielu miejscach- konstruowano scenę symultaniczną- długie podesty, na których widać było jednocześnie wszystkie dekoracje.
Układ misterium: sceny różnej długości, nie zawsze jasno od siebie oddzielone, prezentujące wydarzenia w układzie chronologicznym. Pomiędzy wątki religijne wprowadzano żywioł prozaiczny i komiczno-farsowy o zabarwieniu realistycznym- powaga przeplatała się ze śmiechem.
Misteria staropolskie. I faza rozwoju ( XIV- XVw.) mało znana.
Zabytek z 2 poł. XVIw.: Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim, spiana przez Mikoła z Wilkowiecka. Tekst zachowany z wyd. ok. 1580r. Wątek ewangeliczny obrósł sporą liczbą szczegółów, niemal osobnych wątków, które uzyskały dużą samodzielność- tendencja do dramatyzowania akcji np. scena targu trzech Marii z aptekarzem o olejki.
Zastosowanie realistycznych środków wyrazu w obrębie dialogu- nieskrępowany i nieschematyczny.
W. Potocki Dialog o Zmartwychwstaniu Pańskim (ok. 1676)
Misteria przynależą do kultury masowej. Misterium jako forma dramatyczna nie uległo w zasadzie zmianom w ciągu prawie dwóch wieków. Niemal wszystkie zachowane misteria XVII-wieczne były utworami anonimowymi.
Moralitet (uwaga! W Europie pojawia się jeszcze w średniowieczu- ok. XIVw., pełny rozkwit- XVw.)
Nazwa. Słowo „moralitet” nie obowiązywało w terminologii staropolskiej- zastępowano je określeniami np. „komedia”, „tragedia”, „dialog”.
Moralitet w Europie. Jeden z podstawowych gatunków dramatu średniowiecznego, charakter teatralny. Kolebka- Europa Płn, popularny w Holandii, Anglii, Francji, Niemcy, Polska (dopiero w renesansie).
Pierwotny moralitet średniowieczny jest niewątpliwie sztuką religijną. Stanowi ilustrację tez chrześcijańskiej doktryny, wskazując optymistyczną perspektywę eschatologiczną: za sprawą Chrystusa grzeszny człowiek może się podnieść z upadku i dostąpić wiecznego szczęścia. Akcja odbywa się w czasie mitycznym, zlokalizowana jest na ziemi. Schemat głęboki pokazuje dzieje rodzaju ludzkiego w pięciu zasadniczych fazach: stan łaski, pokusa, upadek, pokuta, zbawienie. Pojawia się jednostkowy bohater reprezentujący całą ludzkość- tzw. Everyman, Każdy. Występują postaci o różnym statusie ontologicznym: ludzie aniołowie i diabły, czasem Bóg (Chrystus) i święci oraz ożywione personifikacje cnót, przywar, dyspozycji i procesów psychicznych. Motyw psychomachii- walki sił dobra ze złem (pod postaciami alegorycznymi) o duszę ludzką. Szczęśliwe zakończenie- w wyniku skruchy i Bożego miłosierdzia bohaterowi udaje się uniknąć piekła.
Wg nauki chrześcijańskiej zbawienie dotyczy tylko części rodzaju ludzkiego, a druga część zostaje skazana na potępienie, dlatego konieczny jest drugi- „tragediowy” wariant fabularny: odstraszająca historia grzesznika skazanego na męki piekielne- wariant dopełniający się z wariantem „komediowym”. Dwie możliwości konstrukcji- 2 wątki przeplatają się ze sobą, kończą się podwójnym rozwiązaniem lub utwór rozpada się na oddzielne części, rozwiązywane osobno, alternatywnie.
Cele- przekazywanie tez moralistyki chrześcijańskiej, zasad ogólnoetycznych, wyznaniowych, politycznych. Cechy: tendencyjna jednostronność, podział relacji na aprobowane i odrzucane, biało-czarny rysunek postaci- alegorie lub typy, przewaga żywiołu dyskursywnego
Moralitet w Polsce. Pierwsze znane m. pojawiają się ok. połowy XVIw.
Sąd Parysa (1542)- anonimowa przeróbka utworu J. Lochera Iudicium Paridis (1502)- moralitet mitologiczny. Osnowę stanowi kłótnia bogiń na weselu Tetydy o jabłko „dla najpiękniejszej”, rozstrzygnięta przez Parysa, który gra rolę Każdego. Wręcza jabłko Wenerze, odrzuca Junonę i Palladę. Następstwem wyboru jest grzeszny romans z Heleną, a bohater zgodnie z konwencją moralitetu zostaje ukarany- porwany do piekła
Kupiec (1549) Mikołaja Reja to przeróbka łacińskiego dramatu Naogeorga Mercator seu Iudicium. Zabieg zwielokrotnienia roli Każdego przez wprowadzenie 4 postaci skonstruowanych na zasadzie reprezentacji stanowej. Po jednej stronie- Kupiec, który dzięki wierze i odrzuceniu na czas zabobonów dostępuje zbawienia, po drugiej- Książę, Biskup i Gwardian. Świat przedst. zachowuje alegoryczną uniwersalność.
Komedia Justyna i Konstancjej (1551) M. Bielskiego- rodzaj dramatu parenetycznego. Autor opowiada się za ideałem życia aktywnego, odrzucając kontemplacyjny. Bohaterowie- rodzeństwo stojące przed wyborem drogi życia, określeni są jako reprezentanci cnót: (iustinus- prawy, constantia- stałość).
Tragedia o polskim Scylurusie (1604) J. Jurkowskiego. Los trzech synów „ojca ojczyzny”- polskiego Scylurusa po jego śmierci- stereotyp potrójnej drogi życia. Autor wykorzystuje zalegoryzowane motywy mitologiczne: polski Herkules, Parys i Diogenes to synowie.
Dramaty karnawołowe inaczej komedie mięsopustne- ostatnie ogniwo polskiego moralitetu. Przeważa żywioł ludyczny, komizm. Zmierzały do wydobycia słabości i niedostatków ludzkiej natury.
Komedyja o Mięsopuście (1622)- bohaterowi Łapikuflowi udaje się uciec przed „pochromiałymi” diabłami- parodia moralitetu.
Dziewosłąb dworski (ok. 1620)- schemat tradycyjnej sceny z udziałem diabłów i śmierci zostaje odwrócony- Pamfil pozostaje przy życiu, Śmierć jest poturbowana przez diabły.
Tragedia Żebracza (ok. 1551)- kłótnie kupca z żebrakami.
Scena w renesansie:
Terencjuszowska- wczesny renesans-umieszczona wraz z widownią w zamkniętym pomieszczeniu tworzyła podium. Wczesnohumanistyczny teatr szkolny.
Sukcesywana- dzięki scenie, która miała z tyłu płaskie malowanie (tło) możliwa była zmiana dekoracji.
Dialog polemiczny- poetyka dysputy, ma bogatą tradycję: dialog prozą typu platońskiego i wierszowany dialog średniowieczny. Polskie nazwy: rozmowa, rozprawa.
Krótka rozprawa między trzema osobami... M. Reja (1543). Związany z prowadzoną przez szlachtę tzw. ezgekucją praw, zmierzającą do ograniczenia wpływów magnaterii w Polsce. Ostry atak na przywileje duchowieństwa. Dialog przedstawicieli trzech stanów: szlachty, duchowieństwa i chłopstwa. Rej wprowadza przysłowia- przynależność do językowego uniwersum. Całość zamyka skarga personifikacji Rzeczypospolitej.
Żywot Józefa (1545) M. Rej. Dramat mający właściwości moralitetu, misterium i humanistycznego teatru szkolnego. Bohater- biblijny Józef, sprzedany przez braci do Egiptu, tam oskarżony o próbę uwiedzenia Zefiry, żony Putyfara, rządcy Egiptu, a następnie zrehabilitowany i podniesiony do godności wielkorządcy Egiptu. Józef to przykład wytrwałej i nagrodzonej cnoty.
Odprawa posłów greckich (wyst. 1578) J. Kochanowski- pierwsza polska regularna tragedia humanistyczna. Akcja toczy się jednego dnia i dot. Wydarzenia poprzedzającego wybuch wojny trojańskiej. Do troi przybywają Ulisses i Menelaos, by żądać oddania Heleny, porwanej przez Parysa (Aleksandra). Rada królewska za sprawą intryg Aleksandra omawia posłom, co doprowadza do wojny i klęski Trojan. Tragedia rozważa moralno- polityczne problemy istnienia i funkcjonowania państwa, problem wojny i pokoju
Teatr szkolny- rozwijał się w XVIw. Protestancki- Gdańsk, Toruń, Elbląg. Jezuicki- grał po łacinie i po polsku, agitacyjny, nastawiony na utwierdzenie w wierze. Przedstawienia odbywały się w auli lub na świeżym powietrzu. Jęz. pol. był najczęściej używany we wstawkach- tzw. Intermediach, które nawiżaywały do teatru jarmarcznego, prezentowały humor burleskowy. Tematyka mitologiczna jako zbyt wieloznaczna została usunięta, a wątki biblijne poddane intepretacji alegorycznej np. Józef to zdradzony, umęczony Syn Boży.
BAROK
Trzy kręgi życia teatralnego: teatr szkolny (katolicki i różnowierczy, teatr dworski i widowiska popularne, zwane teatrem ludowym
Teatr szkolny- rola edukacyjna, motywy biblijne, klasyczne, tematyka historyczna i szkolna. Układano tzw. dialogi szkolne, których gł. zadaniem było ćwiczenie w sztuce oratorskiej. Rozwijają się od 1670r. Teatr przy kolegium w Opolu. Od lat '60 rozwija się teatr pijarski. XVIIw.- sceny w Warszawie, Podolińcu, Łowiczu, Górze Kalwarii, Rzeszowie, Piotrkowie.
Z czasem coraz większą rolę zaczęły odgrywać teatry katolickie, związane z ruchem potrydenckiej odnowy. Jezucici urządzali spektakle dla szerokiej publiczności. Kultywowali wzory klasycyzmu, humanizmu renesansowego. Budowano wzorce osobowe, a oglądane przez widza postępowanie bohatera miało unaocznić czego należy się strzec. Z czasem pojawiają się wątki martyrologiczne.
Teatr dworski. Król Władysław IV ufundował na Zamku Warszawskim stały, bogaty teatr. Rozwój teatru królewskiego: 1635- 1648. Polski teatr rozwijał się pod wpływem włoskim. Autor tekstu oper- Virgilio Puccitelli, kompozycje muzyczne- Marco Scacchi, aktorzy- Margherita Cattanea, Baldassare Ferri.
Repertuar: opery, balety, przedstawienia w stylu komedii dell' arte. Sztuki nawiązywały do wątków mitologicznych (Dafnis), religijnych (Santa Cecilia), motywów Jerozolimy wyzwolonej (np. Armida). Przedstawienie uświetniało jakieś wydarzenie z życia dworu.
Śmierć króla w 1648r. i wojny rozpoczęte buntem Chmielnickiego zaważyły na upadku teatru królewskiego.
Opera Władysława IV stała się dla magnatów wzorem do naśladowania (np. teatr sierakowski K. Opalińskiego)- upowszechniała nowe techniki gry i sceny. Wzory włoskie utrzymywały się na dworze królewskim i na dworach magnackich aż do oświecenie. Przekład Cyda Corneille'a i jego teatralna prezentacja to zapowiedź zainteresowań dramaturgią francuską.
W późnyn baroku, po objęciu tronu przez Jana Sobieskiego, teatr dworski wszedł w okres stabilizacji. Nastąpiło ogólne ożywienie artystyczne
Z chłopa król- Piotr Baryka (1637). Możliwość inspiracji angielskiej. Trzyaktowa komedia z prologiem (dialog dwóch dworaków- Myśliwca i Piwowskiego). Między jednym a drugim pijaństwem chłop zostaje wyłączony ze swój warstwy społecznej- zostaje królem, śmiesznym bohaterem. Baryka połączył poetykę komedii karnawałowej z materią komedii społecznej. Ukazanie najdłuższej drogi społecznego awansu.
Teatr ludowy:
1) Komedia rybałtowska- z kręgu dramaturgii świeckiej, w której zarysował się model wiązania dwu tradycji renesansowego dialogu publicystycznego z postawą wzorowaną na archetypie średniowiecznego rybałta.
Wyprawa plebańska (1590)- dialog między Plebanem zobowiązanym do uzbrojenia i wyprawienia na wojnę jednego pachołka, a jego pomocnikiem parafialnym Albertusem, któremu przypada ta rola. Zostaje wyposażony w bardzo lichy sprzęt wojenny a opis tej czynności zawiera wiele elementów komicznych. Utwór jest dialogiem polemicznym ujętym fabularnie, ukazującym realizację postanowień zjazdu łęczyckiego. Brak podziału na akty i sceny. Bohaterowie- nieporadni, zarysowani w sposób humorystyczny.
Cykl albertusowy- rozpoczął się od Wyprawy plebańskiej. Inne utwory: Rozmowa plebanowi z panem o wojnie na czasy teraźniejsze (1594), Albertus z wojny (1596)
2) Humorystyczne sejmy- utwory niefabularne, interesujące jako wyraz środowiskowych opinii.
3) Komedia rybałtowska o wyraźnie ukształtowanej morfologii dramatycznej, aktualnej tematyce społecznej i wyraźnym przystosowaniu teatralnym. Np. komedia rybałtowska nowa (1615)- los chłopa żywiciela w sytuacji, gdy zagraża mu plądrujący żołnierz konfederat. W obronie chłopa staje służba kościelna, m.in. Albertus, wędrowny Dziad i proszalna Baba. Występują didaskalia, prolog, epilog.
4) Komedia karnawałowa- grywana w karczmach
Miesopust abo Tragicocomaedia na dni mięsopustne, nowo dla stanów rozmaitych zabawy podana. Podział na 5 aktów i sceny, które łączą się ze sobą dość luźno. Jest to scenariusz widowiska karnawałowego.
Dziewosłab dworski miesopustny ucieszny (1620)- kontrreformacyjna wersja komedii karnawałowej, charakter karnawałowego moralitetu. Gł. boh.- Pamfilus przeżywa rozterki czy żyć statecznie, czy korzystać z młodości- zasadniczy dla baroku spór o wzór życia. Łączy technikę szkolnego dialogu z poetyką widowiska karnawałowego.
5) Rozwój misteriów grywanych dla ludu. Łączono starą tradycję misteryjną z nową sztuką teatru, stylu serio z żartem scenicznym. Misteria sceniczne zbliżyły się do folkloru- akcja przeniesiona z Ziemi Świętej do Polski, grudniowy pejzaż, pasterze przyjmują imiona górali, polski strój itp. Dialog na święto narodzenia Chrystusa Pana- poł. XVIIw., Rozmowa pasterzów przy Narodzeniu Chrystusowym. Rozwój widowisk na Boże Narodzenie dał początek polskiemu nurtowi widowisk szopkowych, jasełkowych.
OŚWIECENIE
1) Komedia- należała do podst. gat. uprawianych w polskim oświeceniu. Traktowane jako gatunek dydaktyczny, oddziałujący na widza (hasło nauki przez zabawę). Cechy: zasada trzech jedności, dynamiczna intryga, prawdopodobieństwo akcji, budowanej za zasadzie związków przyczynowo- skutkowych. Bohaterowie to zwykli ludzie (najczęściej szlachta. Wesołe i pomyślne zakończenie. Aktualność komedii- miała przedstawiać społeczną i obyczajową rzeczywistość, bliską widzom. Narodowy charakter polskiej komedii- miała ukazywać konkretną, polską wersję uniwersalnej natury ludzkiej. Często adaptowano utwory komediopisarzy francuskich zachowując w ogólnym zarysie intrygę, natomiast dostosowując do warunków polskich realia i postaci częste nawiązania do komedii Moliera.
Poza komediami moralizatorskimi- komedia łzawa, drama, opera.
Nowe odmiany gatunkowe komedii np. komedia obyczajowa warszawska z aktualnymi odniesieniami obyczajowymi oraz komedia obyczajowo- polityczna (Powrót posła).
Po utracie niepodległości komedia służyła przedstawianiu na scenie i kształtowaniu w świadomości widzów obrazu narodowych wartości, wiązanego przede wszystkim z mitem szlacheckim i ludowością (mit wsi polskiej).
Franciszek Bohomolec- w swych sztukach sięgnął do wzorów wypracowanych przez francuskich reformatorów teatru. Akcję komedii osadzał w polskich realiach i krajobrazie, a postaci były spolonizowane. Pisał komedie prozą, co stało się regułą w pierwszych latach istnienia sceny narodowej. Przerabiał komedie Moliera np. kawalerzy modni, Figlacki,polityka teraźniejszej mody. Dokonał reformy teatru szkolnego poprzez laicyzację tamatyki swoich sztuk, wykształcił dialog, sposób charakterystyki postaci za pomocą parodii językowej.
Franciszek Zabłocki- Pisał gł. komedie. Zarys intrygi przejmował najczęściej z obcych utworów i tworzył adaptację, dostosowaną do polskich warunków. Wprowadzał satyryczne obserwacje dot. polskiej rzeczywistości. Znane komedie: Zabobonnik, Fircyk w zalotach, Sarmatyzm, Arlekin Mahomet, Amfitrion.
Sarmatyzm- powst.w 1784r. wystawiona w 1785r. Opowiada historię z życia prowincji polskiej: dwa rody szlacheckie Guronosów i Żegotów mieszkają od pokoleń w sąsiedztwie i bezustannie kłócą się o sprawy ważne dla ich poczucia godności. Komedia ukazuje perypetie, które wynikają z miłości dzieci obu zwaśnionych rodzin, Anieli i Radomira. Młodzi reprezentują odmienny od rodziców światopogląd, są wykształceni i obyci w świecie. Ojcowie rodów z trudem udają się nakłonić do zgody przez okoliczności i przez oświeconych sąsiadów. Z. stworzył obraz sarmackiej mentalności- konserwatywny sposób myślenia prowincjonalnej szlachty, piniactwo, warcholstwo i fałszywe poczucie honoru. Autor opowiada się po stronie wartości, prezentowanych przez pokolenie młodych i oświeconych.
Fircyk w zalotach (po strzeszczenie odsyłam na www.klp.pl, bo nie ma sensu tego przepisywać)- powst. 1780, wyst. 1781r. na jednym z obiadów czwartkowych. Adaptacja sztuki francuskiej. Brak nastawienia dydaktycznego, kładzie nacisk na ukazanie sposobu bycia bohaterów w konwencji zabawy. Sztuka żywa i dynamiczna- duża rola dialogu. Aprobata postawy laickiej, opartej na libertynizmie i epikureizmie.
2) Tragedia- wartości wychowawcze, dydaktyzm, służebność wobec społeczeństwa. Po utracie niepodległości do zadań tragedii dołączyło mobilizowanie uczuć narodowych. Służyć temu miało sięganie do wielkich przykładów z historii (np. Barbara Radziwiłłówna). Początki tragedii oświeceniowej w Polsce wiązały się z działalnością Stanisława Konarskiego, który na scenie Collegium Nobilium wystawiał przekłady tragedii francuskich oraz własną próbę- Tragedię Epaminondy (1756). Ważne miejsce wśród tematów zajmowało ukazywanie konfliktu między interesem jednostki a dobrem ogółu.
Inne autorzy: Wacław Rzewuski (Żólkiewski, Władysław pod Warną- oparte na wątkach historycznych), Franciszek Wężyk, Alojzy Feliński, Ludwik Kropiński.
Tłumaczono często tragedie Pierr'a Corneille'a, Woltera, Jeana Racine'a.
Końcowe lata oświecenia przyniosły wyraźny kryzys klasycznej formy tragedii.
Barbara Radziwiłłówna- tragedia A. Felińskiego o tematyce historycznej. Wyst. 1817r. Konstrukcja oparta na wzorze klasycznej tragedii francuskiej XVIIw. Głównym tematem jest konflikt miłości i władz, szczęścia osobistego i powinności publicznych. Barbara i Zygmunt August ukazani zostali jako para idealnych, sentymentalnych kochanków, ale jednocześnie jako uczestnicy wydarzeń politycznych. Postać Barbary przeciwstawiona została bezwzględnej Bonie, która doprowadza do jej otrucia. Dzieje Barbary są swoistą parabolą losów Polski, „zamordowanej” przez obcych.
3) Teatr narodowy- dzięki staraniom króla Stanisława Augusta 19 IX 1765r. w Warszawie otwarto scenę polską, stałego teatru publicznego grającego w jęz. narodowym. Otwarcie zainaugurowano przedstawieniem komedii Natręci Jana Bielawskiego. Obok polskiego zespołu sprowadzano z zagranicy zawodowe zespoły aktorskie, dające przedstawienia po włosku (opera), francusku i niemiecku. Zamierzeniem było uczynienie z polskiej sceny narzędzie wspierającego reformy oświeceniowe- nasycenie repertuaru dydaktyzmem.
Wojciech Bogusławski- najważniejsza postać Teatru Narodowego przed upadkiem Rzeczypospolitej. Na czas jego drugiej dyrekcji (1790- 1794) przypada szczególny rozkwit teatru. Teatr włączył się w bieżące wydarzenia polityczne np. wydarzenia Sejmu Czteroletniego (Powrót posła), Konstytucja 3 maja (Dowód wdzięczności narodu), wala o prawa dla mieszczan, nastrojami antymagnackimi i antytargowickimi oraz czynem zbrojnym przeciw wrogom (Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale)
Upaństwowienie Teatru Narodowego- od 1827r. miał wypełniać zadanie określone przez rząd, wtrażać oficjalne stanowisko władz- ograniczenie możliwości wyrażania prawdziwych uczuć Polaków.
Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale- opera komiczna z muzyka Jana Stefaniego, wyst. w 1794r., trzy tyg. przed wybuchem powstania kościuszkowskiego. Zawierała aktualne odniesienia patriotyczne. B. w nowy sposób ukazał życie chłopów, odwołał się do poezji ludowej, do pastorałek, dawniejszej pieśni miłosnej i piosenek ludowych. Bohaterowie mówią językiem stylizowanym na gwarę. Sztuka ukazuje ludowe obrzędy i zwyczaje. Awans bohatera ludowego.