Koncepcje przywództwa

Od czego zależy skuteczność przywódcy? Na to pytanie można odpowiedzieć, że skuteczni przywódcy odznaczają się pożądanymi cechami lub właściwościami np. charyzmą, umiejętnością przewidywania i przekonania oraz intensywnością. Jednakże jak się przekonamy setki badań nad przywódcami i przywództwem nie zdołały wykazać, że ze skutecznym przywództwem wiąże się określona cecha lub właściwość. Gdybyśmy potrafili wyróżnić cechy związane z przywództwem zwiększyłyby się nasze możliwości doboru skutecznych przywódców. A jeśli będziemy mogli wyróżnić skuteczne zachowania i techniki przywódcze zapewne potrafilibyśmy uczyć się oraz nauczać tych zachowań i technik tym samym zwiększając skuteczność własną i organizacji.

Ralph M. Stodill wykazał, że istnieje niemal tyle różnych definicji przywództwa ile osób próbowało zdefiniować to pojęcie. W książce Stonera określa się przywództwo kierownicze jako proces kierowania i wpływania na związaną z zadaniami działalność członków grupy. Webber zwraca jeszcze uwagę na to, że przywódca ma w konkretnej grupie społecznej autorytet, władzę którą inni dobrowolnie akceptują. Z tej definicji wynikają trzy ważne wnioski:

1. Przywódca musi wiązać się z innymi ludźmi - podwładnymi lub stronnikami. Przez skłonność do podporządkowania się wskazaniom przywódcy członkowie grupy przyczyniają się do określenia pozycji przywódcy i umożliwiają proces przewodzenia.

2. Przywództwo wiąże się z nierównym podziałem władzy między przywódcami i członkami grup. Przywódcy mają władzę kierowania niektórymi działaniami członków grup ci ostatni zaś nie mogą kierować działaniami przywódcy.

3. Oprócz uprawnień do wydawania podwładnym czy zwolennikom rozkazów lub poleceń przywódcy mogą także wpływać na podwładnych.

Istnieją trzy koncepcje związane z istotą przywództwa na podstawie których zaczęto prowadzić i prowadzi się do tej pory badania nad przywództwem. Są to:

- Cechy

- Zachowania

- Sytuacje

Pokrótce przedstawię je i omówię oraz sam ustosunkuję się do określonej koncepcji.

Pierwszą systematyczną próbę zrozumienia przywództwa podjętą przez psychologów i innych badaczy było dążenie do identyfikacji osobowych cech przywódców. Ten pogląd na przywództwo - że przywódcą człowiek się rodzi a nie staje - jest nadal popularny. W poszukiwaniu mierzalnych cech przywódczych badacze usiłowali porównywać:

1. cechy tych którzy wyłonili się jako przywódcy z cechami tych którym się to nie udało.

2. cechy skutecznych przywódców z cechami nieskutecznych.

Większość badań cech przywódczych zalicza się do pierwszej kategorii. Badania te nie doprowadziły do wykrycia jakichkolwiek cech które by wyraźnie i systematycznie odróżniały przywódców od tych którym przewodzili. Przywódcy jako zbiorowość byli nieco wyższego wzrostu bystrzejsi bardziej ekstrawertyczni i pewni siebie niż nieprzywódcy. Jednakże cechami tymi odznaczają się miliony ludzi a większość z nich nigdy nie osiągnie stanowiska przywódczego. Ponadto wielu uznanych przywódców nie miało i nie ma tych cech ( np. Napoleon był niski ). Próby porównywania cech według drugiej kategorii badań nad cechami są nowsze. T także te badania nie doprowadziły do wyizolowania cech silnie związanych ze skutecznym przywództwem. Większość badań w tej dziedzinie nie doprowadziło do wniosku że skuteczne przywództwo nie zależy od określonego zbioru cech lecz od stopnia w jakim cechy przywódcy odpowiadają danej sytuacji.

Gdy okazało się że dobrzy przywódcy nie mają żadnych wyróżniających właściwości czy cech badacze podjęli próby wyszukania zachowań które powodowały ich skuteczność. Innymi słowy zamiast ustalania czym skuteczni przywódcy są badacze próbowali określić co skuteczni przywódcy robią - w jaki sposób delegują zadania jak porozumiewają się z podwładnymi i starają się ich motywować jak wykonują swoje zadania itp.

W odróżnieniu od cech zachowań można się nauczyć z tego wynika że osoby nauczone odpowiednich zachowań przywódczych potrafiłyby skuteczniej przewodzić. Badania wykazały jednak że zachowania przywódcze stosowne w jednej sytuacji niekoniecznie były właściwe w innej.

Przykład:

Kierownik posiadający umiejętność wpływania na osoby twórcze byłby bardzo przydatny w marketingu konsumpcyjnym gdzie zachodzi silna konkurencja i osoby twórcze mają wpływ na kształtowanie się towaru i jego sprzedaż natomiast biorąc pod uwagę firmę zajmującą się produkcją stałych komponentów gdzie ważna jest jakość i identyczność produkowanych towarów kierownik taki byłby mało przydatny. Nie mniej mimo narastających danych świadczących o tym że skuteczność zachowań przywódczych chociaż częściowo zależy od sytuacji przywódcy niektórzy badacze doszli do wniosku że w rozmaitych okolicznościach pewne zachowania kierownicze są skuteczniejsze od innych. Badacze ci skupili uwagę na dwóch aspektach zachowań kierowniczych: funkcjach i stylach przywódczych. Badania wykazały że aby grupa funkcjonowała skutecznie muszą być spełnione przez jednego lub więcej jej członków funkcje związane z zadaniami i utrzymujące grupę. Badacze nad stylami przywództwa rozróżniają styl zorientowany na zadania autorytarny lub inicjujący strukturę oraz zorientowany na pracowników demokratyczny albo uczestniczzący.Ogólnie jednak ta koncepcja także nie znalazła pewnych zachowań które wyróżniałyby przywódców.

Tak więc trudności wyróżnienia uniwersalnie skutecznych cech lub zachowań przywódczych skłoniło badaczy do podjęcia prób ustalenia zmiennych sytuacyjnych które powodują że jeden styl przywódczy jest skuteczniejszy od innego. Do wyróżnionych zmiennych należą: osobowość doświadczenie i oczekiwania przywódcy ; oczekiwania i zachowania przełożonych ; cechy oczekiwania i zachowania podwładnych ; kultura i zasady postępowania organizacji. Sytuacyjna teoria przywództwa stara się określić które z czynników są najważniejsze i przewidzieć najskuteczniejszy dla danej sytuacji styl przywództwa. W tej koncepcji wyróżniono kilka stylów:

1. Model Fiedlera - zgodnie z nim najważniejszymi zmiennymi są stosunki między przywódcą a członkami grupy struktura zadania i władcza pozycja przywódcy

2. Teoria ścieżki do celu skupia się na umiejętności rozdzielania nagród. Styl przywództwa stosowany przez kierownika wpływa na rodzaj nagród i na postrzeganie przez podwładnego tego co muszą robić aby zasłużyć na nagrody.

3. Ewolucyjna teoria przywództwa wskazuje że styl przywództwa powinien zmieniać się wraz ze stopniem dojrzałość podwładnych. Dojrzałość podwładnych mierzona jest miarą wzrostu motywacji podwładnych do osiągnięć oraz nabywania przez nich doświadczenia.

Fiedler uważa że style przywództwa są względnie nieelastyczne a zatem należy dostosować przywódców do odpowiednich sytuacji albo dopasować sytuację do przywódcy. Inni uważają jednak że kierownicy są potencjalnie elastyczni pod względem stylu przywództwa a zatem mogą nauczyć się skuteczności w rozmaitych sytuacjach.

Moim zdaniem elastyczność jest pożądana w organizacji i człowiek jakim jest przywódca jest elastyczny ( nie zgadzam się tutaj ze zdaniem Fiedlera). Elastyczność ułatwia nam odpowiednie reagowanie na ludzi i sytuacje oraz umożliwia wprowadzenie korekt kiedy rzeczywistość odbiega od naszych oczekiwań. Kierownicy powinni zdawać sobie sprawę z różnorodności stylów możliwych do zastosowania.Koncepcja sytuacji traktuje więc o różnych stylach i możliwości ich szerokiego stosowania do odpowiednich sytuacji w przywództwie.

Podsumowując moje rozważania skłaniam się również do koncepcji sytuacyjnej przywództwa.Moim zdaniem sytuacja tak może się komplikować że nie jesteśmy w stanie posiadać wszystkich cech które pomogłyby nam w rozwiązaniu tej sytuacji ani nie posiadamy zdolności stosowani wszelkich możliwych zachowań. Dlatego też właśnie sytuacji czyni z nas przywódców gdyż albo pozwala ona nam wykazać się zdolnościami przywódczymi i rozwiązać problem albo okazuję się zbyt trudna jak na poziom posiadanych przez nas cech i zachowań.

---