R O M A N T Y Z M
47. Ramy czasowe
EUROPA
Poczštek: koniec XVIII w.
Koniec: 1848 r. - Wiosna Ludów
POLSKA
Poczštek: 1822 r. - wydanie przez Mickiewicza „Ballad i romansów”
Koniec: 1864 r.
48. PRZEJAWY ROMANTYZMU W LITERATURZE OBCEJ
48.1 FILOZOFIA EPOKI
Za twórców tej filozofii uważanie byli niemieccy filozofowie: Hegel, Schlegel, Scheling. W procesie poznawania œwiata należy kierować się intuicjš, przeczuciami i wyobraŸniš. Rozum może być zawodny. Œwiat składa się z materii i ducha. Ważniejszy jest duch. Spirytualizm mówił o duchowej postawie œwiata. Poezja i umiejętnoœć jej tworzenia to boskoœć w ciele człowieka.
48.1.1 Irracjonalizm
Artysta dociera do Boga poprzez sztukę opierajšcš się na intuicji i uczuciu.
48.1.2 Mistycyzm
Wiara w istnienie œwiata pozazmysłowego i łšczenie się z nim.
48.2 ROMANTYZM W NIEMCZECH
48.2.1 Goethe - „Król olszyn”
48.2.1.1 Treœć48.2.1.2
Jest to ballada romantyczna. Posiada fabułę. Ojciec i syn wracajš nocš, wœród zamieci przez las. Syn jest umierajšcy. Nawišzuje się dialog pomiędzy ojcem a synem. Syn mówi, że widzi króla olszyn. Widzi też jego córki. Postrzega je jako realne postacie. Ojciec mówi, że nie sš to realne osoby. Próbuje wytłumaczyć synowi jego wyobrażenia. Król olszyn grozi chłopcu, że weŸmie go siłš jeœli nie przyjdzie dobrowolnie. Chłopiec nie chce jednak rozstać się z ojcem. Syn jednak umiera. Sš tu dwa œwiaty: ojca - realny, racjonalny; syna - nierealny, chłopiec nie postrzega drzew, szumu wiatru i szelestu liœci, widzi króla olszyn, to co postrzega syn jest niedostępne dla ojca. Autor chciał wpłynšć na emocje czytelnika. Mogš tu być dwie interpretacje finału. Œwiaty realny i fantastyczny sš równoprawne. Oba œwiaty kontaktujš się poprzez osoby należšce do tych œwiatów.
48.2.1.3 Cechy romantyczne
istnienie dwóch œwiatów (irracjonalny i racjonalny)
mistycyzm
œwiat mistyczny i rzeczywisty przenikajš się nawzajem
ukazane sš ludzkie uczucia na tle przyrody (echo sentymentalizmu) (miłoœć ojcowska, strach, przerażenie, podekscytowanie, ból)
operowanie nastrojem; tworzenie nastroju grozy i tajemniczoœci; natura kształtuje nastrój
ludowoœć (elementy fantastyczne sš przekazywane wœród ludu)
48.2.2 J.W.Goethe - „Faust”
48.2.2.1 Treœć48.2.2.2 i problematyka
Jest to dramat, ale nietypowy w porównaniu ze wczeœniejszymi. Nie ma regularnoœci. Utwór nawišzuje do postaci pewnego alchemika, którego celem jest stworzenie złota. Utwór jest jednak o czymœ innym. Faust chce rozszyfrować zagadkę życia. Chce zdemaskować człowieka i jego sens życia. Cecha charakterystyczna bohatera to aktywnoœć. Chce wszystkiego sam doœwiadczyć. Zawiera pakt z diabłem. Faust zyskuje młodoœć i możliwoœć poruszania się w czasie i przestrzeni. Faust uważa, że nauka nic nie daje. Odrzuca wiedzę ksišżkowš, racjonalnš, teoretycznš. Ma œwiadomoœć, że człowiek sam nie może poznać œwiata. Œwiat pozaziemski może pomóc w poznaniu œwiata ziemskiego. Całe życie dšży do poznania pewnych racji. Jest zafascynowany tym co go otacza i tym co się przed nim odkrywa. Jego tragizm polega na tym, że uczšc się całe życie nie uzmysłowił sobie, że nic nie wie. Boli go to, że musiał korzystać z pomocy diabła w celu poznania œwiata. Czuje się nic nie warty. Człowiek musi wybierać. Jest do tego zmuszony. Ludzka natura nakazuje człowiekowi zdobywanie wiedzy, ale nie daje mu do tego żadnych narzędzi.
48.2.2.3 Nowe motywy romantyczne
dwa œwiaty: racjonalny i irracjonalny
nie interesowanie się naukš ksišżkowš
zainteresowanie przyrodš
brak prawdopodobieństwa
przedstawianie uczuć
tragizm
człowiek jest zagubiony w œwiecie i jest marionetkš w rękach potężnych sił natury; zawodzš go własne zmysły
48.2.3 Werteryzm
48.2.3.1 Treœć48.2.3.2 i problematyka
Utwór ten ma cechy powieœci epistolarnej. Składa się z listów jednej osoby. Narracja w pierwszej osobie. Każdy list jest oznaczony datš. Œwiat jest przedstawiony z punktu widzenia autora listów. W drugiej częœci jest fragment napisany w trzeciej osobie. Nacisk położony jest na prezentację uczuć bohatera. Jest to historia uczucia i portret psychologiczny bohatera, który w tamtej epoce był uważany za wyraziciela emocji i uczuć tamtego pokolenia. Werter przyjeżdża do małego miasteczka, aby załatwić sprawy spadkowe matki. Na poczštku mieszka samotnie. Nie cierpi jednak z tego powodu. Snuje refleksje dotyczšce własnego życia. Poœwięca się lekturze dzieł Homera. Werter próbuje zbliżyć się do ludzi z niższych klas społecznych. Odkrywa, że oni nie sš gorsi. Podoba mu się ich szczeroœć, naturalnoœć, prostota życia, bliskoœć obcowania z naturš, spontanicznoœć, brak zakłamania. Werter wręcz idealizuje tych ludzi. Jest to poglšd typowo sentymentalny. Werter jest szczególnie wrażliwy na piękno. Zafascynował go widok chłopca trzymajšcego swojego brata umożliwiajšc matce swobodnš pracę. Wyciszyło go to. Zachwyca go natura i naturalnoœć. Werter poznał Lottę. Od razu zafascynował się jej pięknem. Ostrzegano go by się w niej nie zakochał, bo jest ona już zaręczona. Werter czuje się jednak z niš szczęœliwy. Kocha jš ale wie, że nie może być jego. Nastrój Wertera ulega błyskawicznym zmianom. Otrzymuje propozycję pracy w poselstwie i wyjeżdża. Ma nadzieję, że w pracy zmniejszy się jego ból. Tęskni jednak jeszcze bardziej. Miażdży to jego osobowoœć. Jest opętany miłoœciš, nie może jednak z miłoœci do Lotty i pragnienia jej szczęœcia zniszczyć jej życia z Albertem. Przeżywa depresję. Werter prosi o dymisję. Spotyka się z Lottš. Zaczynajš wspólnie czytać Ojsona i całować się. Lotta zrozumiała, że też kocha Wertera. Werter nie potrafiłby jednak już żyć z Lottš. Pożycza pistolet od Alberta i popełnia samobójstwo.
48.2.3.3 Tragizm Wertera
Tragizm Wertera polega na nieszczęœliwej miłoœci, jego wybujałej uczuciowoœci i wrażliwoœci. Żeby być szczęœliwie zakochany musiałby unieszczęœliwić inna osobę. Werter czuł się inny od wszystkich. Nie mógł pogodzić się z rzeczywistoœciš. Był w niej zagubiony. Jego uczucia dominowały nad racjonalnym postępowaniem.
48.2.3.4 Cechy postawy życiowej - werteryzmu
sentymentalizm
(wyraża się w kulcie natury i egzaltacji; wywyższanie, stan zachwytu spowodowany uczuciami, ożywienie, uzewnętrznianie własnych uczuć i namiętnoœci)
przesada, wybujała uczuciowoœć
spoglšdanie na otaczajšcy œwiat poprzez pryzmat marzeń, poezji, sztuki, jego idealizacja
wieczne niepogodzenie się ze œwiatem, niemożnoœć znalezienia sobie miejsca na nim
wyobcowanie z ludzkiej społecznoœci
odczuwanie bólu œwiata (choroba wieku)
48.3 CHARAKTERYSTYKA ROMANTYZMU FRANCUSKIEGO
48.3.1 Rousseau
Jego hasła znalazły swój wyraz w „Nowej Heloizie”.
Powieœć epistolarna. Temat:
miłoœć dwojga kochanków
listy pełne wyznań
on starszy mężczyzna
nie mogš się kochać gdyż ona jest bogatsza, dużo młodsza
nieszczęœliwa miłoœć
utwór nawišzuje do sentymentalizmu
czułoœć
48.3.1.1 Elementy sentymentalne
jest dużo o przyrodzie
utwór o uczuciach
wykrzykniki, które œwiadczš o emocjach
wyolbrzymiona uczuciowoœć
48.3.2 Germaine de Staël
Teoretyk epoki romantyzmu. Zafascynowana tym co tajemnicze. Literaturę dzieliła ze względu na położenie geograficzne. Wykreowały się dwie postawy:
aktywna, chętna do radykalnych zmian, energiczna
bierna, pesymistyczna, charakteryzujšca się ucieczkš od rzeczywistoœci
48.3.3 Rene Chateaubriand
Napisał powieœć poetyckš „Rene”. Od postawy głównego bohatera powstał nurt - reneizm.
48.3.4 Wiktor Hugo
Był on dramaturgiem. Napisał „Cronuwell”, ze wstępem, w którym zaprezentował artystycznš deklarację romantyzmu.
Żšdał w niej:
aby dramat romantyczny powinien sięgać do dramatów historycznych
zburzenia zasady trzech jednoœci
mieszania się scen tragicznych i szczęœliwych
nadawania cech realizmu (poprzez zgodnoœć z epokš)
posługiwania się zróżnicowanym językiem, który wskazywałby na pochodzenie i siłę emocji bohatera
może być wprowadzona mowa potoczna
48.3.5 Aleksander Dumas
Tworzył powieœci awanturnicze. Fabuła była fikcjš. Nagromadzenie przygód i perypetii, z których wydaje się, że nie ma wyjœcia. Zakończenie zawsze jest szczęœliwe. Obecny jest wštek romansowy.
48.3.6 Alfred de Mussel
Napisał utwór „SpowiedŸ dziecięcia wieku”.
48.4 ROMANTYZM W ANGLII
48.4.1 Byronizm
Nurt ten rozwinšł się w latach 1812 - 1830. Człowiek, który wyznawał byronizm był zazwyczaj skłócony ze œwiatem i innymi ludŸmi.
Cechy byronizmu:
nienawiœć do œwiata ucisku
nakaz bezkompromisowej walki ze wszystkim co ogranicza swobodę
48.4.2 Cechy bohatera byronicznego
człowiek dumny i wyniosły
człowiek wyobcowany z otaczajšcego go œwiata
indywidualista (w swój własny sposób postrzega œwiat)
jest obcišżony tajemnicš z przeszłoœci
nie jest skłonny do pokory i skruchy
jest skłonny do œmiałych i desperackich czynów
jest odważny, œmiały i niezwykły, dotyczy to też siły charakteru
przedkłada uczucia i emocje nad rozsšdek i rozum, bywa bardzo impulsywny
bohater tragiczny (tragizm potęgowany jest przez nieszczęœliwš miłoœć)
nie ma sojuszników
jest skłócony ze œwiatem i nie chce zgodzić się na rzšdzšcy nim porzšdek
poœwięca własne życie osobiste dla wyższej idei
jest bohaterem aktywnym, który walczy o wolnoœć i swobodę
48.4.3 Cechy powieœci poetyckiej („Giaur”)
utwór fabularny
posiada akcję
narracja w trzeciej osobie
kilku narratorów (pierwszy to narrator wszechwiedzšcy, drugi narrator bohater)
narratorzy sš często subiektywni
brak chronologicznego ułożenia wydarzeń
narrator reguluje prezentowanie fabuły, tak aby ukazać tragiczne elementy
nastrój ponury, tajemniczoœci, grozy
przyroda wzmaga nastrój
egzotyka scenerii, dotyczy umiejscowienia akcji w przestrzeni, w przeszłoœci (sceneria orientalna)
słownictwo orientalne
występowanie bohatera byronicznego
powišzanie narracji z innymi rodzajami literackimi
48.4.4 Treœć48.4.5 i problematyka utworu „Giaur”
Giaur (niewierny) przybył z Grecji, z Wenecji. Był chrzeœcijaninem ale zmienił wiarę na muzułmanizm. Prowadził życie rycerza. Był wykształcony i zacnie urodzony. Zabił on Hassana z chęci zemsty za zabicie ukochanej. Giaur urasta do rangi bohatera tragicznego. Utracił kobietę, którš kochał. Sprzeniewierzył się prawom natury (zabił), z drugiej zaœ strony czynił to w imię miłoœci, czyli prawu natury. Giaur cierpi. Wstępuje do zakonu. Odsuwa się od œwiata zewnętrznego i chce odprawić pokutę, która polega na ograniczeniu wolnoœci i swobody, czyli tego czego w swoim postępowaniu był rzecznikiem. Zawsze był człowiekiem czynu i nagle pozbywa się tego. Nie zwierza się nikomu. Nie chce zapomnieć o swoim czynie. Przed œmierciš postanawia się wyspowiadać. Nie był to jednak typowa spowiedŸ. Nie okazuje skruchy. Jest to bardziej opowiadanie o sobie. Nie chce rozgrzeszenia i nie oczekuje współczucia. Nie wstydzi się tego co zrobił i nie ukrywa tego. Chce spowiadajšcego przerazić tym jakim jest łotrem. Pokazuje mu jak bardzo jest niezależny.
48.5 SPECYFIKA ROMANTYZMU ROSYJSKIEGO
W pierwszej połowie XIX wieku kapitalizm w Rosji rozwijał się bardzo słabo. Istniały w pełni stosunki feudalne. Wszelkie przejawy życia poddane były œcisłemu nadzorowi policyjnemu, najmniejsze œlady wolnej myœli były tłumione w zarodku, rósł ucisk pańszczyŸniany chłopów. Przeciwko temu występowali młodzi przedstawiciele ówczesnej literatury rosyjskiej. W ten sposób romantyzm rosyjski wyrażał walkę narodu z carskimi rzšdami i przeżytkami feudalizmu. Był wyrazem walki z uciskiem społecznym i politycznym. Reprezentował wolnoœciowe dšżenia szerokich mas narodu rosyjskiego. Romantyzm trwał jednak w Rosji stosunkowo krótko. Od poczštku nurtowały w nim tendencje realistyczne, które szybko doprowadziły do zaniku typowych cech poezji romantycznej, jak fantastyka, wybujałoœć uczuć, indywidualizm.
48.5.1 Aleksander Puszkin
„Eugeniusz Onegin”
Jest to poemat. Jest to obraz ówczesnego życia arystokracji i ziemiaństwa rosyjskiego na wsi i w mieœcie. Bohaterem poematu jest znudzony życiem, pełen sceptycyzmu, szarpany wewnętrznymi sprzecznoœciami Eugeniusz Onegin. Jest on typowym wytworem warunków w jakich dorastała ówczesna rosyjska młodzież. Prowadziły one do biernoœci, pesymizmu, do uœwiadomienia sobie bezsensu własnego życia i uczucia pustki duchowej. Eugeniusz marnuje swoje wybitne zdolnoœci, zabija przyjaciela w niepotrzebnym pojedynku, unieszczęœliwia siebie i zakochanš w nim Tatianę. W utworze tym przedstawiony jest obraz życia ziemiaństwa i arystokracji w Rosji w latach dwudziestych XIX wieku. Utworze występujš dwa wštki miłosne (miłoœć Leńskiego i Olgi oraz miłoœć Tatiany do Onegina).
Kondratij Rylejew
Poeta, dekambrysta, pierwszy rosyjski tłumacz Mickiewicza. Przełożył balladę Mickiewicza „Lilije”.
Aleksander Bestużew
Dekambrysta, teoretyk romantyzmu, dramaturg, powieœciopisarz.
Aleksander Gribojedow
Nikołaj Gogol
Michał Lermontow
49. WALKA KLASYKÓW Z ROMANTYKAMI - PRZEŁOM ROMANTYCZNY W POLSCE
49.1.1 Spór pokoleniowy
Spór klasyków z romantykami był sporem pokoleniowym. Pokolenie starsze opowiadało się za klasycyzmem. Młodsze, w kwestiach œwiatopoglšdowych poza cechami racjonalnymi i empirycznymi popierało także uczucia i emocje. Wišzało się to z dšżeniami wolnoœciowymi i demokratycznymi. Był to spór nie tylko o sprawy estetyczne ale i œwiatopoglšdowe oraz polityczne. Polemika ta miała charakter czysto teoretyczny. Twórcy byli podzieleni do czasu wydania „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza.
49.1.2 Kazimierz Brodziński
1818r. W „Pamiętniku warszawskim” zaczęły ukazywać się pierwsze fragmenty rozprawy Brodzińskiego „O klasycznoœci i romantycznoœci”. Dšżył do pokojowego połšczenia klasycyzmu i romantyzmu. Uważał, że nowe idee romantyczne można połšczyć z klasycystycznymi. Według niego rozwój literatury polskiej powinien iœć własnš drogš.
Trzy główne elementy, jakie według niego powinna spełniać literatura:
narodowoœć
prezentowanie w utworach literackich typowych, charakterystycznych cech dla danego narodu (odwołania do przeszłoœci, wydarzeń historycznych)
oryginalnoœć
nie kopiowanie obcych wzorów, utwory nie powinny być przeróbkami
ludowoœć
która wišzała się z narodowoœciš. Brodziński uważał, że wœród ludu, mieszkańców wsi można odnaleŸć spontanicznoœć, szczeroœć, zdrowš moralnoœć, kształtowanš w wyniku kontaktu z przyrodš
Brodziński propagował sielankę, gatunek, który spełniał wszystkie 3 jego założenia. Uważał, że narodowš cechš Polaków jest umiłowanie pokoju, prostoty, bezpoœredniego kontaktu z przyrodš. Jego rozprawa rozpętała dyskusję na temat klasycyzmu, jako kierunku, który do tej pory dominował i romantyzmu, który zaczšł zdobywać popularnoœć.
49.1.3 Jan Œniadecki
W 1819 napisał rozprawę „O pismach klasycznych i romantycznych”. Był intelektualistš, racjonalistš. Atakował tendencje romantyczne. Romantyzm uważał za zagrożenie dla rozwoju literatury i oœwiaty. Sšdził, że może mieć zgubny wpływ na czystoœć polszczyzny, a œwiatopoglšd romantyczny miał być zagrożeniem dla zdrowego rozsšdku (strefa duchowa jest empirycznie nie sprawdzalna).
49.1.4 Maurycy Mochnacki
Brał udział w sporze. Był jednym z przywódców powstania listopadowego. Wystšpił po stronie romantyków. Napisał „O literaturze polskiej w wieku XIX”. Przedstawił tu takie myœli:
domagał się literatury narodowej, w utworach polskich miały odbijać się charakterystyczne elementy z życia Polaków. Literaturę klasycystycznš uważał za złš, bowiem była na wzór innych utworów, innych narodów. Osłabiała ducha narodu.
literatura, poezja miała odwoływać się do twórczoœci ludowej, przeszłoœci historycznej (zwycięstwa i klęski), uczuć narodowych.
koniecznoœć odrzucenia wszelkich kanonów i reguł w sztuce, gdyż krępujš one twórcę. Literaturę czyniš pozbawionš spontanicznoœci.
natchnienie i bezpoœrednie przeżycie twórcy jest najlepszš inspiracjš do tworzenia
koniecznoœć głębokiego przeżycia i odwoływania się do własnej wyobraŸni.
50. TWÓRCZOŒĆ ADAMA MICKIEWICZA
50.1 ROMANTYCZNE AKCENTY W „PIEŒNI FILARETÓW” i „ODZIE DO MŁODOŒCI”
W 1817r. przy Uniwersytecie w Wilnie założone zostało Towarzystwo Filaretów (organizacja tajna, młodzież ze starszych roczników). Miała za cel samokształcenie. Postulaty społeczne i moralne. Chcieli wyplenić egoizm, zawiœć, kłamstwo. Program był nierealny. Istotne było powišzanie przyjacielskie pomiędzy członkami towarzystwa. Hasła: „Będziemy wzorem i sami sobie chlubš”, „Ojczyzna, nauka, cnota”. Miały one przyœwiecać ich działalnoœci.
„Pieœń filaretów”
Po brzmieniu możemy zauważyć, że twórcš jest człowiek młody.
Myœli, wezwania:
wezwania patriotyczne
użycie życie
potrzeba walki o prawa
potrzeba braterstwa, jednoœci
potrzeba korzystania z wiedzy i pogłębiania jej
nawišzania do antycznej kultury
czynić spontanicznie, żywiołowo
Cechy romantyzmu:
pragnienie wolnoœci i swobody najwyższych wartoœci
entuzjazm, zabawa
dominacja uczucia nad rozumem
fascynacja młodoœciš, żarliwoœć, nie zwracanie uwagi na reguły to przywilej młodoœci; apoteza młodoœci: ubóstwienie, idealizowanie, wysławianie
bunt wobec zastanej rzeczywistoœci, innoœci, bunt aktywny
Treœć i problematyka:
Jest to tekst wskazujšcy na to, że jego autorem i adresatem jest człowiek młody. Podmiot liryczny wysuwa różne hasła. Wzywa by korzystać z życia. Należy walczyć o wolnoœć. Jest tam wezwanie do braterstwa i wzajemnej jednoœci. Należy korzystać ze zdobytej wiedzy i doskonalenia się poprzez niš. Sš nawišzania do antycznej kultury. Spontanicznoœć i żywiołowoœć w działaniu, nieograniczone możliwoœci powinny charakteryzować filaretów. Jest tam wezwanie do walki, zabawy, nauki, czerpania wzorów antycznych.
„Oda do młodoœci”
1820r. - napisana dla Filomatów. Wyrażała poglšdy młodego pokolenia. Oda (utwór pochwalny, patetyczny, wyrażajšcy œwiatopoglšd autora) upodobana przez klasyków, uprawiano jš powszechnie.
Prezentacja dwóch œwiatów:
zastanego
gnuœny, nie dšżš do nowoœci, nie kierujš się uczuciami, sš egoistyczni, nie dbanie o szczęœcie ogółu, œwiat martwy, ludzie bez uczuć i duszy, krępujšcy œwiat
powstajšcego dopiero
œwiat dla młodych ludzi, musimy się jednoczyć, szczęœliwa młodoœć, œwiat lepszy, nieograniczona swoboda, ludzie otwarci na nowoœci, nieprzesšdni, walczšcy, droga nie będzie łatwa, przełamać słaboœci, ludzie uczciwi, młodoœć dzielona z innymi daje radoœć, jednoœć, braterstwo, życie według pragnień
Wiersz ma charakter odezwy, apelu. Oda ta adresowana jest do młodych. Scharakteryzowane dwa odmienne œwiaty. Podmiot liryczny pragnie zmian, stary œwiat przeciw nowemu. wezwanie do walki ze wszystkim co następuje.
Podmiot liryczny nawołuje do działania:
mamy poszerzyć horyzonty, przyjęcie nowych œwiatopoglšdów
zjednoczyć się
wartoœciš młodoœć, młodzi będš kształtować œwiat dla samych siebie
szczęœcie innych szczęœciem wszystkich
ludzie zawsze młodzi czynem
istotna jest młodoœć ducha
umiejętnoœć poœwięcenia
Mowa o idei wolnoœci i swobody. Wiara w zwycięstwo młodoœci, oda pełna optymizmu.
Jest to utwór z pogranicza klasycyzmu i romantyzmu.
Elementy romantyczne:
apoteza młodoœci, jawna
wyraŸny bunt
wyższoœć uczuć, spontaniczne reakcje, emocje
obecnoœć dwóch œwiatów, przeplatanie się ich
najwyższe wartoœci: swoboda, wolnoœć, nieskrępowanie
przezwyciężenie norm racjonalnych, empirystycznych
skreœlenia, epitety, które nie miały miejsca w klasycyzmie, nowe elementy obrazowania miały oburzać klasyków
Elementy klasycystyczne:
gatunek - oda, w to wpleciony wiersz, odezwa, apel
odwołanie do cech antycznych
Treœć i problematyka:
Powstała ona w 1820 roku. Została ona napisana do filomatów. Stał się to utwór bardzo popularny. Wyrażał poglšdy młodego pokolenia. Jest tu prezentacja œwiata rzeczywistego zastanego i œwiata, który ma powstać, który jest dopiero w zamysłach. Obecnie ludzie zadowalajš się tym co majš. Ukazany jest œwiat klasycyzmu. Ludzie widzš tylko to co da się wytłumaczyć. Ludzie starego pokolenia sš egoistami. Ludzie sš bez serca. Œwiat jest gnuœny, krępujšcy. Panuje w nim marazm i apatia. Apoteoza młodoœci i pewnego braterstwa. Nowy œwiat będzie o wiele lepszy. Będzie swoboda i wolnoœć. Nieograniczone możliwoœci dla młodzieży. Należy walczyć choć poczštki będš ciężkie. Ludzie powinni trzymać się razem i kierować się uczuciami i emocjami. Zapanuje wtedy jednoœć, wspólnota i braterstwo. Będš ludzie wtedy mogli żyć tak jak tego będš pragnšć. Wiersz ma charakter pewnej odezwy. Œwiadczy o tym często wypowiadane zdanie wykrzyknikowe. Adresatem jest młodzież. Podmiot liryczny pragnie zdecydowanych zmian. Kontrastowany jest tu œwiat stary, obecny z nowym, z marzeniami. Sš tu żšdania walki z tym co ogranicza wolnoœć i swobodę. Aby nastał nowy œwiat należy się jednoczyć. Młodzież powinna patrzeć dalej niż stare pokolenie. Nie wolno się przejmować niepowodzeniami. Jeżeli nie zacznie się działać to pozostanie się w starym œwiecie. Nowy œwiat ma być rozpoczęty przez młodoœć. Oni będš nim władać. Ci którzy walczš nigdy nie zestarzejš się duchem. Wiersz ten ma charakter rewolucyjny. Jest to nawoływanie do walki o wolnoœć. Oda wyraża optymizm wierzšc, że œwiat zostanie zmieniony. Jest to utwór z pogranicza romantyzmu i klasycyzmu.
50.2 ROMANTYCZNY CHARAKTER BALLAD
50.2.1 Programowy charakter ballady „Romantycznoœć50.2.2 ”
Występuje tam Karusia, starzec i gawiedŸ gminna, narrator. Dziewczyna Karusia widzi swojego zmarłego kochanka. Nikt inny go nie widzi. Starzec mówi, że ona majaczy. Lud jednak wierzy jej. Narrator też wierzy Karusi. Zwraca się ona do Jasieńka. Reaguje bardzo emocjonalnie. Zachowuje się jak osoba nienormalna. Literatura romantyczna lubi robić bohaterów z osób ciężko chorych, półprzytomnych ponieważ twierdzi, że ujawniajš oni bez żadnych zahamowań œwiat nieracjonalny, nierzeczywisty. Sš oni najbardziej spontaniczni i szczerzy. Tłum dziwi się postępowaniem dziewczyny. Nie wiedzš jednak, czy jej wierzyć, czy nie, ale w końcu stajš po jej stronie. Staje się tak wtedy kiedy Karusia upada na skutek cierpienia. Ona to czuje. W tym momencie pojawia się starzec. Przekonuje on, że duchy nie istniejš i że Karusia nic widzieć nie może. Przekonuje on, że nie ma tu niczego. Wiejska gromada przeciwstawia się starcowi i nadal wierzš Karusi. Teraz zjawia się narrator i opowiada się po stronie ludu. Mówi „Dziewczyna czuje”, co ma œwiadczyć o prawdzie. Czuje i emocje sš narzędziami sprawdzenia realnoœci i prawdy. Emocje i uczucia mocniej do niego przemawiajš niż dowody empiryczne. Cała ballada kończy się apelem, wezwaniem: ”Miej serce i patrzaj w serce”. Narrator zarzuca starcowi to, że widzi œwiat w rozsypce, nie całoœciowo. Prawdy, które zna to prawdy martwe. Narrator posługuje się prawdami żywymi, np.: ”Czucie i wiara silniej mówi do mnie, Niż mędrca szkiełko i oko”. Z utworu wynika, że postrzegamy zarówno okiem jak i duszš. Przesłanie o dwoistoœci œwiata zostało potwierdzone.
50.2.3 Prawdy żywe w balladach
„Lilije”
„Nie masz zbrodni bez kary”.
„ŒwiteŸ”
„Godna kary jest ciekawoœć ludzka”.
Treœć:
Opowiada o jeziorze, z którego w nocy wydobywajš się rożne odgłosy. Aby je zbadać założono sieć i wyłowiono kobietę, która opowiedziała historię miasta (zatopionego). Władca poszedł z odsieczš innemu miastu, pozostawiajšc swoje bez obrony. Napadli wtedy na nie żołnierze Rusi. Ludzie wołali wtedy o œmierć do Boga, aby się nie shańbić. Miasto zostało wtedy zatopione. Ludzie stali się roœlinami, które jeœli dotknie jakiœ Rusin to zginie.
„Œwitezianka”
„Kto przysięgę naruszy, ach bieda jemu, za życia biada i biada jego złej duszy”.
Treœć:
Każdej nocy spotyka się chłopiec z dziewczynš. Chłopiec chce aby dziewczyna z nim zamieszkała. Wymusza na niej przysięgę. Ona chętnie jš składa. Dziewczyna zniknęła. Chłopak wraca do domu, a z wody Œwitezi wyłoniła się piękna dziewczyna, która namawiała go aby z niš pozostał. On oczarowany idzie do niej. Gdy się zbliżył poznał dziewczynę, która składała mu przysięgę. Zostaje on ukarany. Będzie zaklęty wiecznie wspominał tš dziewczynę pod modrzewiem.
„Rybka”
Treœć:
Dziewczyna zwierza się Œwiteziankom, że jej narzeczony zdradził jš i żeni się z kimœ innym. Rzuca się do wody. Zostawia jednak dziecko. Dziecka nie ma kto karmić. Krysia wypływa z rzeki jako syrena i karmi je. Raz jednak zdarzyło się, ze nie wyniesiono dziecka nad rzekę dziecka bo wyszedł sam pan. Krysia zamieniła dawnego kochanka z żonš w kamienie.
50.2.4 Cechy ballady romantycznej
Ludowoœć
wiara w obecnoœć nimf, rusałek, duchów
obecnoœć ludzi, mieszkańców wsi
duża rola przyrody
język stylizowany na język ludowy (z elementami mowy potocznej i gwary, prosty) cały tekst ma charakter zwykłej, ludowej o
powieœci
w każdej balladzie zawarte jest przysłowie ludowe, złota myœl, która kształtuje moralnie ludzi
autor (utożsamiony z narratorem) solidaryzuje się z ludŸmi (ze wsi)
Obecnoœć przyrody
jest tłem dla wszystkich wydarzeń
tajemnicza, groŸna i niesamowita, tworzy groŸny nastrój
siłš sprawczš wydarzeń
surowym trybunałem osšdzajšcym człowieka
stoi na straży wiernoœci i lojalnoœci, honoru i cnoty itp.
zwišzana ze œwiatem ludzkim
Œwiatopoglšd romantyczny, czyli to wszystko co zawarte jest w balladzie „Romantycznoœć”. Sš wydarzenia, które majš swój wymiar duchowy. Uczucia dominujš nad faktami. Œwiat można poznać poprzez empirię ale też poprzez uczucia.
50.3 II TOM „POEZJI”
Ukazał się w 1823 roku. Wywołał on wiele sporów. Zawiera między innymi następujšce utwory: „Grażyna”, „Dziady” cz. 2 i 4.
50.3.1 Ideał pełni społeczeństwa w II cz. „Dziadów”
Jest tu prezentacja ludowego obrzędu. Dzieje się to w kaplicy. Jest okreœlony czas. Obrzęd odbywa się według œciœle okreœlonego rytuału. Prowadzšcym jest Guœlarz. We wstępie Mickiewicz chce przybliżyć czytelnikowi co to sš dziady. Był to obrzęd pogański, ale utrzymujšcy się w krajach chrzeœcijańskich. Odbywały się one w pobliżu cmentarza. Przywoływano duchy różnej kategorii. Starano się ich nakarmić. Ludzie pojawianie się duchów uważali za oczywiste. Na poczštku majš się pojawić dusze najmniej winne. Przybywajš dusze Juzia i Rózi pod postaciš aniołków. Dzieci mówiš o swoim życiu. Mówiš, że było to życie pełne beztroski, dobroci. Dzieci nigdy w życiu nie zaznały goryczy i proszš o niš, bo inaczej nie zaznajš szczęœcia w niebie, „Kto nie zaznał goryczy ni razu, Ten nie dozna słodyczy w niebie”. Na pełnię życia składa się i dobro i zło. Nie można poznać dobroci w niebie, jeœli nie zna się zła. Następnie przywoływane sš duchy , które charakteryzujš najcięższe grzechy. Przybywa widmo (duch pana) wraz z gromadš ptaków, które sš duchami ludzi, którzy zginęli przez pana. Pan za życia nie dawał ludziom pomocy, jedzenia, więc ich duchy mszczš się. Kruk mówi, że jego przyczynš œmierci była kradzież kilku jabłek z pańskiego sadu. Sowa zamarzła wraz z dzieckiem po wygnaniu z biesiady. Nieludzki pan zostaje odesłany. „Kto nie był ni razu człowiekiem, Temu człowiek nic nie pomoże”. Pan nie był czuły na ludzkie cierpienia. Kolejna kategoria duchów to duchy z grzechami nie najcięższymi, ale i nie najlżejszymi. Przybywa dziewczyna, którš za życia była obojętna na zaloty chłopców ze wsi. Nie dała nikomu szczęœcia. Wraca więc po œmierci proszšc o pomoc. Nie zwracała ona uwagi na sprawy ziemskie. Żyła w œwiecie marzeń. Dziewczyna żyła samotnie, pogardzała uczuciami. „Kto nie dotknšł ziemi ni razu, Ten nigdy nie może być w niebie”. Wszystkie duch w życiu doczesnym grzeszyły. Jest tu więc zawarty problem winy i kary. Po œmierci ludzie muszš ponieœć karę i konsekwencje swoich grzechów.
50.3.2 Gustaw- kochanek romantyczny i indywidualista w IV cz. „Dziadów”
IV częœć „Dziadów” zaczyna się sielankowym nastrojem. Nastrój zmienia się od czasu pojawienia się pustelnika. Nie wiadomo, czy jest on duchem, czy osobš żywš. Gustaw (pustelnik) przybywa do księdza ponieważ był on jego księdza i szuka u niego pomocy, chce się wyspowiadać. Zwraca się do księdza jak do człowieka, który go dobrze zna. To on wprowadzał Gustawa w œwiat. Przedstawił mu wiedzę o œwiecie uporzšdkowanym (klasycystycznym). Gustaw poznał jednak inny œwiat. Œwiat uczuć (cierpienia i miłoœci). Wtedy to zawaliła się cała wiedza, którš przekazał mu ksišdz. Głównš treœciš spowiedzi Gustawa sš dzieje jego miłoœci . Barierę stanowił inny stan majštkowy wybranki. Oboje byli w sobie zakochani. Rozmawiali ze sobš. Miłoœć okazywali także czynami (troskš o siebie, opiekš). Łšczyły ich poglšdy na temat życia, uczuć. Łšczyła ich także literatura (Homer, „Cierpienia młodego Wertera”). Łšczyły ich wspólne zainteresowania. Swoje losy przyrównywali do losów bohaterów literackich. Gustaw wyjechał jednak a po powrocie dowiedział się, że jego ukochana wyszła za kogoœ innego. To, że wyszła za mšż było decyzjš jej rodziców. Nie kochała swojego męża. Prowadzi to do takich cierpień Gustawa, że popełnia samobójstwo. Uczucie miłoœci zmieniło więc całe jego życie. Miłoœć jest ogromnš siła, którš ma moc sprawczš. Miłoœć to zgodnoœć ideałów i poglšdów. Miłoœć romantyczna to miłoœć platoniczna, która stanowi o wartoœci istnienia, i która, jeœli zaistnieje, jest najważniejsza dla człowieka. Miłoœć ta polega głównie na zwišzku dusz. Istnieje również po œmierci. Jest więc wieczna i nieœmiertelna. Cała wypowiedŸ Gustawa jest dokładnš analizš psychiki ludzkiej w obliczu nieszczęœcia. Wyeksponowane jest wszystko to co dzieje się w duszy Gustawa. Wydaje się, że pustelnik popadł w obłęd , że zachowuje się nienormalnie. Uczucie miłoœci jest silniejsze od strachu przed œmierciš. Gustaw (poprzez to cierpienie) znienawidził kobiety. Od księdza oczekuje zrozumienia i wytłumaczenia. Ksišdz nie pojmuje (pomimo, że przytakuje) ogromu cierpień Gustawa. Odruchy serca nie przemawiajš do niego. Obydwaj mówiš jakby innymi językami. Ksišdz stara się racjonalnie wytłumaczyć postępowanie Gustawa. Próbuje pojšć to wszystko za pomocš zmysłów, co jest niemożliwe. Gustaw przebija się sztyletem. Ksišdz samobójstwo próbuje zrozumieć też w sposób racjonalny. Nie może jednak pojšć zmysłami tego, że Gustaw dalej żyje. Rozmowa księdza z Gustawem to polemika na temat œwiata. Gustaw mówi, że umarł, ale umarł dla œwiata. Koniec jest doœć nieoczekiwany. Kończy się pewnš myœlš. „Kto za życia choć raz był w niebie, Ten po œmierci nie trafi od razu”. Jeœli za życia człowiek był opętany miłoœciš to opóŸnia tym drogę do szczęœcia w niebie. Myœl tš powtarza także, niespodziewanie chór. Gustaw chce o wszystkim opowiedzieć ale nikt go nie może zrozumieć. Musi więc pozostać ze swoimi uczuciami sam. Jest indywidualistš. Dla niego samotnoœć jest koniecznoœciš bo nikt nie potrafi odczuwać tak silnie jak on sam.
50.3.3 Postawa patriotyczna Grażyny
Jest to utwór o konflikcie pomiędzy korzyœciami materialnymi a dobrem ojczyzny. Litawor sprzymierzajšc się z Krzyżakami stawia nad dobro podwładnych swoje własne korzyœci. Jego żona stara się nie dopuœcić do najazdu na Litwę. Pod koniec bitwy rozpoczętej przez Grażynę pojawia się tajemnicza postać. Dzięki jej rozkazom Litwini zwyciężajš nad Krzyżakami. Ginie jednak Grażyna (przebrana za męża). Zostaje też zdemaskowany tajemniczy rycerz. Był to Litawor, który pod wpływem bohaterskiej postawy żony zmienia się i pomaga ojczyŸnie. Jest to pierwszy utwór Mickiewicza o tematyce politycznej. Przynosi on prawdę uniwersalnš - koniecznoœć zrezygnowania z dóbr osobistych na rzecz ojczyzny, zwłaszcza gdy ta jest w biedzie i znajduje się w zagrożeniu. Treœć utworu była ważna. Za maskš historycznš kryjš się
polityczne aluzje dla tych, którzy godzš się z zaborcami.
Cechy romantyczne:
nastrój romantyczny i groŸny
przypisanie ogromnie ważnej roli ludowi
50.4 SONETY ODESKIE JAKO PAMIĘTNIK LIRYCZNY POETY
Sonety odeskie prezentujš:
miłoœć i tęsknotę do ukochanej kobiety i do ojczyzny („Sonet do Niemna”)
realistyczne scenki rodzajowe z życia odeskich salonów, z życia towarzyskiego
zadumę nad własnš twórczoœciš i własnymi dokonaniami poetyckimi („Ekskuza”)
„Ekskuza”
(Usprawiedliwienie). W utworze tym mówi, że pisze o sobie, nie podejmuje tematów patriotycznych. Ludzie majš pretensję, że pisze o sprawach banalnych i mało istotnych. Zajmuje się swoimi uczuciami, a nie tym co istotne dla całego narodu. W drugiej częœci mówi on jednak, ze pisze o sprawach istotnych. Mówi, że będzie pisał dla tych, którzy go rozumiejš. Usprawiedliwia się, że tworzy takš poezję jakiej oczekujš ludzie, którymi się otacza. Usprawiedliwia się, że jest na wygnaniu, wœród obcych ludzi. Przyznaje się do schlebiania ich gustom oraz do zaprzepaszczania swojego talentu.
50.5 RÓŻNE OBLICZA BOHATERA „SONETÓW KRYMSKICH”
Zostały wydane w 1826 roku. Wyrażajš zachwyt orientem, krajobrazem górskim. Kultura orientalna była dla romantyków tajemnicza, ciekawa, inna. Jest wprowadzone słownictwo orientalne. Tymi sonetami Mickiewicz potwierdza swoje zainteresowanie orientem. Każdy z tych wierszy stanowi samodzielny utwór. Elementem głównym i wiodšcym jest przyroda. Jest ona pretekstem do wyrażania uczuć podmiotu lirycznego. Z jednej strony jest to poezja gór, krajobrazów, morza. Z drugiej strony jest to prezentacja odczuć poety. We wszystkich wierszach jest ten sam podmiot liryczny.
„Pielgrzym”
Podmiot liryczny mówi, że podoba mu się krajobraz orientalny. Znajduje się w krainie dostatku i pięknych ludzi. Zachwyca się pięknem, ale tęskni za swojš ojczyznš i przeszłoœciš. Nie może teraz wrócić do swojej ojczyzny. Wišże mu się ta rzeczywistoœć z Litwš. Wyraża tutaj nostalgię. Woli Litwę, choć jest niedostępna niż piękne obszary orientalne. Sceneria jest piękna, ale uczucia ulokował gdzie indziej. Potrafi kontemplować piękno przyrody, ale nie może zdobyć się na poruszenie uczuć. Tekst kończy się zastanowieniem się podmiotu lirycznego czy ojczyzna o nim pamięta. Pielgrzym to człowiek wygnany z ojczyzny. Tęskni za niš i tuła się po œwiecie. Poszukuje miejsca dla siebie. Dšży do miejsca œwiętego dla siebie. Jest to trudna wędrówka. Dšży do celu poprzez myœli, wspomnienia. Pielgrzym zawsze wraca do swojego miejsca. U Mickiewicza jest to pielgrzymka ducha i uczuć.
„Stepy akermańskie”
Porównanie jazdy przez zielony step do żeglowania przez ocean. Trawy to fale, krzewy to wysepki. Podmiot liryczny słyszy motyle, węże, pomimo, że panuje cisza. Wspomina Litwę. Wydaje mu się, że słyszy jš. Wytęża słuch, ale nikt go nie woła, zapomnieli o nim. Podmiot liryczny jest samotny, wygnany, odosobniony. Cisza może oznaczać brak buntu i sprzeciwu wobec zaboru.
„Burza”
Jest to czwarty sonet. Autor używa tu równoważników zdań aby wytworzyć nastrój grozy, szaleństwo żywiołu burzy. Pokazany jest atak żywiołu na statek. Pokazane sš bezradne próby ratowaniu statku. Ukazane sš reakcje ludzi. W częœci refleksyjnej ukazane sš uczucia poety. W godzinie œmierci ludzie płaczš, modlš się, sš przerażeni. Tylko jeden podróżny nie postępuje tak. Martwi się natomiast, że jest samotny, nie ma się z kim żegnać. Nie ma nikogo bliskiego obok siebie, nie ma wiary. Nie jest zwišzany emocjami z nikim i z niczym.
„Czatyrdach”
Czatyrdach to góra. Podmiot liryczny opowiada o pięknie tej góry. Podmiot liryczny jest tamtejszym przewodnikiem. Czatyrdach jest porównany do sułtana Tureckiego. Szczyt ten jest groŸny, wspaniały. Jest uważany za rzecz œwiętš przez ludzi wschodu. Góra pozostaje niczym niewzruszona przez tysišclecia. Jest potężna, wielka. Podmiot liryczny wyraża zachwyt nad jej majestatem. Zwraca uwagę na jego monumentalnoœć.
„Widok gór ze stepów Kozłowa”
Pielgrzym opisuje krajobraz. Hiperbolizuje go. Używa przenoœni aby uwydatnić ten obraz. Od Czatyrdachu bije œwiatło (odbite słońce od lodu). Jest to wysoka góra. Chmury kończš tam swój bieg. Cała wypowiedŸ pielgrzyma jest w formie pytań i domysłów. Podmiot liryczny jest niepewny. Dopiero Misza, który jest specjalistš zapewnia o tym wszystkim .Był tam. Opisuje krajobraz jako osoba, którš zna go z autopsji. Podziwia krajobraz. Jest pełni epitetów i innych œrodków stylistycznych. Na zakończenie jest wyraz zachwytu i zdumienia całš tš górš.
„Bakczysaraj”
Miasto Bakczysaraj jest wielkie ale puste. Jest to dawna stolica Krymu. Ludzie pozostawili tam cały dorobek swojego życia. Miasto staje się coraz bardziej tajemnicze. Coœ co kiedyœ oznaczało potęgę, teraz obraca się w ruinę. W częœci refleksyjnej jest opis fontanny, której woda utożsamia łzy mieszkańców. Ludzie opuœcili już miasto, ale Ÿródło wcišż bije. Ludzie przemijajš, a natura pozostaje. Jest to refleksja nad przemijalnoœciš œwiata. Natura odrodzi się, będzie trwać.
50.6 DYLEMATY PATRIOTYCZNE I MORALNE W „KONRADZIE WALLENRODZIE”
50.6.1 Walter Alf jako typowy bohater byroniczny
działa samotnie
jest skłonny do desperackich czynów
nieszczęœliwie zakochany w Aldonie
poœwięca życie osobiste dla ojczyzny
bohater aktywny, walczy
indywidualista
skłócony ze œwiatem, walczy z porzšdkiem rzšdzšcym nim
kieruje się emocjami i uczuciami
impulsywny
popełnia samobójstwo
popada ze skrajnoœci w skrajnoœć
dšży do osišgnięcia założonego celu
bohater dynamiczny, przekształca się w czasie trwania utworu
50.6.2 Funkcja poezji i poety w życiu narodu pozbawionego wolnoœci
„Pieœń Wajdeloty”
Poezja ma:
być pomostem łšczšcym literaturę klasycystycznš i romantycznš
powinna ocalić od zapomnienia historii
zagrzewać do czynu
przechowywać najcenniejsze skarby narodowe
być œwiadectwem tożsamoœci narodowej, jest gwarancjš jej zachowania
nie ma siły, która by zabiła literaturę
ma być zdolna do sterowania zbiorowš œwiadomoœciš
oddziaływać na czytelnika
być kluczem do zrozumienia narodowych dziejów
być formš przetrwania i odnowienia narodu
ukazywać dzieje narodu, jego przeszłoœć i żywš tradycję
musi łšczyć naród by nie był podzielony i rozbity
ma budzić uczucie patriotyczne
być adresowana do całego społeczeństwa i zrozumiała dla wszystkich
być pielęgnowana przez naród
być przewodniczkš narodu
wyrażać uczucia i myœli całego narodu
Poeta:
ma do spełnienia misję w literaturze jakš pełnił Tyrteusz (zagrzewać do walki)
łšczyć pokolenia całego narodu
spajać teraŸniejszoœć, przeszłoœć i przyszłoœć
50.6.3 Cechy powieœci poetyckiej
Jest kilku narratorów
- narrator autorski, wszechwiedzšcy, opisuje dzieje Konrada
- narrator, bohater, jest nim Wajdelota w swojej pieœni
- narrator bohater, jest nim Konrad Wallenrod
brak chronologii (Wallenroda poznajemy przy wybraniu go na Wielkiego Mistrza, potem jest opisane jego życie)
nastrój tajemniczoœci i grozy
egzotyka scenerii odnosi się do głębokiego œredniowiecza
obecny jest bohater byroniczny
połšczone sš elementy liryckie, epickie i dramatyczne (do liryki należy „Hymn”, do epiki „Pieœń Wajdeloty”, do dramatu pieœń Aldony z Wallenrodem)
50.7 III cz. „DZIADÓW” - DRAMAT NARODOWY OBRAZUJĽCY DRAMAT NARODU
50.7.1 Społeczeństwo polskie
młodzież
Aresztowania najczęœciej dotyczš młodzieży. Sš oni œwiadomi tego co robiš, sš nieugięci, wierni ideałom, patrioci, solidarni, zawzięci. Dla niektórych z nich walka stała się częœciš ich życia. Walczš do końca. Ich œrodowisko: bohaterskie, ludzie konsekwentnie potwierdzajšcy swe ideały, wartoœci; w rękach wroga walczš jeszcze bardziej zaciekle, broniš polskoœci, sprawy o która walczš i ludzkiej godnoœci. Œrodowisko to jest ukazane w sposób idealistyczny. Ma to uzasadnienie w zasadzie moralnej Ž patriota musi znosić cierpienie i zachować wiarę w sens tego cierpienia. Dlatego więŸniowie nie popadajš w rozpacz, która byłaby zabójstwem dla sprawy.
arystokracja
Potomkowie magnatów, którzy w konfederacji targowickiej doprowadzili do rozbiorów. Przyjmujš Rosjan, sytuację uważali za normalnš, Rosjan nie traktowali jak wrogów, nie zauważali problemów Polski, zajmowali się zabawš. Nie interesujš się kulturš, tradycjš, naukš polskš. Pogardzajš tym co polskie. Mówiš o swojej znajomoœci języka francuskiego. Mieszkajšc na Litwie dowiadujš się o losach Polski z gazet francuskich. Arystokracja chce przypodobać się moskalom Ž chęć zysku. Œwiadomie izolujš się od kultury. Sš to ludzie próżni, obłudni. Wolnoœć ich nie obchodzi bowiem nie czujš się uwięzieni. Wszędzie czujš się dobrze w gronie ludzi znanych sobie. Kosmopolici - ludzie, którzy nie czujš zwišzku ze swoim krajem. Ich zainteresowanie skupia się na sprawach błahych: własnej wygodzie, zabawie, flirtów. Chcš wejœć w towarzystwo ludzi obdarzonych dużš władzš. Konformiœci - dostosowujš się tak do sytuacji aby było im wygodnie. Według arystokracji Polska po rozbiorach zyskała opiekuna. Uważajš, że potrzebujš dworu takiego jak Rosjanie. Sam fakt obcowania z ludŸmi posiadajšcymi dużš władzę czyni ich nietykalnymi. Uważajš się za wiodšcych w narodzie. Megalomani. W sposób bezkrytyczny przejmujš obce wzory. Występujš przeciwko zmianie sytuacji politycznej w Polsce.
inteligencja
Przedstawieni negatywnie. Nie spełniajš swojej roli. Nie piszš utworów, nie zagrzewajš do walki. Literatura nie podtrzymuje œwiadomoœci narodowej (celowo). Zbyt długo trzeba czekać na skutki utworów. Literaci uciekajš od aktualnych problemów, od odpowiedzialnoœci. Bojš się pisać o teraŸniejszoœci. Nie sš silni duchem. Obawiajš się konsekwencji. Najważniejszy jest dla nich dwór. Majš œwiadomoœć sytuacji politycznej ale w niej nie uczestniczš, uciekajš od ważnych spraw narodu. Nie ważne jest przesłanie utworu, ale to czy się spodoba.
kolaboranci
Ludzie obłudni, dwulicowi. Aby zachować stanowiska gotowi sš zniszczyć innych. Ważne dla nich sš dobra materialne, donosiciele, pochlebcy. Zdajš sobie sprawę z władzy Nowosilcowa i chcš, aby ich ochraniał, uprzedzajš jego zachcianki, chcš się zasłużyć. Eliminujš przeszkody. Działajš poprzez zastraszenie, kłamstwo, szantaż. Interpretujš fakty tak aby im było wygodniej.
50.7.2 Prometeizm
Konrad ma cechy bohatera mitologicznego. Został uwięziony za udział w spisku przeciw carowi. W celi więziennej następuje jego przemiana wewnętrzna. Uważa się za jedynego, który mógłby być przywódcš duchowym Polaków. W Wielkiej Improwizacji wzywa Boga na rozmowę. Żšda od niego „rzšdu dusz”, który pokaże drogę zbawienia. Dopuszcza się aktu bluŸnierstwa wobec Boga. Wytyka Mu brak serca i mówi, że jest „tylko mšdroœciš”, nie obchodzi Go los œwiata. Bóg nie umie wskazać Polakom drogi do zwycięstwa, za to Konrad jest do tego zdolny. Chce obwołać się nowym przywódcš duchowym ludzi, których „kocha i za milijony cierpi katusze”, gdyż tylko one chce przeciwstawić się władzy ziemskiej i boskiej.
Charakter prometejski: Konrad stylizowany jest na polskiego Prometeusza, chce zbawić ludzkoœć, sam wybiera sobie walkę z Bogiem i realizowanie swojej idei. Nie boi się skutków swojej działalnoœci. Liczy się z potępieniem wiecznym, ale wyprowadzi ludzi z nacisku carskiego.
50.7.3 Mesjanizm
miał zjednoczyć naród
Polacy sš narodem wybranym i od nich zależy wyzwolenie całej Europy
cierpienie narodu ma przynieœć Polsce zwycięstwo
przelana krew młodych romantyków ma sens, bowiem przez niš wiedzie droga do odzyskania niepodległoœci
miał podtrzymać Polaków na duchu i umacniać wiarę w zwycięstwo
tajemniczy mšż 44 ma być wskrzesicielem narodu, miał jako jedyny ocaleć z rzezi, ma wszystkie cechy apokaliptycznego wybawcy
50.7.4 Stosunek do Rosji i Rosjan
patrz: społeczeństwo polskie - arystokracja
50.7.5 Wiersze „Ustępu” jako reportaż z krainy despotyzmu
„Droga do Rosji”
Tereny puste, niezaludnione. Ukazana siła, ogrom przyrody. Kraj przykryty œniegiem, który często bywa niebezpieczny. Zbiorowisko wielu niedużych, takich samych chatek. Spotkani ludzie sš potężni, zdrowi. Ich twarze sš jednak bez wyrazu, w oczach nie widać żadnych uczuć. Ludzie Ci jeszcze nie zaczęli się przeciwstawiać, ale kiedyœ nadejdzie czas, gdy przeciwstawiš się despocie i władzy. Wœród ludzi panuje strach, bezgraniczne posłuszeństwo. Zimowy krajobraz zwišzany tak jakby z chłodem tam panujšcym. Ludzie bezwolnie poddajš się despotyzmowi. Nie przeciwstawiajš mu się.
„Przedmieœcia stolicy”
Podwalinš stolicy jest cierpienie wielu ludzi i ich życia. Aby powstało miasto musiało wielu zginšć, ale car o to nie dbał.
„Petersburg”
Miasto porównane do wielkich stolic Europy. Wzniesione na ich podobieństwo. W Petersburgu żyjš ludzie trzymani przez cara. Sš zastraszeni. Społeczeństwo hierarchiczne. Każdy ma okreœlone prawa i przywileje. Obraz stolicy jest objawieniem stosunków społecznych w Rosji.
„Pomnik Piotra Wielkiego”
Dwa pomniki - dwie postacie polityczne. Pomnik cara - mówi w szalonym pędzie na brzegu skały; wyglšda tak jakby miał spaœć. Poeta mówi, że nadejdzie kres tyrana, despoty. Aureliusz - przyjemny narodowi, opiekun; jedzie wolno, aby poddani mogli do niego podejœć, być z niego dumni. Wiersz kończy się pytaniem co stanie się z tyranem, gdy lud zechce się wyzwolić.
„Przeglšd wojska”
Charakteryzuje stosunki społeczne w Polsce. Car jest dumny z wojska ale ludzie odnoszš się do tego z ironiš. Gardzš nim, jego przeglšdem wojsk. Wojsko to ludzie różnych narodowoœci. Brak im powołania i ducha walki. Ludzie w wojsku sš zabawkami cara.
Mowa o stosunku ludzi do cara. Ich strachu. Jedyny cel dworaków to uzyskanie jego łaski. Jest on złym władcš. Bezmyœlne oddanie się carowi. Zmusza on ludzi do przebywania na mrozie podczas ceremonii. Kończy się to dla żołnierzy często œmierciš. Ludzie bojš się mu przeciwstawić.
„Do przyjaciół Moskali”
Podmiot liryczny zwraca się do przyjaciół dekabrystów. Naród jest przestraszony. Pozostały tylko jednostki walczšce dalej. Dekabryœci przedstawieni sš jako ofiary, zniewoleni. To co pochodzi od cara jest hańbš, karš niebios. Ofiary carskiego tyranizmu - powieszeni, zesłani na Syberię. Mickiewicz udawał poddanego carskiego. W rzeczywistoœci był jego wrogiem. Został ukarany za swe utwory. Pobudza do walki z carem.
„Widzenie Ewy...”
Ewa widzi pełno kwiatów, którymi uwieńczyła czoło Matki Boskiej na obrazie. Ewa prosi Boga, aby mogła już zawsze żyć wœród kwiatów. Jedna z róż rozwija się i płacze. Ewa tłumaczy jej, że zerwała jš nie dla zabawki, a dla Matki Boskiej, skropiła jš łzami żalu. Róża zaœ pragnie być kochana. Róża to naród polski, który ma do spełnienia jakšœ, rolę, cierpi on nie dla zabawki.
„Sen Senatora”
Œni on o swojej przyszłoœci, o tym, że zostanie odznaczony, wyróżniony, będzie księciem. Jednak car i ci wszyscy, którzy wczeœniej mu się kłaniali w końcu odwróci się od niego, zostawiš go, będš z niego szydzić, drwić. Ten kto osišgnšł znaczšcš pozycję na życzenie cara, na jego rozkaz może jš też stracić Gdy był na łasce cara okazywał innym swš wyższoœć, poniżał ich, był samolubny. Car jednak odwrócił się od niego. Jego klęska zwišzana jest też z działalnoœciš innych urzędników. Ci dšżšc do władzy nie liczyli się z innymi. Nowosilcow stał się ofiarš. Zginšł od własnej broni, one też tak kiedyœ robił. Teraz ludzie gardzš nim. Zło zostało pokonane.
50.7.6 Cechy dramatu romantycznego
zrywa z trzema jednoœciami
brak jednoœci stylowej
synkretyzm formy
wprowadzenie rozbudowanych elementów lirycznych
pojawienie się bohatera romantycznego
indywidualizacja języka bohaterów
obecnoœć elementów fantastyki i ludowe
50.8 MESJANIZM W „KSIĘGACH NARODU POLSKIEGO” I „KSIĘGACH PIELGRZYMSTWA POLSKIEGO”
Księgi były najlepszym wyrazem mesjanizmu Mickiewicza. Były one przygotowaniem do ostatecznego rozprawienia się z zaborcš. Sš one kodeksem zasad przyszłego połšczenia, wyzwolenia ojczyzny. Miały za zadanie m.in. pojednać emigrację, wskazać jednš drogę do niepodległoœci, koniecznoœć zaprzestania swarów i politycznych antagonizmów w imię ojczyzny, wolnoœci religijnej i wiary.
„Księgi Narodu Polskiego”
Wykład systemu histografii, ukazujšcy dzieje ludzkoœci, a na tym tle dzieje państwa polskiego (od zarania po klęskę powstania listopadowego). Mickiewicz przeprowadza tu dokładnš analogię między czasem przed pojawieniem się Chrystusa a współczesnoœciš. Dawniej cezarowie to zabory. Chrystus to naród polski. Księgi pisane w sposób stylizowany ma styl biblijny, prawda w nich zawarta to prawda objawiona. Sš tu odwołania do słownictwa archaicznego, występuje specyficzna składnia (długie okresy zdaniowe, orzeczenie na końcu zdania), wyrażenia zaczerpnięte z Biblii, występujš tu przypowieœci na kształt ewangelicznych.
Polska jest symbolem wolnoœci i wiary, które sš nierozerwalne. Polska przyłšcza innych miłoœciš nie gwałtem. Połšczenie z Litwš to nagroda. Jest wstępem do połšczenia wszystkich ludów chrzeœcijańskich w imię wiary i wolnoœci.
„Księgi Pielgrzymstwa Polskiego”
Polacy to nie tułacze a pielgrzymi, których celem, miejscem œwiętym jest wolna, niepodległa ojczyzna. Polacy będš do niej dšżyć tak długo, aż jš osišgnš. Wszyscy muszš się jednoczyć. Polacy sš bardzo ważni, majš być apostołami, zasiewać miłoœć do ojczyzny i chęci poœwięcenia się, bo jest to droga do wielkiej i pięknej Rzeczypospolitej. Mickiewicz zwraca się do pielgrzymów, emigracji, wędrówka do ziemi œwiętej. Naród polski najbardziej wierny, kochajšcy Boga. Emigranci sš duszš narodu, majš obowišzek apostołowania, bycia przykładem zwłaszcza moralnym. Los Polaków ma być lekcjš demokracji. Pielgrzymi polscy to ci, którzy będš pielgrzymowali do wolnej ojczyzny. Ojczyzna odrodzi się dzięki miłoœci. Trzeba walczyć miłoœciš, a po zwycięstwie wszystko się ułoży, będzie lżej, powstanie rzšd. Mickiewicz uczy szacunku dla tradycji, żšda powišzania walki politycznej o wolnoœć Polski z walkš o wolnoœć osobistš, obywatelskš, zwraca uwagę na walory moralne. Księgi zakończone sš modlitwš. Muszš modlić się skrycie, proszš o wolnoœć modlitwy, i pokój. Niewola poza krajem, mowa o tradycji, które chce podtrzymać, prosi o dodanie wiary, proœba o umożliwienie działania na polu bitwy, która powinna zakończyć się sukcesem.
50.9 „PAN TADEUSZ” - NOSTALGICZNE WSPOMNIENIE POLSKOŒCI
50.9.1 Geneza w œwietle epilogu
Epilog - zakończenie, powiadomienie o losach bohaterów, końcowe wyjaœnienia.
Epilog w „Panu Tadeuszu” jest lirycznš wypowiedziš narratora wyjaœniajšcš zmierzenia utworu, jest to geneza utworu. Autor przedstawia się na tle emigracji paryskiej. Oskarża siebie i innych o ucieczkę. Emigracja jest skłócona. Atmosfera niezrozumienia i kłamstw. Stara się tłumaczyć przegranš powstania. Brak perspektyw na przyszłoœć. Woli nie mówić o współczesnoœci, gdyż rzeczywistoœć jest zbyt przytłaczajšca. Kraj lat dziecinnych był pełen szczęœcia i beztroski. Warto jest go wspominać. Mickiewicz chce powrócić do przeszłoœci, gdy Polacy byli panami swoich działań. Próbuje oderwać się od rzeczywistoœci w sferę marzeń i wspomnień. Mickiewicz chce, aby odbiorcš jego utworów był cały naród. Utwór miał być Ÿródłem tradycji, kultury, historii, ma zagrzewać do walki. Autor pragnie by jego utwór zyskał statut pieœni gminnej. Mickiewicz œwiadomie odwołuje się do poezji ludowej. Chce, aby jego utwór jednał wszystkich, by był odwołaniem do wspólnych uczuć. U Ÿródeł powstania utworu leży tęsknota za ojczyznš. Chęć powrotu do kraju przez wspomnienia. Utwór był napisany ku pokrzepieniu serc. Ukazał się w 1834r.
50.9.2 Historia w utworze
Wszystkie wydarzenia rozgrywajš się na tle ważnych wydarzeń historycznych okresu napoleońskiego. Akcja: lato 1811-wiosna 1812.
Wprowadzone retrospekcje (odwołanie się do przeszłoœci) - sięgajš końca XVIIIw.
Historia ukazana jest w trzech płaszczyznach:
przeszłoœć - historia polityczna i obyczajowa
teraŸniejszoœć w dwóch wymiarach
- teraŸniejszoœć czasu akcji
- teraŸniejszoœć pisania utworu
przyszłoœć - zasugerowana w formie pragnień, przewidywań
50.9.3 Romantyczny charakter utworu
celowe mieszanie gatunków i rodzajów literackich
œwiadome łšczenie różnych nastrojów: lirycznego, tragicznego, komicznego
ludowoœć
cudownoœć, niesamowitoœć, baœniowoœć (objawia się w opisach)
a) personifikacje
obecnoœć typowego bohatera romantycznego
50.9.3.1 Romantyzm Jacka Soplicy
nieszczęœliwa miłoœć
dręczyły go wyrzuty sumienia
nie doczekał się rezultatów swoich działań
przeciwstawienie się naturze
był samotny jako człowiek
uczucia doprowadziły do tego, że zabił, wybujały temperament
unieszczęœliwił swojš żonę
żył obok syna nie dajšc mu się poznać jako ojciec
œmierć ze œwiadomoœciš klęski
50.9.4 Patriotyzm utworu
temat Polska, zainteresowanie dla Polskoœci
wspomina przeszłoœć serdecznie, ale też krytykuje
eksponuje polskoœć, przywišzanie do tradycji w domu sędziego, pochwała
tęsknota za krajem
opisy, dokładne
50.9.4.1 Patriotyzm Robaka
powraca do kraju lat dziecinnych, idealizuje przeszłoœć
przywišzanie do tradycji, eksponuje polskoœć
wprowadza nowš koncepcję politycznš
tęsknota za krajem
uczucie towarzyszšce opisowi ojczyzny
50.9.5 Cechy epopei
Epopeja to dłuższy utwór epicki, ukazujšcy losy narodu, w przełomowym jego momencie, ukazany na tle natury, która urasta do rangi osobnego bohatera.
występuje akcja, narrator, dominujšca forma podawcza: opowiadanie, dialog, opis
obecnoœć inwokacji (zwrot do Matki Boskiej, Litwy z proœbš o natchnienie)
porównanie homeryckie
opis zajazdu przypomina opis bitwy
trzy splecione ze sobš wštki:
- polityczne (zwišzane z osobš ks. Robaka)
- osobiste (1. miłosny: Tadeusz, Zosia, Telimena; 2. rodzinny: spór o zamek pomiędzy sędziš a Hrabiš)
- poboczne (np. Gerwazego, spór Asesora z Rejentem - nie wpływajš na akcję ale rozbudowywujš fabułę)
trzy rodzaje komizmu:
- postaci (np. Rejent, Tadeusz, Telimena)
- sytuacji (np. kiedy Telimenę napadły mrówki)
- słowny (np. wasal - wšsal)
język charakteryzuje prostota, jasnoœć ale i bogactwo słownictwa; dużo œrodków stylistycznych: epitety, onomatopeje
utwór realistyczny, odtwarza w sposób pełny realia obyczajowe, polityczne
przedstawia obyczaje szlacheckie, uchwyca procesy zachodzšce w społeczeństwie
- ubożenie magnaterii, utrata politycznego znaczenia (np. Hrabia)
- bogacenie się drobnego ziemiaństwa (np. Sędzia)
- ubożenie szlachty zaœciankowej (np. Bartek Prusak)
- szerzenie się kosmopolityzmu, wyraŸnie odrzucanie tradycji narodowych (np. Hrabia, Telimena)
napisane wierszem
splatanie elementów komicznych i patetycznych
50.9.6 Charakterystyka szlachty polskiej
W „Panu Tadeuszu” jest ukazana ówczesna szlachta (prawie wszyscy bohaterowie sš szlachcicami). Różni się majštkami, stanami społecznymi, ale łšczy ich przestrzeganie zasad, obyczajów.
Obyczajowoœć:
Goœcinnoœć. Szlachta bardzo dbała o goœci. Pan chciał pokazać całš swš zamożnoœć a także jak doskonałym jest gospodarzem. Podczas nieobecnoœci pana goœćmi zajmował się zarzšdca, który dbał, aby goœcie jak najlepiej się bawili. Dbano również o majštek.
Przestrzeganie hierarchii społecznej. Ludzie starsi byli szanowani, ze względu na swoje doœwiadczenie i mšdroœć. Najwyżej ceniono również ludzi na wysokich urzędach. Damy również zajmowały uprzywilejowane miejsce przy stole. Na Litwie bawiono się hucznie.
Kładziono nacisk na tak zwanš naukę grzecznoœci, na wychowanie młodzieży.
Na œniadanie mężczyŸni jedli co innego niż kobiety. Była przykładana wielka waga do przyrzšdzania potraw.
Tradycyjnš polskš potrawš był bigos, przyrzšdzany na polowaniach.
Zastawa pełniła funkcję estetycznš, cieszyła swojš pięknoœciš.
Ważnš rolę spełniał alkohol. Polacy pili bardzo dużo. Przy wódce wznoszono toasty. Był to ważny obrzęd.
Wiejskie rozrywki: polowanie, grzybobranie. Zwišzane one były także z tradycjami. Były okazjš do konkurencji, rozstrzygania różnych sporów.
50.10 ARCYDZIEŁA POEZJI LIRYCZNEJ
50.10.1 „Liryki lozańskie”
Od 1839r. Mickiewicz przebywał w Lozannie. Powstał wówczas szereg drobnych wierszy, odzwierciedlajšcych uczucia i emocje poety. Na smutek, nostalgię, przygnębienie wpływajš:
sytuacja polityczna we współczesnej Europie
brak jednomyœlnoœci emigracji
cišgła tęsknota za utraconym krajem
choroba psychiczna żony
To wszystko wpływało na atmosferę panujšcš w utworach. Sš to utwory, w których myœli przedstawiane sš prostymi słowami. Rozrachunek Mickiewicza z samym sobš, bilans dokonań artystycznych, literackich i politycznych.
„Gdy tu mój trup”
„Żal rozrzutnika”
„Snuć miłoœć”
„Polały się łzy”
50.10.2 „Do matki polki”
Tematyka patriotyczna, utwór jeden z najbardziej charakterystycznych o tej tematyce. Zaczyna się apostrofš do Matki Polki. Podmiot liryczny zwraca się do matek z goryczš, cierpieniem, mówi jak wychować Polaka. Ostrzega, e geniusz dziecka, duma, wynikajšce z historii, przeszłoœci narodu powodujš u niego œmierć i klęskę w przyszłoœci. Polak zapatrzony w przeszłoœć przeżywać będzie tragedię i sprawi matce cierpienie. Poeta przewiduje przyszłoœć. Synowie Matki Polki będš walczyć bez chwały, podstępem. Będzie to walka męczeńska ale bez nadziei powstania poœmiertnego. Przewiduje męczeństwo narodu w przyszłoœci - szubienica, uwięzienie, zesłanie. Wychowanie matki musi przyzwyczajać do takich przyszłych losów jej syna, do cierpień, wyrzeczeń, œmierci. Społeczeństwo jest cały czas trapione niewolš, ale nie poddaje się. To co najistotniejsze to powracanie tego wiersza w trudnych chwilach narodu. Pojawia się formuła patriotyzmu człowieka, polegajšca na uporczywym, męczeńskim działaniu przeciwko wrogu. Oprócz tej formuły jest też obraz człowieka czasu niewoli, zniewolonego, straceńca, który od dziecka przyzwyczaja się do przyszłego poœwięcenia w imię wyższego celu. Wie, że tak właœnie będzie. Utwór potęguje ideę walenrodyzmu. Tu mit ten to postawa całego zniewolonego narodu, społeczeństwa. Wiersz ten to pomnik tym, którzy się poœwięcili, męczennikom. Jest hołdem Matce Polce, która przygotowała syna do męczeństwa, do bohaterstwa bez chwały, tak aby byli godni miana wojowników o wolnoœć i niepodległoœć.
„Reduta Ordona”
51. DOROBEK ARTYSTYCZNY JULIUSZA SŁOWACKIEGO
51.1 TEMATYKA WCZESNEJ TWÓRCZOŒCI J. SŁOWACKIEGO
Reprezentant drugiego młodszego pokolenia romantyzmu. Odwoływał się też do powstania listopadowego. Przed powstaniem następuje jego debiut literacki. Utwory powstałe wtedy to cykl powieœci poetyckich, wprawki dla Słowackiego (tematyka historyczna, motywy orientalne). Bohaterowie tych powieœci poetyckich byli skrzywdzeni, skłóceni ze œwiatem, chcšcy zamanifestować indywidualnoœć. Pisze pierwsze tragedie historyczne. Utwory nasycone smutkiem, rozpaczš, uczuciami, które dominowały w okresie romantyzmu.
W tym czasie powstaje też powieœć poetycka „Lambro”. Akcja - wojna grecko-turecka (tak jak w „Giaurze”). Lambro postanawia zniszczyć flotę tureckš, poœwięcajšc swe życie i dobre imię. Poœwięca siebie, aby zyskać jakoœ sukces militarny (szlachecki rewolucjonizm).
Wybuch powstania - Słowacki przyjšł to z entuzjazmem. Efekt to wiersz „Bogurodzica”. Nawišzanie do œredniowiecznej pieœni, utwór ma spełniać takš funkcję i mieć takie skutki jak „Bogurodzica”. Wezwanie do pomocy Polakom przez Litwinów i rewolucjonistów rosyjskich. Nawołanie do powstania i przyłšczenia się innych. W utworze dużo wiary, entuzjazmu; wiersz ma charakter odezwy. Jest dynamiczny. Chęć pobudzenia do aktywnoœci.
W momencie wybuchu powstania listopadowego Słowacki skierowany został do prac administracyjnych. Był niš zniechęcony. Opuszcza Polskę i wyrusza do Francji. Znajduje się wœród popowstańczej emigracji. Po powstaniu listopadowym mógł wrócić do Polski. 1834 - wydanie „Kordiana”. Utwór ten to ocena powstania. Powrót do Polski stał się niemożliwy.
51.2 „KORDIAN” - typowy dramat romantyczny ?
51.2.1 Treœć51.2.2
Akt I
15 letni chłopiec zastanawia się nad sensem życia. Nie może odnaleŸć celu. Myœli o samobójstwie. Nie może okreœlić swych pragnień. Proœba do Boga o cel w życiu, do którego będzie dšżył. Wiele pragnień, myœli, wœród których jest zagubiony. Odczuwa wewnętrzny niepokój, drżenie, rozgoršczkowanie. Odnajdujemy u niego „choroby wieku” - bezsens życia, bezcelowoœć wszystkich działań, uczucie nudy i pustki egzystencjalnej. Grzegorz opowiada mu 3 historie: bajkę o Janku (rzekomo nieudolny chłopiec osišgnšł sukces poprzez podjęcie ryzyka), opowieœć o wojnach napoleońskich i opowieœć o Kazimierzu. Kordian zapala się lecz potęguje się jego nicoœć, pustka i samotnoœć. Pesymista, negatywnie myœli o swym życiu i jego celu. Ma poczucie bezczynnoœci i bezradnoœci. Nieszczęœcie potęguje nieszczęœliwa miłoœć. Nie znajduje wzajemnoœci. Laura starsza o parę lat drwi z Kordiana, nie widzi jego prawdziwych uczuć. Emocjonalna niedojrzałoœć Kordiana powoduje jego rozterkę. Postanawia popełnić samobójstwo, którego jednak nie dokonuje.
Akt II
Proces dojrzewania Kordiana. Konfrontacja młodzieńczych ideałów, wyobrażeń z rzeczywistoœciš. Podróżuje po Europie.
Anglia - uœwiadamia sobie, że zaszczyty można kupić, tak jak i tytuł lecz nie szacunek ludzi. Przekonuje się o władzy pienišdza. Włochy - Kordian zawsze poszukiwał miłoœci jako zwišzku dusz, trwajšcego całe życie. Spotykajšc Wiolettę przekonał się, że takie uczucie nie istnieje. Miłoœć można kupić. Rozczarowuje się, jego marzenia sš zszargane przez rzeczywistoœć. Będšc na audiencji u papieża przekonuje się, że on uważa Polskę za kraj szczęœliwy, każe czcić prawosławnego cara. Rozczarował on Kordiana. Papieża nie interesuje los Polaków. Opowiada się za silniejszym. Potępia powstanie listopadowe. Nie chce pobłogosławić garstki ziemi z kroplami krwi. W Kordianie załamuje się wiara w religię. Na Monte Blanc wygłasza liryczny monolog. Pierwsza faza to rozczarowanie, próba zabójstwa, druga to zniechęcenie dla œwiata i ludzi, trzecia zaœ to odnalezienie celu życia. Kordian ma poczucie siły, chce poœwięcić się dla ojczyzny, poderwać naród do walki z tyraniš. Chce udowodnić swoje bohaterstwo i poœwięcić się za naród tak jak Winkelried.
Akt III
Narada spiskowców. Próba wystšpienia przeciw carowi, zabójstwo tyrana. Kordian nie dba o przyszłoœć Polski, nie ma jej wizji. Chce dokonać tylko jednego czynu. Nie ma programu politycznego. Kordian sam decyduje się na zbrodnię. Podczas próby zabójstwa waha się. Nie znajduje wystarczajšcej motywacji moralnej i politycznej. Zostaje powalony przez strach i imaginację. Zostaje złapany, oskarżony, skazany na œmierć - niewiadome ułaskawienie.
51.2.3 Portret psychologiczny tytułowego bohatera (dynamizm postaci)
Kordian ulega przemianie. Słowacki wyraża krytykę wobec niedojrzałego bohatera. Tacy ludzie walczyli o Polskę.
Kordian to bohater romantyczny. Cechuje go:
samotnoœć
niezgoda z zastanym œwiatem, próba zmiany go
nieszczęœliwa miłoœć
indywidualizm i tajemniczoœć
skłonnoœć do desperacji
dominacja uczuć nad racjonalizmem
poczucie odpowiedzialnoœci za zło œwiata
dynamiczny
tragiczny (nie dokonał tego, czego chciał)
wewnętrzne rozdarcie (pragnie zabić cara ale przeszkadzajš mu argumenty prezesa)
Więcej na ten temat w punkcie 49.2.1
51.2.4 Wymowa polityczna utworu
Słowacki dokonuje tutaj rozrachunku z powstaniem listopadowym. W III akcie krytykuje sfery rzšdzšce. Prezes - Julian Ursyn Niemcewicz boi się działania, hamuje zapał sprzysiężonych. Argumenty:
królobójstwo jest wbrew polskiej tradycji
obawa przed reakcjš innych władców i konsekwencjami
odwołania do wiary zabraniajšcej zbrodni
honor nie dopuszcza do złamania przysięgi posłuszeństwa (nawet caru)
złamanie honoru rycerskiego walkš ukrytš
Na niepowodzenie powstania miała też wpływ przesadna ostrożnoœć przywódców, hamowanie przez nich zapału powstańców. Niedobra praca sejmu, nieudolnoœć, kadra oficerska nie spełniajšca wymagań, przesadnie rozsšdna. Kordian to szlachcic rewolucjonista, nosił cechy ludzi z powstania. Swojš postawš i deklaracjami dowodzi niedojrzałoœci politycznej swojej i programu jakim jest szlachecki rewolucjonizm. Niedojrzałoœć polityczna Kordiana:
samotnictwo, działanie bez poparcia
chciał zabić cara
nie potrafił ocenić obiektywnie sytuacji
naiwny, jeden człowiek nie zniszczy całego aparatu władzy
brak politycznego programu
kierowanie się tylko emocjami
jego poetycka wrażliwoœć, górowanie emocji nad racjonalnym postępowaniem, skłonnoœć do desperacji
brak zdystansowania się do działania
niezdolnoœć do wyzwolenia się spod argumentów prezesa
słaba psychika
Odpowiedzialnoœciš za klęskę powstania Słowacki obarcza także ideologię szlacheckiego rewolucjonizmu. Na przykładzie sceny z domu wariatów sugeruje, że jest on też urojeniem szaleńca.
51.2.5 Winkelriedyzm
Słowacki wysuwa pewnego rodzaju propozycję, która jest w pewnym stopniu opozycjš do mesjanizmu. Jest to koncepcja, która polega na tym, że Polska ma skupić na sobie zainteresowanie zaborcy, ma być aktywna, zaangażować wroga, w tym czasie inne narody zwyciężš zaborcę. Słowacki dostosowuje swojš ideologię do warunków historycznych i politycznych. Winkelriedyzm rodzi się na szczycie góry Monte Blanc. Walczšc pod tym hasłem Kordian też ponosi klęskę, więc zaproponowana przez Słowackiego koncepcja nie wytrzymuje, ponieważ zakłada ona czyn nielicznych.
51.2.6 Polemika z Mickiewiczem w utworze
Mickiewicz już za życia uznany został klasykiem, rola Słowackiego zaœ została pomniejszona. Pojawiła się zazdroœć poczucie niedocenienia. Różnice œwiatopoglšdowe sprawiły, że Słowacki niejednokrotnie polemizował z Mickiewiczem.
rozbieżnoœć co do zadań poezji i poety (prolog)
I osoba (Mickiewicz) - poezja ma uœmierzyć ból, ma dać sen, letarg, aby zapomnieć o cierpieniach. Zaleca ona biernoœć, chce być osobš, na której skupi się cały ból. Koncepcja takiej poezji zwišzana jest z mesjanizmem - poeta jako prorok, wieszcz.
II osoba (Lelewel) - przeciwnik mesjanizmu, nie popiera biernoœci. Poezja ma być broniš, aktywnoœć, walka orężna, zbrojna, poezja ma ranić głupich i wrogów. Model poezji walczšcej, tyrtejskiej, wezwanie do walki.
III osoba (Słowacki) - połšczenie sił, jednoczenie narodu, poezja odwołujšca się do ludowych tradycji, wzbudzajšca ducha walki, zachowanie narodowych wartoœci, pielęgnowanie ich, poezja zbiornicš historii, tradycji, zachowywanie ducha narodu.
postawa wodza, przywódcy narodowego
Słowacki tak jak i Mickiewicz uważa, że poezja ma być tytrtejskš. Naród kierowany przez poetę przegrywa. Egoizm poety, który używa narodu do inspiracji i natchnienia.
ideologia
Słowacki przeciw mesjanizmowi przeciwstawił winkelriedyzm.
krytyka poezji przedpowstańczej
51.2.7 Walory Formy utworu
Utwór ten jest dramatem romantycznym:
zerwanie z kanonem trzech jednoœci
synkretyzm formy (monolog Kordiana - liryka, opowiadania Grzegorza - epika, dialogi - dramat)
wprowadzenie rozbudowanych elementów lirycznych
obecnoœci fantastyki i ludowoœci
indywidualizacja języka bohaterów
występowanie bohatera romantycznego
51.3 „BALLADYNA” jako zabawa konwencjami literackimi
51.3.1 Baœniowo ludowy charakter dramatu
Elementy fantastyki:
ludzie w utworze to katolicy, akcja zaœ rozgrywa się w głębokim œredniowieczu, gdy katolicyzm nie był popularny
obyczaje stylizowane na sarmacki styl
istnienie œwiata irracjonalnego
ingerencja wiata irracjonalnego w rzeczywisty
istnienie postaci fantastycznych
nieprawdopodobne wydarzenia i przypadki niezgodne z logikš życiowš.
O charakterze ludowym œwiadczš:
imię Balladyna
obyczaje, wierzenia ludowe
język niekiedy archaiczny, elementy gwarowe
51.3.2 Demitologizacja romantycznych przekonań
romantyczna miłoœć
(w „Balladynie” nie ma jej, zwišzku dusz, ideałów, wspólnych zainteresowań, uczucia aż do œmierci)
mit arkadyjskiej przyrody
(wieœ to nie tylko sielanka, bliskoœć przyrody i jej nakazów, niebezpieczeństwo)
ludzie nie sš dobrzy, wrażliwi, szczerzy, patriotyczni
51.3.3 Nawišzania do twórczoœci Szekspira
motyw zbrodni
żšdza władzy
w obu utworach występujš podobne sceny
podobna aura emocjonalna, grozy, duchów, zachowanie niecodzienne postaci
istnienie œwiata irracjonalnego
posługiwanie się kontrastami
takie samo Ÿródło tragizmu - czyny człowieka a nie fatum tak jak w antyku
51.4 „BENIOWSKI” JAKO POEMAT DYGRESYJNY
Dygresje zawarte w utworze.
O charakterze politycznym, o polskiej emigracji
Słowacki wierzy w twórczoœć. Krytykuje Mochnackiego i powstanie a także emigrację i brak kontaktu z narodem. Uważa działalnoœć sejmu za nie przynoszšcš żadnych korzyœci narodowi. Jest on uciszeniem sumienia arystokracji, która uciekła z kraju. Dramatyczna sytuacja emigrantów przekonanych o swoim patriotyzmie. Słowacki nie wierzy w skutecznoœć sejmu i sens działalnoœci takiej emigracji. Na końcu tego tekstu mamy wiarę w postęp, w to, że sytuacja taka nie może dłużej trwać, że przyszłe pokolenia stanš się rzeczywistymi bojownikami o wolnoœć.
O miłoœci
Tš częœć utworu Słowacki poœwięca swojej wybrance, Ludwice Œniadeckiej. Podmiotowi lirycznemu wydaje się, że jš widzi, czuje. Ogarnia go nostalgia i smutek. Tylko na tej kobiecie mógł polegać, tylko ona by po nim płakała. Ona jedyna rozumiała jego cierpienia. Rozstanie z niš było trudne, lecz nieodwołalne. Podmiot liryczny wierzy, że miłoœć ich będzie nieœmiertelna - powrót do koncepcji miłoœci romantycznej. Słowacki boleœnie odczuwa samotnoœć, rozstanie potęguje jego cierpienie.
O poezji
Jest to program poetycki Słowackiego. Myœli wypowiadane w sposób giętki, aby można było dostrzec każdy aspekt, komunikatywnie i klarownie. Forma nie powinna ograniczać treœci, która to ma być głównym bohaterem. Ma ona tylko podkreœlać treœci i dostosować się do niej. Podmiot liryczny mówi z dumš o swej poezji, porównuje się do Kochanowskiego, podziwia go, uważa za swojego mistrza. Z dumš mówi o swych zasługach w rozwoju poezji. Podkresla, że Kochanowski zrozumiałby go. Poezja powinna być duchowa, inspirowana natchnieniem, wynikać z wewnętrznej potrzeby.
O Mickiewiczu
Słowacki mówi, iż jego utwory sš w cieniu Mickiewicza, który często drwił z niego, że nie walczy za ojczyznę. Był on cišgle w cieniu i cierpiał z tego powodu. Dygresja to ostateczny rozrachunek pomiędzy nimi, ostateczne wyjaœnienie. Mickiewicz według Słowackiego to zwiastun pokory, jest on bowiem zwolennikiem mesjanizmu. Siebie uważa za wieszcza, skupia swe siły na przyszłoœci. Nie pochwalał on także tego, że Mickiewicz szukał uznania w Watykanie, wišzał przyszłoœć z Rosjš, nie występował przeciwko niej, uważał, że Polskę można wskrzesić dzięki niej. Słowacki uważa swš drogę za lepszš. Mówił, że Mickiewicz nie jest poetš narodowym skoro nawišzywał do cierpienia. Zaœ poezja Słowackiego jest czysta. Uznaje on jego wielkoœć, oddaje mu hołd, lecz nie zgadza się z jego koncepcjami politycznymi.
51.5 WIELOWĽTKOWOŒĆ „GROBU AGAMEMNONA”
Wiersz możemy podzielić na dwie częœci. Pierwsza z nich odnosi się do przeżyć osobistych poety wywołanych widokiem grobu wielkiego wojownika greckiego. Podmiot liryczny prosi o natchnienie. Lutnia, która jest symbolem weny twórczej, jest mu potrzebna do opisania uczuć i przeżyć. Nastrój jest przygnębiajšcy - poczucie małoœci wobec Homera i walczšcych bohaterów. Poeta-pielgrzym czuję się bardzo mały w porównaniu z wielkoœciš pogrzebanych. Czuje wobec nich pokorę.
W drugiej częœci utworu Słowacki scharakteryzował społeczeństwo polskie. Poddał ostrej ocenie szlachtę polskš, którš obarczył winš za upadek powstania listopadowego. Skrytykował ów „czerep rubaszny”, którym przykryta jest „anielska dusza narodu”. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamował działalnoœć sił politycznych o charakterze demokratycznym i postępowym. Według niego:
Polacy dbajš tylko o pienišdze, zapominajš o tym co najważniejsze
muszš zmienić swój system wartoœci
powinni mieć wodza takiego jak Leonides
powinni być waleczniejsi, poœwięcać się
szlachta nie pozwala wybuchnšć uczuciom, więc naród jest słaby
Słowacki proponuje:
odrodzenie państwa
prawdziwe uczucia narodu muszš górować, przezwyciężenie czerepu
zjednoczenie
Polska kiedyœ była „pawiem i papugš” narodów, teraz jest niewolnicš
zatraciła uczucia, emocje, zdolnoœć logicznego myœlenia
Chce obudzić emocje, zjednoczyć, poruszyć sumienie. Poeta-romantyk nie może opisać drugich - tym razem polskich - Termopil (dzieło starożytnych, dowód odwagi i wielkoœci), może jedynie opowiedzieć o klęsce narodu. Brak mu nadziei na zwycięstwo, wstydzi się za Polaków. Jednoczeœnie kieruje do nich ostrzeżenie. Dopóki szlachta będzie uważała się za jedynš warstwę narodu i nie da wolnoœci całemu społeczeństwu, dopóty nic się nie zmieni. Polacy muszš zaczšć walczyć z zaborcš,.
51.6 SŁOWACKI JAKO POETA LIRYCZNY
„Smutno mi Boże”
Hymn ten powstał w czasie podróży Słowackiego na wschód. Podmiot liryczny opisuje swoje uczucia podczas podróży statkiem do Aleksandrii. Podkreœla piękno œwiata, postrzega przyrodę, zjawiska i wspaniałoœci natury, co œwiadczyć może o wrażliwoœci, o tym, że doznania estetyczne wpływajš na doznania emocjonalne. Odczuwa smutek, żal, tęsknotę, samotnoœć, swš kruchoœć i małoœć. Uczucia te powodujš, iż nie zna swych dalszych losów. Przybierajš one postać różnych obrazów:
lecšce bociany, sš ucieleœnieniem Polski, kierujš jego myœli ku niej
daremna modlitwa dziecka, które i tak nie powróci do kraju
obraz grobu, nie wiadomo gdzie zostanie pochowany, po œmierci nie zazna spokoju, odpoczynku w ziemi ojczystej
odejœcie matki od dziecka i jego żal, tak jak on utracił swš Matkę Ojczyznę, tęskni i żałuje
Piękno i atmosfera sprawiajš, że otwiera się, ujawnia swe uczucia, a monolog kieruje do Boga. Nie jest on wyrazem buntu, a raczej wypowiedzi wrażliwej, refleksyjnej jednostki. Podmiot liryczny wierzy w Boga, jest on powiernikiem jego myœli. Dla innych ludzi jest zamknięty w sobie, oni widzš go jednakowo, powierzchownie. Jest samotny, może zwrócić się tylko do Boga, szuka zrozumienia. Jest to forma proœby do Boga.
„Rozłšczenie”
Obraz wewnętrznych emocji zwišzanych z rozdzieleniem dwóch osób. Jedynym ich połšczeniem jest biały gołšb. Podmiot liryczny mówi o ukochanej w kontekœcie przyrody. Zna ukochanš doskonale, może przewidzieć jej zachowanie, to co teraz robi. Miłoœć wieczna trwa mimo rozłšczenia. Podmiot liryczny widzi jš w wyobraŸni. Góry sš symbolem muru, tego co ich dzieli, trudnoœci nie do przebycia. Cały tekst zaopatrzony jest w wiele emocji, miłoœci, tęsknoty i żalu. Emocje sprawiajš, że podmiot liryczny przekształca realnoœć w taki obraz, jaki narzucajš mu jego myœli, wspomnienia.
„Uspokojenie”
Podmiot liryczny uspokaja tych, którzy bojš się rewolucji. Mówi, iż przyniesie ona więcej korzyœci niż szkód, będzie stopniem w rozwoju ludzkoœci. Rewolucja przedstawiona jest jako nagła, wielka siła, która przyjdzie nagle, zabije wielu, poczyni ogromne spustoszenia, będzie krwawa, wizja apokaliptyczna, końca, zagłady œwiata. Wizja ta porusza nie tylko ludzi, ale i samo miasto, domu, wprowadza na teren walki ciemne moce. Po zniszczeniu ma nastšpić odrodzenie doskonalszego œwiata. Po okrutnych czasach nastšpiš lepsze. Dramat tu opisywany jest ofiarš na ołtarzu doskonalenia się.
Wymowę wiersza należy rozpatrywać na przestrzeni wieków. Wiersz ten okreœla historiozofię Słowackiego - postęp dokonuje się zawsze poprzez zniszczenie starej formy.
„Testament mój”
Wiersz ten jest stylizowany na testament, zawierajšcy pożegnanie artysty ze œwiatem, rozrachunek z poglšdami i wartoœciami, wyrażajšcy jego wolę i życzenia skierowane do przyjaciół lub potomnych. Poeta zwraca się do odbiorcy, którym jest całe pokolenie romantyków, wszyscy ci, którzy znali poetę oraz potomni, którzy będš czytali jego poezję. Podmiot liryczny przyznaje się do zespolenia z ludŸmi - „żyłem z wami, cierpiałem i płakałem z wami”, których kocha. Porzucenie przyjaciół nie jest dla niego łatwe. Wywołuje to uczucie smutku, jest bolesne, gdyż nie pozostawia on potomka. Nie majšc go nie ma nikogo, kto mógłby podjšć się kontynuowania jego myœli twórczej. Prosi tych, którzy go znajš, aby przekazali pokoleniom pamięć o jego życiu, czynach i wielkiej miłoœci do ojczyzny. Matce pragnie przekazać swoje serce i żałuje, że może jej ofiarować tylko tyle. Jednoczeœnie jest osamotniony, gdyż nikt nie docenia jego poezji. Ma nadzieję, że przyszłe pokolenia nie przejdš obojętnie obok jego spuœcizny poetyckiej. Pozostawia on ważne przesłanie. Rodacy muszš wierzyć, że wolnoœć nadejdzie, a kiedy zajdzie potrzeba muszš poœwięcić się dla ojczyzny.
51.7 FILOZOFIA GENEZYJSKA W TWÓRCZOŒCI SŁOWACKIEGO
W „Genesis z ducha” Słowacki przedstawił swojš filozofię zwanš genezyjskš.
Wszystko co istnieje ma duchowš istotę, materia jest konsekwencjš aktywnoœci ducha. To co materialne jest kruche, przemija. Duch się doskonali, aby to zrobić musi starš formę materialnš cišgle rozbijać, zrobić z niej ofiarę. Postęp ducha zwišzany jest ze zniszczeniem tego co materialne. Stšd konflikt pomiędzy tym co duchowe a tym co materialne. Rewolucja jest także pewnš zmianš formy, służy osišgnięciu wyższego stopnia rozwoju.
52. CYPRIAN KAMIL NORWID
52.1 CREDO POETYCKIE
(sformułowanie zasad, poglšdów).
Norwid był zdecydowanie młodszy od Mickiewicza i Słowackiego. To wpłynęło na kształt jego twórczoœci. Nie przeżył tragedii powstania listopadowego tak jak oni. Inaczej spostrzegał otaczajšcš go rzeczywistoœć, wydarzenia wokół których obracała się ówczesna twórczoœć innych. Norwid Był obok tego. Jego wyjazd miał inne powody. Był dobrowolny, m.in. za pieniędzmi. Jego utwory literackie nie były traktowane jako literatura, nie miały uznania. W Paryżu trzymał się z daleka od emigracji, stronił od polityki. Odrębnoœć twórczoœci literackiej wpłynęła na chłód, z jakim jš traktowano. Jako poetę odkrył go dopiero pod koniec XIX w. Zenon Przesmycki. Norwida uznawali twórcy epoki Młodej Polski za swego prekursora.
W epoce, gdy twórczoœć poety miała być darem Boga, pochodzić z uczucia, natchnienia, Norwid twierdził, że sztuka jest bezpoœredniš konsekwencjš pracy intelektualnej zarówno twórcy jak i odbiorcy. Poetš się nie jest, nim się bywa, gdy się intensywnie pracuje.
nie opisuje rzeczywistoœci
nie nazywa problemów, uczuć ale raczej je sugeruje, stawia pytanie; Ukazuje problemy, skłaniajšc odbiorcę do udzielania odpowiedzi na pytania.
artysta ma przede wszystkim chronić tradycje narodowe, piękno i dobro
- to dla niego wiodšce wartoœci
poezja będšca efektem pracy intelektualnej jest wcieleniem postępu, bowiem doskonali umysły odbiorców
dšżył do maksymalnego skrótu
uœciœlenia sposobu wyrażania myœli, niekiedy kosztem komunikatywnoœci, zrozumienia znaczenia
zadaniem poezji jest obrona tradycji i przeszłoœci
jest konieczna do zachowania tożsamoœci narodowej
trzeba ożywić przeszłoœć, wcišgajšc je w sprawy współczesne
poprzez przeszłoœć chciał nawišzać dialog z teraŸniejszoœciš; jest tylko po częœci poetš doby romantyzmu, tworzył w niej ale jš przekroczył
„Pióro”
Jest programowym utworem Norwida. Podmiot liryczny okreœla tu jaka powinna i czym być poezja:
powinna nie naœladować poprzedników
nie powielać tego co było
wnosić nowe rzeczy
nie nazywać uczuć językiem, bowiem nigdy nie będzie to doskonałe
ma być oryginalna, każdy artysta powinien mieć swój styl
uniwersalna, ma zawierać wartoœci
nie powinna się zmieniać wraz ze zmianš poglšdów politycznych i etycznych
powinna być aktualna
52.2 WIELKI ARTYSTA I WIELKA SZTUKA - „FORTEPIAN SZOPENA”
Wiersz ten jest hołdem złożonym wielkiemu polskiemu kompozytorowi. Tekst ten powstał z inspiracji pewnym wydarzeniem. Jest to refleksja z zamachu na gen. Teodora Berga - namiestnika carskiego w Królestwie Polskim. W odezwie, carscy żołnierze zdemolowali Pałac Zamoyskich. Wyrzucono fortepian Szopena, który był pamištkš narodowš. Naród wspomina też ostatnie spotkanie z Szopenem. Cały wiersz posiada wiele tematów. Częœci: 1,2,3 - wspomnienie Szopena; 4,5 - charakter jego muzyki; 6,7 - refleksje nad muzykš, kulturš i sztukš; 8,9,10 - prezentacja zamachu na Berga w Warszawie. Norwid uwydatnił cechy, które uważa za najważniejsze w muzyce Szopena.
Szopena ukazuje jako doskonałego kompozytora. Był on zżyty ze swojš muzykš. Kreuje go na mistrza porównujšc do sławnego rzeŸbiarza. Jego muzyka przekracza dotychczasowe granice muzyki. Jego dokonania artystyczne będš długo znane.
Charakter muzyki Szopena: doskonała, peryklejska (prostota, harmonia), zwraca uwagę na pierwiastki ludowe. Jest odwołanie do biblijnych wartoœci; muzyka ta ma zdolnoœć do moralnego odradzania słuchaczy. Podtrzymuje ona tradycję; jej wartoœci sš uniwersalne.
O sztuce: Norwid widzi w niej dšżenie człowieka do osišgnięcia pełnej doskonałoœci. Œwiat nie jest doskonały. Do doskonałoœci nie można dojœć. Tylko kilku artystów się do niej zbliżyło: Dawid, Szopen, Eschyleos. Umieszczenie między nimi Szopena jest wyrazem najwyższego uznania.
Dalsza częœć to powrót do wydarzeń w Warszawie. Opis panoramy Starego Miasta, Placu Zamkowego. Spokojny opis nabiera coraz więcej dynamizmu aż do wyrzucenia przez Rosjan fortepianu. Wielkoœć muzyki rodzi strach i nienawiœć u tych, którzy nie znoszš żadnego postępu, wszystko co wielkie i nowe u ludzi maluczkich budzi sprzeciw, który odbija się dygresjš. Rodzi się sprzeciw u tych, którzy nie sš w stanie zrozumieć tej wartoœci, dorównać wielkoœciš temu co powszechnie jest nieosišgalne. Zakończenie jest optymistyczne - nadejdš czasy, gdy ludzie doceniš wartoœć muzyki Szopena.
52.3 HUMANIZM I DEMOKRATYZM W WIERSZU „DO OBYWATELA JOHNA BROWNA”
Wiele postaci doby romantyzmu stało się dla Norwida inspiracjš. Były dla jego twórczoœci symbolem, bohaterami utworów (Szopen, Bem).
Tu postać zwišzana jest z historiš USA. John Brown - działacz społeczny, który walczył o zniesienie niewolnictwa murzynów.
Niewolnictwo uderza w ludzkš godnoœć, wszystkich, jego obecnoœć to hańba dla tych, którzy się go dopuszczajš.
Opanował arsenał wojenny, aby wymusić zniesienie niewolnictwa. Chciał go wysadzić, nie chciał się poddać. Został aresztowany i skazany na œmierć. To wydarzenie jest powodem napisania tego utworu.
Wiersz ten napisany jest w formie listu. Jego postaciš jest mewa, która ma szybko dotrzeć do Browna. Zastanawia się czy zastanie go ona jeszcze wœród żywych.
Wykonanie owego wyroku byłoby zamachem na wolnoœć ludzi w USA, zaprzeczeniem wolnoœci i demokracji. Poeta wštpi czy Ameryka jest krajem wolnym. Walczyli o wolnoœć Koœciuszko i Waszyngton. Obawa przed tym jak może być ta mewa przyjęta, powitana. Egzekucja może spowodować agresję.
Kamienie przeciw ludziom za zniesieniem niewolnictwa. Uderzenie w obrońców demokracji, wolnoœci. Ludzie nie dojrzeli do nowoœci, do nowej wartoœci, zmian stšd agresja. Brown wobec œmierci jest heroiczny i nieugięty. Œmierć odizoluje go od brutalnego œwiata. Siła idei, której nosicielem jest Brown jest potężna, że ci, którzy wykonujš wyrok nie sš w stanie uwierzyć, ze przestanie ona istnieć. Po œmierci Browna zdesperowani murzyni będš walczyć w imię swej godnoœci. Nasilenie cierpień i okrucieństwo, pogorszenie losów jednych i drugich. Po œmierci Browna może nastšpić nasilenie niewolnictwa, zanikanie swobód obywatelskich dla murzynów. Nastanie noc, ciemnoœć społeczeństwa.
Wiersz kończy puenta. Zanim w ludziach dojrzeje idea, przywódcy zginš. Potrzebny jest czas przygotowań, aż w końcu przyjdzie pokolenie, które jš zrealizuje. Idea trwa dopóki nie zostanie zrealizowana. Zanim przekonania doczekajš się swych kreacji. Człowieka można zabić, ale jego pragnienia wolnoœci zniszczyć się nie da. Pragnienie to jest bowiem niezbywalnym prawem każdego człowieka. Ludzie sš równi, nie ma podziałów, nie namawia do okrucieństwa, człowiekowi należy się szacunek. Dbałoœć o człowieka, jednostki muszš przetrwać. Humanizm zwišzany z głębokim szacunkiem dla człowieka, obrona ludzkiej godnoœci i honoru ludzkiej istoty i tych, którzy zhańbieni sš niewolnictwem. Ci którzy dopuszczajš do istnienia niewolnictwa zaprzeczajš tym swojej ludzkiej postaci. Ludzie powinni być sobie równi. Mieć takie same prawa i obowišzki.
„ Jedynie od ludzi dzielnych można oczekiwać ludzkiego zachowania się wobec pokonanego nieprzyjaciela, tchórze dowodzš swej odwagi okrucieństwem”.
Nie jest sztukš pokonanie człowieka, ale sztukš jest jego dobre traktowanie. Walka twarzš w twarz jest walkš słusznš. Ludzie, którzy nie majš argumentów na swoje idee muszš odwoływać się do okrucieństwa. Tchórze chcš sami sobie udowodnić, że majš rację. Forma traktowania równego œwiadczy o traktujšcym. trzeba umieć oszczędzić wroga.
52.4 „BEMA PAMIĘCI ŻAŁOBNY RAPSOD”
Gen. Józef Bem był w XIXw. znany i popularny. Uczestniczył w powstaniu listopadowych, powstaniu na Węgrzech, Wioœnie Ludów, wojnie z Turcjš. Dla Norwida jest on symbolem narodowej wolnoœci.
Treœciš utworu jest głównie pogrzeb. Jest on stylizowany na dawny pogrzeb wodzów œredniowiecznych (użyte sš rekwizyty: topory, łuki, tarcze, towarzyszyły panny żałobne).
W okresie œredniowiecza Polska była potęgš. Norwid stylizujšc pogrzeb na wielkiego wodza, nawišzuje do tej œwietnoœci. Okreœla tu rangę wodza - Bema, nadaje mu wszystkie przywileje doskonałego władcy. W pogrzebie bierze udział wojsko, cały naród, a także cała ludzkoœć i natura.
Częœć V - mowa o œmierci, której ludzkoœć nie jest w stanie się oprzeć. Człowiek jest œmiertelny, nie może się obronić. Rumak jest symbolem wartoœci, które sš nieœmiertelne, które będš angażować wiele osób. Człowiek nie może oprzeć się œmierci w przeciwieństwie do niektórych wartoœci. Rumak jest własnoœciš Bema, a więc symbol wolnoœci jest jednš z tych wartoœci.
Korowód zmierza do działania, ma do niego wszystkich obudzić, poruszyć, zaangażować ich do wyrażenia swojej niezgody na niewolę. Sš to ludzie ujęci snem, bezwolni. Idea pragnienia wolnoœci jest wstanie ich obudzić. Ludzie, którzy przekroczyli czeluœć, to ci, którzy uwierzyli w tę ideę, to nowe pokolenie. Œmierć Bema nie kończy jego misji. Jego myœl będzie kontynuowana w przyszłych pokoleniach. Słuszna idea jest nieœmiertelna. Będzie rozwijana przez potomków.
Podczas całego wiersz panuje monotonny, powolny ruch. Dopiero pod koniec staje się bardziej dynamiczny. Nadaje to nastrój grozy, patetycznoœci, żałoby. Oddziaływanie na zmysły czytelnika wyobraŸniš, tak jakby uczestniczył on sam w pogrzebie. Wykorzystanie syntezy sztuk aby wywołać nastrój uwiarygodnić go.
52.5 LIRYKA UCZUĆ NORWIDA
52.5.1 „Coœ ty Atenom zrobił, Sokratesie...”
Norwid Odwołuje się do konkretnych postaci: Sokratesa, Dantego, Kolumba, Camoensa, Koœciuszki, Napoleona, Mickiewicza. Łšczy ich to, że nie byli doceniani za życia, wygnani, skazani na œmierć, zdobywali uznanie dużo póŸniej. Znakiem tego uznania był drugi grób, wspaniały pogrzeb. Zwrotka poœwięcona Mickiewiczowi zawiera pytanie: „Coœ ty uczynił ludziom, Mickiewiczu ?”. Niedopowiedzenie zawiera wróżbę, że los Mickiewicza będzie podobny jak poprzedników.
Dalsze częœci wiersza to filozoficzne refleksje na temat wybitnych jednostek, które wyprzedzajš swój czas.
Zwykła glina ludzka wtapia się w glinę łatwo - ta metafora oznacza, że możemy łatwo rozumieć to, co nam bliskie. Twórczoœć wybitnych jednostek nie jest akceptowana. Ich idee sš zbyt rewolucyjne. Zostanš docenione dopiero przez przyszłe pokolenia.
52.5.2 „W Weronie”
Wierz zawiera aluzję do tragedii Romea i Julii i opisuje co po nich pozostało: gruzy domów, „rozwalone bramy” i groby pod strażš cyprysów. Ponad nimi niebo „spłukane deszczem, poruszone gromem”, księżyc - „łagodne oko błękitu” i spadajšca gwiazda. Takie zestawienie przedmiotów i zjawisk skłania do refleksji o przemijaniu. Norwid ukazuje postawę intelektualnš ludzi uczonych, polegajšcš na jednostronnym spostrzeganiu zjawisk. Postawa ta jest zbieżna z postawš starca z „Romantycznoœci” Mickiewicza (patrz punkt 48.2.1). „Cyprysy mówiš”, że spadajšca gwiazda to łza nad losem kochanków. Mówišca przyroda to element z wierzeń ludowych. Meteoryty, według tych wierzeń, to łzy aniołów. Mamy tu do czynienia z bliskimi romantykom „żywymi prawdami” z tradycji ludowej. Ludzie uczeni mówiš, że sš to meteoryty. Zestawienie wiedzy o œwiecie z prawdš o nim, i choć Norwid nie wypowiada się po żadnej ze stron, domyœlamy się, że bliższa mu jest poetyka wizja ludowa. Wiersz posiada dwie płaszczyzny:
Poetycka zaduma nad potęgš miłoœci. Niszczšca siła zła, działanie czasu dla materii i wieczne trwanie ducha.
Ruiny ŕ domów, groby. Wiecznoœć ŕ cišgła poruszajšca naturę tragedia.
Refleksja nad postawš racjonalistycznš i uczuciowš.4
52.5.3 „Język ojczysty”
Głównš myœlš jest to co ważniejsze, myœli czy czyny. Zawarte sš dwie opinie na ten temat:
najpierw myœl, potem czyny
walka
Poeci też mogš walczyć czynem. Twórczoœć ich ma być gromem, a nie tylko słowem. Norwid mówi, że trzeba działać. Pozornie sprzeczne opinie mogš stanowić jednoœć. Jedni czynem, drudzy językiem (arcydziełem) pokonujš wroga.
52.5.4 „Słowa nie tylko nas wyrażajš ale i sšdzš”
Wiersz ten mówi o samotnoœci Norwida jako twórcy i człowieka. Przez współczesnych mu, uznany jest za trudno rozumianego. Adresatem jest przyszłe, odległe pokolenie. Poprzez współczesnoœć pisze do przyszłoœci. Twórczoœć to nie tylko wyrażanie tego co się myœli. Poglšdy poety i jego twórczoœć œwiadczš o nim samym. Nowe przekonania Norwida ukazujš to, że jest otwarty na nowe propozycje, że potrafi docenić nowoœć.
52.6 poezja nie tylko romantyczna
Norwid w swojej twórczoœci odbiegał od konwencji swej epoki, ale i też wiele go z niš łšczy:
Elementy tematyczne - poparcie przejawów walki o niepodległoœć, umiłowanie swobody, wolnoœci i narodowej („Bema pamięci...”) i społecznej („Do obywatela...”).
Bezkompromisowoœć w dšżeniu do celu. Sprawiedliwej idei nie da się zniszczyć, nie ginie ona z człowiekiem. Trwa z pokolenia na pokolenie, aż do zwycięstwa.
Hołd dla niepospolitych ludzi, indywidualistów.
Bohaterowie romantyczni to indywidualnoœci, którzy swš działalnoœciš i desperacjš w działaniu potrafili zadziwiać. Oddawał szacunek postaciom wykreowanym na bohatera romantycznego.
Norwid odbiegał od romantyzmu, idšc w swym własnym kierunku. Sztukę traktował jako formę pracy twórcy i odbiorcy. W dziedzinie form literackich stworzył wiele artystycznych konwencji, które w romantyzmie jeszcze nie istniały.
Charakterystyczne cechy jego twórczoœci:
tworzenie neologizmów
lapidarnoœć, oszczędnoœć słowa, dšżenie do maksymalnego skrótu
nadawanie wyrazom nowych znaczeń
przemilczenie, niedopowiedzenie do końca pewnej myœli
stosowanie wielokropka jako graficznego znaku niedopowiedzenie; wiersze nie kończš się z reguły puentš ale zachętš do intelektualnej pracy
posługiwanie się elipsš (pominięcie pewnego elementu zdania będšcego jego częœciš składowš)
posługiwanie się aluzjš, symbolem
synteza œrodków wyrazu, synteza sztuki, stworzenie w utworze pewnego nastroju poprzez zaatakowanie różnych zmysłów czytelnika