WSTĘP
Paulina
Od dawna ludzie stawiali sobie za cel stworzenie idealnego dla nich miasta, w którym czuliby się jak najlepiej.
„Polis-miasto- jest to w Grecji gra w kamyczki. Trzeba w niej ułożyć odpowiednie figury i zdominować planszę. Można zauważyć, że budowanie takiego miasta jest to przemyślane budowanie na planszy kwadracików domów i linii ulic.”
Pierwsze koncepcje miast miały na celu uporządkowanie zabudowy i odzwierciedlenie potrzebnych funkcji oraz struktury społecznej.
Ola
Pierwsze wspólnoty budowlano-mieszkaniowe o charakterze spółdzielczym zaczęły powstawać w Anglii już na początku XIX wieku, wraz z rozwojem przemysłu i powstawaniem wielkich skupisk ludzkich.
Pierwszymi pionierami i teoretykami, którzy poprzedzili masowy ruch spółdzielczy na świecie byli:
-Francois Maria Charles Fourier
-Robert Owen oraz
-Ebenezer Howard
Robert Owen oraz Francois Fourier uważali, że należy wyzwolić całą ludzkość a wyzwolenie społeczne należało zacząć od stworzenia warunków bytowych klasie pracującej.
Paulina
FALANGA
Zacznę od Fouriera. Podstawową komórką ustroju Fouriera miała być falanga (z greckiego - zwarty szyk bojowy) licząca ok. 1600 osób zamieszkujących falanster - wielki zespół budynków. W falansterze przestrzeń wewnętrzna i zewnętrzna miała się wzajemnie przenikać.
Ludzie mieli mieć oddzielne mieszkania. Falanster miał być wyposażony oprócz mieszkań w obiekty nazywane dzisiaj obiektami użyteczności publicznej. Budynki miały być ustawione w formie kwadratu.
Falanster natomiast otoczony miał być przez 3 mile kwadratowe ziemi. Miał być on samorządzący się. Próby realizacji jednak nie powiodły się (Algier, Nowa Kaledonia, Francja).
Ola
NOWA HARMONIA
W tym samym czasie, co Fourier przedstawił swój projekt Robert Owen. Zaplanował wszystko do najdrobniejszego szczegółu., rozpisany został każdy moment życia mieszkańców utworzonej przez niego jednostki, każda czynność miała swoje ściśle określone i przygotowane miejsce oraz wyliczony dokładnie czas. W każdym jego osiedlu miało mieszkać po 1200 osób. Cechą tego podziału było tak samo jak u Fouriera to, że każda taka jednostka była samowystarczalna.
W Ameryce Płn. powstała wspólnota pod nazwą Nowa Harmonia.
Aby nie posługiwać się pieniędzmi, mieszkańcy Harmonii dysponowali książeczkami, w których wpisywane były godziny ich pracy, co upoważniało do odbioru wszelkich towarów.
Komuna była deficytowa i trwała wyłącznie dzięki dotacjom Owena. Aby przeciwdziałać problemom, zwiększano liczbę debat i szkolenia ideologicznego. Dzieci i rodzice coraz trudniej znosili narzuconą im izolację, co stawało się źródłem kolejnych problemów.
Nieudane realizacje projektów nie załamały jednak ani Fouriera ani Owena, gdyż po prostu uznali, że ludzie nie dorośli do ich idealnych projektów, ponieważ byli skażeni tradycyjnym systemem.
Paulina
W odróżnieniu od projektów Fouriera i Owena, według których ludzi mieli być lokowani w jednym budynku J.Saulnier zaprojektował małe miasteczko dla robotników fabryki czekolady J.Meniera z siecią ulic, placyków, ale czyli ze wszystkim tym, co Owen chciał tak bardzo zlikwidować.
Tego typu osadami były:
-Saltaire, założone w 1851 roku przez Tytusa Salta
-Bounwille, założone w 1879 przez fabrykanta Geograge'a Cadbury'ego
-Earswich-z końcowych lat XIX
-Port Sunlight-1887
Saltaire 1851 wzniesione przez angielskiego producenta Saltra odniosło największy sukces, zachwycano się położeniem w zieleni, wzorcową fabryką niskimi rzędami domów z ogródkami i w pełni przemyślanymi urządzeniami zaopatrzeniowymi, wypoczynkowymi, edukacyjnymi z miejskimi ambicjami, jakimi była np. linia kolejowa.
Celem Satra była unikniecie zatrucia środowiska i nadzieja na dobrze odżywionych zasolonych i szczęśliwych robotników.
Ola
KARTA ATEŃSKA
W opracowanej w 1933 roku na Międzynarodowym Kongresie
Architektury Nowoczesnej „Karcie Ateńskiej” można m.in.
przeczytać: "Po błędach ostatnich stu lat architektura musi
wrócić znowu na służbę człowieka, musi porzucić ideowy
pompieryzm, musi pochylić się nad jednostką i tworzyć dla niej
urządzenia, które będą określać i ułatwiać jej życie...".
_ Przyjęte w tym dokumencie zapisy stawiały za wzór "trzy
marzenia urbanisty: słońce, przestrzeń i zieleń". Marzenia o
mieście otwartym, bez kamiennych pustyń placów i mrocznych
wąwozów ulic.
_ W dokumencie ateńskim czytamy również: „Pomniki naszych
czasów to nie tylko szkoły, szpitale i budynki rządowe, ale
przede wszystkim miasta-ogrody, parki ludowe, kąpieliska,
biblioteki, w których zaspokojona zostanie ludzka tęsknota za
przyrodą i kulturą ...”.
W początku XX wieku w większości dużych miast warunki mieszkalne stawały się coraz gorsze. Na skutek uprzemysłowienia wzrosło zanieczyszczenie środowiska, robotnicy pracowali w niezdrowych warunkach. Ubogie warstwy społeczne zamieszkiwały ciasne śródmiejskie dzielnice, silnie przeludnione i zdaniem autorów Karty stanowiące nieludzkie warunki życia. Karta analizowała środowisko mieszkaniowe mieszkańców wielkich miast i proponowała radykalne rozwiązania w celu polepszenia sytuacji.
Paulina
W części analitycznej, opisującej aktualny w momencie powstania stan Karta zawierała następujące stwierdzenia:
* Współczesny rozwój miast ma przyczyny ekonomiczne. Uprzemysłowienie zniszczyło dawną harmonię tkanki miejskiej, a środowisko pracy człowieka jest ukierunkowane na maszyny, tak samo jak rozmieszczenie miejsc pracy.
* Mieszkania są obiektami spekulacji, są niesprawiedliwie rozdzielone między społeczeństwo i mają zły dostęp do przestrzeni otwartej.
* Rozwój gospodarczy ma charakter doraźny i zależy od spekulacji jednostek. Koordynacja typów, wielkości i położenia zakładów przemysłowych biur i mieszkań podlega jedynie zasadom ekonomii.
* Chaotyczne wędrówki robotników ze względu na rozdzielnie funkcji: wymuszone pokonywanie drogi ze względu na rozdzielenie przestrzenne mieszkania, miejsca pracy i przestrzeni rekreacyjnej, co powoduje wzrost ruchu i niebezpieczeństwo dla pieszych.
* Interesy ekonomiczne mają priorytet nad kontrolą administracyjną i solidarnością społeczną, co prowadzi do dominacji struktur miejskich przez prywatne interesy na szkodę mieszkańców miast.
Ola
Na podstawie wymienionych stwierdzeń delegaci CIAM sformułowali następujące postulaty:
Miasto musi, respektując wolność jednostki, umożliwiać działanie na rzecz zbiorowości
Miasto jako jednostka funkcjonalna posiada następujące funkcje urbanistyczne: mieszkanie, praca, wypoczynek, ruch
Mieszkanie musi być najważniejszym zagadnieniem w projektowaniu urbanistycznym
Miejsce pracy musi być możliwie najmniej oddalone od miejsca zamieszkania
Przestrzenie otwarte muszą przylegać do obszarów mieszkaniowych oraz jako przestrzeń rekreacyjna należeć do całego miasta
Komunikacja jako łącznik między kluczowymi funkcjami miasta ma znaczenie podrzędne
Strefowanie funkcjonalne planów miast stanowiło jedną z głównych idei Karty. Poszczególne funkcje mieszkania, pracy i wypoczynku powinny być rozdzielone pasami zieleni i połączone osiami komunikacyjnymi.
Dla miast proponowano następujące strefowanie:
* Śródmieście: administracja, handel, banki, kultura
* Pas wokół śródmieścia: rozdzielone od siebie przemysł, rzemiosło, mieszkanie
* Peryferie: Wpisane w pas zieleni osiedla satelickie z czystą funkcja mieszkalną
Duża gęstość zabudowy miała być osiągnięta poprzez wznoszenie mieszkalnych wysokościowców.
Paulina
TYPOLOGIA NOWYCH MIAST XX w. według ich funkcji
I. Autonomiczne nowe miasta samodzielne dzięki ofercie zaplecza zaspokajającego wszystkie potrzeby, jak mieszkanie, praca, zakupy, zdrowie, kultura, spędzanie czasu wolnego, wypoczynek. Do nich zalicza się:
1. New Towns- angielskie miasta- ogrody zakładane przez państwo
2. Villes Nouvelles- francuski odpowiednik New Towns
3. New Communites- projektowane i wznoszone w USA przez prywatne organizacje lub firmy
4. New Cities nowe miasta z więcej niż 250 000 mieszkańców i daleko idącą autonomią
5. Miasta monofunkcyjne
II. Zależne nowe miasta
1. Miasto satelitarne- nowe miasto odciążające przeludnione wielkie miasto
2. Nowe miasta mieszkaniowe- dzielnice mieszkaniowe
3. Nowe dzielnice, mają wprawdzie własne miejsca pracy i zaplecze usługowe, ale pozostają zależne od centrum miasta
Zasady funkcjonalnej urbanistyki zawarte w Karcie Ateńskiej wpłynęły na planowanie miast ogrodów.
Miasto-ogród
Twórca koncepcji miasta ogrodu był Ebenezer Howard. Swój pomysł opisał w książce „To-morrow: a Peaceful Path to Redl Reform” wydanej w Londynie w 1898 r..
Swoją koncepcje przedstawił w odniesieniu do Londynu. Założenia natomiast za pomocą diagramu 3 magnesów. Jeden magnes to miasto i jego wady takie jak wysokie czynsze, brudne powietrze, ciasnota, ale także zalety takie jak rozrywki, dobrze oświetlone ulice
Drugi magnez zawiera wady wsi brak życia towarzyskiego, niskei zarobki i zalety piekno natury, świeże powietrze, niski czynsz.
Za pomocą 3 magnesu Howard przedstawił natomiast połączenie wszystkich zalet miasta i wsi. Ten trzeci magnez nazwał miasto-ogród.
Miała to być struktura oddalona o kilkadziesiąt kilometrów od dużego miasta, ale z nim połączona posiadająca dogodny dojazd. Zaletą tego rozwiązania były tanie podmiejskie grunty. Miasto ogród miało zadowolić zarówno wielbicieli miasta jak i wsi.
Na tym diagramie Howard przedstawił także schemat takiego miasta, na planie koła, z placem w centrum.
Ola
Wkrótce powstały miasta ogrody Letchworth i Welwyn Garden City. Jednak nie obyło się bez pomocy finansowej ze strony państwa. Zostały one zaplanowane od podstaw, była to bardzo dobra sytuacja ze względu na to, że obyło się bez konieczności przystosowania do istniejącej zabudowy.
Taka idealna sytuacja zdarzała się bardzo rzadko. Raymond Unwin zdwał sobeiz tego sprawe. Zaplanował on przedmieście ogrodowe- Hampstead Garden Suburb. W realizacji trzeba było uwzględnić ukształtowanie terenu i bliskośc miasta.
W 1902 roku niemieccy architekci powołali Deutsche Gartenstadtgesellschaft. Pierwsza niemiecką realizacją było Garten stadt pod Dreznem wybudowane według projektów Richarda Riemerschmida. Takie przedmieścia ogrodowe zyskały sobie w Niemczech bardzo wielu zwolenników.
Paulina
PODKOWA LEŚNA
Pierwszym w Polsce miastem ogrodem jest Podkowa leśna.
W naturalnym, leśnym otoczeniu powstało tu w latach dwudziestych unikalne osiedle.
Podkowa Leśna - model miasta-ogrodu oparty był na całościowym planie parcelacyjnym określającym granice miasta z wyraźnie wykształconym tzw. elementem krystalizującym plan, stanowiącym szkielet kompozycji przestrzeni miasta (założenie trzech promienistych ulic zbiegających się w rejonie kościoła i pierścień terenów zielonych z parkiem).
Brwinów to model miasta, który powstał w oparciu o rozwój istniejącej wsi. Element krystalizujący plan (rejon rynku) nie został rozwinięty w czasie następnych parcelacji i jest zbyt mały dla organizacji przestrzeni w obszarze miasta. W efekcie poza rynkiem brakuje przestrzeni publicznej.
Plan Podkowy Leśnej autorstwa Antoniego Jawornickiego dawał niewątpliwie szanse uzyskania najlepszych efektów w realizacji miasta a jego podstawowe pozytywne cechy, to:
określenie całkowitego obszaru miasta oraz jego granic
sporządzenie planu parcelacyjnego określającego wielkości działek
sformułowanie lokalnych przepisów
zapewnienie programu usługowego i stworzenie warunków dla rozwoju życia społecznego na poziomie małego miasta.
Ola
NOWA HUTA
Jedną z niezwykłych realizacji koncepcji miasta-ogrodu jest Nowa Huta.
Nowa Huta miała być miastem-ogrodem łączącym w sobie walory industrialne, kulturalne i przyrodnicze. Jednak z założeń tych zrezygnowano w połowie lat 50. XX wieku ze względów ekonomicznych i Nowa Huta stała się przedsięwzięciem niedokończonym. Rozrastało się w sposób niekontrolowany tworząc kompleks nieciekawych, szarych i niestety coraz bardziej niebezpiecznych blokowisk.
Obecnie miasto przekształcane jest w atrakcje turystyczna i zaczyna odpowiadać obowiązującemu atrakcyjnemu obrazowi miasta.
Osiedle Giszowiec
Osiedle wzniesiono według założeń słynnego urbanisty angielskiego - Howarda. Centrum osiedla robotniczego w Giszowcu stanowił plac (dzisiejszy Plac pod Lipami), wokół którego zlokalizowano szkołę, sklepy, pocztę, gospodę, administrację osiedla, nadleśnictwo, łaźnię i pralnię. Promieniście wokół placu wybudowano domy robotnicze z ogrodami. Budynki zaprojektowano na wzór starej górnośląskiej chaty wiejskiej . W latach 70-tych wyburzono część budynków należących do osiedla, budując na ich miejscu jedenastopiętrowe bloki. Osiedle wkomponowano w istniejące tu obszary leśne. Dorodne buki i dęby rosnące między domami, w większości o wymiarach pomnikowych, "pamiętają" czasy sprzed budowy osiedla.
cale osiedle jest pod ochrona jako zabytek.
Paulina
Założenia Karty Ateńskiej wcielił w życie sam jej twórca Le Corbusier. Silne zaangażowanie w sprawy socjalne zaowocowało projektami masowej produkcji domów mieszkalnych wg pięciopunktowego planu
1. wolno stojące podpory
2. swobodny plan
3. ściany niezależne od szkieletu konstrukcyjnego
4. fasady kurtynowe, szerokie okna
5. płaskie dachy z ogrodami
Plany te zostały te zrealizowane w wielkich gmachach Unite d'Habition w Marsylii. Jednostka Marsylska, zbudowana w latach 1947-1952, posiada trzysta trzydzieści siedem mieszkań i 1500 mieszkańców. Przez całą długość (165m), co trzy kondygnacje, przebiegają korytarze które tworzą wewnętrzne ulice. Dzięki temu jednostka staje sie miasteczkiem w pionie, zwłaszcza że mniej wiecej w połowie budynku, przebiegają jedna nad drugą dwie ulice handlowe.Są tam sklepy, restauracja, herbaciarnia, niewielki bar, pralnia, fryzjer, kiosk apteka, mały hotelik. Jest wszystko co znajduje sie w niewielkim śródmieściu.
Inne usługi znajdują sie na dachu Jednostki. Są tam przedszkole, żłobek, sala gimnastyczna, kino.
Jednostką miary jest "modulor".
Dane:
165 m. długości
56 m. wysokości
24 m. głębokości 18 pięter 337 mieszkań
1500 osób
24 typy mieszkań dla rodzin różnej wielkości
4,8 m.- wysokość mieszkań dwupiętrowych
2,26 m.- wysokość mieszkań jednopiętrowych!
3,66 m.- szerokość mieszkania
ok. 20 m.- długość mieszkania
Jednostka Marsylska to szczytowe osiągnięcie Le Corbusiera w jego poszukiwaniach organizacji życia zbiorowego.
"Tak więc mieszkańcy (Jednostki), którzy tworzą kolektyw, są zgromadzeni jak w małej wiosce i współżyją ze sobą nie tracąc nic jednak ze swego indywidualizmu..." Ch.Jencks
Koncepcje Le Corbusiera trafiły na szczególnie podatny grunt w obozie komunistycznym. Potrzeba nowych mieszkań stale rosła, a socreal był bardzo drogi. Wielka płyta i mrówkowce wydawały się być rozwiązaniem idealnym.
Ola
Perwsze osiedla mieszkaniowe projektowane według modernistycznych standardów powstały w Niemczech, Holandii i Francji w okresie międzywojennym. Jednym z najbardziej znanych projektów było Osiedle-Podkowa w Berlinie-Britzu. W Europie Zachodniej szczyt popularności modernistycznych osiedli mieszkaniowych przypadł na pierwsze 20 lat po II Wojnie Światowej. Zrealizowano wówczas wiele projektów szczególnie we Francji i Wielkiej Brytanii. Architektura modernistyczna była również bardzo popularna w tym okresie w krajach Ameryki Łacińskiej.
Powstające blokowiska nie miały jednak wiele wspólnego z jednostką marsylką - mieszkania były małe i niefunkcjonalne, a o wspólnych klubach, miejscach spotkań, salach gimnastycznych i ogrodach na dachach nie było mowy. Zamiast się integrować, mieszkańcy domów z wielkiej płyty się alienowali.
Paulina
Polska podobnie jak większość krajów Europy Środkowowschodniej przyspieszoną, intensywną industrializacje przeżywała po II Wojnie Światowej. Mięliśmy tam do czynienia z bardzo podobnymi procesami społecznymi, jakie miały miejsce nieco wcześniej w Europie Zachodniej. Wielkie masy ludności przenosiły się ze wsi do miast. Niejeden taki wewnętrzny imigrant przenosił się w latach pięćdziesiątych czy sześćdziesiątych z dotychczasowego mieszkania do bloku. I podskakiwał przy tym z radości. Bo wcześniej zamieszkiwał z zona i dziećmi jedna izbę w suterynie. Najczęściej w jakiejś „klimatycznej”, „oldskulowej” kamienicy.
Ogrzewał swoje lokum piecykiem typu Morcinek, naturalne potrzeby załatwiał we wspólnej toalecie na korytarzu myl się zimna woda z miednicy. W nowym mieszkaniu w bloku miał dwa pokoje z kuchnia i łazienką. Była tam instalacja gazowa (czyli kuchenka na gaz i ciepła, bieżąca woda w kranie), energia elektryczna i widok z balkonu na trzecim piętrze. Wokół było sporo przestrzeni, drzew i krzewów, ławek i placów zabaw. I wszystko to całkiem dobrze utrzymane. Nowe życie na osiedlu mieszkaniowym w bloku było olbrzymim skokiem cywilizacyjnym. Ci ludzie czuli te różnice i potrafili ja docenić. Potem przyszły lata siedemdziesiąte. Dzieci naszych powojennych imigrantów zaczęły wchodzić w dorosłe życie. Budowano wtedy druga Polskę.
Ola
Powstawały nowe fabryki a ich młodzi pracownicy zakładali właśnie rodziny. Ci ludzie musieli po prostu gdzieś mieszkać. Niejeden młody inżynier i świeżo upieczony małżonek gnieździł się w M-3 z rodzicami i siostra swojej wybranki. Prędzej czy później przychodziły dzieci. Wielka płyta była jak wybawienie. Budowało się tanio i szybko. Jak grzyby po deszczu wyrastały nowe osiedla mieszkaniowe. Liczne wady i usterki to również efekt tego pospiechu.
Każde osiedle miało swoje place zabaw, boiska i skwery. O cala ta infrastrukturę i otoczenie dbano. Generalnie całość wyglądała skromnie, ale dość estetycznie. Osiedla mieszkaniowe lat osiemdziesiątych były świadkami dorastania kolejnego powojennego wyżu demograficznego. Widok setek dzieciaków jeżdżących na rowerach, biegających za piłka czy po prostu bawiących się w jakikolwiek inny sposób niemal zawsze milo się ogląda. Jest to jakby dowód zdrowia i nadzieja na przyszłość. Do tego dodać trzeba fakt ze na osiedlach mięliśmy do czynienia z autentycznymi wspólnotami sąsiedzkimi.
Paulina
Ludzie się znali, spotykali się, pomagali sobie. Niestety pamiętać trzeba również o ciemnej stronie życia na osiedlach - kolejki po wszystko, pijaństwo i ogólne poczucie braku perspektyw. W latach dziewięćdziesiątych po upadku komunizmu do Polski dotarła również deindustrializacja. Konsekwencje realnego socjalizmu oraz proces globalizacji stworzyły i stwarzają nadal wiele problemów. Jednym z wielu jest kryzys osiedla mieszkaniowego jako formy rozwiązania architektonicznego i urbanistycznego. Wydaje się ze czas wielkich fabryk i mas robotniczych minął. Nowoczesna gospodarka jest inna. Dominują wysokie technologie, międzynarodowe korporacje i mobilność na rynku pracy. Budowanie wielkich osiedli z myślą o tysiącach robotników, którzy będą mieszkać tam do końca życia nie ma już sensu. Te, które już istnieją zaczęły pustoszeć wraz z upadkiem wielkich fabryk. Nikt już nie zachwyca się nowoczesnością i funkcjonalnością osiedli mieszkaniowych. Teraz to już tylko brzydkie blokowiska. Jeśli buduje się osiedla to raczej mniejsze. Jeśli chodzi o architekturę to w modzie jest raczej estetyka nawiązująca do epoki premodernistycznej.
Ola
Osiedle z wielkiej płyty stało się jednym ze znaków rozpoznawczych naszego rejonu świata. Od Berlina po Władywostok można spotkać ten sam widok betonowych pudełek stojących w szczerym polu. Jest to po prostu rzeczywistość w której wychowało się wielu ludzi z tego regionu Europy.
Paulina
„Utrzymanie bezpośredniego kontaktu z przyrodą jest dla ludzi nie tylko źródłem dobrego samopoczucia, ale takŜe warunkiem przetrwania.
Emocjonalna więź z otoczeniem i poczucie
przynaleŜności do miejsca ma fundamentalne
znaczenie dla pomyślnego Ŝycia mieszkańców
miasta. Najbardziej lubiane miasta i miejsca w
mieście dostarczają bogatych przeŜyć. Jakość
środowiska jest jednym z podstawowych czynników
gwarantujących gospodarczy sukces miasta i
przyczynia się takŜe do jego Żywotności społecznej i
kulturalnej.”
Ola
Rosnąca zamożność wielu mieszkańców miast a takŜe demokratyzacja Ŝycia publicznego była również powodem tego,
Ŝe władze miejskie zaczęły liczyć się z głosem swoich mieszkańców, którzy nie chcieli mieszkać wśród zadymionych
ulic w „betonowej miejskiej dżungli”.
DZISIAJ
Obecnie powraca się do zapomnianej przez lata wojny koncepcji miasta ogrodu. Duży wpływ na to miały zarówno względy finansowe bogacącego się społeczeństwa jak i działalność ruchów ekologicznych, które dodatkowo akcentują rolę zieleni jako producenta tlenu, reduktora hałasu oraz filtra oczyszczającego powietrze od stale rosnącej ilości zanieczyszczeń.
Dlatego też koncepcja ta zyskuje sobie wciąż nowych zwolenników.
Odkąd Polska uzyskała dostęp do unijnych funduszy także u nas na nowo ruszyły prace związane z realizacją koncepcji miasta ogrodu.
Działania takie widoczne są m.in. w Ciechocinku, we wspomnianej wcześniej Podkowie Leśnej, Puławach, Tuszynie, Nałęczowie oraz w wielu innych historycznych miastach Polski.