Wykłady

z prawa

Rok akademicki

2003/2004

[e-mail]

WYKŁAD 1 (08.10.2003)

Wprowadzenie do prawoznawstwa:

1. Pojęcie i cechy prawa

2. Funkcje prawa

3. Prawo a inne systemy normatywne

4. Normy i przepisy prawne

5. Budowa normy prawnej

PRAWO - prawidłowości, prawa nauki, które mają charakter obiektywny; człowiek może je odkrywać, może je wykorzystać dla swoich potrzeb

PRAWO - w znaczeniu materialnym określa stosunki społeczne uregulowane między podmiotami np.: prawo cywilne, prawo karne. W znaczeniu formalnym są to normy proceduralne, które określają tryb postępowania niezbędne do realizacji prawa materialnego. Normy te ujęte są w kodeksach postępowania. Rozróżniamy prawo przedmiotowe i podmiotowe.

PRAWO PRZEDMIOTOWE - ogół reguł postępowania, składający się na system prawa w danym państwie: normy prawa obowiązujące + normy prawa obowiązujące kiedyś. Są to uporządkowane normy formalne i materialne. W jej zakres wchodzi prawo materialne i niematerialne.

PRAWO PODMIOTOWE - uprawnienia i obowiązki związane z danym stosunkiem prawnym i społecznym, np. prawo własności. Na właścicielu np. domu spoczywają pewne obowiązki, ale ma on szereg praw czy uprawnień.

PRAWO to ogół reguł postępowania o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, ustanowionych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym.

Reguły postępowania to pewien wzorzec o charakterze postulatu. Normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym oznaczają, że dotyczy to ogółu podobnych sytuacji i ogółu adresatów. Nie dotyczy to konkretnych adresatów. Normy dotyczą każdego. Wzorzec o charakterze postulatywnym.

Ze względu na powstawanie normy możemy mówić o normach ustanawianych lub usankcjonowanych. Z ustanawianiem mamy do czynienia wówczas, gdy państwo - działając poprzez upoważniony do tego organ - tworzy nową, nie istniejącą przedtem normę. O usankcjonowaniu mówimy natomiast wtedy, gdy państwo normę stosowaną dotychczas zwyczajowo uznaje za obowiązującą poprzez działalność organów stosujących prawo, które zwyczajem zaczynają się posługiwać jak prawem. Reguły przejęte od innych systemów normatywnych.

ZAGWARANTOWANE PRZYMUSEM oznacza to, że nie przestrzeganie prawa niesie ze sobą poważne konsekwencje. Tylko państwo jest władne użyć środki przymusu bezpośredniego, np. sankcję pozbawienia wolności lub eksmisję. Pojęcie kara odnosimy do prawa karnego (przestępstwa, wykroczenia). Sankcja jest pojęciem szerszym.

FUNKCJE PRAWA:

• służy utrzymaniu ładu, porządku i spokoju wewnętrznego

• pełni funkcję ustrojową - stabilizuje lub kształtuje ustrój (np. tworzy podstawy do nowego ustroju)

• represyjno-wychowawcza - stosuje sankcje (aby karać i wychowywać)

• wpływa na kulturę prawną społeczeństwa

• rozstrzyganie sporów (każdego rodzaju sądy)

• rozdzielcza - dokonuje podziału dóbr (gdy brakuje dóbr dla każdego) - zasady zarabiania pieniędzy

FUNKCJE PRAWA W SPOŁECZEŃSTWIE:

• służy utrzymaniu spokoju społecznego i porządku publicznego

• jest czynnikiem kulturotwórczym

• jest nosicielem informacji o wartościach, uczy społeczeństwo tego, co sprawiedliwe, słuszne i celowe

• służy zachowaniu istniejącej struktury społecznej

• dynamizuje życie społeczne (reguluje pewne sprawy na przyszłość)

• służy rozwiązywaniu konfliktów społecznych

• stwarza warunki do swobodnego rozwoju jednostki ludzkiej

• wywiera wpływ na świadomość społeczną, na motywy postępowania, sposób myślenia i ocenianie

• spełnia rolę integrującą społeczeństwo

PRAWO A INNE SYSTEMY NORMATYWNE

Moralność to także normy. Oceniają postępowanie i intencje wobec innych ludzi, a także państwa. Jest to dokonywanie z punktu widzenia dobra i zła. Normy moralne to także wzorzec postępowania. Różnicą jest to, że normy moralne mają dłuższą historię. Normy moralne powstały przed państwem i prawem. Te ostatnie dwa powstały razem. Prawo pojawiło się jako pewien przymus. Różny jest także zakres przedmiotowy. Normy moralne oceniają także myśli i słowa, a prawo nie ingeruje w myśli i sposób oceniania. Na gruncie moralnym coś może być tylko dobre lub złe. Prawo ocenia zachowanie z punktu tego, co jest zgodne z prawem lub niezgodne. Inne jest kryterium oceny dobra i zła. Kryterium to nie wchodzi w kryterium prawa (praworządne).

Normy moralne nie są spisywane. Przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Normy prawne są spisane i tylko te spisane obowiązują, są również skodyfikowane. Prawo w państwie jest jedno (dotyczy to tylko państw jednolitych). System prawny jest jednakowy dla każdego mieszkańca. Normy moralne natomiast mogą być dla każdego inne. Każda grupa społeczna posiada swoje własne normy moralne. Kolejna różnica: różna sankcja. Normy prawne posiadają swoje własne sankcje i posiadają przymus państwowy. Normy moralne posiadają natomiast sankcje represji czy zachowanie otoczenia (np. presja grupy społecznej). Sankcje moralne nie są skonkretyzowane i mogą być naprawdę bardzo różne. Kodeks etyki lekarskiej na podstawie norm moralnych.

G. Jellinek - filozof prawa, który uważał prawo jako minimum moralne.

L. Petrażycki - porównywał prawo i moralność do szampana (moralność) i wody (prawo). Bez szampana można się obyć a bez wody nie.

Normy moralne mogą być także normami prawnymi. Przykładem może być morderstwo. Może być też odwrotnie. Aborcja może być dozwolona prawnie, ale z punktu widzenia moralnego jest niedozwolona. Jest to ogromny problem dla osób (lekarzy), które są zmuszone do wykonania zabiegu aborcji.

Normy moralne i prawne mogą nie mieć nic wspólnego. Np. jeśli chodzi o kodeks drogowy. Moralność nic o tym nie mówi.

Praktyka jednak całkowicie mija się z teorią. Nie zawsze to, co zabronione prawnie i moralnie (np. zabójstwo) nie istnieje. Prawo jest skuteczniejsze, gdy jest wspierane przez normy moralne. Prawo może być też całkowicie nieskuteczne. Chodzi tu także o prawo podczas stanu wojennego. Prawo było łamane i było to całkiem normalne. Nie przestrzegano ani prawa ani zasad moralnych.

Zupełnie inne problemy są w państwach jednolitych narodowościowo, a inne w państwach wielonarodowościowych - różne systemy wartości, normy moralne, np. w USA prawo całkowicie neutralne od moralności, aby nie było dyskryminacji rasowych.

Prawo powinno być neutralne w stosunku do różnych norm moralnych. Zachowanie tej neutralności daje swobodę wszystkim osobom.

NORMY OBYCZAJOWE/ZWYCZAJOWE

- sposób zachowania utrwalony i przenoszony z pokolenia na pokolenie. Z którym łączy się świadomość, że tak trzeba lub należy się zachować. Np. zwyczaje handlowe czy międzynarodowe. One bardzo pomagają przy negocjacjach czy rozwiązywaniu konfliktów. Niekiedy obyczaj przekształca się w prawo zwyczajowe, gdy prawo odwołuje się do tego zwyczaju i tworzy sankcję, aby zabezpieczyć ich realizację. Np. gminne ośrodki pomocy społecznej muszą pochować ludzi zwyczajami obowiązującymi w danej miejscowości.

Zgodnie z kodeksem cywilnym nie wolno czynić użytku z prawa, jeżeli nie jest to przyjęte zgodnie ze zwyczajami. Np. dana osoba może postąpić zgodnie z prawem, lecz gdy to jest sprzeczne z jej moralnością (???)

NORMY ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH

Normy (partii) określają strukturę organizacyjną, prawa i obowiązki członków oraz zasady naboru lub regresji. Są to normy prawne, ale nie państwowe. Są zagwarantowane przymusem, ale nie państwowym. W państwach totalitarnych państwo i partia utożsamiają się. W demokratycznych państwo może kontrolować partię.

NORMA PRAWNA A PRZEPIS PRAWNY

Norma prawna jest elementarną, pojedynczą regułą zachowania, np. zakaz zabójstw. Prawo składa się z wielu norm prawnych. Graficzną postacią normy prawnej jest przepis prawa. Np. art. 415 kodeksu cywilnego czy karnego.

Przepis prawny jest elementarną jednostką aktu prawnego/normatywnego.

Są przepisy, które nie zawierają normy zachowania, czyli reguły postępowania. Są to przeważnie wstępy do wielu ustaw. Nie są normami tak zwane fikcje prawne. Fikcje prawne polegają na zastosowaniu dyspozycji jednej normy prawnej do innej hipotezy. Np. żeby po kimś dziedziczyć trzeba żyć w chwili otwarcia spadku. Dziedziczy się aktywa i pasywa. Wiadomo, że za zobowiązania spadkowe spadkobierca odpowiada całym swoim majątkiem. Istnieje możliwość zrzeczenia się spadku, gdy aktywa są mniejsze niż pasywa. Fikcja prawna z punktu widzenia prawa sprawia, że spadkobierca traktowany jest jakby nie żył w trakcie otwarcia spadku.

Jeśli przychodzi zawiadomienie o konieczności zapłaty a my odmawiamy pokwitowania listonoszowi to w świetle prawa jesteśmy traktowani tak jakbyśmy podpisali otrzymanie listu.

Są też przepisy, które nie zawierają reguły zachowania. Konstytucja kwietniowa. Prezydent odpowiada przed Bogiem i historią - to był przepis, ale nie norma.

BUDOWA NORMY PRAWNEJ

HIPOTEZA + DYSPOZYCJA + SANKCJE

HIPOTEZA - warunki, jakie muszą być spełnione

DYSPOZYCJA - pożądany/postulowany sposób zachowania. To może być zakaz/nakaz lub przyzwolenie/dozwolenie.

SANKCJE - konsekwencje zachowania się niezgodnego z dyspozycją.

Przykład

(Hipoteza) Jeżeli pada deszcz (Dyspozycja) trzeba nosić parasolkę (Sankcja), bo się zmoknie.

WYKŁAD 2 (22.10.2003)

STOSUNEK PRAWNY, ZDARZENIA PRAWNE, STOSOWANIE PRAWA

Stosunek społeczny - stosunek między dwoma podmiotami.

Stosunek prawny - stosunek społeczny uregulowany przez prawo; jest to taki stosunek społeczny, w którym sytuacja prawna jednego podmiotu zależy od sytuacji prawnej drugiego podmiotu. Zatem prawo określa, który stosunek społeczny będzie prawnym. Treść stosunku prawnego (zależy od) jest swoistym sposobem realizacji norm prawnych. Jeden podmiot stosunku prawnego jest do czegoś zobowiązany a inny do czegoś uprawniony.

Elementy stosunku prawnego:

• podmiot (co najmniej dwa: podmiot obowiązku i podmiot uprawnienia);

• przedmiot;

• treść.

Najczęściej podmioty mają określone uprawnienia i określone obowiązki.

Podmiotem stosunku prawnego może być osoba fizyczna mająca zdolność prawną (na ogół od narodzin do śmierci). Zdolność prawna nie wystarcza do oświadczenia swojej woli, do tego potrzeba zdolności do czynności prawnej (dziecko może krzyczeć, ale nie ma to skutku prawnego). Pierwsza grupa to grupa osób bez zdolności do czynności prawnej. Druga grupa to osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnej. Do ich oświadczenia woli potrzeba zgody przedstawiciela. Trzecia grupa to osoby o nieograniczonej zdolności do podejmowania decyzji (pełna zdolność).

Osoby prawne - jednostki organizacyjne, którym przepisy przyznają samodzielny byt prawny, np. Spółki Akcyjne, spółdzielnie, fundacje.

Po ostatniej nowelizacji Kodeksu Cywilnego powstało pojęcie - niepełna osoba prawna (ułomna) - to są jednostki organizacyjne, które nie są osobami prawnymi, ale mają samodzielność prawną. Za ich zobowiązania odpowiadają również jej członkowie.

W przypadku osób prawnych w Spółce Akcyjnej odpowiadają również jej wspólnicy majątkiem spółki, akcjonariusze ponoszą tylko ryzyko gospodarcze. W przypadku egzekucji przeciw spółce jawnej wspólnicy odpowiadają swoimi majątkami.

Przedmiotem stosunku prawnego - jest to określone zachowanie się podmiotów.

Na treść stosunku prawnego składają się uprawnienia i obowiązki stron tego stosunku.

Obowiązek - sposób zachowania się podmiotu - nakazany lub zakazany, ale w danej sytuacji jest jako jedyny lub jeden z wariantów. Np. dokonanie darowizny, po której nastąpił niedostatek. Na obdarowanym ciąży obowiązek łożenia na darczyńcę, ale może się z tego obowiązku zwolnić zwracając darowiznę.

Uprawnienie - przepisy prawa lub postępowanie umowne nie nakładają na dany podmiot obowiązku zachowania się w określony sposób, lecz pozostawiają podmiotowi wybór określonego zachowania. Niekiedy w jednym podmiocie skoncentrowane są uprawnienia i obowiązki - mówimy wtedy o kompetencji, np. do kompetencji prezydenta należy prawo łaski, do kompetencji sejmu należy uchwalanie ustaw. Jeżeli mówimy o uprawnieniu to z reguły z jednym podmiotem wiąże się szereg uprawnień. Brak jednego oznacza, że nie mamy do czynienia ze stosunkiem prawnym, np. pożyczkodawca, który wziął coś w zastaw nie jest jeszcze właścicielem tej rzeczy.

Prawo podmiotowe - sfera możności postępowania w określony sposób.

Są stosunki prawne, gdy obie strony są aktywne (kupujący i sprzedający) lub bierne (wybory, my nie idziemy, państwo nie reaguje) lub jedna aktywna a dryga bierna (rodzicielstwo: rodzice - aktywni, dziecko - bierne, oczekuje na działania rodziców).

Zdarzenia prawne - zdarzenia, które powodują powstanie, zmianę albo ustanie stosunku prawnego; to zdarzenia, które wywołują skutek prawny. Zatem śmierć to zdarzenie prawne (niezależnie od woli podmiotu).

Czyny:

• dozwolone (np. zrobię zakupy chorej sąsiadce bez jej wiedzy) - prowadzenie wolnych spraw bez zlecenia

• niedozwolone - skutek objęty wolą podmiotu działającego

Czynności:

• orzeczenia sądowe

• akty administracyjne

• czynności prawne

Stosowanie prawa - czynienie użytku z przyznanej organowi kompetencji. Zatem prawo stosują tylko organy państwa.

Przestrzeganie prawa - zachowanie się zgodnie z dyspozycją normy prawnej ze względu na świadomość jej istnienia. Nie każdy przejaw przestrzegania prawa przez organ państwa jest stosowaniem prawa, np. jeżeli prezydent nie udzielił łaski to przestrzegał prawa, ale go nie zastosował.

Na stosowanie prawa składa się szereg czynności - cały proces. Należy wiedzieć czy normy prawne nie zostały uchylone, sprawdzić czy są one zrozumiałe i wydać werdykt, który może podlegać weryfikacji. Można stosować tylko prawo obowiązujące. W Europie prawem obowiązującym jest prawo, które zostało ustanowione, a nie zostało uchylone. Ważne jest obowiązywanie prawa w czasie, obowiązywanie w przestrzeni i co do osób. Prawdą jest, że wszyscy są równi, wobec prawa, ale np. pan A - Polak i pani B - Francuzka na terenie swych krajów są objęci różnym prawem.

Podstawowym warunkiem obowiązywania prawa powszechnego (przepisów obecnie obowiązujących) jest ich ogłoszenie. Jest to warunek wstępny. Ich ogłoszenie nie oznacza wejścia tych przepisów w życie. W kwestii ustaw, ustawa obowiązuje po upływie 14 dni od jej ogłoszenia, chyba, że sama przewiduje termin późniejszy. Informacji o tym szukamy na końcu tej konkretnej ustawy. Ogłoszenie treści ustawy w gazecie nie ma skutku prawnego. Ustawa musi być ogłoszona w dziennikach rządowych:

• Monitor Polski

• Monitor Polski B

• Dziennik Urzędowy (poszczególnych ministerstw)

• Wojewódzki Dziennik Urzędowy

• Dziennik Ustaw

Od zasady są wyjątki. W uzasadnionych przypadkach może być termin krótszy niż 14 dni. Decyduje o tym sejm. Ze szczególnie ważnych powodów i jeżeli zasady demokratycznego państwa nie sprzeciwiają się temu - dniem wejścia w życie może być dzień ogłoszenia.

Przepisy porządkowe, np. szczegółowe przepisy w okresie klęski żywiołowej wchodzą w po upływie 3 dni od ogłoszenia, w uzasadnionych przypadkach termin może być krótszy. W przypadku poważnego zagrożenia życia może to być dzień ogłoszenia. Ponadto ustawodawca może nadać przepisom wsteczną moc obowiązującą, czyli ma ważność obowiązującą (np. gdy w czasie klęski, służby porządkowe rekwirują czyjś samochód na potrzeby publiczne) przed ogłoszeniem odpowiedniej ustawy.

Prawo miejscowe - jest prawem powszechnie obowiązującym na obszarze działania organów, które je ustanowiły, np. województwa lub gminy. Podlegają ogłoszeniu w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym, w ciągu 14 dni wchodzą w życie.

Wykład 3 (29.10.2003)

Akt normatywny obowiązuje dopóty dopóki nie zostanie uchylony. Może być uchylenie czyste (nie powstaje żadna ustawa na miejsce danej, np. o ograniczonym obrocie nieruchomościami). Uchylenie całkowite polega na zastąpieniu jednego aktu drugim, np. w miejsce kodeksu handlowego wszedł kodeks spółek handlowych. Uchylenie częściowe polegające na tym, że danemu artykułowi nadaje się nowe brzmienie. Czasem mamy ustawę o zmianie ustawy. Częściej jednak zmiany zapisywane są przy okazji nowej ustawy.

W prawie karnym stosuje się ustawę obowiązującą w czasie popełnienia przestępstwa o ile obowiązuje ona podczas wydawania wyroku. Jeżeli jest inaczej to stosuje się nową ustawę z pewnymi zastrzeżeniami. Stosuje się tą ustawę, która daje możliwość łagodniejszej kary. Jeżeli nie ma pewności, która jest łagodniejsza to stosujemy nową ustawę.

Obowiązywanie prawa w przestrzeni. Granice stosowania prawa pokrywają się z przebiegiem granic terytorialnych jest to przejaw suwerenności. Terytorium to ziemia + statki pod bandera danego państwa + wody przybrzeżne + pas wód terytorialnych. Szerokość wód reguluje każde państwo, więc może dojść do konfliktu.

Zasada terytorialności - polską ustawę karną stosuje się do osób, które popełniły przestępstwo na terytorium Państwa Polskiego. Miejsce to miejsce gdzie było przestępstwo, ale także skutek.

Zasada narodowości podmiotowej - polskie ustawy karne stosuje się dla obywateli Polski, którzy popełnili przestępstwo poza granicami, gdy popełniony czyn jest również przestępstwem w miejscu jego popełnienia. Osoby urzędowe obowiązuje prawo polskie bez względu czy jest to karane w miejscu popełnienia przestępstwa.

Zasada narodowości przedmiotowej - polska ustawę karną stosuje się do osób, które popełniły przestępstwo wymierzone w interesy Państwa Polskiego + warunek, że przestępstwo jest przestępstwem w miejscu popełnienia. Bez warunku, gdy wymierzone jest przeciwko bezpieczeństwu państwa i obywateli.

Zasada represji wszechświatowej - kary za przestępstwa. Możliwe jest ściganie na całym świecie, np. za handel narkotykami.

Jeśli chodzi o prawo cywilne istnieje odrębna ustawa:

Międzynarodowe prawo prywatne reguluje m.in. kwestie zatrudnienia. Do oceny zdolności prawnej decydujące znaczenie ma prawo obywatelskie. Do czynności prawnych obowiązują prawa państwa gdzie czynność jest wykonywana (np. zakup ziemi). Do oceny formy czynności prawnej decyduje prawo państwa na terenie, którego czynność jest dokonywana.

Wykładnia prawa - proces myślowy polegający na odkodowaniu przepisu prawnego - czyli ustaleniu nie budzącej wątpliwości treści normy prawnej. Jest to potrzebne przede wszystkim z powodu rozbieżności między językiem prawnym i potocznym. Jest to również skutek wieloznaczności słów i użycia pojęć nieostrych lub nieokreślonych. Największy problem występuje, gdy ustawodawca w różnych ustawach ten sam zwrot używa w różnych znaczeniach.

Wykładnia prawa dokonywana jest przez różnorodne podmioty, np. gdy dokonuje ją organ ustanawiający prawo jest to tzw. wykładnia autentyczna. Może ona mieć formę słownika lub być porozrzucana po całej treści ustawy. Wykładnia praktyczna to wykładnia dokonywana przez organy stosujące ustawę (organy sądownicze lub organy administracji publicznej). Nie ma organów określających wykładnię organów wykonujących prawo. Kiedyś był to Sąd Najwyższej Administracji, a następnie Trybunał Konstytucyjny. Sąd wyższej instancji wydaje wykładnię w momencie odwołania i obowiązuje to też sąd niższej instancji. Obowiązuje jednak wykładnia prawa unijnego i ustala je Trybunał Sprawiedliwości. Chodzi o to, aby prawo unijne było rozumiane jednolicie w każdym języku.

Sąd Najwyższy dokonuje wykładni i udziela odpowiedzi na pytania prawne, gdy jakiś są ma wątpliwości prawne, określa jak należy interpretować dany przepis prawny (np. czy jeden chart czy dwa). Sąd Najwyższy rozpatruje też zagadnienia prawne, gdy jakieś przepisy są różnie rozumiane jest to wykładnia praktyczna. Rozstrzyga, zatem również kwestie sprzeczne. Formalnie nie są to wypowiedzi wiążące, ale autorytet powoduje, że są one stosowane. Wykładnia doktrynalna - dokonywana przez naukowców. Nie ma mocy wiążącej, ale ma znaczenie (książki, podręczniki).

Metody stosowane w procesie wykładni:

1. Wykładnia słowna/językowa/gramatyczna - polega na analizie gramatycznej, analiza ukrytych słów i znaków interpunkcyjnych. Interpretowanemu tekstowi na samym początku nadaje się takie znaczenie, jakie te słowa mają w języku potocznym. Jeżeli już się nada jakieś znaczenie to trzeba identycznie interpretować w całym tekście prawnym.

2. Wykładnia systemowa - oznacza, że badamy gdzie, w jakim miejscu, w pobliżu jakich przepisów znajduje się budzący nasze wątpliwości przepis. Nie należy wyrywać artykułu z kontekstu.

3. Wykładnia celowościowa/funkcjonalna - polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych poprzez określenie celu, dla którego akt prawny te zostały wydane.

4. Wykładnia logiczna - stosowanie zasad logicznych, np.

1. wnioskowanie z większego o mniejszym, jeżeli wolno więcej to tym bardziej wolno mniej, np. jeżeli wolno nam wejść na działkę sąsiada by zerwać owoce z naszego drzewa, to tym bardziej można zerwać owoce nie wchodząc na jego działkę;

2. wnioskowanie z mniejszego o większym, jeżeli nie wolno mniej to tym bardziej nie wolno więcej;

3. wnioskowanie z przeciwieństwa: jeśli nie „a” to „b”. Można je stosować, gdy dyspozycja normy prawnej określona jest wystarczający.

Stosowanie prawa to nie to samo, co jego przestrzeganie. Podstawowy warunek przestrzegania prawa to znanie jego treści.

Kryteria znajomości prawa. O danej osobie mówimy, że zna prawo:

• gdy zna je w zakresie wykonywania zawodu;

• gdy zna prawo w zakresie funkcjonowania w społeczeństwie

• gdy ma ogólną orientację dotyczącą aparatu państwa i funkcjonowania państwa (ogólna wiedza prawnicza).

Podstawy wobec prawa (trzy podstawowe):

1. legalistyczna - ktoś przestrzega, bo to jest prawo;

2. oportunistyczna - ktoś przestrzega, bo to mu się opłaca;

3. konformistyczna - ktoś przestrzega, bo tak robią inni.

Inne warunki postrzegania prawa to względy religijne i moralne oraz znajomość spraw publicznych (jeżeli ludzie znają sytuację, są gotowi na poświęcenia).

Prawo powinno być skuteczne tzn. gdy adresaci zachowują się zgodnie z dyspozycją mocy prawnej. Albo wtedy, gdy osiągniemy cel zamierzony przez ustawodawcę (organ ustanawiający ustawę). Aby tak było prawo musi być dobrze przygotowane. Lepsze przestrzeganie prawa, gdy jest ono dobrze przygotowane.

Wykład 4 (05.11.2003)

Źródła prawa - prawotwórcza działalność upoważnionych do tego organów państwa, polega na tworzeniu norm prawnych.

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa polskiego są:

1. konstytucja

2. ustawy

3. ratyfikowane umowy międzynarodowe

4. rozporządzenia

5. akty prawa miejscowego

System źródeł prawa - całokształt aktów normatywnych ze wzajemnych ich powiązaniem.

Cechy systemu prawnego (polskiego):

1. system zamknięty - źródłem prawa są tylko te akty normatywne, o których stanowi konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe i rozporządzenia, akty prawa miejscowego, np. uchwały rady miasta. Tylko na podstawie norm powszechnie obowiązujących mogą być nałożone obowiązki i uprawnienia na osobę.

2. bezwzględny prymat konstytucji - wszystkie akty prawne muszą być zgodne z konstytucją. Dotyczy to również umów międzynarodowych. Trybunał Narodowy to bada. Oznacza to obowiązek wydawania aktów normatywnych, jeżeli jest to niezbędne do realizowania konstytucji.

3. hierarchiczność źródeł prawa - o możliwości wydawania aktów niższego rzędu przesądzają akty wyższego rzędu, np. rozporządzenie można wydać na podstawie upoważnienia ustawowego. O treści aktu niższego rzędu przesądza akt wyższego rzędu.

System prawny ma charakter zmienny, powstają wciąż nowe ustawy itp.

Prawo jest po to tworzone, aby było skuteczne. Proces tworzenia prawa - rozporządzenie Rady Ministrów o tworzeniu prawa.

Tworzenie prawa.

1. Etap wstępny - rozpoznanie i określenie stanu stosunków społecznych w interesującej nas dziedzinie.

2. Określenie modelu docelowego, czyli jak ma być.

3. Określenie wariantów możliwości osiągnięcia zamierzonego celu.

4. Rozpoczęcie pracy nad ustawą:

1. należy ocenić istniejący stan prawny

2. należy ocenić skutki tych istniejących już rozwiązań prawnych

3. przygotować wariantowe rozwiązanie (alternatywy)

4. wybrać alternatywę tą, która jest najlepsza i ocenić jej skutki (finansowe, społeczne i polityczne)

5. ocenić skutki uboczne

6. znaleźć sposoby realizacji planu/celu prawnego

PRAWO KONSTYTUCYJNE PRAWO PAŃSTWOWE

Obie nazwy dotyczą funkcjonowania państwa a główne źródło to konstytucja.

Prawo konstytucyjne określa ustrój państwa i zasady jego funkcjonowania, strukturę aparatu władzy, kompetencje tych organów i ich wzajemne relacje, określa prawa wolności i obowiązki obywateli, wobec państwa i państwa wobec obywateli.

Konstytucja to akt prawny o szczególnej treści i mocy prawnej trybie uchwalania i zmiany. Nazwę „konstytucja” może posiadać tylko akt najwyższej mocy prawnej. Szczególna moc prawna konstytucji wynik z cech charakteryzujących źródła prawa.

Ze względu na treść wyróżniamy konstytucję zupełną i małą (uchwalana przy zmianach ustroju, gdy nie ma możliwości uchwalenia konstytucji zupełnej). Mała konstytucja powinna obowiązywać przez niedługi okres. Mała konstytucja nie zawiera wszystkich regulacji a ogranicza się tylko do tych niezbędnych. Pełna konstytucja reguluje: wskazuje suwerena, czyli, do kogo należy władza najwyższa oraz sposób realizacji suwerenności (czyli demokracja pośrednia i bezpośrednia), strukturę aparatu państwa (jakie są organy i jakie są ich kompetencje oraz relacje między nimi), podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatelskie oraz przepisy o zmianie konstytucji. To treść minimalna pełnej konstytucji.

Sposób uchwalenia i zmiany konstytucji. O uchwaleniu nie ma zapisu w konstytucji, bo istnieje osobna ustawa, w której przewidziane jest referendum. W konstytucji są przepisy dotyczące zmiany konstytucji. Zmiana konstytucji następuje w odmiennym trybie niż innej jakiejkolwiek ustawy. Przede wszystkim zmieniony jest krąg osób upoważnionych do inicjatywy zmiany:

• 1/5 składu Sejmu

• Senat

• Prezydent

Inicjatywy nie posiada Rada Ministrów i obywatele.

Senat może zaproponować wprowadzenie zmiany, ale możliwa jest zmiana tylko przy jednomyślności z Sejmem (nie może odrzucić). Musi być do tego większość 2/3 w Sejmie + bezwzględna większość w Senacie. Pierwsze czytanie po 30 dniach po złożeniu projektu. Prace w Senacie mogą trwać maksymalnie 60 dni. Gdy propozycje zmian dotyczą ustroju państwa, praw i obowiązków i wolności lub rozdziału „Zmiana konstytucji” może być zorganizowane referendum zatwierdzające.

Podstawowe zasady ustrojowe w Polsce:

1. zasada demokratycznego państwa prawa

2. społeczna gospodarka rynkowa

3. zasada podziału władzy

1. władza ustawodawcza - Sejm + Senat

2. władza wykonawcza - Prezydent + Rada Ministrów

3. władza sądownicza - sądy + trybunały

Każda grupa ma własne kompetencje i inna grupa nie może ich modyfikować, chyba, że pozwolą na to przepisy.

Władza ustawodawcza.

Senat nie jest wyższą izbą parlamentu niż Sejm, tylko po prostu drugą. Funkcje Sejmu dzielimy na:

• ustawodawczą - tworzenie norm powszechnie obowiązujących: ustawy oraz uchwały i rezolucje

• kontrolną

• kreująca

WŁADZA USTAWODAWCZA

Domniemanie kompetencyjne posiada parlament. Parlament posługuje się obok ustaw, uchwałą:

• rezolucje

• deklaracje

• oświadczenia

• apele

Postępowanie ustawodawcze (procedura ustawodawcza):

1. zasada rozpatrywania ustaw na posiedzeniu Sejmu w trybie trzech czytań, zróżnicowanie zakresu uprawnień Senatu w procesie uchwalania ustaw.

2. zasada jedności obrad izb, uchwalanie ustaw zwykłą większością głosów w obecności, co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

Elementy postępowania:

Wykonanie praw inicjatywy ustawodawczej, obrady w Sejmie i jego organach, prace nad ustawą w Senacie i ewentualne ustosunkowanie się Sejmu do stanowiska Senatu zakończone głosowaniem oraz uprawnienia prezydenta związane z podpisaniem i ogłoszeniem ustawy.

Tryb uchwalania ustawy:

1. Inicjatywa ustawodawcza: Rada Ministrów, Sejm, Senat, Prezydent, 100 000 obywateli. Prace nad ustawą (4 pierwsze przypadki) kończą się z końcem kadencji (gdy jedna kadencja kończy się to druga zaczyna od początku), wyjątkiem jest inicjatywa obywatelska. W piątym przypadku prace kontynuuje nowy Sejm. Projekt składa się do laski marszałkowskiej, ale to prezydium Sejmu nadaje mu bieg Nie ma wymogu jak długo projekt ma leżeć w szufladzie, chyba, że jest to projekt bardzo pilny. Natomiast projekt obywatelski musi być przeczytany po 3 miesiącach od złożenia. Nie ma ograniczenia w ilości wniosków. Każde 100 000 osób może złożyć wniosek.

Należy ustanowić Komitet Organizacyjny, który zatwierdza marszałek. Po akredytacji (czyli po zebraniu 1000 podpisów i przyjęciu wniosku przez marszałka) należy zebrać 100 000 podpisów, by Sejm rozpoczął pracę nad projektem. Nie wiadomo jednak czy ten pierwszy tysiąc wlicza się do tych pozostałych stu tysięcy. Marszałek może odrzucić projekt z powodu błędów formalnych, wtedy można odwołać się do Sądu Najwyższego.

Projekt ustawy budżetowej może pochodzić tylko od Rady Ministrów - Rządu.

Ograniczenia prawa inicjatywy dotyczą: ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, ustawy o zaciąganiu długu publicznego, ustawy o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo.

2. Do projektu dołączamy uzasadnienie.

3. Czytania (trzy)

1. Pierwsze czytanie - zapoznanie się posłów z celem i ogólnymi założeniami ustawy. Może odbyć się na plenarnym posiedzeniu, projektodawca może wprowadzić propozycje zmian, wycofać projekt, Sejm może go odrzucić. Projekt trafia do komisji sejmowej.

2. Drugie czytanie - sprawozdane komisji (stałej lub nadzwyczajnej) - debata nad poszczególnymi zmianami. Znowu wraca do komisji, która pracuje nad zgłoszonymi poprawkami (wnioski mniejszości)

3. Trzecie czytanie - końcowa praca zakończona głosowaniem - najpierw głosuje się wnioski najdalej idące (odrzucenie zmiana). To jest koniec pewnego etapu pracy nad ustawą.

Kończą się prace Sejmu i ustawa w ten sposób uchwalona trafia do Senatu (ma on 30 dni na wprowadzenie zmian lub jego odrzucenie), gdy nic nie powie to zgadza się, może chcieć zmiany lub odrzucić. Jeżeli nie ma zmian to wędruje do prezydenta (21 dni na decyzje). Może on podpisać, zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego (Trybunał ma brak ograniczenia czasowego), aby sprawdzić zgodność z konstytucją (ustawa budżetowa - obowiązek zajęcia stanowiska - 2 miesiące). Tylko prezydent może złożyć wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie nie podpisanej ustawy. Po uchwaleniu może więcej osób i nie ma ograniczenia czasu tj. kiedy kierujemy ustawę do trybunału. Jeżeli nie ma zgodności to nie podpisuje. Jeżeli jest zgodność to prezydent musi podpisać w ciągu 7 dni. Jeśli błędy nie rzutują zasadniczo na konstytucję to prezydent może po zaciągnięciu opinii Marszałka Sejmu również podpisać z pominięciem wadliwych przepisów lub tez może zwrócić ją Sejmowi w celu usunięcia niezgodności. Prezydent tez może zastosować veto zawieszające ustawę kolejne głosowanie w Sejmie, ale tym razem musi być 60%. Senat może zaproponować zmiany i wtedy ustawa trafia do Sejmu gdzie by odrzucić musi być większość bezwzględna (połowa całości +1), liczba liczona od obecnych. Co najmniej połowa musi być. Sejm może odrzucić veto prezydenta i ustawa będzie obowiązywała.

Po uchwaleniu mogą wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego już większe liczby zainteresowanych. Badanie zgodności ustawy z konstytucją w chwili uchwalania ustawy.

PROMULGACJA - pospisywanie ustawy przez prezydenta

Ustaw przekazana prezydentowi do podpisania może być:

• Ustawą uchwaloną w sposób wyraźny lub dorozumiany

• Ustawą uchwaloną przez Sejm częściowo uwzględniając stanowisko Senatu

• Ustawą uchwaloną wyłącznie przez Sejm przy sprzeciwie Senatu

Budżet - 3 miesiące przed końcem roku obrotowego. Prezydent musi dostać do podpisu ustawę w ciągu 4 miesięcy od złożenia. Jeżeli tak nie będzie prezydent może rozwiązać parlament i rozpisać nowe wybory. Nie przysługuje mu veto zawieszające.

Marszałek Sejmu - druga osoba w państwie.

Marszałek Senatu - trzecia osoba w państwie.

Funkcja kontrolna - kontrola na plenarnym posiedzeniu (ingrenio), w komisjach sejmowych (Sejm może powołać również komisję śledczą) lub indywidualnie przez jednego posła w drodze interpelacji i pytań poselskich. Premier i ministrowie nie mogą odmówić odpowiedzi. Kontrola jest nad Radą Ministrów (czy realizuje podjęte przez Sejm kierunki). Efekty kontroli: wniosek o wotum nieufności (dla Rządu lub ministrów), nie udzielenie wotum zaufania, postawienie poszczególnych członków Rządu przed Trybunałem Stanu, nie udzielenie Rządowi absolutorium. Kontrola Sejmu dotyczy również organów jednostek samorządu terytorialnego w sprawach legalności. Możliwe jest rozwiązanie JST w chwili rażącego naruszenia konstytucji. Funkcja kontrolna jest przejawem odpowiedzialności politycznej.

WYKŁAD 5 (12.11.2003)

Funkcja kreująca - udział Sejmu w tworzeniu i kształtowaniu Rządu. Sejm wyraża wotum zaufania dla Rządu. Mogą wpływać na Rząd istniejący zgłaszając wotum nieufności (gdy wotum Sejm wyrazi premierowi- stanowi to konieczność zmiany całego Rządu, gdy dla ministra to jest on odwołany).

Sejm powołuje sędziów (ale prezesa - prezydent) Trybunału Konstytucyjnego (kadencja 9 lat), członków Trybunału Stanu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli za zgodą Senatu, rzecznika praw obywatelskich za zgodą Senatu, część Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, część Krajowej Rady Sądownictwa, członków Rady Polityki Pieniężnej. Sejm wprowadza stan wojny, jeżeli nie może się zebrać to decyzję podejmuje prezydent. Ale stan wojenny prezydent!

WŁADZA WYKONAWCZA

PREZYDENT + RADA MINISTRÓW

Prezydent - głowa państwa ze szczególną pozycją w państwie, powołuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych, przyjmuje listy użytelniające, prowadzi politykę zagraniczną współdziałając z Ministerstwem Spraw Zagranicznych, jest zwierzchnikiem wojska. Prezydent nadaje tytuły i stopnie wojskowe, nadaje obywatelstwo polskie, wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego. Pełni funkcję w tworzeniu prawa: inicjatywa ustawodawcza, występuje do Trybunału Konstytucyjnego, podpisuje i wetuje ustawy. Może wydawać rozporządzenia jako akty wykonawcze do ustaw. Gdy Sejm nie może obradować (np. stan wojenny), prezydent może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy. Może zwołać Radę Gabinetową to nie zastępowanie Rady Ministrów, ale doradzanie. Prezydent może wydawać zarządzenia, ale nie są one źródłem prawa powszechnie obowiązującego. Może wydawać akty ogólne, regułą jest, że wymagają one podpisu premiera, ale jest od tego bardzo dużo wyjątków. Udział w tworzeniu Rządu: odwołuje i powołuje. Powołuje pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, przedstawicieli w Krajowej Radzie Sądownictwa, Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji i Radzie Polityki Pieniężnej, prezesa Trybunału Konstytucyjnego (nie wymaga to kontrasygnaty premiera).

Gdy prezydent nie może pełnić funkcji zastępuje go marszałek Sejmu a następnie marszałek Senatu. Gdy funkcji nie może powierzyć prezydent robi to Trybunał Konstytucyjny.

Rada Ministrów - tzw. Rząd (to nie jest pojęcie prawne) - podstawowy ośrodek rządzący w kraju.

Zadania Rady Ministrów:

• Jest powołana do prowadzenia polityki wewnętrznej i zagranicznej w zakresie nieznanym innym organom, a zatem istnieje domniemanie kompetencji Rady Ministrów. Oznacza to, że najpierw trzeba sprawdzić czy dana kompetencja nie dotyczy innego organu;

• Rada Ministrów kieruje i koordynuje pracą organów administracji rządowej;

• Zapewnia wykonanie ustaw, ma prawo wydawania aktów prawnych: rozporządzeń, uchwał; należące do zakresu prac własnych

• Czuwa nad ładem i porządkiem publicznym i bezpieczeństwem zewnętrznym;

• Zawiera umowy międzynarodowe, ale wymagają one ratyfikacji (przez prezydenta lub premiera).

Rada Ministrów to prezes + ministrowie. Może być powołany również wiceprezes, który może być ministrem. Ile będzie wiceprezesów decyduje prezes, ale ma na to wpływ układ koalicyjny. W skład Rady Ministrów mogą być powołani przewodniczący komitetów (np. Integracyjny, Badań Naukowych). Przewodniczący to „ministrowie bez teki”, nie posiadają pionu administracyjnego. Tylko ministrowie rządzący administracją mogą wydawać rozporządzenia.

Prezes Rady Ministrów - kierownik Rady Ministrów; stoi na czele Rady Ministrów i reprezentuje Radę Ministrów na zewnątrz. Może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego i jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej. Może wydawać rozporządzenia. Ministrowie kierują działaniem administracji rządowej na podstawie ustaw, choć przesunięcia kompetencji do resortu nie wymagają zmiany ustawy.

Kiedy powoływany jest Rząd?

Rząd nie jest organem kadencyjnym. Sejm tak. Działalność Rządu jest przedłużona do czasu I posiedzenia Sejmu nowej kadencji. Premier musi podać Rząd do dymisji. Gdy nie otrzyma wotum zaufania. W toku premier może wystąpić do parlamentu o wotum zaufania. Gdy premier lub Rząd uzyska wotum nieufności dochodzi do dymisji. Zmiana Rządu następuje, gdy do dymisji podaje się prezes Rady Ministrów, ale wtedy tylko prezydent dymisji może nie przyjąć. Wniosek o wotum nieufności dla Rządu musi być podpisany, przez co najmniej 46 posłów i rozpatrywany jest po 7 dniach od jego ogłoszenia i przechodzi większością ustawowej liczby posłów. Posłowie, którzy zgłaszają wniosek nieufności muszą zaproponować nowego premiera. Ponowne głosowanie nad wotum nieufności rozpatrywane jest dopiero po 3 miesiącach od ostatniego, chyba, że podpisze go 115 posłów. Podobnie postępuje się z pojedynczymi ministrami. Gdy posłowie są niezadowoleni z pracy jednego z ministrów - ale wniosek musi podpisać 69 posłów.

WŁADZA SĄDOWNICZA

TRYBUNAŁY

Trybunał Konstytucyjny (organ konstytucyjny) - od 1982 roku zmieniono konstytucje i wprowadzono Trybunał Konstytucyjny, który orzekał o zgodności ustaw z konstytucją; kiedyś miał ograniczenia czasowe (co najwyżej 5 lat wstecz). Nie badał zgodności umów międzynarodowych z konstytucją. Gdy nie zbadał rozporządzenia to było to rozporządzenie ostateczne. O ustawach i tak decyduje Sejm.

Obecnie jest szerszy zakres przedmiotowy orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją, zgodności ustaw z ratyfikowanymi za zgodą Sejmu umowami międzynarodowymi. Zgodność innych aktów organów centralnych (także aktów wewnętrznych, np. uchwały Rady Ministrów). Trybunał Konstytucyjny nie zajmował i nie zajmuje się prawem miejscowym. Tutaj uprawnienia posiada Naczelny Sąd Administracyjny. Kompetencje badania legalności prawa ogranicza się do pionu centralnego.

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne i obowiązujące. Są ogłaszane w tym dzienniku, w którym publikowany był dany akt. Gdy akt nie był publikowany to orzeczenie będzie w „Monitorze Polskim”. Orzeczenie wiąże od dnia ogłoszenia, ale może być to inny termin, ale ustalony z góry (ustawy - 18 miesięcy lub inne 12 miesięcy). Jeżeli z orzeczenia wynikają pewne zobowiązania finansowe nieprzewidziane w budżecie to termin wejścia w życie ustalony zostaje po zasięgnięciu opinii Rady Ministrów. Jest to efekt doświadczeń z lat poprzednich, gdy nastąpiła zmiana waloryzacji płac sfery budżetowej, to do dzisiaj sprawa ta ciągnie się (jednorazowych wypłat nie wytrzymałby budżet państwa).

Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory między organami konstytucyjnymi.

Krąg podmiotów, które mogą wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego:

• Prezydent

• Premier

• Marszałek Sejmu

• Marszałek Senatu

• Prokurator Generalny

• I Prezes Sądu Najwyższego

• Prezes Sądu Administracyjnego

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• Krajowa Rada Sądownicza - prawne

• Organy Jednostek Terytorialnych

• Partie Polityczne

• Kościoły i związki wyznaniowe

Rozstrzyganie spraw kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami konstytucyjnymi (np. prezydent - premier):

• Prezydent

• Premier

• Marszałkowie (Senatu i Sejmu)

• I Prezes Sądu Najwyższego

• Prezes Najwyższej Izby Kontroli

• Prezes Sądu Administracyjnego

Inne funkcje:

• Badanie zgodności celów i działania partii politycznych z prawem

• Udzielanie odpowiedzi na pytania prawne dotyczące zgodności aktu prawnego (normatywnego) z konstytucją o ile od odpowiedzi zależy rozstrzygnięcie sprawy przez sąd. Są to wątpliwości sądów przy wydawaniu wyroków.

• Rozpatrywanie skargi konstytucyjnej - stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z prawem orzeczenia (wyroku sądowego). Może ją złożyć każdy, kto czuje, że wyrok sądowy naruszył jego prawo lub swobody obywatelskie, musi on posiadać prawomocny wyrok (wyczerpana musi być droga sądowa), przymus adwokacki tzn. musi być adwokat, chyba, że jest to profesor prawa - należy wykazać przebieg sprawy sądowej. Dostęp do tej skargi jest, więc trudniejszy.

Gdy wydano wyrok zgodnie z prawem, ale okazało się, że ten akt normatywny jest sprzeczny z konstytucją to dana osoba może żądać wznowienia postępowania lub unieważnienia decyzji. Nie rozstrzygnięto, co gdy wiemy, że akt jest sprzeczny, ale będzie obowiązywał za rok, a wyrok trzeba wydać teraz.

WYKŁAD 6 (19.11.2003)

Trybunał Stanu - powołany w 1982 roku, jego postępowanie ma wydźwięk polityczny bądź moralny.

Odpowiedzialność za delikt konstytucyjny (nie jest to przestępstwo). Trybunał Stanu powoływany przez Sejm spoza grona posłów i senatorów.. Przewodniczącym jest I prezes Sądu Najwyższego; kadencja trwa do czasu wyboru nowego Trybunału (na I posiedzeniu nowego Sejmu). Przynajmniej połowa powinna mieć kwalifikacje sędziowskie (16 członków + 2 zastępy + przewodniczący); urząd nieodpłatny (zwrot diet i kosztów podróży).

Jest to organ dwuinstancyjny:

• Pierwsza instancja - przewodniczący + 4 członków - orzekają

• Druga instancja - przewodniczący + 6 członków, którzy nie orzekali w poprzedniej instancji

Od wyroku nie przysługuje kasacja. Od strony organizacyjnej obsługę zapewnia Sąd Najwyższy. Są dwaj wiceprezesi i 16 członków.

Kto odpowiada przed Trybunałem Stanu?

1. Prezydent (marszałek Sejmu i Senatu, jeśli tymczasowo pełnią funkcje prezydenta)

2. Prezes i członkowie Rady Ministrów

3. Prezes Narodowego Banku Polskiego

4. Prezes Najwyższej Izby Kontroli

5. Osoby, którym prezes Rady Ministrów powierzył obowiązki kierowania ministerstwem

6. Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

7. Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

8. Posłowie i senatorowie - ich odpowiedzialność jest ograniczona i wynika z faktu, że nie mogą prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego - z tego tytułu mogą odpowiadać

Jak to działa? (Zanim dojdzie do wyroku to…)

Jest wstępny wniosek. W przypadku prezydenta - postawienie w stan oskarżenia, w innych - pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej. Wniosek podpisany przez 140 członków Zgromadzenia Narodowego, w przypadkach od 2 do 7 wniosek podpisany przez 115 posłów, może złożyć również prezydent. Od 3 do 7 wniosek może złożyć również komisja specjalna. W 8 przypadku wniosek może złożyć marszałek Sejmu lub Senatu.

Trybunał prowadzi postępowanie wyjaśniające (komisja). Osoby, które stoją przed komisją mogą korzystać z pomocy adwokata, a w dalszym postępowaniu muszą z tej pomocy korzystać. Komisja odpowiedzialności konstytucyjnej opracowuje swój wniosek do sejmu lub zgromadzenia narodowego o umorzenie lub pociągnięcie do odpowiedzialności (postawienie w stan oskarżenia). Może być tez dołączony wniosek mniejszości odwrotny do stanowiska komisji.

Ustawa o Trybunale Stanu powstała w 1982 roku, nowelizowana ostatnio w 2001 roku. Niektóre zapisy są odzwierciedleniem sytuacji, gdy różny jest układ sił politycznych. Jest wpis, że niezależnie od wniosku Komisji odpowiedzialności konstytucyjnej głosuje się w Zgromadzeniu Narodowym czy pociągnąć do odpowiedzialności. W Sejmie głosuje się postawienie w stan oskarżenia lub umorzenie.

Głosowanie: 2/3 Zgromadzenia Narodowego w stosunku do prezydenta

3/4 w stosunku do Sejmu (pkt. 2)

bezwzględna większość w pozostałych przypadkach (przy obecności, co najmniej połowy posłów) (od 3 pkt. do 6 pkt.)

Koniec kadencji Sejmu nie przerywa prac nad pociągnięciem do odpowiedzialności, prace są kontynuowane w nowym składzie, chyba, że chodzi o posła lub senatora, wtedy zostaje umorzona.

Z chwilą przegłosowania:

• w przypadku prezydenta - dwóch oskarżycieli (obaj z kwalifikacjami sędziowskimi)

• w innych przypadkach - dwóch oskarżycieli (przynajmniej jeden z aplikacją sędziowską)

Jeżeli dana osoba, w której sprawie jest prowadzona działalność nie jest już na stanowisku to może być postawiona przed Trybunał Stanu; przedawnienie - 10 lat, chyba, że za dany czyn przepisy przewidują dłuższy okres przedawnienia - największe zbrodnie, groźne zbrodnie. Nie podlegają posłowie i senatorowie. Prezydent odpowiada przed Trybunałem Stanu za delikt i przestępstwo. W stosunku do innych osób też może być zastosowana ta procedura, czyli odpowiedzialność za przestępstwo, jeśli taki będzie wniosek we wniosku komisji. Jeśli go nie ma to taka osoba odpowiada za delikt przed Trybunałem, a za przestępstwo przed Sądem Powszechnym.

Kary, jakimi dysponuje Trybunał Stanu:

1. pozbawienie czynnego i biernego prawa wyborczego na urząd prezydenta, parlamentu, jednostek samorządu terytorialnego (Rada Gminy, Miasta, Powiatu, Sejmik)

2. zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych i związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych

3. odebranie orderów, odznaczeń, honorowych tytułów i uniemożliwienie ich uzyskania

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

• „najmłodsze dziecko komuny”

• utworzony w 1987 roku. Na zachodzie urząd Ombudsmana (Szwecja), najwcześniej w krajach skandynawskich (koniec XIX wieku). W Europie kontynentalnej w latach 50. XX wieku.

Rzecznik powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, gdy zgody nie ma Sejmu musi wyznaczyć inną osobę itd. Pierwszym Rzecznikiem była profesor Ewa Łętowska. Rzecznik powołany jest do pilnowania przestrzegania Praw Człowieka i Obywatela. Obowiązkiem rzecznika jest przedstawienie problemów Sejmowi. Musi interweniować tam gdzie te prawa są łamane, jeśli poweźmie wiadomość o łamaniu praw człowieka i obywatela (dotyczy też cudzoziemca). Nie ma terminów, w jakim musi ustosunkować się do sytuacji; do ustosunkowania się do problemu.

Rzecznik może podejmować działania:

• z inicjatywy własnej

• z wniosku osoby lub instytucji (społecznej lub samorządowej) poszkodowanej

• na wniosku Rzecznika Praw dziecka

• na wniosek organizacji

Rzecznik może daną osobę poinformować o przysługujących jej prawach i środkach. Może odmówić podjęcia sprawy, gdy nie dopatrzył się naruszenia prawa. Może sam rozpatrzyć/zająć się sprawą lub przekazać ją według właściwości (wystąpić do właściwego lub nadrzędnego organu o wyjaśnienie). Rzecznik może przeglądać akta sprawy; w przypadkach organów administracji państwowej może żądać nie tylko informacji, ale również wyjaśnień od sądu. Może zlecić przeprowadzenie ekspertyz i analiz.

Co może zrobić Rzecznik Praw Obywatelskich po zbadaniu sprawy?

• Stwierdzić, że nie nastąpiło naruszenie praw człowieka i obywatela

• Może żądać wszczęcia postępowania administracyjnego

• Może przyłączyć się do prowadzonego już postępowania, które jest w toku

• Może złożyć skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego

• Może żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych

• Może wystąpić do prokuratury o wszczęcie procesu karnego

• Może skierować skargę do organu, w którym dopatrzył się nieprawidłowości (organ, który otrzymał wniosek od Rządu o nieprawidłowościach musi w ciągu miesiąca opisać, jakie podjął działania.

• Może skierować skargę do organu nadrzędnego

• Może wystąpić o zlecenie kontroli Najwyższej Izby Kontroli (do Sejmu)

NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI - naczelny organ kontroli państwa.

Prezes powoływany przez Sejm za zgodą Senatu. Organ tego typu był powoływany już w Konstytucji 3 maja w 1791 roku. W 1918 roku wzorowany był na uchwałach rosyjskich. Obecnie znaczenie tego organu jest większe niż w przeszłości.

W konstytucji istniał bliski związek Najwyższej Izby Kontroli i Sejmu. W konstytucji kwietniowej te bliskie związki były między Najwyższą Izba Kontroli a prezydentem. Po II Wojnie Światowej mała konstytucja przewidywała uchwalenie tego organu. Konstytucja 1952 Najwyższej Izby Kontroli nie powołała. Ale było ministerstwo Kontroli Zewnętrznej, zatem Rząd nie był kontrolowany. Kontrolowano przedsiębiorstwa państwowe (nie wykonany plan = sabotaż = przestępstwo karne). W 1956 roku posłowie wystąpili z inicjatywą powołania Najwyższej Izby Kontroli. Ustawa z 1956 roku nawiązywała do rozwiązań konstytucji marcowej, łącznie z wnioskiem o absolutorium dla Rządu. W 1976 roku prezesa powoływał Sejm, ale na wniosek przewodniczącego Rady Państwa, uzgodniony z prezesem Rady Ministrów (zatem wchodził w skład Rządu, zwiększono zależność od Rządu, który miał być kontrolowany przez Najwyższą Izbę Kontroli, która z kolei nie mogła przeprowadzić kontroli z własnej inicjatywy). W 1982 roku Najwyższa Izba Kontroli uzyskała możliwość kontrolowania Rady Ministrów. W nowych warunkach ustrojowych, w okresie prac nad nowym projektem ustawy może przyjąć dwa stanowiska:

• Liberalne - wyłączyć działalność gospodarczą prywatną, w bardzo niewielkim zakresie kontrola jednostek samorządowych, przede wszystkim kontrola Rządu, itp.

• Kontrola jednostek administracyjnych, samorządów terytorialnych, podmiotów prowadzących działalność gospodarczą (w sferze powiązań z finansami publicznymi)

WYKŁAD 7 (26.11.2003)

4 główne kryteria, jakimi posługuje się Najwyższa Izba Kontroli to: gospodarność, legalność, rzetelność i celowość.

Jest to kontrola innych jednostek, jeżeli korzystają z dóbr publicznych, z wywiązania się z obowiązków podatkowych - dotyczy legalności i rzetelności - a więc węższa (ale obejmuje wszystkie podmioty). Pozycję Najwyższej Izby Kontroli podkreśla sposób powoływania prezesa przez Sejm za zgodą Senatu (6 lat) - kończy się wraz z objęciem funkcji przez następnego prezesa.

Z kompetencji Najwyższej Izby Kontroli wynika:

• Dokonuje analizy i oceny wykonania budżetu państwa i planu finansowego

• Opiniuje w sprawie absolutorium dla Rządu

• Przedstawia Sejmowi wyniki kontroli (kontrola na wniosek prezesa Rady Ministrów, prezydenta, Sejmu, z własnej inicjatywy)

Kontrola NIK dotyczy:

• kontrolowanie jednostek samorządu terytorialnego (rzetelność gospodarność)

• administracji rządowych

• innych jednostek korzystających ze środków publicznych

Kontrolę sprawują kontrolerzy i pracownicy NIK'u.

Kontrolerzy mają prawo wszędzie i o każdej porze wejść, mają prawo wglądu do wszystkich (również tajnych) dokumentów, tajne o specjalnym znaczeniu za zgodą prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Mają wgląd do wszystkich jednostek gdzie mogą przeglądać dokumenty i przesłuchiwać świadków. Za niestawienie się świadka grozi mu kara pieniężna. Świadkiem nie może być ksiądz, jeżeli miałby złamać tajemnicę spowiedzi i adwokat/radca na okoliczność prowadzonej sprawy.

Kontrola ma na celu ustalenie stanu faktycznego i porównanie ze stanem pożądanym. Ustalenie osób odpowiedzialnych za nieprawidłowości. W wyniku kontroli sporządzony jest protokół, który jest podpisany przez kontrolowanego i kontrolującego.

Ustalenia dotyczące nieprawidłowości wywołują działania przełożonego wobec osoby oskarżonej o nieprawidłowości (np. rozwiązanie umowy o pracę). Jeśli ma to charakter przestępstwa to kontrolerzy informują odpowiednie służby. Kontrolerzy nie są ograniczeni czasowo, poza tym można odwoływać się do ustaleń Najwyższej Izby Kontroli. Nieprawidłowości muszą być podpisane przez kontrolującego i kontrolowanego. Jeśli po ponownej weryfikacji kontrolowany po raz drugi odmówi podpisania protokołu, sprawa trafia do komisji odwoławczej i wtedy prezes Najwyższej Izby Kontroli musi to podpisać, jeśli nie podpisze, to trafia do komisji rozstrzygającej i wyrok ostateczny. Kontroler może również wydawać zalecenia pokontrolne, które także muszą być podpisane przez kierownika firmy kontrolowanej.

PRAWO ADMINISTRACYJNE

Administracja - wykonawcza działalność specjalnie do tego powołanych organów mająca na celu bieżące wykonywanie zadań państwa. Chodzi o sferę publiczno-prawną. Prawo cywilne = prawo prywatne.

Dla stosunku cywilno-prawnego charakterystyczna jest równość stron. Dla stosunku cywilno-prawnego jest charakterystyczna równość stron.

Dla stosunku administracyjno-prawnego charakterystyczne jest władztwo organu administracyjnego (może narzucić określone zachowania, działania, obowiązki, bowiem mają za sobą aparat przymusu - egzekucja administracyjna).

Organy administracyjne mogą działać tylko na podstawie prawa i w granicach prawa. Obywatelom wolno wszystko, poza tym co zabronione. Organowi tylko to, co dozwolone, np. osoba, która chce dobudować piętro nie może być rozliczana ze stosunku z fiskusem, bo to nie jest celem ustawy budowlanej.

NA PRAWO ADMINISTRACYJNE SKŁADAJĄ SIĘ:

Przepisy ustrojowe, np. ustawa o samorządzie gminnym i powiatowym. Określają organizację i zakres działania organów administracyjnych, przesądzają o strukturze administracyjnej państwa, o systemie powiązań między organami, zatem regulują stosunki między organami.

Przepisy prawa materialnego - regulują problematykę stosunków prawnych między organem a podmiotem prawnym w różnych sferach życia społecznego, np. ustawa o pomocy społecznej, prawo budowlane, ustawa o systemie oświaty. Wiemy, w jaki sposób i komu pomoc może być udzielana.

Przepisy proceduralne - określają sposób realizacji norm prawa przede wszystkim materialnego. Ze względu na uprawnienia władcze organów występuje kontrola lub nadzór.

Kontrola - działania mające na celu określenie stanu obecnego i porównanie ze stanem postulowanym. Organ kontroli nie odpowiada za działalność kontrolowanego. Może formułować wnioski, zalecenia pokontrolne lub wnioski o usunięcie uchybień. Kontrola może być:

• Zewnętrzna - poza strukturami danej jednostki, Sejm, Senat, NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rada Ministrów - mogą nakazać rozwiązanie rady gminy, wojewoda, Regionalna Izba Obrachunkowa (kontrola finansowa jednostek samorządu terytorialnego)

• Wewnętrzna - w ramach struktur organizacyjnych danej jednostki. Może to być:

• Kontrola funkcjonalna - jest prowadzona przez organ wykonujący też inne funkcje

• Kontrola instytucjonalna - specjalny organ kontroli, oddzielna komórka

Nadzór - organ nadzorujący w zakresie objętym nadzorem odpowiada za daną jednostkę. Nadzór:

• merytoryczny - gdy organ nadzoru może uchylić akt prawny danej jednostki

• personalny - gdy może zawiesić w czynnościach podmiot nadzorowany

Formy działania administracji:

Organy w różnych dziedzinach wykonują szereg czynności.

1. Czynności prawne - to czynności, które bezpośrednio wywołują skutki prawne - powodują zmianę albo ustanie stosunku administracyjno-prawnego, np. decyzja o przyznaniu renty lub emerytury

2. Czynności faktyczne - mogą pośrednio prowadzić do zmiany stosunku administracyjno-prawnego. Mogą one poprzedzać czynności prawne, bądź ich następstwem, np. protokołowanie w czasie rozprawy administracyjnej - czynnością prawną będzie wydanie decyzji.

Czynność prawna - decyzja odnoście emerytury lub renty.

Czynność faktyczna - doręczenie decyzji lub pieniędzy przez listonosza.

Czynności mogą dotyczyć różnych podmiotów. Inny podział czynności:

1. Czynności w sferze wewnętrzne - podejmowane w ramach struktur organizacyjnych przy istnieniu nadrzędności administracyjnego oraz podległości służbowej, np. polecenie wydane pracownikowi przez kierownika, działanie przełożonego na podwładnego

2. Czynności zewnętrzne - podmiotów nie powiązanych administracyjnie ani organizacyjnie ani służbowo z organem administracyjnym, np. decyzja o przyjęciu na studia, postanowienie o ukaraniu świadka za niewłaściwe zachowanie na rozprawie

1. Działania władcze zarządzające - są działaniami przeważającymi

2. Działania nie władcze organizatorskie, np. budowa drogi w czynie społecznym to działanie nie władcze (nie wolno użyć przymusu), podobnie w porozumieniu gmin

Formy działania administracji - prawnie określony typ konkretnej czynności, np. decyzja to rodzaj aktu administracyjnego, typ to wydawanie:

• aktów administracyjnych

• aktów normatywnych

• rozporządzeń Rady Ministrów (na szczeblu centralnym)

• przepisy prawa miejscowego na szczeblu terenowym (uchwały Rady Gminy, Powiatu, Sejmiku Miejskiego muszą mieć podstawę prawną), terenowe orny administracji rządowej

• uchwały - mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty

Przepisy prawa lub przepisy szczegółowe publikowane są w Dzienniku Urzędowym Wojewody a wojewoda ma 30 dni, aby stwierdzić czy uchwała jest zgodna z prawem. Rada Gminy i Rada Powiatu mają prawo do zakwestionowania decyzji wojewody (w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym). Potem wojewoda może też wystąpić ze skargą do Sądu Administracyjnego.

Przepisy porządkowe ogłaszane w sposób zwyczajowy przyjęty w miejscowości. Muszą być wydane na podstawie i w granicach prawa. Nie można postanowić, że złodzieja umieści się w klatce na rynku miasta. Organy jednoosobowe (wójt, burmistrz, prezydent) wykonawcze mogą wydawać przepisy w trybie pilnym, po zatwierdzeniu przez Radę Miasta na najbliższej sesji. Również publikowane.

Wydawanie aktów administracyjnych - jednostronnie władcze oświadczenie woli organu administracyjnego w konkretnej sprawie i do konkretnego adresata.

Podział aktów administracyjnych.

Akt administracyjny to jednostronne władcze oświadczenie woli organu administracji państwowej skierowane w konkretnej sprawie do konkretnego adresata. Wywołujące skutek prawny w postaci powstania zmiany lub zniesienia stosunku prawnego bądź stwierdzenie istnienia określonego stosunku prawnego. Jest ich kilka rodzajów:

1. zewnętrzne i wewnętrzne. Do aktów zewnętrznych zaliczamy te akty, które organ administracji państwowej kieruje do innego adresata niż podległy organ administracyjny, a więc „na zewnątrz”, poza krąg administracyjny, najczęściej do obywatela, jednostki gospodarczej, organizacji społecznej. Do aktów administracyjnych wewnętrznych zaliczamy akty kierowane przez organ administracyjny (nadrzędny) do innego organy administracyjnego (podległego). Akty te nie wychodzą poza krąg organów administracyjnych, pozostają wewnątrz administracji - stąd ich nazwa.

2. deklaratoryjne i konstytutywne. Akt deklaratywny ustala w sposób wiążący, że w danej sytuacji wynikają z ustawy dla adresata obowiązki i prawa, sam jednak tych obowiązków i praw nie tworzy. Akt konstytutywny ma charakter twórczy. Tworzy on, zmienia lub uchyla stosunki prawne. Skutek prawny następuje tu, więc nie z mocy samej ustawy, lecz aktu administracyjnego opartego na ustawie.

3. zależne i niezależne od organów administracyjnych. Akty, które dodatkowo wywołują skutki w sferze prawno-cywilnej. Dla działań władczych charakterystyczna jest możliwość podejmowania działań urzędu (można zmienić nazwisko, ale trzeba chcieć i coś znaleźć)

4. akty, które wywołują skutki w sferze prawa cywilnego. Jeżeli podjęto decyzję o odszkodowanie

5. akty związane - przy stanie faktycznym może być wydana tylko taka decyzja

6. akty swobodne - decyzja uznaniowa, np. organ może wstrzymać wykonanie decyzji, jeśli użyte są pojęcia nieostre, np. interes społeczny, słuszna sprawa - decyzje swobodne, ale mieszczące się w granicach prawa

AKT NORMATYWNY A ADMINISTRACYJNY

AKT NORMATYWNY	AKT ADMINISTRACYJNY
§ generalny i abstrakcyjny	§ podwójnie konkretny
§ przejaw tworzenia prawa	§ jest przejawem stosowania prawa
§ procedura kontroli: Sejm, prezydent	§ procedura kontroli: środki zwyczajne, nadzwyczajne, Sąd Administracyjny
§ procedura podawania do wiadomości: publikacja	§ procedura podawania do wiadomości: ogłoszenie lub doręczenie
Różne procedury uchwalania, kontroli i wydawania

WYKŁAD 8 (03.12.2003)

Inną formą działania administracji jest ugoda administracyjna, czyli porozumienie stron postępowania administracyjnego zawarte w toku postępowania administracyjnego przed organem administracyjnym i przez ten organ zatwierdzone.

Organ może odmówić zatwierdzenia, gdy ugoda jest sprzeczna z prawem lub interesem osób trzecich. Ugoda może być zawarta w różnym stadium postępowania administracyjnego.

Formy nie władcze działalności administracyjnej:

• Porozumienie administracyjne

• Czynności cywilnoprawne

• Działania społeczno-organizatorskie

• Czynności materialno-techniczne

Porozumienia administracyjne - porozumienie zawarte między organami administracyjnymi nie powiązanymi służbowo ani nie podporządkowane administracyjnie. Np. dwa powiaty. Cel: wspólne wykonanie czynności z zakresu administracji publicznej (np. prowadzenie ośrodka zdrowia) lub przekazanie zadań (nie można przekazać zadań, do których organ jest upoważniony, wraz z przekazaniem zadań przekazać należy środki finansowe przeznaczone na to zadanie). Nie ma przepisów regulujących spory pomiędzy stronami porozumienia.

Umowa administracyjna - w tej formie realizowana jest działalność gospodarcza organów administracji publicznej oraz zaspokajanie potrzeb mieszkańców danego terytorium (np. budowa dróg, dostarczanie energii elektrycznej). Organ powołuje przedsiębiorstwa o charakterze działalności publicznej. Umowy adhezyjne - umowy zawierane na warunkach oferowanych tylko przez jedną z ze stron (firmę), brak jest wtedy swobody negocjacyjnej. Należy przyjąć warunki zaproponowane przez firmę. Niektóre świadczenia są nieodpłatne jak np. opieka społeczna.

Czynności techniczno - materialne- mogą mieć miejsce w sferze:

• wewnętrznej, np. protokołowanie i prowadzenie archiwum

• zewnętrznej, np. przymusowe doprowadzenie psa na szczepienie lub rozbiórka domu w trybie egzekucyjnym. Muszą mieć podstawę prawną

Działania organizatorskie - apele, zebrania, akcje informacyjne, zorganizowanie społeczności lokalnej do różnych działań (trochę tak jak prace społeczne). Nie można używać przymusu.

Wybór organów, co do formy bywa ograniczony w przepisach. W innych przypadkach organ dokonuje samodzielnego wyboru formy:

• najmniej dokuczliwej (szkodliwej) dla adresata (nie strzelać do muchy z armaty )

• najbardziej efektywnej

• najbardziej ekonomicznej

Wydawanie decyzji i działania zmierzające do jej wydania są uregulowane:

• ochrona strony słabszej- do której jest kierowana

• wprowadzenie ładu i porządku w działaniu administracyjnym.

Reguluje to Kodeks Postępowania Administracyjnego (KPA) z 1960 roku, ale wielokrotnie nowelizowany.

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE

Postępowanie administracyjne to ciąg czynności organu administracyjnego związanych z rozpoznawaniem i rozstrzyganiem spraw indywidualnych podmiotów znajdujących się na zewnątrz administracji. Jest ono oparte na określonych zasadach, a naruszenie ich powoduje te same skutki, co naruszenie innych zasad prawa.

1. Zasada praworządności i legalności - organ administracyjny działa na podstawie i w granicach prawa, nie może organ obejść prawa i mieć celu innego niż określony w ustawie, np. nie można nie dać pozwolenia na budowę, bo ktoś nie rozliczył się z fiskusem. Najpoważniejszy skutek związany z naruszeniem tej zasady to unieważnienie decyzji, jeśli jest ona sprzeczna z prawem (gdy organ drugiej instancji to można wystąpić ze skargą administracyjną do Sądu Administracyjnego lub wszcząć postępowanie nadzwyczajne). Strona niezadowolona z decyzji może złożyć odwołania lub rezygnację.

2. Zasada legalności.

3. Zasada prawdy obiektywnej. Obowiązkiem organu administracyjnego jest ustalenie faktów w sposób obiektywny. Dowodem może być wszystko, co służy wyjaśnieniu sprawy. W wydaniu decyzji nie może brać udziału pracownik z określonych związków ze stroną (rodzina, przysposobienie, opieka, kuratela) lub pozostająca ze stroną w stosunkach prawnych tego rodzaju, że może to rzutować na wyrok w tej sprawie, np. decyzja o rozbiórce domu, w którym urzędnik ma rodzinę (także stosunki zbliżone do rodzinnych, np. konkubinat). Nie wyłączenie takiej osoby powoduje, że można odwołać decyzję ostateczną. Strona może przedkładać różne środki dowodowe, jeśli służy to wyjaśnieniu (lecz zebranie dowodów i ustalenie faktów to obowiązek organu).

4. Zasada udziału stron w postępowaniu administracyjnym. Organ winien powiadomić stronę o wszczęciu postępowania i terminach. Podmiot ma prawo aktywnie uczestniczyć w postępowaniu. Strona ma dostęp do akt sprawy. Może je przeglądać, kopiować lub sporządzać notatki. Chyba, że obowiązuje tajemnica państwowa, wtedy następuje uzasadniona odmowa. Może być sprawa bez udziału stron - sprawa nie cierpiąca zwłoki lub gdy zagrożone jest życie lub zdrowie człowieka. Postępowanie zakończone decyzją ostateczna może być wznowione, gdy jedna ze stron nie wzięła w nim udziału.

5. Zasada uwzględniania interesu społecznego i słusznego interesu stron. O słuszności decyduje organ a nie przepisy; jeśli strona nie zgadza się to może się odwołać lub skierować wniosek do Sądu Administracyjnego. Interpretacja tej zasady wywołała powołanie Naczelnego Sądu Administracyjnego. Teraz rozpatruje się: czy interes społeczny nie jest sprzeczny z interesem strony (wcześniej odwrotnie).

6. Zasada przekonywania - organ powinien przekonać strony, ze nie mogło być już lepiej

7. Zasada dążenia do pogłębiania zaufania.

8. Zasada szybkości działania - organ powinien załatwić sprawę niezwłocznie (1 miesiąc; w sprawach skomplikowanych - 2 miesiące, związane ze sprawami podatkowymi, terminy; terminy w praktyce są dłuższe - odlicza się te okoliczności, które są niezależne od organu, np. przesunięcie terminu z powodu nie pojawienia się świadka). Jeżeli organ nie jest w stanie wywiązać się z terminu to musi poinformować stronę i wyznaczyć dodatkowy termin. Strona może złożyć wtedy zażalenie. Za uchybienie w opóźnieniu terminu odpowiada osoba (jeśli jest) - kara dyscyplinarna lub porządkowa. Interes strony jest słabo chroniony przed opieszałością władzy, np. nie wydanie decyzji to decyzja negatywna, więc można wnosić skargę. Jeśli organ ma podjąć działania, a nie roni tego to możemy złożyć skargę na bezczynność administracyjną.

9. Zasada informowania stron danej sprawy o okolicznościach faktycznych. Strona nie może doznać krzywdy w wyniku nieznajomości prawa (organ ma ją informować o przysługujących jej prawach). Naczelny Sąd Administracyjny niejednokrotnie podkreślał, że ten obowiązek nie zwalnia strony z dowiadywania się we własnym zakresie o obowiązkach, jakie na nie ciążą (np. my mamy wiedzieć, że musimy płacić VAT).

10. Zasada nakłaniania stron do zawarcia ugody

11. Zasada pisemnej formy załatwiania spraw, np. podanie (na piśmie lub ustnie do protokołu), decyzje główna wydaje się na piśmie, rzadziej ustnie, ale wtedy do protokołu

12. Zasada dwuinstancyjności postępowania administracyjnego. Decyzja, która podlega odwołaniu, nie musi być wykonana (chyba, że opatrzona została rygorem natychmiastowego wykonania). Tam gdzie I instancja, można zdobyć wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Gdy odwołanie nie przysługuje można wejść na drogę sądową.

13. Zasada trwałości decyzji ostatecznych - w tej samej sprawie nie można wydać innej decyzji, gdy poprzednia nie zostanie zlikwidowana

14. Zasada sądowej kontroli decyzji administracyjnej - sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrole organów administracji publicznej z punktu widzenia legalności działań. Od 01.01.2004 - postępowanie przed Sądem Administracyjnym będzie dwuinstancyjne - wojewódzki i Naczelny.

WYKŁAD 9 (10.12.2003)

Postępowanie administracyjne:

• podmioty

• wszczęcie

• przebieg

Podmioty postępowania administracyjnego:

1. obligatoryjne - organ administracyjny i strona, bez nich nie ma postępowania, organ, który jest kompetentny do rozstrzygnięcia danej sprawy w formie decyzji administracyjnej, który na podstawie przepisów lub uprawnienia może decydować w sprawach administracyjnych. O organach kompetentnych można mówić w sensie:

• instytucjonalnym - organ administracji publicznej

• funkcjonalnym - inne jednostki organu administracyjnego, które działają na podstawie przepisów szczegółowych

Organ nie jest stroną w postępowaniu.

Strona - każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku, którego postępowanie dotyczy lub każdy, kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny (osoba prawna, fizyczna, jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej). Jeżeli nie ma przedstawiciela to przedstawiciel zostaje przydzielony przez organ. W miejsce strony może wystąpić inna osoba, gdy strona umiera zastępują go następcy (w sprawach majątkowych, podatkowych itp.). Stroną można stać się na własny wniosek albo z urzędu. Organ występuje z urzędu to znaczy z własnej inicjatywy, w funkcji kontrolnej lub na polecenie prokuratora, Rzecznika Praw Obywatelskich lub organizacji społecznej. Ani prokurator, ani rzecznik Praw Obywatelskich nie mogą wszcząć postępowania administracyjnego. Mogą tylko żądać wszczęcia. Postępowanie może być wszczęte bez wniosku, ale musi mieć zgodę strony, np. domy pomocy społecznej.

2. fakultatywne to podmioty na prawach strony. Nie są stronami. Nie mają własnego interesu prawnego, ale działają w cudzym interesie i mają prawa strony: prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich i organizacje społeczne. Mogą (prokurator lub rzecznik) żądać wszczęcia i mogą się przyłączyć do toczącego się postępowania. Ich żądanie nie może być odrzucone przez organ. Mogą przyłączyć się do toczącego się postępowania, mogą skorzystać ze środków zaskarżenia nawet, jeżeli nie brali udziału we wcześniejszych fazach postępowania administracyjnego, mogą złożyć skargę administracyjną do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego lub kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Gdy prokurator składa skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego ma dłuższy termin na złożenie skargi (6 miesięcy, a strona tylko 30 dni) niż strona. Celem działania rzecznika jest ochrona praw wolności obywatela, prokuratora - czuwanie nad przestrzeganiem prawa. Organizacje społeczne mogą uczestniczyć w postępowaniu, jeżeli wynika to ze statusu danej organizacji. Ostateczne zdanie należy do organu administracyjnego. Może on odmówić żądania wszczęcia postępowania i przyłączenia się organu administracyjnego. Po odmówieniu zażalenie lub skarga administracyjna do Sądu Administracyjnego. Organ nie zawsze może zawiadomić organizacje dlatego, że jest ich za dużo. Ma obowiązek (organ) zawiadomić te organizacje, gdy sprawa mieści się w działalności statutowej organizacji i których zainteresowanie może stąd wynikać. Organizacja społeczna, która nie brała udziału w postępowaniu może przedstawić na piśmie swoje stanowisko statusowe, które włączone zostanie do dowodów. Organizacja społeczna może być stroną, gdy postępowanie administracyjne dotyczy organizacji społecznej. Organizacja społeczna może uczestniczyć w różny sposób w postępowaniu:

• na prawach strony

• może być stroną

• jako organ administracyjny

• lub może być jeszcze innym uczestnikiem administracyjnym

Dla realizacji zasady prawdy obiektywnej może nastąpić wykluczenie urzędnika.

Wyłączenie urzędnika:

• ze względu na bliskość podmiotu

• ze względu na bliskość sprawy

• gdy sprawa dotyczy jego przełożonego

Wyłączenie całego organu, jeżeli sprawa o charakterze majątkowym kierownika tego organu bądź osoby z kręgu rodzinnego. Gdy sprawa dotyczy osoby na kierowniczym stanowisku w organie wyższego rzędu.

3. inne, np. świadkowie - nie mają swojego interesu, ale są powołani, nie mają uprawnień materialnych, ale prawa i obowiązki z prawa postępowego. Wzywa się zazwyczaj osoby zamieszkałe na terenie tej samej gminy, no chyba, że tylko ona może wyjaśnić sprawę. Organ może skorzystać z pomocy prawnej organu, który mieści się na terenie zamieszkałym przez dana osobę.

Wszczęcie postępowania.

• Na wniosek, czyli na skutek wniesionego podania lub wniesionego ustnie do protokołu. Gdy termin upłynął a dana czynność nie została dokonana można przywrócić termin. Trzeba złożyć prośbę o przywrócenie terminu do organu, do którego nie zdążyło się złożyć podania. Nie dotrzymanie terminu musi być niezawinione (np. kobieta w ciąży i miesiące), np. zgodnie z kodeksem pracy, jeżeli umowa była zawarta na okres próbny dłuższy niż miesiąc i kończy się po 3 miesiącu ciąży to umowa ta musi być przedłużona do dnia porodu. Jeżeli jest w 3 miesiącu i pracodawca ją zwalnia to ma 70 dni na to, aby się odwołać w sądzie pracy (bez opłat). Ale lekarz mówi, że była po trzecim miesiącu księżycowym i nie może być zwolniona. Zatem miesiąc liczy tu 28 dni.

• Jeżeli organ wszczyna postępowanie z urzędu to terminem wszczęcia jest wtedy pierwsze pismo organu skierowane na zewnątrz administracji (np. zawiadomienie strony). Jeżeli na wniosek, to dzień, w którym żądanie dotarło do organu. Jeżeli podanie złożono do niewłaściwego organu, to organ ten powinien przekazać te informację stronie i wskazać właściwy organ lub sam przekazać do właściwego.

Celem postępowania administracyjnego jest załatwienie sprawy. Często trzeba prowadzić postępowanie wyjaśniające. Dowodem może być wszystko, co pomoże w postępowaniu. Zgodnie z Kodeksem okoliczności faktyczne są uznane, jeżeli strona mogła się z nimi zapoznać i do nich ustosunkować. Gdy nie można czekać zasada ta nie jest realizowana, gdy w grę wchodzi ochrona życia lub zdrowia ludzkiego lub gospodarki narodowej przed poważną stratą (szkodą). W postępowaniu administracyjnym nie musi być rozprawy. Można wydać decyzję bez rozprawy. Rozprawa jest konieczna, gdy konieczne jest przesłuchanie świadków, wizja itp. lub, gdy służy to przyspieszeniu lub uproszczeniu lub służy celom wychowawczym lub, gdy wymagają tego przepisy szczególne (np. ubieganie się o koncesję).

Świadek - każdy, kto ma informacje, które pomóc mogą w danej sprawie. Istnieją dwie grupy przyczyn uniemożliwiających bycie świadkiem:

1. okoliczności zdrowotne, osoby bez zdolności do postrzegania lub przekazywania informacji (np. niewidomy nie może być świadkiem na okoliczność: co pan widział?)

2. bariery natury prawnej, np. informacje objęte tajemnicą służbową lub państwową, jeżeli nie zostały z niej zwolnione

Poza tym nikt nie może odmówić składania zeznań jako świadek. Wyjątki dotyczą kręgu rodzinnego. Można odmówić odpowiedzi na pytanie, gdy świadek lub jego rodzina narażeni są na odpowiedzialność karną, hańbę, bezpośrednią stratę majątkową lub żeby nie zdradzić tajemnicy zawodowej.

KONIEC: Postępowanie kończy się wydaniem decyzji lub, gdy przepisy stanowią inaczej, np. ktoś składa odwołanie od decyzji, ale organ stwierdza, że odwołanie jest nie dopuszczalne.

Kodeks nie definiuje decyzji, określa jedynie jej istotę. Decyzja to szczególny akt administracji zewnętrznej rozstrzygający sprawę, co do jej istoty w całości lub części, bądź w inny sposób kończący postępowanie w danej instancji. Decyzja to nie jest akt sformalizowany. Nie jest ważna nazwa. Może to być decyzja, koncesja, zezwolenie itp. Minimum, aby dane pismo było uznane za decyzję: oznaczenie organu, strony, treści decyzji i podpis to tylko minimum.

Oznaczenie organu jest bardzo ważne, by stwierdzić czy decyzję wydał organ właściwy do miejsca i sprawy. Gdy organ niewłaściwy to decyzja nieważna.

Data wydania decyzji - czy w danej sprawie nie była wydana inna decyzja z wcześniejszą datą. Nie można orzekać dwa razy w tej samej sprawie póki się decyzji starej nie wyeliminuje nowa jest nieważna.

Oznaczenie strony - jedyny adresat decyzji. Decyzja jest skierowana tylko do strony. Jeżeli strona nie brała udziału nie z własnej winy to sprawa nieważna.

Podstawa prawna - jakim prawem ten organ zajął się tą sprawą. Dokładny opis.

Treść - co w tej sprawie organ postanowił.

Uzasadnienie:

1. Faktyczne: dotyczy ustalenia faktów (za pomocą, jakich dowodów a jakich nie przyjął i dlaczego; co zostało udowodnione a co nie).

2. Prawne: na jakich przepisach opierał się organ przy wydawaniu decyzji.

Strona może odwołać się na samo uzasadnienie, np., że nie zostały zbadane dokładnie wszystkie fakty lub dowody, które istniały już wcześniej, ale nie zostały wykorzystane to będzie podstawą do wznowienia postępowania. Można się odwołać niekoniecznie na decyzję, np. gdy podejrzewamy stronniczość.

Podpis - imię, nazwisko i stanowisko (nazwa organu) i np. z upoważnieniem (jeżeli to jest potrzebne), dopóki nie ma podpisu to jest to tylko projekt decyzji.

Decyzja może być zastrzeżona rygorem natychmiastowej wykonalności - chodzi o decyzje nie ostateczne, od ostatecznych przysługuje odwołanie, które wstrzymuje wykonanie decyzji. Od tych z rygorem też przysługuje odwołanie.

WYKŁAD 10 (17.12.2003)

ŚRODKI WERYFIKACJI

Urzędnik pierwsze instancji musi się liczyć z zakwestionowaniem przez wyższej i niezależną instancję - Sąd Administracyjny.

Decyzja zawsze może być zweryfikowana.

Kto inicjuje?

• Środki zaskarżenia - na wniosek strony

• Środki nadzoru - na skutek nadzoru (z urzędu)

• Środki odwołalności - chodzi o prawidłowe decyzje, które trzeba zmienić

Jaka decyzja?

• Środki zwyczajne - od decyzji nie ostatecznej

• Środki nadzwyczajne - od decyzji ostatecznej

Zewnętrzne to zawsze nadzwyczajne

Skutki skorzystania z danego środka

• Środki weryfikacji, które powodują wstrzymanie wykonania decyzji

• Środki, które mogą powodować wstrzymanie wykonania decyzji

Kto rozpatruje? - Ze względu na organ właściwy:

• Środki, które przenoszą sprawę do wyższej instancji

• Środki, które nie przenoszą sprawy do wyższej instancji

Podstawowym (nie ostatecznym) środkiem weryfikacji jest odwołanie - klasyczny środek zaskarżenia decyzji nie ostatecznej, czyli nie może być użyty z urzędu. Organizacja sama nie może jej zmienić. Może, gdy wystąpi strona lub podmiot na prawach strony. Dopóki nie będzie odwołania organ wydający decyzję i organ wyższej instancji nie może zmienić decyzji, chyba, że minie termin złożenia odwołania. Wtedy mogą być użyte środki nadzwyczajne. Odwołanie może być złożone przez stronę lub podmiot na prawach strony pisemnie lub ustnie do protokołu. Musi być wiadomo, kto składa odwołanie, czego dotyczy i podpis. Odwołanie składa się w trybie pośrednim: adresuje się do organu wyższej instancji za pośrednictwem organu niższej instancji. Organ niższej instancji może wtedy zmienić swą decyzję w ramach autokontroli, ale muszą być spełnione warunki: jedna strona zgłasza, ale zgadzają się na to wszystkie strony lub wszystkie składają odwołanie. Organ musi zawiadomić wtedy inne strony, aby mogły one wyrazić swoją wolę. Decyzja ma być zmieniona lub uchylona w całości. Gdy organ nie widzi takiej możliwości musi przekazać odwołanie do organu drugiej instancji. Gdy organ w wyniku samokontroli wyda nową decyzję to nadal jest to decyzja nieostateczna i służy od niej odwołanie. W postępowaniu ogólnym od nowej decyzji również może być odwołanie. Odwołanie nie musi być uzasadnione. Wystarczy, że strona napisze, że jest niezadowolona. Tak jest tylko w postępowaniu ogólnym. W postępowaniu szczegółowym może być zapis, że uzasadnienie jest konieczne. Odwołanie musi być złożone w odpowiednim trybie i czasie: termin ogólny 14 dni od otrzymania decyzji lub jej ogłoszenia. Zasada jest, że decyzję się doręcza. Gdy przemawia za tym interes strony i nie przeszkadzają przepisy można decyzję stronie ogłosić.

Kodeks przewiduje domniemanie doręczenia. Gdy nie ma danej osoby można doręczyć najbliższej rodzinie, sąsiadowi lub dozorcy by oni doręczyli. W przeciwnym wypadku zostawiamy awizo i przyjmuje się, że pismo zostało doręczone po 7 dniach. Gdy za pokwitowaniem to wtedy trzeba pokwitować odcinek dla poczty oraz urzędu. Przepisy szczególne mogą stanowić inaczej, np. ustawa o zgromadzeniach daje 3 dni. Po upływie terminu strona może wnosić o przywrócenie terminu, gdy termin nie został dotrzymany i było to niezależne od strony. Jednocześnie składa się odwołanie wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu. Sama choroba to niewystarczająca okoliczność do przywrócenia. Rozstrzyga to organ administracyjny drugiej instancji w drodze postanowienia, od którego nie może być odwołania ani skargi (zażalenia).

Decyzja organu pierwszej instancji nie podlega wykonaniu co do zasady, chyba, że jest zgodna z wola strony. Lub, gdy decyzja zaopatrzona jest w rygor natychmiastowej wykonalności lub, gdy wynika ona wprost z przepisów. Organ odwoławczy drugiej instancji może wstrzymać wykonanie decyzji. Organ pierwszej instancji po otrzymaniu odwołania musi przesłać je w ciągu 7 dni, chyba, że wyda decyzję na drodze samokontroli. Organ drugiej instancji stwierdza czy jest ono dopuszczalne, gdy niedopuszczalne - oddala je (nie przekroczono terminu, czy postępowanie jest bezprzedmiotowe, np. gdy organ pierwszej instancji nie wydał decyzji, albo wydał np. zaświadczenie lub, gdy odwołanie złożyła osoba nieuprawniona). Od czasu wydania decyzji pierwszej do wydania decyzji drugiej mogą pojawić się nowe fakty, dowody lub nowe prawo. Organ drugiej instancji rozstrzyga według stanu, jaki istnieje w dniu rozstrzygania sprawy. Jeżeli pojawią się nowe dowody to organ odwoławczy może przeprowadzić uzupełniające postępowanie dowodowe, ale jeżeli braki w dowodach są bardzo duże, to może przekazać uchyloną sprawę do ponownego rozpatrzenia. Strona, która złożyła odwołanie może wycofać decyzję. Organ drugiej instancji może nie uwzględnić woli strony, jeżeli miałoby to utrzymać w mocy decyzję sprzeczną z prawem lub interesem społecznym. Organ nie może pogorszyć sytuacji strony odwołującej się. Może jednak nastąpić wyjątek gdyby to było rażąco sprzeczne z prawem lub interesem społecznym.

Rodzaje wydanych decyzji przez organ odwoławczy:

• Może to być decyzja (utrzymująca w mocy) podtrzymująca postępowanie w pierwszej instancji

• Może to być decyzja uchylająca, w to miejsce organ sam rozstrzyga merytorycznie

• Może to być decyzja uchylająca decyzje organu pierwszej instancji przekazują sprawę do ponownego rozpatrzenia

• Może to być decyzja o umorzeniu postępowaniu odwoławczego

• Może to być decyzja o umorzeniu w pierwszej instancji (nie ma sprawy) (gdy nie zmieniło się prawo)

Od decyzji pierwszej instancji nie przysługuje odwołanie, gdy wydaje je minister lub samorządowe kolegium odwoławcze, wtedy strona może wnosić o ponowne rozpatrzenie sprawy. Rozpatruje wtedy ten sam organ, nie następuje przeniesienie sprawy do organu wyższej instancji.

Kiedy nie przysługuje odwołanie?

• Gdy wydał ją minister lub kolegium odwoławcze

• Gdy minął już termin i nie został przywrócony termin odwołania

Środkiem zaskarżenia jest przede wszystkim odwołanie, wniosek o ponowne rozstrzygnięcie sprawy oraz środki nadzwyczajne.

Środki nadzwyczajne - środki weryfikacji

• umożliwiają wyeliminowanie decyzji, gdy:

• w istotny sposób naruszono przepisy prawa materialnego

• cała procedura była wadliwa i mogło to zaważyć na treści decyzji

• Mogą być użyte na wniosek strony lub z urzędu (nadzoru lub zaskarżenia), tylko wtedy, gdy ustawodawca na to zezwala, katalog przyczyn jest ustawowo ustalony i jest zamknięty. Zaistnienie jednej z przyczyn uruchamia procedurę weryfikacyjną. To nie konkurencja wobec środków zwyczajnych. Środki nadzwyczajne wewnątrz administracyjne - wznowienie postępowania administracyjnego lub stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej są w pewnym sensie konkurencyjne wobec skargi do Sądu Administracyjnego, ale ustawowo pierwszeństwo mają środki administracyjne. Nie można złożyć skargi do Sądu Administracyjnego, gdy toczy się postępowanie w sprawie wznowienia postępowania administracyjnego lub stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej.

Uruchomienie tych środków nie wstrzymuje wykonania decyzji, ale organ administracyjny może wstrzymać. Wyeliminować decyzję w nieprawidłowym postępowaniu pozwala wniosek o wznowienie postępowania administracyjnego.

WYKŁAD 11 (07.01.2004)

WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA

Katalog przyczyn jest ustawowo ustalony i jest zamknięty.

Przyczyny wznowienia:

1. Decyzja wydana w wyniku przestępstwa, a więc istnieje bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy decyzją a przestępstwem.

2. Decyzja wydana na podstawie fałszywych dowodów (dokumenty, świadkowie), ale trzeba najpierw stwierdzić prawomocnie nieprawidłowości. Nie trzeba czekać na orzeczenie lub decyzję, gdy fałszywość dowodów ma charakter oczywisty i gdy czekanie na orzeczenie grozi zdrowiu. Wtedy organ bierze na siebie ryzyko właściwej oceny. Jeżeli ocena będzie niewłaściwa to będzie to przyczyną wznowienia postępowania administracyjnego. Sąd nie czeka na orzeczenie, gdy była amnestia lub przedawnienie i jest już to niemożliwe.

3. Decyzja wydana przez pracownika lub organ podlegający wyłączeniu.

4. Strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu. Gdy strona wiedziała, ale nie chciała brać udziału w postępowaniu to konsekwencją jest brak możliwości wznowienia postępowania.

5. Wyjdą na jaw nowe, istotne dla sprawy okoliczności lub dowody - nie znane w czasie postępowania. Istniały w czasie postępowania, ale organ nie został poinformowany o ich istnieniu

6. Decyzja wydana bez uzyskania wymaganego przez prawo stanowiska innego organu. Np. gdy ustawa wymaga zaciągnięcia opinii innego organu

7. Zagadnienie wstępne zostało przez sąd lub inny organ rozstrzygnięte w sposób odmienny od oceny przyjętej przez organ wydający decyzję administracyjną.

8. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego. Decyzja musi być oparta o decyzję prawną. Trybunał Konstytucyjny nie zajmuje się konkretną sprawą, lecz konstytucyjnością konkretnej ustawy lub przepisu

9. Na wniosek strony lub z urzędu.

Wznowienie dotyczy decyzji ostatecznych i sytuacji, w których naruszono przepisy. W dwóch sytuacjach tylko strona może żądać wznowienia:

• Jeśli bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu

• W przypadku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego

Wznowienie może być rozpoczęte w ciągu miesiąca od dnia, kiedy strona dowiedziała się o rozpoczęciu albo od dnia, gdy zaczęło obowiązywać orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego. Po upływie określonego czasu nie uchyla się decyzji administracyjnej. 10 lat w przypadku 1 i 2, a w pozostałych przypadkach 5 lat. Organ nie uchyla decyzji, ale stwierdza, że decyzja została wydana z naruszeniem prawa. Strona może domagać się wtedy odszkodowania tak samo jak w przypadku uchylenia decyzji. Złożenie wniosku nie wstrzymuje wykonania decyzji. Nie uchyla się decyzji w wyniku wznowionego postępowania, ponieważ mogłaby zapaść decyzja taka sama, co do treści. Wznowienie to środek ostateczny. Podanie wnoszone jest do organu, który wydał decyzję w pierwszej instancji, ale wykonywane na zasadach organu ostatniej instancji.

Wznowienie następuje w drodze postanowienia, które nie może dotyczyć czegoś innego niż postępowanie. Odmowa wznowienia następuje w drodze decyzji administracyjnej i gdy wznowienie jest niedopuszczalne.

Decyzja po wznowieniu wydana jest przez organ ostatniej instancji.

Możliwe decyzje:

• Odmowa uchylenia decyzji administracyjnej

• Uchyla decyzję i wydaje swoją decyzję (rozstrzyga sprawę)

• Wydaje decyzję stwierdzającą, że kwestionowana decyzja została wydana z naruszeniem prawa, gdy organ nie może uchylić decyzji

• Decyzja o umorzeniu postępowania, gdy postępowanie stało się bezprzedmiotowe

Stronie, która doznała szkody wskutek wadliwej decyzji przysługuje odszkodowanie w drodze powództwa cywilnego. Odszkodowanie całkowite = Odszkodowanie za straty rzeczywiste + koszty utracone.

UNIEWAŻNIENIE DECYZJI

Środek zaliczany do środków nadzwyczajnych. Może być użyty w stosunku do decyzji ostatecznej. Katalog przyczyn ustalony ustawowo. Chodzi o naruszenie prawa materialnego. Może dotyczyć również decyzji nie ostatecznej. Odwołanie może złożyć tylko strona; unieważnienie zaś z urzędu lub na wniosek strony. Strona ma prawo wyboru: odwołanie lub unieważnienie - jeśli decyzja jest nie ostateczna.

Przyczyny uruchamiające stwierdzenie unieważniające:

1. Decyzja wydana przez organ niewłaściwy, np. niewłaściwość miejscowa (zamiast w Lublinie wydał w Warszawie), rzeczowa (zamiast wydziału budownictwa, wydział pomocy społecznej), instancyjna (nie ta instancja). Właściwość ustawowa lub delegowana.

2. Decyzja wdana bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa.

3. Decyzja skierowana do osoby nie będącej stroną (np. o rozbiórce domu do najemcy a nie właściciela domu).

4. Decyzja niewykonalna z niewykonalnością o charakterze trwałym. Gdy niewykonalność ma charakter tymczasowy to decyzje należy odroczyć.

5. Gdy wykonanie decyzji spowodowałoby czyn zagrożony karą.

6. Decyzja zawiera wadę powodującą jej nieważność wynikającą z samego prawa, np. zezwolenie na budowę musi być zgodne z planem zagospodarowania przestrzennego.

W określonych przypadkach wpływ czasu powoduje nie stwierdzenie nieważności (w przypadku 1 i 3). Nie stwierdza się też nieważności, gdy decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne (chyba, że wydana z naruszeniem prawa, wtedy jest prawo do odszkodowania). Organ stwierdzający nieważność rozstrzyga o odszkodowaniu. Jeżeli go nie przyzna strona może wstąpić na drogę sądową.

Kodeks postępowania administracyjnego powoduje możliwość zmiany lub uchylenia decyzji prawidłowej, gdy zmieniają się potrzeby strony. Mowa jest wtedy o odwołalności.

ODWOŁALNOŚĆ

Fakultatywna Subsydialna

Strona nie nabyła praw Strona nabyła prawa

Można uchylić lub zmienić decyzję ostateczną i musi za tym przemawiać interes społeczny lub słuszny interes strony. Decyzja może być uchylona w każdym czasie, na wniosek strony lub z urzędu. Może być uchwała lub zmiana przez organ, który wydał postanowienie lub organ wyższego stopnia.

Strona nabyła prawa, gdy przyznano jej uprawnienia, ale przyjmuje się, że nabycie prawa to także nałożenie pewnych obowiązków. Jeśli chodzi i odebranie tych praw to nakłada się ograniczenia. Uchylenie lub zmiana decyzji, gdy strona wyraziła zgodę, nie sprzeciwiają się temu przepisy szczególne, przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony. Organ może zmienić decyzję w zakresie, na jaki wyraźną zgodę dała strona (nie można zgody domniemywać, musi być swobodna). Musi to zrobić ten sam organ lub wyższego stopnia.

Tzw. wywłaszczenie prawa. Strona ma nabyte prawa i nie godzi się na zmianę lub uchwalenie decyzji, a z przyczyn wyższego rzędu musi się tak stać. Wtedy organ robi to dla ratowania jednego dobra kosztem drugiego. Takie okoliczności nadzwyczajne to zagrożenie zdrowia lub życia ludzkiego (np. epidemia). Drugą okolicznością może być zapobieganie poważnej szkody dla gospodarki narodowej. Stronie przysługuje za to odszkodowanie.

WYKŁAD 12 (14.01.2004)

Postanowienie w sprawach skarg i wniosków.

Skargi

powszechne konstytucyjne do Sądu Administracyjnego

Rozpatrywać będziemy tylko skargi powszechne. Skargi wprowadzono do kodeksu w 1960 roku. Zlikwidowano skargi za czasów komuny. Skargi są, ale zmienił się system ich charakter. Dawna odmiana to doniesienie jako niezupełny środek prawny. Doniesienie polegało na tym, że po wyczerpaniu środków administracyjnych można było wystąpić do władzy.

Na podstawie skargi można było rozpocząć rozpatrywanie skargi od początku (po 1950). Pojawiła się dwuinstancyjność. Można było jedną sprawę rozpatrywać wielokrotnie.

Skarga - wystąpienie do organu administracyjnego, wskazujące niewłaściwe działanie w celu uruchomienia nadzoru. Ma charakter uniwersalny.

Zakres podmiotowy.

Skargę może złożyć każdy (obywatel i cudzoziemiec). Może dotyczyć organów w Polsce i za granicą, instytucji państwowych i prywatnych, społecznych w zakresie działalności społecznej.

Zakres przedmiotowy.

Możemy skarżyć się na wszystko i można skarżyć się wielokrotnie na to samo i do różnych organów w tym samym czasie. Skargę możemy przedstawić ustnie lub pisemnie, ale musi być podpisana. Skargę rozpatruje organ właściwy, o czym przesądza Kodeks Prawa Materialnego (kolejno: administracyjny). Organ właściwy do rozpatrzenia może skargę przekazać do organu niższego rzędu pod warunkiem, że nie dotyczy to tego organu. Jeżeli skarga trafia do organu niewłaściwego to powinna ona być przekazana w ciągu 7 dni lub należy powiadomić osobę skarżącą żeby skierowała skargę sama do właściwego organu.

Skarga musi być rozpatrzona w ciągu 1 miesiąca lub dwóch miesięcy w sprawach bardzo skomplikowanych. Gdy organ nie może się zmieścić w terminie musi poinformować stronę i wyznaczyć nowy termin. Zażalenie służy, gdy skarga nie została rozpatrzona w terminie.

O charakterze skargi przesądza nie nazwa, ale treść. Z treści skargi może wynikać, że powinno być wznowione postępowanie administracyjne lub postępowanie o stwierdzenie nieważności. Wpływ skargi na organy jurysdykcyjne: organ właściwy dla danej sprawy. Jeśli skargę składa osoba, której to dotyczy i sprawa zakończona była decyzją to będzie to odwołanie, itp. Zależy to od treści. Czasami z treści skargi wynika, że jest to wniosek o wszczęcie postępowania administracyjnego lub inne. Wtedy właściwym organem będzie ten, który jest właściwy do danej czynności. Skarżący nie musi być zadowolony z załatwienia sprawy. Osoba niezadowolona może złożyć kolejną skargę bez żadnych ograniczeń. Gdy ktoś ciągle powtarza w skargach to samo to może dostać w odpowiedzi powołanie na wcześniejszą odpowiedź. Organ może bronić się przed kolejnymi skargami powołując się na swoją odpowiedź w pierwszej skardze powiadamiając organ nadrzędny.

Do skargi można wykorzystać posłów, senatorów itp., wtedy skraca się termin do dwóch tygodni.

Środki masowego przekazu mogą występować ze skargą w roli przekaźnika do organu administracyjnego. Organ załatwiający sprawę powinien poinformować osobę i redakcję o sposobie załatwienia skargi. Druga forma to audycja lub artykuł interwencyjny, wtedy organ rozpoczyna działanie dopiero po przesłaniu materiału do danego organu. Audycja o charakterze informacyjnym w takim przypadku organ powinien zawiadomić redakcję o ile wcześniej redakcja prześle skargę.

Wniosek - wystąpienie do organu administracyjnego dotyczące usprawnień w pracy organu, np. organizacji pracy. Wniosek nakierowany na przyszłość. Właściwy organ to ten, którego usprawnień oczekujemy. Gdy wniosek skierowany od organu niewłaściwego ten musi skierować wniosek w ciągu 7 dni do właściwego. Termin rozpatrzenia 1 miesiąc. Jeśli nie zdąży załatwić w terminie to powinien zawiadomić wnioskodawcę, na jakim etapie jest rozpatrzenie. To wysyła zawiadomienie, w którym momencie procesu znajduje się. Gdy strona jest niezadowolona to może złożyć skargę. Organy administracyjne mają obowiązek przyjmowania interesantów w sprawach skarg i wniosków. Niedopatrzenie w Kodeksie: obywateli. Przynajmniej raz w tygodniu powinien przyjmować kierownik i raz w tygodniu po godzinach pracy. Informacje o miejscu i czasie przyjmowania interesantów powinny być umieszczone w widocznym miejscu. Kontrolę sprawuje organ nadrzędny a funkcję zwierzchnika (nadzór zwierzchni) premier (premier = prezes Rady Ministrów) lub Rząd.

Postępowanie administracyjne.

Postępowanie przed specjalnym organem niezależnym od organu sądowego, który bada czy postępowanie organu administracyjnego jest zgodne z prawem Podstawowym kryterium kontroli jest legalność.

W styczniu 1980 roku Sejm znowelizował Kodeks Postępowania i wprowadził to postępowanie ponownie. Istniało w okresie międzywojennym. Były wątpliwości czy Naczelny Sąd Administracyjny jest zgodny z konstytucją. W 1995 roku Naczelny Sąd Administracyjny doczekał się samodzielnej ustawy (wymogiem konstytucji - dwuinstancyjny).

Nowe ustawy (DzU 150, 153,..., 1270)

• 25.07.2002 - prawo o ustroju Sądu Administracyjnego

• 02.08.2002 - prawo o postępowaniu przed Sądem Administracyjnym

Sądy Administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej z punktu widzenia legalności działania tych organów. W sprawach dotyczących nadrzędności i podporządkowania organizacyjnego między jednostkami administracji publicznej, nadrzędności i podległości służbowej między przełożonymi i podwładnymi oraz dotyczących mianowania na stanowisko, powołania do pełnienia funkcji (chyba, że 2 ostatnie wynikają wprost z ustawy - zakres wyłączeń).

Sądownictwo administracyjne oparte na dwuinstancyjności:

1. Wojewódzkie Sądy Administracyjne - powołane dla jednego lub kilku województw, na bazie wydziałów zamiejscowych ==> 1. instancji

2. Naczelny Sąd Administracyjny - organ odwoławczy (sąd)

Jaka jest właściwość miejscowa sądów?

Związania jest z siedzibą organu administracji państwowej, którego działania lub czynności skarga dotyczy. Wojewódzkie Sądy Administracyjne są kompetentne do rozpatrywania skarg na określone działania organów administracyjnych:

• na decyzje administracyjne i na postanowienia, na które służy zażalenie, np. odmowa wszczęcia postępowania administracyjnego na wniosek organizacji społecznych, odmowa dopuszczenia organizacji społecznych do udziału w postępowaniu, odmowa przywrócenia terminu, postanowienie w sprawie ukarania świadka

• na postanowienia, które kończą postępowanie, np. postanowienie o odmowie przywrócenia terminu do złożenia odwołania

• na postanowienia, które rozstrzygają sprawę, np. o wznowieniu postępowania

• na postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym

• na inne akty lub czynności organu administracji publicznej - chodzi o sprawy indywidualne, o inne formy działania administracyjnego w sprawach indywidualnych

• na bezczynności organu administracyjnego

• na akty prawa miejscowego organów i jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej

• inne akty nie będące aktami prawa miejscowego organu lub jednostki samorządu terytorialnego i ich związków, np. regulaminy, uchwała o nadaniu honorowego obywatelstwa

• akta nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego, np. akt nadzoru regionalnej izby obrachunkowej; akt prezesa Rady Ministrów ustanawiający w gminie zarząd komisaryczny

• akt nadzoru wojewody

Naczelny Sąd Administracyjny pełni funkcję organu odwoławczego, ponadto podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego, z którym zwrócił się do Naczelnego Sądu Administracyjnego skład rozstrzygający Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego; podejmuje uchwały wyjaśniające przepisy prawne, których stosowanie spowodowało rozbieżne orzecznictwo sądowo-administracyjne wojewódzkich, itd. Naczelny Sąd Administracyjny jest sądem dyscyplinarnym dla sędziów sądów administracyjnych oraz rozstrzyga spory o właściwości między organem samorządu terytorialnego a samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz spory kompetencyjne między organami jednostek samorządu terytorialnego i administracją rządową.

Żeby występować przed organami trzeba mieć:

• Zdolność sądową - zdolność występowania przed Sądem Administracyjnym.

• Zdolność procesową - zdolność dokonywania czynności przed Sądem Administracyjnym.

Zdolność sądową mają osoby fizyczne i prawne, państwowe jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej, samorządowe jednostki administracyjne bez osobowości prawnej, organizacje społeczne bez osobowości prawnej. Inne jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej mogą mieć zdolność sądową o ile można nałożyć na nie obowiązki, nakazać, zakazać określonych działań, organizacje społeczne działające w cudzym interesie jeśli tak stanowią ich statuty.

Zdolność procesową posiadają osoby pełnoletnie z pełną zdolnością do czynności prawnych. Za tych, którzy nie mają zdolności procesowych działają przedstawiciele ustawowi, za organizacje działają statutowo określone organy. Jeśli przedstawiciela nie ma to sąd wyznacza termin na dokonanie tego. Jeżeli sąd podejmuje działania nie cierpiące zwłoki to przedstawicie może być ustanowiony procesowo.

+procesowy przedstawiciel

WYKŁAD 13 (21.01.2004)

Skargę może złożyć każdy, kto jest uprawniony, Rzecznik Praw Obywatelskich, prokurator, organizacja społeczna (do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego), jeżeli brała udział w postępowaniu. Skargę składa się po wyczerpaniu środków zaskarżenia. Jeśli takowe nie przysługują to, by móc złożyć skargę trzeba wystąpić z żądaniem usunięcia uchybień. Skargę trzeba złożyć w 30 dni od doręczenia aktu. W innych przypadkach 30 dni od uzyskania odpowiedzi lub 60 dni od wysunięcia żądania. Rzecznik Praw Obywatelskich i prokurator mają 6 miesięcy na złożenie skargi. Skargę składa się za pośrednictwem organu administracyjnego, którego skarga dotyczy. Jest to nowość. Do 2005 roku sądy będą przyjmować skargi złożone bezpośrednio do nich.

Organ, do którego wpłynęła skarga może wstrzymać wykonanie decyzji z urzędu albo na wniosek. Jeśli organ tego nie zrobi, to może to zrobić sąd, jeśli wykonanie decyzji spowodowałoby szkody lub trudno odwracalne skutki. Organ administracyjny, do którego wpłynęła skarga musi w 30 dni przekazać skargę z aktami do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Jeśli tego nie zrobi, skarżący może e sądzie żądać ukarania Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego odszkodowaniem w wysokości dziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia. Niezależnie od przekazania sprawy, organ administracyjny może do rozpoczęcia rozprawy w całości uwzględnić skargę (dokonać samokontroli). Wtedy umorzenie sprawy, bo byłaby ona bezprzedmiotowa.

POSTĘPOWANIE PRZED WOJEWÓDZKIM SĄDEM ADMINISTRACYJNYM

• Etap wstępny - sprawdzenie poprawności wymogów formalnych itd. Zbadać czy skarga jest dopuszczalna. Jeśli nie jest, to sąd ją odrzuci. Zrobi to, gdy:

• w sprawie nie jest właściwy Sąd Administracyjny

• jeśli nie jest to ten Sąd Administracyjny to przekaże sprawę do właściwego Sądu Administracyjnego i dla tamtego jest ona wiążąca

• jeśli właściwy jest Sąd Powszechny, to Sąd Administracyjny nie może się uznać za niewłaściwy, jeżeli za taki uznał się Sąd Powszechny

• Rozpoczęcie sprawy

Posiedzenia są jawne (każdy dorosły ma wstęp). Wywieszona jest wokanda. Posiedzenie jest niejawne, gdy mówią tak przepisy szczególne, np. w postępowaniu uproszczonym. Może być postępowanie przy zamkniętych drzwiach, gdy w grę wchodzi ochrona moralności, zagrożenia bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego oraz gdy mogłoby dojść do ujawnienia tajemnicy służbowej.

Przy postępowaniu przy drzwiach zamkniętych wstęp mają ławnicy, prokurator, po dwie osoby zaufania dla każdej ze stron. Na wniosek strony postępowanie może odbywać się przy drzwiach zamkniętych, gdy chodzi o ochronę życia strony lub ważny interes społeczny. Czynności mogą być nagrywane, ale należy o tym uprzedzić.

ROZPRAWA PRZED SĄDEM ADMINISTRACYJNYM

Polega na tym, że sędzia zdaje sprawę z problemu, referuje stan sprawy. Sąd nie przeprowadza postępowania dowodowego. Sąd Administracyjny bada legalność działań organu administracyjnego. Jednak może przeprowadzić uzupełniające postępowanie dowodowe, ale tylko z zakresu dokumentów, które już są i jeśli nie budzą one wątpliwości i nie doprowadzi to do nadmiernego przedłużenia sprawy. Sąd rozstrzyga sprawę w jej granicach, ale nie jest związany ani z granicami ani z zarzutami skargi. Bada, zatem całą sprawę i może zająć stanowisko w kwestiach go nie dotyczących. Można wycofać skargę, jeśli nie prowadzi to do omijania prawa, lub utrzymania z mocy aktu nieważnego. Sąd może orzec na niekorzyść skarżącego, ale nie dotyczy to aktu nieważnego.

POSTĘPOWANIE MEDIACYJNE

Jest to postępowanie bez wyrokowania; obowiązkowa obecność obu stron. Prowadzi jeden sędzia lub referendarz sądowy. Strony wyjaśniają okoliczności i przyjmują ustalenia, co do sposobu załatwienia sprawy (w granicach obowiązującego prawa). Na podstawie tych ustaleń organ administracyjny uchyla lub zmienia akt. To skarżącemu nie zamyka drogi do sądu, więc skarga rozpatrywana z tą poprzednią. Posiedzenie niejawne, gdy akty dotknięte są nieważnością albo, gdy przebieg postępowania daje podstawę do wznowienia postępowania ???

Postępowanie przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym kończy się wyrokiem. Gdy sąd nie dopatrzy się powodów, to ją oddali. Jeśli nie to uchyla, stwierdza nieważność, naruszenie prawa przy wydawaniu decyzji.

Przy sprawie na prawie miejscowym to albo naruszenie prawa, albo stwierdza nieważność. Skarga na bezczynność, to sąd zobowiązuje organ do podjęcia określonych działań (ale nie wpływa na merytorykę). Sąd dokonuje oceny prawnej, co wiąże organ administracyjny. Ponadto sąd daje wskazania, co do dalszego postępowania. Jeżeli osoba doznała szkody na skutek nie wykonania wyroku to organ ma w ciągu trzech miesięcy wypłacić odszkodowanie (jak nie to może wystąpić do sądu).

Skarga kasacyjna do Najwyższego Sądu Administracyjnego

Związana jest z przymusem adwokackim (adwokat, doradca finansowy, rzecznik patentowy), gdyż należy wskazać konkretne zarzuty (naruszenie prawa materialnego, naruszenie prawa postępowania), należy dokładnie określić żądania. Termin 30 dni od momentu doręczenia decyzji z uzasadnieniem. Skargę składa się za pośrednictwem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Naczelny Sąd Administracyjny działa w granicy tego, na co powołał się adwokat. Nie jest związany granicami skargi w zakresie nieważności. Postępowanie zakończone prawomocnym wyrokiem nie może być wznowione (przyczyny takie jak w postępowaniu administracyjnym).

Skargę o wznowienie postępowania można złożyć w trzy miesiące od moment, gdy osoba dowiedziała się. 5 lat od momentu uprawomocnienia wyroku. Brak organu, gdy osoba nienależycie reprezentowana.

WYKŁAD 14 (18.02.2004)

PRAWO CYWILNE Pojęcie, cechy, specyfika prawa cywilnego, zasady, źródła podmioty.

Część ogólna

Prawo cywilne - całokształt norm prawnych regulujących stosunki majątkowe i niektóre ściśle z nimi związane stosunku niemajątkowe między równorzędnymi podmiotami.

Charakterystyka prawa cywilnego

1. Kryterium przedmiotowe - stosunki prawne regulowane przepisami prawa cywilnego.

Prawo majątkowe - bezpośredni wymiar ekonomiczny.

Stosunki niemajątkowe - nie mają bezpośredniego wymiaru ekonomicznego, np. prawo rodzinne - są to stosunki majątkowe i niemajątkowe (kwestia opieki).

Dobra osobiste - dobra o charakterze niemajątkowym (godność cześć).

2. Kryterium podmiotowe - podmioty są równorzędne względem prawa, niekoniecznie pod względem ekonomicznym.

W prawie administracyjnym organ jest reprezentantem władzy, więc może w wielu sprawach wydawać decyzje. W stosunku cywilno-prawnym występują dwie strony, a między nimi arbiter, czyli sąd. W stosunku administracyjno-prawnym również dwie strony, ale organ wydający decyzje - nie ma równorzędności podmiotów. Jeżeli są wątpliwości, do jakiego prawa należy przepis zaliczyć to należy określić, kto rozstrzyga dany spór. Mówiąc o równorzędności strony nie zwraca się uwagi, kto to jest. Kolejną cechą prawa cywilnego jest to, że operuje szerszym wachlarzem sankcji. Może być sankcja nieważności; strona może wycofać się z oświadczenia woli, dane oświadczenie wobec strony nie wywołuje skutków, a wobec innych tak.

Kolejna cecha: stosunkowo dużo norm względnie obowiązujących. Normy względnie obowiązujące - obowiązują posiłkowo. W tym przypadku wola strony jest ważniejsza od prawa.

• Jeżeli strony nic nie postanowiły to wchodzą normy względnie obowiązujące (np. w kwestii nie sporządzenia testamentu)

• Wchodzą w rolę też, gdy strony coś ominęły (nie muszą się znać na prawie), np. jeżeli A pożyczył B cukier, ale nie ustalił kiedy odda, to wtedy wchodzą normy względnie obowiązujące - musi być zwrócony niezwłocznie po wezwaniu wierzyciela

• Poza tym przepisy wchodzą w grę, gdy postanowienia stron są mniej korzystne niż jest to określone w ustawie

Zwłoka - kwalifikowane opóźnienie - takie, za które dłużnik odpowiada. Za zwłokę w sprawie rat: więcej niż dwie raty, które stanowią więcej niż 1/5 ceny towaru.

ZASADY PRAWA CYWILNEGO

1. Zasada jedności prawa cywilnego - prawo cywilne reguluje stosunki nie tylko między osobami fizycznymi, ale między prawnymi i fizycznymi. Zatem umowa pomiędzy dwoma przedsiębiorstwami podlega przepisom prawa cywilnego. Dawniej był kodeks handlowy. Gdy uchwalono kodeks cywilny uchwalono większość praw z kodeksu handlowego. Obecnie w coraz większym stopniu komercjalizacja prawa cywilnego. Coraz więcej elementów charakterystycznych dla prawa gospodarczego przenika do kodeksu cywilnego. Od 25 września 2003 roku znowelizowano kodeks cywilny. Kodeks cywilny definiuje, kto to jest konsument i przedsiębiorca (inaczej niż inne akty!!!). W kodeksie jest ujęta kwestia firmy i prokura. W sprawach przepisów nieregulowanych spółek obowiązują przepisy prawa cywilnego.

2. Zasada autonomii woli strony - na gruncie stosunków między stronami, zwłaszcza stosunków zobowiązaniowych strony mogą kształtować zgodnie z własną wolą (ale ta wola musi mieścić się w granicach obowiązującego prawa), np. strony mogą zawierać umowy nieujęte w kodeksie, mogą dokonywać miszmaszy różnych umów

3. Zasada domniemania wiary - oznacza, że ilekroć ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary, np. gdy ktoś kwestionuje własność czegoś to musi udowodnić, że rzekomy właściciel działa w złej wierze

4. Zasada demokratyzmu prawa cywilnego - oznacza to, że to co strony wspólnie ustaliły tego żadna ze stron nie może zmienić w drodze czynności jednostronnej, choć bywają wyjątki. Zatem można, ale gdy ustawodawca na to zezwala.

5. Zasada samoobsługowego charakteru prawa cywilnego - w prawie cywilnym procesowym sąd ani inny organ nie podejmuje działań z urzędu; zatem z inicjatywą musi wyjść strona. Samemu należy pilnować terminów, aby sprawa nie uległa przedawnieniu.

ŹRÓDŁA PRAWA

Podstawowym źródłem prawa cywilnego w Polsce jest kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964 roku, obowiązujący od 1 stycznia 1965 roku. W czasie zaborów było 5 systemów prawnych: rosyjski, pruski, austriacki, kodeks Napoleona, prawo węgierskie (rejon Spiszy i Orawy). Po zaborach obowiązywało prawo międzydzielnicowe ustawodawca chciał uregulować poszczególne działy prawa cywilnego. Zdążono przed wojną tylko część, m.in. prawo handlowe. Uregulowano działy, które sprzyjały rozwojowi gospodarki.

Po wojnie należało kontynuować. Były problemy z powodu zmiany granic i ustroju. Uregulowano prawo spadkowe, rodzinne i inne. Ale potrzebna była klasyfikacja. W 1947 Komisja Kodyfikacyjna. Potem kilka komisji i kilka projektów. Problemy z prawem własności i jednostkami (???). Przyjęto zasadę jedności prawa cywilnego (???). Kodeks przygotowany był bardzo starannie. Do 1971 roku nie było żadnych zmian. Największe zmiany po 1990 roku.

Kodeks cywilny dzieli się na cztery księgi, poświęcone kolejno: zagadnieniom ogólnym, własnościom i innym prawom rzeczowym, zobowiązaniom oraz spadkom. Systematyka kodeksu jest bardzo bogata. Księga dzieli się na tytuły, tytuły rozpadają się na dział, te zaś z kolei składają się rozdziałów. Zapoznanie się z tekstem kodeksu cywilnego umożliwi dokładniejszą znajomość zastosowanego podziału przepisów.

Kodeks cywilny nie obejmuje wszystkich przepisów prawa cywilnego. Przyczyny są różnorodne. Niektóre zespoły przepisów odnoszą się do wąskich wycinków stosunków majątkowych. W innych przypadkach decydowały względy praktyczne.

Pozakodeksowe źródła prawa cywilnego znajdują się w książce Kufla i Siudy z 2000 roku na stronie 152.

WYKŁAD 15 (25.02.2004)

PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO

Art. 1 Kodeksu Cywilnego reguluje stosunki między osobami fizycznymi i prawnymi.

OSOBA FIZYCZNA

Osoba fizyczna - każdy człowiek bez względu na płeć i narodowość. W przeszłości były to też niektóre przedmioty, zwierzęta, potem nie wszyscy ludzie, zależało to choćby od obywatelstwa.

Podmiotowość prawną człowiek uzyskuje w chwili narodzin (odłączenia od łona matki), ale podmiotowość majątkową ma już płód (o ile urodzi się żywy). Człowiek musi mieć zdolność prawna o charakterze biernym (bycie podmiotem różnych praw). Na zdolność prawną może mieć wpływ wiek i ubezwłasnowolnienie. Czasami taki wpływ może mieć obywatelstwo (np. w kwestii nabywania nieruchomości przez cudzoziemców).

• Zdolność do czynności prawnych to zdolność do tego, by przez własne oświadczenie woli wywołać skutek prawny. Brak tej zdolności - dzieci do lat 13, osoby ubezwłasnowolnione całkowicie, czyli takie, które przez chorobę psychiczną lub zaburzenia psychiczne nie są w stanie pokierować swoim postępowaniem, wymagają przedstawicieli, są to przedstawiciele ustawowi, takie osoby nie mogą same oświadczać swojej woli ze skutkiem prawnym, z wyjątkiem drobnych spraw życia codziennego - chyba, że nastąpiło pokrzywdzenie - wtedy nieważne jest oświadczenie woli.

• Inaczej w przypadku osób w wieku od 13 do 18 lat lub ubezwłasnowolnionych częściowo. One wymagają pomocy w prowadzeniu swoich spraw. Fakt alkoholizmu czy narkomanii nie daje podstaw ubezwłasnowolnienia. Gdy osoba nie może działać we własnym imieniu decyduje o tym sąd. Ubezwłasnowolnienie może być zniesione po ustaniu choroby, ale nie na wniosek chorego. Ubezwłasnowolnienie występuje, kiedy osoba nie jest w stanie prowadzić własnych spraw majątkowych.

• Osoby o ograniczonej zdolności. Do ich oświadczenia woli potrzebna jest zgoda ustawowego przedstawiciela. Może to być rodzic lub kurator sądowy. Kobieta, która wyszła za mąż przed 18 rokiem życia ma pełną zdolność do czynności prawnych. Osoba z ograniczeniem zdolności może pewne kwestie załatwiać samodzielnie, dysponować przedmiotami oddanymi do swobodnego użytkowania. Może też pod pewnymi warunkami nawiązać stosunek pracy, rozporządzać swoim zarobkiem, ale nie może rozporządzać swoim majątkiem i podejmować decyzji rozporządzającej tym majątkiem.

• Osoba z pełną zdolnością prawną to osoba pełnoletnia i nie ubezwłasnowolniona.

Każda osoba fizyczna ma elementy identyfikujące ją:

1. imię i nazwisko

2. data i miejsce urodzenia

3. płeć

Kwestia zamieszkania nie identyfikuje.

Jeśli rodzice są po rozwodzie itp. to miejsce pobytu dziecka ustala sąd (czasem, ale nie zawsze). Czasami następuje zamknięcie dotychczasowych danych i otwarcie nowych (np. w przypadku adopcji). Jest sprzeczność między obowiązującym prawem a prawem naturalnym (prawo do tego by wiedzieć, kim są biologiczni rodzice) - kwestia ochrony psychiki dziecka.

Problemy z płcią. W przypadku transseksualistów po operacji zmiany płci, można zmienić płeć sądownie.

W chwili śmierci wygasają prawa osobiste człowieka, ale majątkowe są nadal ważne. Śmierć potwierdzona jest aktem zgonu. Jeżeli znalezione są zwłoki, to stwierdza to sąd (bo niewiadomo, kto i kiedy zmarł). W przypadku osób zaginionych są problemy z majątkiem i w kwestia zawarcia ponownego związku małżeńskiego. Można wtedy wystąpić do sądu z uznaniem za zmarłego. Sąd określa, kiedy osoba zmarła. Można to obalić, gdy są dowody lub określić inną datę śmierci. Na tej podstawie można otrzymać spadek, jeśli jednak okaże się, że ta osoba żyje to spadek należy zwrócić. W kwestii małżeństwa to drugie jest ważne, jeżeli małżonkowie nie wiedzą, że ta osoba żyje.

Z wnioskiem można wystąpić po upływie 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym dana osoba widziana była ostatni raz. Nie można jednak być uznanym za zmarłego przed końcem 23 roku życia. Dla osób powyżej 75 lat wystarczy 5 lat. Są to daty dla zaginięcia bez szczególnych powodów. Szczególne powody to katastrofa morska lub lotnicza (po 6 miesiącach), jeśli zaginięcie bez katastrofy - porwanie to 1,5 roku. Jeżeli zaginięcie w wyniku innych zdarzeń równoległych (trzęsienie ziemi i inne) to po 1 roku od ustania zdarzenia). Są osobne regulacje w kwestii wojny.

Każda osoba fizyczna niezależnie od jakiegokolwiek statusu ma swoje dobra osobiste. Wygasają one wraz ze śmiercią lub uznaniem za zmarłego. Nie przechodzą one na inną osobę, są niematerialne. Są to: godność, wolność, cześć, prawo do zachowania tajemnicy korespondencji. Dobrom osobistym odpowiadają prawa do dóbr osobistych - prawa podmiotowe bezwzględne, polegają na prawie do wystąpienia z roszczeniami przeciwko tym, którzy je łamią lub zagrażają.

Jakie to roszczenia?

1. O charakterze niemajątkowym

2. O charakterze majątkowym

3. O charakterze mieszanym

Ad. 1

Nie są zależne od tego czy naruszenie dóbr z winy naruszyciela. Przysługują przy zagrożeniu lub naruszeniu dóbr. Polegają na zaprzestaniu działań i przywróceniu stanu poprzedniego. W szczególności złożenia oświadczenia o określonej treści i formie (o której decyduje sąd). Oceniając czy nastąpiło naruszenie czy zagrożenie dóbr osobistych nie tylko z subiektywnych ocen, ale oceny w społeczeństwie.

Ad. 2

Żądanie naprawienia szkody. Osoba poszkodowana musi wykazać, że poniosła szkodę materialną w wyniku działań tej drugiej osoby. Ale nie musi udowadniać winy (jak domniemywanie winy). Oskarżony musi wykazać, że działał zgodnie z prawem.

Ad. 3 Żądania zadośćuczynienia (chodzi głównie o cierpienia fizyczne i psychiczne). Można żądać dla siebie lub na cele społeczne (kiedyś można była tylko dla PCK). Można domagać się w przypadku wydania niewłaściwego świadectwa pracy (do Sądu Pracy). Jednak należy pamiętać o prawie do krytyki.

Zgodnie z Kodeksem Cywilnym tylko i wyłącznie osoba fizyczna może być konsumentem.

Konsumentem jest osoba fizyczna, która dokonuje czynności prawnej bezpośrednio niezwiązanej z działalnością gospodarczą, ani zawodową. Uwaga!!! Nie każda działalność zawodowa jest gospodarczą (np. adwokaci).

OSOBA PRAWNA

Osoba prawna - Skarb Państwa i inni, którym przepisy przyznają samodzielny byt prawny. Osoba prawna jest samodzielnym podmiotem prawnym, ma swój majątek, samodzielnie odpowiada za swoje działania, ma swoje organy, siedzibę, z reguły jest zarejestrowana.

Szczególną osobą prawną jest Skarb Państwa; nie ma swoich organów (są nimi organy państwa), np. skarga przeciwko Skarbowi Państwa - Minister Finansów. Skarb Państwa nie ma swojego rejestru (podobnie jest ze związkami wyznaniowymi).

Osoby prawne mogą powstawać w różny sposób:

1. System aktów organów państwa (akt, ustawa, decyzja administracyjna)

2. System normatywny - powstaje z własnej inicjatywy założycieli (muszą spełniać warunki ustawodawcy)

3. System koncesyjny - oprócz woli założycieli potrzebna jest zgoda organów państwa, np. założenie banków.

Osoba prawna ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych (innej opcji nie ma). Osoba prawna nie może zawrzeć małżeństwa. Osoba prawna nie może istnieć bez swoich organów (jeśli ich nie ma to trzeba je powołać).

Osoba trzecia zawiera umowę z osoba prawną, reprezentowaną przez swój organ. Pełnomocnik osoby prawnej to coś innego, jest elementem zewnętrznym. Przepisy chronią osoby trzecie przed niesolidnymi organami, rzekomym organem (jeśli nie reprezentuje organu lub wykracza poza jego kompetencje). Można żądać oddania tego, co tamta dostała w ramach umowy, oraz naprawienia szkody doznanej w wyniku zawarcia tej umowy.

Odszkodowanie nie obejmuje tego, co mogliśmy zyskać gdybyśmy nie zawarli umowy.

Rodzaje osób prawnych:

1. Osoby prawa publicznego (komunalne, przedsiębiorstwa państwowe)

2. Osoby prawa prywatnego (spółdzielnie, spółki)

Osoby prawne typu:

1. korporacyjnego - można określić krąg beneficjantów, osób korzystających z jej działalności

2. zakładowego (fundacyjnego) - nie opiera się na członkostwie, nie zawsze można określić krąg beneficjantów

WYKŁAD 16 (03.03.2004)

Przedsiębiorca - osoba fizyczna lub prawna (również ułomnie) lub jednostka organizacyjna, które we własnym imieniu prowadzi działalność gospodarczą lub zarobkową.

Elementy ujęcia przedsiębiorcy:

• element podmiotowy - czy osoba musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli nie ma zdolności wymagany jest przedstawiciel ustawowy; w przypadku osoby ułomnej wymagane jest drugie oświadczenie woli

• element funkcjonalny - chodzi o rodzaj aktywności danego podmiotu, tzn. przedsiębiorca prowadzi działalność zarobkową lub gospodarczą

Krajowy Rejestr Sądowy

Rejestr przedsiębiorców (przedsiębiorstwem są Ci, którzy są zarejestrowani w Krajowym Rejestrze Sądowym). Ustawa o rejestracji przewidywała rejestr wszystkich osób prowadzących własną firmę. Było kilka lat valitio legus. Gdy okres wejścia w życie zbliżał się nastąpił szum wokół kosztów itd. Zanim weszła w życie została znowelizowana. Na rok odłożono wpis indywidualnych przedsiębiorstw. Potem znów przedłużono. W końcu osoby prowadzące działalność na własny rachunek działają na podstawie wpisu do ewidencji.

Prawo o działalności gospodarczej

Działalność zorganizowana, zarobkowa, wydobywcza, wytwórcza, usługowa. Tej ustawie nie podlegają wolne zawody. Te osoby nie są przedsiębiorcami + rolnicy. Kto jest przedsiębiorcą? Definicja zależy od ustawy. Według Kodeksu Cywilnego, osoby wykonujące wolne zawody i rolnicy są przedsiębiorcami.

Spółka cywilna nie jest przedsiębiorstwem, ale są nimi wspólnicy. Ale NIP ma spółka.

Działalność gospodarcza prowadzona w celach zarobkowych (nie mylić z zyskiem). Zatem nie obejmuje działalności zwanej samo zaopatrzeniem. Jednorazowy (choć celowy i planowy) zarobek nie jest działalnością gospodarczą, która jest ciągła (ale nie musi być cały rok, może być sezonowa). Nie ma utożsamiania przedsiębiorcy z wpisem do rejestru. Każdy przedsiębiorca z wpisem do rejestru. Każdy działa pod firmą tzn. pod jej nazwą prowadzi działalność gospodarczą lub zarobkową.

Do ostatniej nowelizacji pojęcie firmy odnosiło się do spółek handlowych. Kodeks spółek handlowych nie zawiera przepisów o firmie. Uchylony kodeks handlowy z dwoma wyjątkami: do czasu zmian w zakresie firmy i prokury obowiązuje on.

Przedsiębiorcy powinni swoje nazwy muszą dostosować do przepisów w ciągu dwóch lat od wejścia nowelizacji. Przedsiębiorcy powinni wystąpić do sądu rejestrowego, aby ten w ciągu roku rozpatrzył zmiany.

Osoba fizyczna/przedsiębiorca indywidualny tworzy nazwę firmy od jego imienia i nazwiska. Niedopuszczalne jest używanie skrótów. Każda nazwa oprócz trzonu może mieć elementy dodatkowe, które dzieli się na: obligatoryjne i fakultatywne. U osób fizycznych dodatków obligatoryjnych nie ma. Fakultatywne to pseudonim, miejsce działalności i przedmiot. Zgodnie z ustawą firma obejmuje również siedzibę i przedmiot prowadzenia działalności.

Firma osoby prawnej (również ułomnej osoby prawnej)

Firmę stanowi nazwa, pod którą prowadzona jest działalność oraz forma organizacyjno-prawna prowadzonej działalności gospodarczej. Elementy firmy: siedziba i przedmiot.

Forma organizacyjna według Kodeksu Cywilnego musi być określona w całości i po polsku. Choć w obrocie możliwe jest użycie skrótu i Kodeks określa te skróty, określa nawet czy litery mają być duże czy małe. Z dużej litery spółki akcyjne i komandytowo-akcyjne. Kodeks Cywilny nie określa, jakie mogą byś skróty, jeśli chodzi o osoby prawne użycie imienia i nazwiska możliwe jest tylko wtedy, gdy istnieje związek między tą osobą a działalnością przedsiębiorstwa.

Firma podlega pewnym rygorom:

1. Firma powinna odpowiadać zasadzie prawdziwości (tzn. odpowiada stanowi faktycznemu i prawnemu). Sąd rejestrowy bada zgodność nazwy z przepisami, ale nie przesądza o prawie do firmy. Nazwa nie może wprowadzać w błąd (np. przyjmowanie nazw sugerujących zagraniczne koneksje). Objawia się też tym, że jeśli osoba zmienia nazwisko to firma też powinna być zmieniona, ale ustawodawca pozwala stosować stare nazwisko z dodanym nowym nazwiskiem (dotyczy również osób fizycznych). Nazwa jest niezbywalna, ale można zbyć całe przedsiębiorstwo. Nowy właściciel może używać dotychczasowej nazwy (ale potrzebna zgoda starego właściciela lub jego rodziny) z zaznaczeniem nowego właściciela. Może to robić, jeśli prowadzi działalność tego samego rodzaju. Firma jest niezbywalna, ale na podstawie umowy (np. licencyjnej) można używać cudzej nazwy.

2. Zasada wyłączności, tzn. na danym terenie działania może funkcjonować tylko jedna firma pod taką nazwą. Ochrona ta trwa dopóki ten podmiot jest zarejestrowany (mimo, że np. zaprzestał działalności)

3. Zasada ciągłości - kompromis z zasadą prawdziwości

4. Zasada jawności - nazwa ma być dostępna dla tych, którzy mają w tym interes

Firma jest dobrem osobistym przedsiębiorcy i podlega prawu podmiotowemu bezwzględnemu wobec wszystkich.

Przedsiębiorca może w przypadku zagrożenia swego interesu żądać zaniechania działań zagrażających, o ile te działania są bezprawne. Może żądać złożenia oświadczenia o określonej treści oraz naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji przewiduje zwrot bezpodstawnie uzyskanych korzyści i przywrócenie stanu poprzedniego.

CZYNNOŚCI PRAWNE

Cechy:

• skutek jest objęty wolą osoby, która tę wolę oświadcza tzn. skutek następuje, bo dana osoba tak chce lub dwie strony tego chcą

Czynność prawna - zdarzenie prawne, którego skutek jest objęty wolą podmiotu.

• przyczyna- wola ogranicza się do samego działania a nie do skutków.

Czynność prawna - stan faktyczny, w skład, którego wchodzi przynajmniej jedno oświadczenie woli, powodujący powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego.

Czasami pomimo istnienia woli skutek ten nie następuje. Czasami żeby nastąpił skutek samo oświadczenie woli nie wystarcza, potrzebne są dodatkowe działania (bez nich umowa nie dochodzi do skutku).

Zgodnie z kodeksem prawnym czynność prawna obejmuje skutki wynikające z oświadczenia woli oraz wynikające z ustawy.

Czynność prawna:

1. jednostronna - aby skutek zaistniał wystarczy oświadczenie woli jednej strony (np. testament).

2. dwustronna - zgodne oświadczenie woli, co najmniej dwóch stron (np. umowa).

• po roku można się wycofać z oświadczenia woli.

• można się z niej wycofać, gdy była składana pod groźbą.

• nie musi być złożona nikomu.

• oświadczenie woli musi być złożone przed odpowiednim organem.

WYKŁAD 17 (10.03.2004)

Podstawą czynności prawnej jest oświadczenie woli.

Oświadczenie woli składa się z dwóch etapów:

• pojęcia zamiaru

• przejawienia zamiaru na zewnątrz

Oświadczenia woli istnieją, gdy:

• mieści się w sferze prawa tzn. musi dotyczyć problematyki objętej prawem;

• oświadczenie musi być zrozumiałe;

• oświadczenie nie może być dla żartu (musi być 100% serio) i nie może to być rola (np. aktora na scenie);

• oświadczenie nie może być dokonane pod wpływem przymusu fizycznego.

Oświadczenie, aby mogło wywołać skutek prawny musi dotrzeć do podmiotu zewnętrznego (nie musi być konkretnie oznaczony adresat, np. przyrzeczenie publiczne). Jeśli oświadczenie woli złożone drugiej stronie to, kiedy jest „ten moment”. Jest kilka warunków: u nas jest „teoria doręczenia”, czyli w chwili, gdy druga strona mogła się zapoznać z tym oświadczeniem.

W jaki sposób można oświadczyć wolę?. Generalnie w każdy, np. kiwnięcie głową, milczenie, które jest przyzwoleniem (przy ofercie milczenie nie oznacza zgody, ale przy stałej współpracy milczenie to zgoda).

Wyjątki:

1. Sytuacje, w których ustawodawca nakazuje złożenie oświadczenia woli w określonej formie. Nie zachowanie formy powoduje nieważność czynności prawnej.

2. Gdy ustawodawca preferuje pewne formy zła forma nie powoduje nieważności, ale pojawiają się pewne problemy.

Biorąc pod uwagę skutki niezachowania formy dzielimy na:

• Formę pod rygorem nieważności np. przy sprzedaży nieruchomości (umowa notarialna jak nie to będziemy właścicielami po 30 latach)

• Prokura - wymaga formy pisemnej

• Forma dla celów dowodowych - niezachowanie formy nie powoduje nieważności czynności prawnej, ale w razie sporu między stronami powstają trudności dowodowe (tzn. nie można wykorzystać dowodów ze świadków ani przesłuchania stron). Od tej zasady są pewne wyjątki:

1. za zgodą stron

2. jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą NOWOŚĆ!

3. jeżeli istnieje tzw. „początek dowodu na piśmie”

• forma dla wywołania określonych skutków prawnych. Nie zachowanie jej nie spowoduje nieważności czynności prawnej, ale skutek będzie inny od zamierzonego. Np. umowa najmu lokalu na dłużej niż rok powinna być zawarta na piśmie. Jeżeli nie, to jest ona traktowana jakby była zawarta na czas nieoznaczony.

W kodeksie wyróżnia się formę pisemną i szczególną.

Forma pisemna: wystarcza własnoręczny podpis; jeśli chodzi o umowy to strony mogą się wymieniać dokumentami podpisanymi przez siebie. Równoznaczny z podpisem odręcznym jest podpis elektroniczny.

Co zrobić, jeśli oświadczenie woli ma być w formie pisemnej, ale składający oświadczenie woli nie może pisać? Jeśli może czytać to odcisk palca, druga osoba pisze jej imię i nazwisko i sama się podpisuje. Takie oświadczenie spisywane jest przed urzędnikiem w gminie, notariuszem, ale też z zaznaczeniem, że na życzenie osoby, która nie może pisać. Jeżeli osoba nie może ani czytać, ani pisać to oświadczenie musi być złożone przed notariuszem. Jeśli umowa została zawarta w określonej formie, to wszelkie zmiany muszą być w tej samej formie. W tej samej formie rozwiązanie umowy i odstąpienie od umowy.

Jeżeli dla danej czynności forma aktu notarialnego, to jest pod rygorem nieważności.

W przypadku formy pisemnej, to jest z reguły do celów dowodowych, chyba, że jest określona pod rygorem nieważności lub dla wywołania skutków prawnych.

Forma szczególna np. z podpisem, datą, notarialnie potwierdzona jest pod rygorem nieważności, chyba, że dla wywołania skutków prawnych.

PRZESŁANKI PRAWIDŁOWOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNYCH.

1. Czynność prawna nie może być sprzeczna z prawem (chodzi o normy bezwzględnie obowiązujące). Jeśli jest, to z reguły uznana za nieważną. Choć są wyjątki np. jeżeli w umowie część przepisów jest nieważna to umowa jest ważna, a przepisy „podciągnięta” (zastąpione) do ustawowych regulacji. Jeżeli strony tego nie akceptuj, to cała czynność jest nieważna.

2. Musi być zgodna z zasadami współżycia społecznego.

3. Zachowanie formy nakazanej dla danej czynności.

4. Oświadczenie woli może być złożone przez osobę, która ma odpowiedni stopień do czynności prawnych

5. Oświadczenie woli wolne od wad. Wady oświadczenia woli to nieprawidłowości w samym oświadczeniu woli lub podejmowaniu decyzji.

WADY OŚWIADCZENIA WOLI

1. Brak świadomości lub swobody. Przyczyną tu może być choroba psychiczna - osoba chora, która nie jest ubezwłasnowolniona. Jeżeli jest chora psychicznie, to każdą sprawę bada się indywidualnie. Może też być spowodowane stanem wskazującym na nadużycie alkoholu. Oświadczenie złożone w stanie ograniczającym świadomość jest nieważne.

2. Pozorność lub bez zamiaru oświadczenia, albo pod innym zamiarem (dla ukrycia innej czynności prawnej). „Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie, za jej zgodą dla pozoru.” Na pozorność nie można się odwoływać, gdy oświadczenie woli nie było złożone drugiej stronie, gdy było złożone przed urzędnikiem. A zatem nie można zawrzeć dla pozoru małżeństwa. Druga strona musi się na to zgodzić. Jeżeli pod czynnością pozorną kryje się inna czynność to ta „na wierzchu” jest nieważna, „ta ukryta” - ma znaczenie, spełnienie przesłanek czynności prawnej.

3. Mylne wyobrażenie o stanie czynności rzeczywistej. Błąd istotny, to sytuacja, w której osoba, gdyby wiedziała o popełnieniu błędu to takiej czynności by nie dokonała. Jeżeli czynność prawna jest odpłatna, a oświadczenie było złożone drugiej stronie, to można powoływać się na błąd, jeśli osoba druga wiedziała o błędzie lub mogła z łatwością się o nim dowiedzieć, bądź błąd wynikną z jej (drugiej osoby) winy. Gdy czynność jest nieodpłatna błąd nie musi być wywołany przez drugą stronę. Z oświadczenia woli w ciągu 1 roku można się wycofać - składając na piśmie.

4. Groźba - jeśli jest realna. Można się odchylić od skutków swojego oświadczenia woli w ciągu roku od ustania tej groźby, przy czym od samego zdarzenia może upłynąć wiele lat.

SKUTKI WADLIWOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

• nieważność bezwzględna, np. gdy nie zachowana jest forma notarialna.

• nieważność względna (wzruszalność) - możność wycofania się ze swojego oświadczenia woli (błąd, groźba).

• bezskuteczność zamierzona - gdy do ważności czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej. Do czasu wyrażenia tej zgody nie wiadomo czy czynności prawnej będzie ważna.

• bezskuteczność względna - względem określonych osób czynności prawnej nie wywoła określonych skutków prawnych.

WYKŁAD 18 (17.03.2004)

Przedstawicielstwo - instytucja prawna uprawniająca do składania oświadczenia woli w cudzym imieniu i na cudzy rachunek.

Rodzaje przedstawicielstwa:

1. przedstawicielstwo ustawowe

2. pełnomocnictwo

3. prokura

Przedstawiciel to nie posłaniec, który tylko przenosi cudzą wolę. Nie jest przedstawicielem organ prawny. Osoba prawna bez organu istnieć nie może. Przedstawiciel osoby prawnej jest jej zewnętrzną częścią. Osoba prawna może przedstawiciela nie powoływać. Przedstawiciela należy odróżnić od zastępcy prawnego, który działa we własnym imieniu na cudzy rachunek, np. komisant kupujący coś dla komitenta. Jeżeli komisant dokona atrakcyjniejszej wymiany niż umówiona, nadwyżka idzie do komitenta.

Podstawą umocowania przedstawiciela ustawowego jest ustawa, np. rodzice, opiekun, kurator ustanowiony przez sąd. Przedstawicielem ustawowym może być osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnej. Zakres umocowania przedstawiciela ustawowego obejmuje czynności zwykłego zarządu (ale na czym polega ten zwykły?). Jeżeli chce dokonać czynności przekraczającej zwykły zarząd, przedstawiciel musi mieć zgodę sądu.

Źródłem umocowania pełnomocnika jest wola mocodawcy. Uznaje się, że jest to porozumienie jednostronne.

Podział przedstawicielstwa ze względu na zakres umocowania:

1. przedstawicielstwo ogólne

2. przedstawicielstwo rodzajowe - do wykonania określonego rodzaju spraw

3. przedstawicielstwo szczególne - do dokonania określonej czynności

Jeśli chodzi o formę udzielania pełnomocnictwa:

• udzielenie pełnomocnictwa ogólnego wymaga pełnomocnictwa pisemnego pod rygorem nieważności

• jeśli do czynności wymagane jest przedstawicielstwo szczegółowe to przedstawicielstwo również powinno być w tej formie (np. w formie aktu notarialnego)

Przesłanki prawomocności pełnomocnictwa:

• posiadanie przynajmniej ograniczonej zdolności czynności prawnych

• oświadczenie woli mocodawcy

• działanie w granicach umocowania

W pewnych przypadkach następuje domniemanie umocowania. Ma je osoba działająca w przedsiębiorstwie w miejscu przeznaczonym do kontaktów z odbiorcami. Czasami mamy do czynienia z tzw. rzekomym pełnomocnikiem - osobą, która działa poza granicami umocowania lub po wygaśnięciu umowy. Czy jego decyzje będą ważne to zależy, np. gdy zawrze umowę poza granicą umocowania, jest ona ważna, gdy mocodawca ją potwierdzi. Jeśli nie potwierdzi, to musi zwrócić to, co otrzymał w wyniku dokonania przez rzekomego pełnomocnika.

W czynności jednostronnej dokonanej przez rzekomego pełnomocnika:

• jest nieważna, np. oferta

• będzie ważna, gdy zatwierdzi ją mocodawca i ten, komu oświadczenie woli zostało złożone zgadza się na przekroczone granice

W przypadku wygaśnięcia pełnomocnictwa:

• jest ważna, chyba, że osoba, której oświadczenie woli zostało złożone wiedziała, o wygaśnięciu bądź z łatwością mogła się o tym dowiedzieć (dlatego po wygaśnięciu pełnomocnictwa może żądać zwrotu)

Substytucja jest możliwa, jeżeli wynika to z treści pełnomocnictwa (udzielamy pełnomocnictwa i pozwalamy pełnomocnikowi udzielać dalszych pełnomocnictw).

Czy pełnomocnik może dokonać czynności sam ze sobą? - reprezentuje przecież obie strony. W określonych sytuacjach tak, gdy:

• wynika to z pełnomocnictwa

• z charakteru czynności wynika, że nie istnieje prawdopodobieństwo pokrzywdzenia mocodawcy

Wygaśnięcie pełnomocnictwa

1. Mocodawca może wycofać się ze swojego oświadczenia

2. Pełnomocnik może zrzec się pełnomocnictwa

3. Śmierć mocodawcy lub pełnomocnika oznacza wygaśnięcie pełnomocnictwa, chyba, że ze stosunku prawnego wynika inaczej

Prokura - pełnomocnictwo udzielone przez przedsiębiorstwo i wpisane do Krajowego Rejestru Przedsiębiorców, udzielone w celu prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorcy.

Zgodnie z kodeksem prokurent ma prawo do dokonywania czynności sądowych i pozasądowych związanych z działaniem przedsiębiorstwa. Dzięki temu przedsiębiorstwo może się rozwijać.

Między prokurą a pełnomocnictwem - źródłem umocowania jest wola mocodawcy w obu przypadkach. Każdy z nich składa własne oświadczenie woli (w cudzym imieniu i na cudzy rachunek). Nie każdy może ustanowić prokurenta (przedsiębiorstwo musi wpisać się do rejestru). W tej chwili może się prokura odnosić do każdego przedsiębiorstwa, wcześniej tylko spółki handlowe. Osoby prowadzące działalność na własna rękę nie mogą ustanowić prokurenta (trzymając się ściśle przepisów).

Przedmiotowy zakres uprawnień prokurenta jest ustawowo określony i są to przepisy bezwzględnie obowiązujące (nie jest to kwestia woli mocodawcy). Prokury nie można skutecznie ograniczyć wobec osób trzecich. Natomiast w stosunkach wewnętrznych jest to kwestią porozumienia między prokurentem a przedsiębiorstwem, kontrahenta to nie interesuje. Można ustanowić prokurę oddziałową (poza zakres oddziału wykroczyć jej nie wolno). Innym ograniczeniem prokury może być prokura łączna, ale to nie to samo, co wielu prokurentów - ci działają w pełnym zakresie i samodzielnie.

Prokura łączna - prokurenci działają razem, to nie znaczy równocześnie, np. nie muszą jednocześnie czegoś podpisać. Może najpierw jeden, a potem drugi.

W spółkach osobowych zgodę na prokurę muszą wyrazić wszyscy wspólnicy uprawnieni do prowadzenia spraw spółki. Prokurent nie może złożyć wniosku o upadłości, nie może być likwidatorem, nie może dokonywać zbycia przedsiębiorstwa, oddania do korzystania, nie może zbywać nieruchomości lub ich części. Te czynności może wykonywać pełnomocnik. Przedsiębiorca może dać takie pełnomocnictwo prokurentowi. Prokura jest nieprzenoszalna, tzn. prokurent nie może ustanowić innego prokurenta.

Przy podpisach „pp.” - pro procura

Prokurent może ustanowić pełnomocnika (z reguły do określonych czynności). Ale nie może pełnomocnika zlikwidować itd.

Prokura winna być na piśmie i zgłoszona do rejestru przedsiębiorców ze wzorem podpisu prokurenta.

Wygaśnięcie prokury:

1. Odwołanie prokurenta

2. Śmierć prokurenta lub mocodawcy

3. Upadłość lub likwidacja mocodawcy, wykreślenie go z listy przedsiębiorców

Przepis o formie pełnomocnictw szczegółowych nie ma w prokurze zastosowania.

PRZEDAWNIENIE

Przedawnienie - jedna z instytucji prawa związana z upływem czasu. Jest zdarzeniem prawnym gdyż wywołuje skutki prawne niezależnie od woli stron. Upływ czasu wywiera różne skutki prawne:

• Wygaśnięcie prawa (uprawnień)

• Osoba uprawniona traci możność dochodzenia swoich roszczeń

• Po upływie oznaczonego terminu osłabieniu ulega sytuacja prawna strony uprawnionej - stron nie traci uprawnień, ale jej sytuacja się pogarsza

Przedawnienie - po upływie danego czasu wierzyciel nie może dochodzić swoich roszczeń, zaś dłużnik tych roszczeń nie musi zaspokajać. Przedawnienie nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania (gdyż świadczenie nadal się należy), natomiast zmienia się charakter zobowiązania, powstaje tzw. zobowiązanie naturalne, czyli zobowiązanie niezupełne (tzn. istnieje dług, ale nie ma odpowiedzialności prawnej).

Charakterystyczne cechy przedawnienia:

1. podlegają mu tylko roszczenia o charakterze majątkowym

2. nie wszystkie jednak roszczenia majątkowe podlegają przedawnieniu, np. windykacyjne i negatoryjne z ochroną własności nieruchomości, roszczenia dotyczące zniesienia współwłasności

3. przepisy regulujące tę instytucję mają charakter przepisów bezwzględnie obowiązujących, terminu przedawnienia nie można przedłużyć ni skrócić

4. ogólny termin przedawnienia to 10 lat

5. Świadczenia okresowe oraz roszczenia wynikające z działalności gospodarczej 3 lata, przepisy szczególne mogą przewidywać inne terminy przedawnienia, ale krótsze niż termin maxymalny

6. upływ czasu uwzględnia się tylko na wniosek dłużnika (uwzględnia go sąd na wniosek uprawnionego, nie uwzględnia się go z urzędu)

7. termin przedawnienia zaczyna biec od dnia po terminie spłaty

Inne podobne instytucje to:

• prekluzja - upływ czasu powoduje wygaśnięcie uprawnienia - terminy prekluzyjne

• zasiedzenie - na skutek czasu osoba nabywa określone prawa

• przedawnienie - dane prawo nie wygasa, ale znacznie słabnie sytuacja podmiotu dotychczas uprawnionego - nie może skutecznie dochodzić swych praw. To, że prawa nie wygasły oznacza, że jeśli druga strona chce spełnić świadczenie to może to zrobić. Dotychczasowe zobowiązanie zobowiązanie niezupełne (naturalne). A jak już spełni to odwrócić tego nie może.

Przedawnienia są ustawowo określone, zatem, wolą stron nie mogą być zmienione.

Ogólny okres to 10 lat. Roszczenia okresowe 3 lata, chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej, np. roszczenie dłużnika o wydanie przedmiotu umowy - pożyczki + 6 miesięcy. Przedawniają się tylko roszczenia majątkowe. Niektóre roszczenia majątkowe nie przedawniają się, np. te z ochroną własności nieruchomości, ze zniesieniem współwłasności.

Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli strony nie postanowią inaczej to termin spełnienia świadczenia jest korzystny dla dłużnika, więc wierzyciel nie może domagać się spłacenia. Powstaje problem, gdy strony nie ustaliły terminu spełnienia świadczeń. W takim przypadku bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym wierzyciel najwcześniej mógł żądać spłacenia terminu świadczeń.

WYKŁAD 19 (24.03.2004)

Nie przedawniają się roszczenia związane z ochroną nieruchomości, roszczenia windykacyjne o wydanie nieruchomości. Nie przedawniają się roszczenia związane ze zniesieniem współwłasności. Z przedawnieniem wiąże się instytucja przerwania biegu. W prawie pracy okresy liczą się z końcem miesiąca.

Zawieszenie biegu przedawnienia - jest spowodowane:

1. siłą wyższą, jeżeli z powodu tej siły uprawniony nie może dochodzić swych roszczeń, to ten okres niemożliwości nie jest wliczany do biegu terminu przedawnienia (termin przedawnienia się wydłuża o ten okres niemożności). Taką siłą wyższą jest np. wojna.

2. jeżeli chodzi o roszczenia majątkowe między małżonkami to okres zawieszenia trwa tyle ile małżeństwo

3. roszczenia dzieci przeciwko rodzicom - czas trwania władzy rodzicielskiej

4. jeżeli chodzi o osoby z ograniczoną zdolnością prawną przez czas trwania opieki kurateli

Przerwanie biegu przedawnienia - tzn. po przerwie termin przedawnienia zaczyna biec od nowa. Przerwę tę powodują:

1. każda czynność przed sądem, organem egzekucyjnym mająca na celu dochodzenie roszczenia

2. uznanie roszczeń przez dłużnika

PRAWO PODMIOTOWE

Uprawnienie - jest pojedyncze i dotyczy konkretnej możliwości. Takie same uprawnienia mogą przysługiwać w różnych stosunkach prawnych. Dlatego mówimy o prawie podmiotowym.

Prawo podmiotowe - sfera możności postępowania w określony sposób, wynikająca ze stosunku prawnego, przyznana przez normy prawne i przez te normy zagwarantowana, w roli ochrony interesów podmiotu uprawnionego. Zatem podmiot może być bierny, ale czasem grozi to utrata prawa (choćby przedawnienie). W przypadku prawa podmiotowego bezwzględnym korelatem uprawnienia i podmiotu jest obowiązek nienaruszalności tej strefy przez pozostałe podmioty. W przypadku prawa podmiotowego względnego ten obowiązek będzie spoczywał na określonej osobie.

Zakres prawa podmiotowego jest określony przez normy prawne, które się zmieniają. Prawo chroni te uprawnienia, określa, w jaki sposób można dochodzić określonych racji.

Rodzaje praw podmiotowych:

1. względne (zobowiązania) i bezwzględne (rzeczowe)

2. majątkowe (łączą się bezpośrednio z interesem ekonomicznym, przykładem może być prawo własności) i niemajątkowe (prawo do dóbr osobistych)

3. zbywalne (można je przenieść na drugą osobę w drodze czynności prawnej) i niezbywalne

Ochrona praw podmiotowych:

1. Ochrona prawna -można skierować sprawę do sądu

2. Samopomoc - polega na tym, że by zapewnić ochronę swoich praw nie wykorzystujemy aparatu państwa. Dłuższy byt ma samopomoc (zajazd na Litwie).

Samoobrona:

1. obrona konieczna

2. stan wyższej konieczności

Ad. 1. Odparcie bezpośredniego i bezprawnego ataku na dobro własne lub dobro innej osoby. Z punktu widzenia kodeksu cywilnego osoba nie jest obowiązana do wyrządzonej przy okazji krzywdy.

Polega na uszkodzeniu, zniszczeniu cudzej rzeczy, zabiciu wolnego zwierzęcia dla ratowania dobra wyższej wartości, jeśli tego dobra nie można było inaczej uratować. Samopomoc może być użyta, gdy zaszła tu potrzeba.

Prawo rzeczowe

Prawo rzeczowe:

1. Wyodrębniony dział prawa cywilnego regulujący własność i inne formy korzystania z dóbr majątkowych

2. Zespół norm bezwzględnie obowiązujących, regulujących różne formy korzystania z rzeczy

Przedmiotem prawa rzeczowego są rzeczy.

Katalog praw rzeczowych jest ustawowo określony. Zatem prawami rzeczowymi są tylko te, którym taki charakter nadaje ustawodawca.

Prawami rzeczowymi są:

1. Prawo własności

2. Użytkowanie prawo wieczyste

3. Ograniczone prawa rzeczowe

1. Służebność

2. Zastaw

3. Hipoteka

4. Spółdzielcze, własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego i użytkowego

Nie wszystkie prawa rzeczowe są uregulowane w Kodeksie Cywilnym (np. zastaw, hipoteka, prawo spółdzielcze). Niektóre z tych praw są prawami bezterminowymi, a inne terminowymi. Użytkowanie prawo niezbywalne.

Prawa rzeczowe są prawami jawnymi

Nieruchomości maja księgi wieczyste (jawne) i tam winne być wszelkie zmiany. Nikt nie może zasłaniać się nie jawnością wpisu. Zmiany wpisane do księgi wieczystej mają pierwszeństwo nad nie wpisanymi. Istnieje domniemanie, że wpis do księgi wieczystej jest zgodny ze stanem rzeczywistym. Wiąże się z tym rękojmia wiary publicznej księgi wieczystej. Jeżeli nabywa nieruchomości jest w dobrej wierze, a czynność prawna jest odpłatna, to dany nabywca stanie się właścicielem, nawet, jeżeli zbywca właścicielem nie jest.

Jawność rzeczy ruchomych realizuje domniemanie, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym.

Rzecz - materialna cześć przyrody w stanie naturalnym lub przetworzonym na tyle wyodrębniona, że może stanowić dobro samoistne; energia elektryczna nie jest rzeczą, bo nie jest wyodrębniona, rzeczą nie jest też biblioteka, są nimi natomiast poszczególne woluminy, biblioteka zatem to zbiór rzeczy. Zatem jedna skarpetka nie jest rzeczą, jest nią para. Organy ludzkie są szczególną rzeczą, wyłączoną z obiegu. Rzeczą szczególnego rodzaju są pieniądze (rzecz ma określoną wartość, pieniądz to wartość ustalona, a nie wartość kruszcu).

WYKŁAD 20 (31.03.2004)

Rodzaje rzeczy:

• Ruchome i nieruchome - pojęcia dychotomiczne (wystarczy zdefiniować jedną rzecz a drugie to wszystko pozostałe).

Nieruchomościami są części powierzchni ziemi (grunty) oraz budynki lub ich części, jeżeli tak stanowią przepisy odrębne (tu tylko z woli ustawodawcy). Jeśli nie ma odrębnych przepisów to ani budynek ani lokal nie jest rzeczą.

Budynek lub lokal mogą być odrębną rzeczą, gdy własność gruntu należy do kogoś innego, np. użytkowanie wieczyste gruntu. Miasto może oddać na użytkowanie wieczyste grunty a budynek na własność.

Nie można być właścicielem budynku znajdującego się za własnym gruncie, wtedy jest się właścicielem gruntu zabudowanego.

Części składowe - elementy, z jakich składa się rzecz; połączone tak, że ich odłączenie spowoduje spadek wartości rzeczy lub ta rzecz będzie mieć inne cechy, np. częścią składową nieruchomości jest to, co jest stałe i związane z ziemią. Zatem sam budynek nie może być przedmiotem obrotu. Tylko przepisy prawne mogą sztucznie oderwać część składową od rzeczy. Czyli dopiero wtedy ten budynek wedle prawa byłby odrębną rzeczą. Dzieli ona los prawny rzeczy, z którą jest związana.

Rodzaje nieruchomości:

• Gruntowa

• Budynkowa

• Lokalowa

Nieruchomości gruntowe:

• Rolne - przeznaczone na cele produkcji rolniczej, hodowlanej itp.

• Inne - grunty leśne (oddzielna ustawa), nieruchomości letniskowe (nie ma nieruchomości rekreacyjnych), nieruchomości budowlane itp.

Wszystkie inne rzeczy, które nie są nieruchomościami są ruchome.

• Rzeczy wyłączone z obrotu i rzeczy znajdujące się w obrocie. Rzeczy wyłączone z obrotu to np. organy (dobra do transplantacji)

• Podzielne (można podzielić bez zmiany istoty i suma wartości części taka sama, np. chleb) i niepodzielne (np. brylant).

Ten podział ma znaczenie przy wykonywaniu zobowiązań. Jeśli jest rzecz podzielna to dłużnik może spełnić świadczenie częściami i co do zasady wierzyciel nie może odmówić mu takiego sposobu (chyba, że godzi to jawnie w jego interesy).

• Oznaczone co do gatunku (oznaczone wg cech rodzajowych) i oznaczone co do tożsamości (oznaczone wg cech właściwych danej rzeczy).

Znaczenie: jeśli zawieramy umowę przy rzeczach oznaczonych, co do tożsamości to umowa może być spełniona później, co do gatunku muszą być spełnione od razu przy wydaniu rzeczy. Jeśli nie określimy gatunku to dostawca musi dostarczyć towar średniej klasy.

Przynależności - są to rzeczy ruchome, stanowiące element niezbędny do korzystania z rzeczy głównej. Zasadą jest, że przynależności dzielą los rzeczy głównej. Jednak mogą one umową lub przepisami być oddzielone (z woli stron lub ustawodawcy).

POżytki - korzyści, przychody, jakie rzecz przynosi ze swej natury. Pod warunkiem, że chodzi tu o normalne korzystanie z rzeczy, np. mamy sad i dokonujemy wycinku zdrowotnej, to to drzewo jest pożytkiem z tej nieruchomości. Inny przykład, gdy wynajmujemy mieszkanie to czynsz jest pożytkiem. Nie ma jednej recepty, do kogo pożytki należą, np. wydzierżawiamy gospodarstwo rolne, to pożytki w postaci plonów należą do dzierżawcy. Z reguły pożytki należą do właściciela.

Pożytki dzielimy na:

• pożytki naturalne - korzyści, które rzecz przynosi w toku normalnej eksploatacji, np. owoce z drzewa, mleko od krowy

• pożytki cywilne - korzyści, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego, np. z tytułu najmu przysługuje nam czynsz; stosunek prawny w tym przypadku → umowa najmu. Przykład z wykładu: odsetki od kredytu.

Własność pożytków: Nie można jednoznacznie rozstrzygnąć, do kogo należą pożytki (np. jeśli owoce z naszego drzewa spadną na posiadłość sąsiada, to należą już do niego). Własność pożytków zależy od stosunku prawnego i przepisów.

Prawo Własności

Najszersze prawo podmiotowe bezwzględne, polegające na tym, że właściciel z wyłączeniem innych osób, w granicach obowiązującego prawa może z rzeczy korzystać oraz nią rozporządzać (czyli zbyć, obciążyć, sprzedać, zastawić, podarować) zgodnie z zasadami współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarczym przeznaczeniem danego prawa.

Korzystanie oznacza, że właściciel może rzecz używać, uzyskiwać z niej pożytki (np. wynająć), może ją posiadać. Jednak nie wykonując swych uprawnień, właściciel może na tym stracić, gdyż ktoś może wykorzystać prawo zasiedzenia.

Rozporządzanie - możność wyzbycia się rzeczy, zadysponowania na wypadek śmierci, wyrzucenia, zniszczenia, przeniesienia prawa własności, obciążenie prawem innej osoby (zastaw).

PROBLEMATYKA PRAWA SĄSIEDZKIEGO

Granice prawa własności są określone przez prawo, zasady współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarczego przeznaczenia danego prawa. Prawo sąsiedzkie dotyczy relacji między sąsiadującymi nieruchomościami. Ograniczenia immisji - oddziaływania jednej nieruchomości na drugą.

Immisja (oddziaływanie jednej nieruchomości na drugą):

• bezpośrednia - polega na bezpośrednim oddziaływaniu na drugą nieruchomość za pomocą urządzeń. Jest zakazana!!!.

• pośrednia - oddziaływanie za pomocą głosu i energii. Jest ona dozwolona w pewnych granicach. Nie można oddziaływać na cudzą nieruchomość tak, by korzystanie z niej było nadmiernie utrudnione.

W przypadku oddziaływania bierze się pod uwagę społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa i prawo miejscowe zwyczajowe. Nie wolno dokonywać robót, które sąsiedniej nieruchomości groziłyby utratą oparcia. Jeśli chodzi o owoce z własnego drzewa można wejść na cudzy grunt by je zerwać i obciąć gałęzie. Jeśli w ten sposób wyrządzimy szkodę sąsiadowi to trzeba ją naprawić. Jak owoce spadną na stronę sąsiada to są już wtedy sąsiada. Jeśli nasze gałęzie przeszkadzają sąsiadowi to może je obciąć, ale najpierw musi dać nam czas byśmy sami to zrobili. Jeśli na naszą działkę przechodzą korzenie z drzewa sąsiada to można je wyciąć. Nie można wystąpić do sądu o nakaz dla sąsiada o ścięcie gałązki.

Jeżeli nasza nieruchomość nie ma dostępu do tzw. drogi publicznej, to możemy żądać ustanowienia służebności gruntowej (ale sąsiad może żądać za to opłaty) w sposób najmniej uciążliwy dla sąsiada. Zdarza się, że granice między nieruchomościami mogą się zamazać w rzeczywistości. Co jeśli sąsiad postawi nieruchomość na naszej działce? Zależy czy był w dobrej czy złej wierze i czy my reagowaliśmy odpowiednio szybko. Jeśli w dobrej wierze, nie mamy prawa żądać rozbiórki. Możemy żądać ustanowienia służebności gruntowej lub wykupienia tej części ziemi + to, co straciło w związku z tym dla nas znaczenie.

Jeśli sąsiad świadomie przekroczył granice działki, to możemy żądać przywrócenia stanu poprzedniego. W przypadku dobrej wiary też możemy to zrobić, gdy:

• zareagowaliśmy bardzo szybko

• grozi nam niewspółmierna strata

Rozstrzygając „spór o miedzę” Sąd przede wszystkim bierze pod uwagę stan prawny. Jeśli to niemożliwe, to ostatni stan spokojny. Jeśli to też niemożliwe, to sąd uzgadnia granicę uwzględniając okoliczności. Może ustanowić dla drugiej strony odszkodowanie pieniężne.

Sposoby nabycia własności:

1. pierwotne - oznacza brak ciągłości między prawami dotychczasowego i nowego właściciela. Nowy właściciel nabywa własność niezależnie od praw, jakie przysługiwały dotychczasowemu właścicielowi. Można nabyć rzecz, która dotychczas nie miała właściciela (np. nabycie bursztynu znalezionego nad morzem). W zasadzie nabywa się własność w stanie wolnym od obciążeń.

2. pochodne - nabycie rzeczy, która już miała właściciela i istnieje ciągłość prawna. Zbywa to ostatni właściciel. Nabywa się te prawa, które miał poprzedni właściciel. Jeżeli rzecz nabywana obciążona jest prawem osoby trzeciej, to przechodzi to na następcę. Przykładem jest dziedziczenie.

Zasiedzenie - pierwotny sposób nabycia własności, na skutek długotrwałego posiadania rzeczy. Kodeks odróżnia zasiedzenie w przypadku nabycia nieruchomości (potrzeba 20-30 lat, okres zależny od tego czy posiadacz działa w dobrej czy złej wierze). Zasiedzenie dotyczy posiadania samoistnego, więc posiadacz musi zachowywać się jak właściciel. Wymagana jest przy zasiedzeniu ciągłość posiadania. Jeśli ktoś umrze, to możliwe jest przejęcie tego posiadania w drodze dziedziczenia. W drodze zasiedzenia można nabyć własność rzeczy ruchomych (po 3 latach) - ale tylko osoba w dobrej wierze. Ta dobra wiara musi trwać cały okres.

PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI jest pojęciem węższym niż nabycie własności. Można przenieść tyle samo praw, co się ma samemu, czyli nie można nabyć praw od osoby, która nie jest właścicielem. Są jednak wyjątki:

• Jeżeli nabywamy własność od komisanta

• Nabycie nieruchomości od osoby nie będącej właścicielem, bo jest rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych. Odpłatne nabycie własności nieruchomości w dobrej wierze od osoby wpisanej w księdze wieczystej jako właściciel, nawet, jeśli ta osoba nie jest właścicielem - liczy się. Nabywca staje się właścicielem.

• W przypadku, jeśli nastąpi wydanie rzeczy ruchomej, a nabywca w dobrej wierze to staje się nowym właścicielem. Nie dotyczy to rzeczy, które zostały zabrane właścicielowi bez jego zgody. Od tej zasady, że w przypadku rzeczy kradzionej nie następuje przeniesienie własności jest wyjątek: nabywca stanie się właścicielem po upływie 3 lat (jeśli jest w dobrej wierze).

• Nabycie rzeczy znalezionej. Trzeba próbować odszukać właściciela, zawiadomić trzeba odpowiednią komórkę jednostki samorządu terytorialnego. Jeśli chodzi o pieniądze, kosztowności itp. To bez wezwania powinniśmy przekazać samorządowi terytorialnemu. Jeśli po dwóch latach nie znajdzie się właściciel staje się własnością znalazcy lub odpowiedniego samorządu. Jeśli oddajemy rzecz właścicielowi 10% znaleźnego nam się należy. Możemy żądać do momentu wydania rzeczy, później już nie.

Nabycie w drodze umowy

• Przeniesienie własności nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego. Nie jest możliwe przeniesienie własności nieruchomości z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Własność nieruchomości jest bezterminowa.

• Przeniesienie własności rzeczy ruchomej - może być z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Rzeczy oznaczone, co do tożsamości to przeniesienie własności z chwilą zawarcia umowy, wydanie rzeczy może być później. Rzeczy oznaczone, co do gatunku, to przeniesienie własności z chwilą wydania rzeczy.

Czy można nabyć własność od osoby nie będącej właścicielem? Tak. Może to wynikać z treści stosunku prawnego, np. umowa komisu. Warunkiem jest wydanie rzeczy i nabywca musi być w dobrej wierze. Nie dotyczy to rzeczy, których właściciel został pozbawiony wbrew swojej woli. Można stać się właścicielem i takiej rzeczy, ale po upływie trzech lat i nabywca cały czas w dobrej wierze (nic nie wie). Również własność nieruchomości można nabyć od osoby nie będącej właścicielem, ale figuruje w księgach wieczystych i jest to odpłatne nabycie nieruchomości.

Dzisiejsze przepisy nie mają charakteru kazuistycznego (???) (szczegółowego) rój pszczół. Jeśli wyroi się rój pszczół to trzeba go znaleźć w ciągu trzech dni. Jeśli dłużej to rój jest niczyj. Jeśli osiądzie w pustym ulu to przysługuje nam roszczenie o wydanie. Jeśli jednak osiądzie on w ulu zamieszkałym to właścicielem staje się właściciel ula, w którym osiadły. Nie należy nam się roszczenie o bezpodstawne wzbogacenie.

WYKŁAD 21 (07.04.2004)

WSPÓŁWŁASNOŚĆ, UŻYTKOWANIE WIECZYSTE

Współwłasność - prawo rzeczowe, podmiotowe, bezwzględne; polega na tym, że prawo do jednej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom.

Rodzaje wpółwłasności:

• Współwłasność łączna (współwłasność do niepodzielnej ręki)

• Jest konsekwencją innego stosunku prawnego, np. współwłasność majątkowa małżeństwa, współwłasność w spółce cywilnej (najpierw umowa zawarta → w jej wyniku powstaje majątek - wspólna własność wspólników).

• Jest uregulowana tam, gdzie jest uregulowany stosunek prawny (Kodeks Cywilny nie zajmuje się tą współwłasnością. Jest ona uregulowana w innych kodeksach.).

• Żaden ze wspólników nie ma wyodrębnionego udziału → nie może swoim udziałem rozporządzać.

• Współwłasność w częściach ułamkowych

• Rzecz stanowi jedność, natomiast każdy ze współwłaścicieli ma określoną procentową (ułamkową) część.

• Samodzielny stosunek prawny.

• Każdy ze współwłaścicieli jest wyłącznym właścicielem swojego udziału (części ułamkowej) i może nim rozporządzać (np. sprzedać 50% udziału w całym budynku), określonego jako ułamek prawa własności do rzeczy.

• Rozporządzanie rzeczą jako całością wymaga zgody wszystkich współwłaścicieli (żaden nie może sprzedać domu).

• Korzystanie z rzeczy wspólnej: mogą się podzielić, sąd może dokonać podziału do użytku.

• Zarządzanie rzeczą wspólną: do podejmowania czynności zwykłego zarządu, np. bieżące remonty domu, wymagana jest zgoda większości (według udziałów, nie osób).

• Nie ma zgody - każdy z nich może wystąpić do sądu, żeby sąd upoważnił jego do takiej czynności zwykłego zarządu.

• Jest większość zgodna, ale podejmowane działania są sprzeczne z zasadami prawidłowego zarządu - każdy z pozostałych współwłaścicieli może żądać rozstrzygnięcia przez sąd. Jeżeli natomiast dotyczy to istotnych spraw zwykłego zarządu, to każdy może żądać ustanowienia zarządcy; jeżeli działania większości krzywdzą mniejszość, to również można ustanowić zarządcę.

Każdy współwłaściciel ma prawo do korzystania z rzeczy w takim samym zakresie. Współwłasność jest w pewien sposób zjawiskiem czasowym. Każdy może żądać zniesienia współwłasności. Jeżeli nie mogą dojść do zgody, to droga sądowa. Jeżeli można podzielić fizycznie, to dzieli się. Jeżeli nie, to:

• Jedna osoba dostaje rzecz i spłaca drugą osobę

• Sprzedaż osobie trzeciej.

Szczegółowe przepisy zniesienia współwłasności dotyczą gospodarstwa rolnego. W pierwszej kolejności gospodarstwo dostaje ten, na którego godzą się wszyscy. Jeżeli nie ma zgody, gospodarstwo przyznane temu, który stale w nim pracuje lub je zamieszkuje albo, który daje najlepsze gwarancje właściwego prowadzenia gospodarstwa. Czasami względy społeczne powodują sprzedaż innej osobie.

Przy sądowym zniesieniu współwłasności są możliwe dopłaty i opłaty. Sąd może rozłożyć je na raty (na okres 10 lat, lub w miarę konieczności dłużej - bierze się pod uwagę całokształt okoliczności). Takie zmuszenie nie jest możliwe między małżonkami. Sąd może też obniżyć dopłaty.

Właścicielowi przysługują dwa typy roszczeń:

• windykacyjne - żądanie wydania rzeczy;

• negatoryjne - zaprzestanie naruszania własności w inny sposób.

Roszczenia te nie podlegają przedawnieniu, dotyczą ochrony własności rzeczy - również roszczenie o zniesieniu współwłasności. Właścicielowi i posiadaczowi przysługują dodatkowo roszczenia uzupełniające, wynikające z faktu, że rzecz się zużywa lub można z niej uzyskać pożytki, ten co posiada może czynić na nią różne nakłady.

Roszczenia uzupełniające:

1. Właściciela przeciwko posiadaczowi

1. Z tytułu korzystania z rzeczy. Posiadacz nie musi płacić, jeżeli jest w dobrej wierze. Jednakże od momentu dowiedzenia się i kiedy jest w złej wierze musi płacić.

2. Z tytułu zużycia. Posiadacz nie musi płacić dopóki jest w dobrej wierze. Poniesie wydatki, od kiedy jest w złej wierze.

3. Pogorszenie rzeczy. Posiadacz nie musi płacić dopóki jest w dobrej wierze. Poniesie wydatki, od kiedy jest w złej wierze.

4. Pożytki. Posiadacz nie musi zwrócić, jeżeli jest w dobrej wierze. Jednakże od momentu dowiedzenia się i kiedy jest w złej wierze, zawsze będzie musiał zwrócić.

2. Posiadacza przeciwko właścicielowi

1. Nakłady konieczne: (dobra wiara posiadacza)

1. nie obciążają właściciela (nie będzie musiał zwrócić)

2. jednakże, kiedy nakłady posiadacza są większe niż jego korzyści, właściciel różnicę będzie musiał zapłacić.

Jeżeli posiadacz jest w złej wierze, należą się zwroty nakładów posiadacza na tyle, ile tylko właściciel nie wzbogaciłby się bezpodstawnie.

Użytkowanie wieczyste - prawo pośrednie między prawem własności a ograniczonym prawem rzeczowym. Użytkownik może korzystać z rzeczy, wyłączając inne osoby. Jakie korzyści, to zależy od umowy. Warunki użytkowania są określone w umowie.

W przeciwieństwie do własności użytkowanie wieczyste może trwać 40-99 lat (5 lat przed upływem terminu można przedłużyć). Co roku płaci się podatek od użytkowania wieczystego.

Obligatoryjny wpis do księgi wieczystej ma charakter konstytucyjny - bez wpisu nie ma użytkowania; we własności wpis ma charakter deklaratoryjny).

W użytkowanie wieczyste mogą być oddane:

• grunty należące do miast w granicach lub poza granicami

• grunty należące do jednostek samorządowych

• grunty niezabudowane

• grunty zabudowane (ustanowienie użytkowania łączy się z przeniesieniem własności szczególny przypadek własności terminowej)

Po ustaniu użytkowania właścicielem staje się właściciel gruntu (za odszkodowaniem).

Ograniczone prawo rzeczowe:

• katalog zamknięty;

• zawsze na cudzych prawach;

• zakres uprawnień wynika z ustawy.

Są to zawsze prawa na rzeczy cudzej. Posiadaczowi wolno to, na co pozwala ustawa (nie ma, że jak nie ma, zatem to wolno). Mogą dotyczyć rzeczy nieruchomych lub tylko ruchomych (zastaw) lub takich i takich (użytkowanie). Nie wszystkie są w Kodeksie Cywilnym, są w prawach spółdzielczych (???).

Oświadczenie woli właściciela nieruchomości powinno być w formie aktu notarialnego. Może być wpisane do księgi wieczystej.

Użytkowanie - ograniczone prawo rzeczowe skuteczne wobec wszystkich, polegające na tym, że użytkownik może używać cudzej rzeczy i pobierać jej pożytki.

Prawo rzeczowe ma pierwszeństwo przed prawem zobowiązaniowym.

Prawo użytkowe jest niezbywalne (związane tylko z osobą użytkownika). Różnica z dzierżawą: dzierżawa - stosunek zobowiązaniowy.

W użytkowanie może być oddana rzecz i ruchoma i nieruchoma, ściana domu, na której umieścimy reklamy. Przedmiot użytkowania jest rzeczą określoną, co do tożsamości. Zawsze musi to być rzecz określona indywidualnie. Jeżeli użytkowanie obejmowałoby rzeczy określone, co do gatunku, to byłby depozyt nieprawidłowy, gdyż rzecz przeszłaby na własność użytkownika, a po zakończeniu użytkowania wróciłaby do dotychczasowego właściciela. Jeżeli jest to rzecz nieruchoma to wymagana jest forma notarialna.

Przedmiotem użytkowania mogą być prawa, np. prawa łowieckie.

Użytkownik nie może zmienić rzeczy użytkowanej, ma obowiązek bieżących nakładów → resztę ma właściciel. Użytkownik powinien ponosić zwykłe ciężary związane z używaniem rzeczy (naprawa), w innym wypadku powinien zawiadomić właściciela.

Służebności polegają na obciążeniu jednej nieruchomości na rzecz każdorazowego właściciela innej władnącej nieruchomości (służebność gruntowa) lub na rzecz innej osoby (służebność osobista).

Służebność gruntowa - prawo zbywalne (zbycie nieruchomości wraz z obowiązkami i uprawnieniami

Służebność osobista - prawo niezbywalne. Np. sprzedajemy cały dom, lecz chcemy użytkować jeden lokal. Obejmuje również korzystanie z urządzeń wspólnych. Właściciel budynku może żądać zniesienia służebności osobistej w zamian za rentę.

Służebność gruntowa. Właściciel nieruchomości władnącej może korzystać z nieruchomości obciążonej w ograniczonym zakresie. Właściciel nieruchomości obciążonej nie może w pełni korzystać ze swojej nieruchomości w określonych przypadkach. Nabycie pierwotne nie dotyczy służebności gruntowej. Służebność gruntowa może być ustanowiona w wyniku umowy lub na drodze sądowej. Jeżeli na skutek zmiany stosunków służebności stała się uciążliwa dla właściciela nieruchomości obciążonej i nie jest niezbędna dla właściciela nieruchomości władnącej, właściciel tej obciążonej nieruchomości może żądać zniesienia służebności. Jeżeli służebność stała się dla właściciela nieruchomości władnącej zbędna, to właściciel nieruchomości obciążonej może żądać jej zniesienia nieodpłatnie.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego do służebności może dojść w drodze zasiedzenia.

Służebność osobista. Nie można jej nabyć w drodze zasiedzenia.

Służebność osobista - osoba, na którą ustanowiona jest służebność może przyjąć małżonka lub dziecko nieletnie, jeżeli umrze mieszkają 5 lat dłużej (małżonek lub żonka) lub 5 lat po uzyskaniu pełnoletności dziecka (dziecko).

Przypadek

Nieruchomość władnąca nie ma dostępu do drogi publicznej. Każdy właściciel nieruchomości władnącej będzie miał prawo do drogi koniecznej. Wraz ze sprzedażą nieruchomości władnącej przenosi się prawo do drogi koniecznej.

Zakres służebności gruntowej (3 postacie służebności gruntowej):

• Właściciel nieruchomości władnącej może w określonym zakresie korzystać z nieruchomości obciążonej, np. przechodzenie przez jego grunt.

• Właściciel nieruchomości obciążonej nie może wykonywać pewnych działań w stosunku do swojej nieruchomości, np. na granicy drogi koniecznej.

• Właściciel nieruchomości obciążonej nie może wykonywać pewnych uprawnień w stosunku do nieruchomości władnącej, które mu przysługują z tytułu prawa własności.

Prawo to wygaśnie, jeżeli przez 10 lat nie będzie wykonywane (nikt nie będzie korzystał z drogi).

Prawa zastawnicze. Zastaw, hipoteka to rzeczowe zabezpieczenie wierzytelności. Generalnie dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem (odpowiedzialność osobista dłużnika). Wierzyciel może się zaspokoić obojętnie, którym elementem majątku dłużnika.

Zabezpieczenia przed niesolidnością dłużnika:

• osobowe - odpowiadają jeszcze inne osoby za dług

• rzeczowe - polegają na zabezpieczeniu określonej rzeczy. Z tymże wierzyciel może dochodzić swoich praw bez względu na to czyją stała się własnością. Pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi.

Zastaw - ograniczone prawo rzeczowe na rzeczach ruchomych. Może zabezpieczać wierzytelności pieniężne i niepieniężne.

Są dwa podmioty:

• zastawnik

• zastawca - swoją rzecz zastawia, nie musi być tym dłużnikiem, który zaciągnął dług. Musi być właścicielem tej rzeczy. Dłużnik odpowiada z całego swego majątku. Zastawca tylko z tej rzeczy.

Zastaw:

• kodeksowy (w Kodeksie cywilnym)

• rejestrowy (Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów)

• skarbowy (uregulowany w ordynacji podatkowej)

Zastaw może powstać w drodze umowy lub przepisów (zastaw ustawowy).

Zastaw jest ustanowiony tylko na rzeczy ruchomej, dotyczy nie tylko wierzytelności pieniężnej. Rzecz zastawiona musi być wydana zastawnikowi. Oddzielenie posiadania rzeczy od jej własności. Zastawnik jest posiadaczem, zastawca jest właścicielem. Zastawca może sprzedać rzecz zastawioną. Zastawnik nie może przejąć własności tej rzeczy. Rzecz może być sprzedana i z tej kwoty może być zaspokojony wierzyciel (zastawnik), jeżeli coś zostanie, to zwraca się zastawcy. W zastaw może być oddana rzecz innej osoby.

Dla osób prowadzących działalność gospodarczą ten zastaw jest niewygodny. W 1996 roku została ustanowiona ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (1 stycznia 1998 roku weszła w życie). Niezależnie od zastawów w Kodeksie Cywilnym banki stosowały zastaw bankowy - każdy bank prowadził swój rejestr. Te mankamenty usunęła ustawa.

Przez cały czas trwania zastawu właścicielem rzeczy jest zastawca. Z chwilą wydania zastawnikowi traci posiadanie, ale właścicielem jest nadal i może rzeczą rozporządzać (sprzedać?).

Sama umowa nie wystarczy, musi dojść do wydania rzeczy. W umowie nie można zastrzec, że zastawca nie będzie mógł zbyć swojej rzeczy. Nie można zastrzec, że rzecz przejdzie na własność zastawnika. Może się to odbyć w drodze egzekucji - tylko tak zastawnik może się zaspokoić. To był zastaw umowny. Szczególną odmiana jest zastaw kodeksowy.

Zastaw rejestrowy - umowa pod rygorem nieważności zawarta na piśmie + wpisana do rejestru zastawców. Zastawem może być wszystko poza statkiem (hipoteka). Przedmioty zastawione zostają u zastawcy. Można zastrzec przejęcie na własność przez zastawnika lub zastawnik ma prawo zarządu itd. Minusem - nie wszystkie sądy mają taki rejestr i długo to trwa.

WYKŁAD 22 (21.04.2004)

HIPOTEKA, ZOBOWIĄZANIA

Hipoteka - ograniczone prawo rzeczowe służące zabezpieczaniu wierzytelności pieniężnych; polega na tym, że wierzyciel może zaspokoić swoje roszczenia z danej nieruchomości z pierwszeństwem przed wierzycielem osobistym, niezależnie od tego czyją ta nieruchomość stanowi własność.

Ustawa nie przesądza o pierwszeństwie, gdy jest kilku wierzycieli, decyduje kolejność wpisów do księgi wieczystej, chyba, że wierzyciel jest uprzywilejowany.

Uregulowana jest w:

• Ustawa o księgach wieczystych i hipotece z 82 roku (nowelizowana)

• Ordynacja podatkowa

• Dziennik Ustaw z 2001 roku nr 124.1062

Przedmiotem hipoteki jest:

• własność nieruchomości

• użytkowanie wieczyste

• spółdzielcze, własnościowe prawo do lokalu

• mieszkalnego

• użytkowego

• współwłasność (ten ułamek udziału)

Rodzaje hipoteki:

1. Umowna - wariant podstawowy

Zasada: Ustanowienie hipoteki wymaga wpisu do ksiąg wieczystych (ogólnie do wszystkich hipotek) - wpis ma charakter konstytutywny. Nie ma wpisu, nie ma hipoteki. Wymagana jest forma aktu notarialnego.

Hipoteka obciąża jedną nieruchomość do określonej wysokości. Wiadomo, jakiej wielkości dług obciąża nieruchomość.

2. Hipoteka kaucyjna - zabezpieczenie wierzytelności o nieokreślonej wysokości do maksymalnej wysokości (znana tylko górna wysokość).

3. Może istnieć hipoteka łączna - obciąża ona wszystkie nieruchomości (więcej niż jedną), które powstały w wyniku podziału nieruchomości obciążonej hipoteką. Dług hipoteczny obciąża w pełnej wysokości każdą z tych nieruchomości.

Ustanowiona ustawowo. Dłużnik hipoteczny nie jest pozbawiony prawa rozporządzania swoją nieruchomością (może sprzedać). Jeżeli można sprzedać całość, to i część nieruchomości. Cały dług obciąża w całości całą nieruchomość. Wierzyciel może wybrać, od kogo ściągnąć dług. Wierzyciel może się w całości zaspokoić z jednej nieruchomości, z kilku, z kilku po kawałku. Ten, który zaspokoi wierzyciela staje się wierzycielem dla pozostałych dłużników. Można się ubiegać o wyłączenie nieruchomości (części) z długu hipotecznego.

4. Hipoteka łączna umowna - polega na ustanowieniu jednej hipoteki na kilku nieruchomościach.

Umowy deweloperskie - umowy zawarte z firmami, które budują budynki, własność przechodzi na osoby zawierające umowę.

Nie może być ustanowiona hipoteka na całej własności. Hipoteka łączna umowna → jeśli wszyscy się zgodzą.

5. Hipoteka przymusowa - polega na zabezpieczeniu wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym.

6. Szczególny rodzaj hipoteki przymusowej - hipoteka skarbowa - przysługuje Skarbowi Państwa z tytułu zabezpieczenia wierzytelności ustalonej w decyzji administracyjnej i zaległości podatkowych.

Hipoteka jest obciążeniem konkretnej nieruchomości, więc nie może być hipoteka na wszystkich nieruchomościach danej osoby, ale hipoteka łączna obciąża kilka nieruchomości. Jeżeli dana nieruchomość jest obciążona hipoteką to nie ogranicza to uprawnień właściciela, może z niej nadal korzystać lub zbyć ją.

Hipoteka łączna może powstać w drodze umowy. Hipoteka przymusowa powstaje wbrew woli dłużnika:

1. Służy zabezpieczeniu wierzytelności orzeczonej wyrokiem sądowym, np. wierzyciel nie ustanowił hipoteki i on dostał wyrok, w celu zabezpieczenia tej wierzytelności może wystąpić o ustanowienie hipoteki. Musi tu być tytuł wykonawczy.

2. Może być ustanowiona na rzecz Skarbu Państwa z tytułu zobowiązań podatkowych (ustalone w drodze decyzji administracyjnej).

3. Przysługuje bankom.

Skarbowi Państwa przysługuje pierwszeństwo wobec innych wierzycieli, ale nie dotyczy to banku.

Ustanowienie hipoteki nie ogranicza dłużnika do dysponowania nieruchomością, ale nie może on podejmować czynności faktycznych, które spowodowałyby zmniejszenie wartości nieruchomości poniżej wartości wierzytelności. Tym działaniom wierzyciel może się przeciwstawić.

Hipoteka może być ustanowiona na nieruchomości dłużnika, który zaciąga dług jak i na cudzej nieruchomości. Dłużnik hipoteczny lub dłużnik osobisty.

Oświadczenie woli właściciela nieruchomości musi nastąpić w formie aktu notarialnego. Oświadczenie woli wierzyciela w dowolnej formie. Sprzeczny z umową jest zapis zabraniający właścicielowi rozporządzania tą nieruchomością. Nie można zastrzec, że jeśli dług niespłacony to nieruchomość przechodzi na własność wierzyciela.

Hipoteka na budynek i na użytkowanie gruntu, użytkowanie się kończy, własność budynku przechodzi na właściciela gruntu, a właściciel otrzymuje odszkodowanie, wierzyciel dostaje pieniądze (???).

Prawo zobowiązaniowe

ZOBOWIĄZANIA

Zobowiązanie jest to stosunek prawny między wierzycielem a dłużnikiem polegający na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienia świadczenia, a dłużnik powinien to świadczenie spełnić. Uprawnienia wierzyciela mają charakter praw podmiotowych względnych, czyli skutecznych między wierzycielem i dłużnikiem.

Elementy stosunku zobowiązaniowego:

1. Podmioty: wierzyciel - podmiot uprawniony, dłużnik - podmiot obowiązku. Rzadko podział jest oczywisty. Najczęściej z jednego stosunku wynikają prawa i obowiązki. Podmiotem mogą być osoby fizyczne, prawne i ułomne osoby prawne. Może być też po jednej stronie wiele osób, np. kilka osób składa się na pożyczkę dla kogoś. Solidarność w stosunku zobowiązaniowym. Źródłem może być ustawa, umowa, orzeczenie sądowe.

Cechy charakterystyczne - przy wielości dłużników którykolwiek spełnił świadczenie to uwalnia to pozostałych od odpowiedzialności wobec wierzyciela, ale oni sami muszą się dogadać, np. poręczenie, gdy ktoś bierze pożyczkę. Solidarność po stronie wierzycieli - jeśli dłużnik spełnił świadczenie na rzecz któregokolwiek z wierzycieli, to nie musi spełniać świadczenia wobec pozostałych. Ten, który przyjął świadczenie staje się dłużnikiem wobec innych wierzycieli.

2. Przedmiot świadczenia - jest nim określone świadczenie dłużnika polegając na zachowaniu się, może ono być czynne lub bierne (ma się powstrzymywać od określonych działań), aby jakieś zachowanie było przedmiotem stosunku musi być ono określone, ale nie koniecznie w momencie powstania stosunku. Jeżeli świadczenie jest pieniężne, jego wartość strony mogą ustalić same lub powierzyć osobie trzeciej, do której mają zaufanie.

Czasami świadczenie dłużnika ma postać alternatywną tzw. zobowiązanie przemienne, np., naprawienie szkody ma polegać na przywróceniu stanu poprzedniego lub zapłaceniu określonej kwoty. Wyboru dokonuje strona uprawniona, a strona dłużnika może wyznaczyć jej termin dokonania wyboru, a po jego upływie sama go dokonuje.

Zobowiązanie przemienne ≠ świadczenie przemienne

Świadczenie przemienne - przedmiot świadczenia jest określony, ale dłużnika może zwolnić się z tego obowiązku spełniając inne świadczenie. Świadczenie dłużnika powinno być możliwe do spełnienia, ponieważ zgodnie z Kodeksem Cywilnym umowa o świadczenie niemożliwa do spełnienia jest nieważna. Gdy świadczenie było możliwe w chwili zawierania umowy, a stało się niemożliwe w chwili spełnienia i odpowiedzialność nie jest jednoznaczna.

W momencie powstania zobowiązania świadczenie możliwe do spełnienia, a staje się niemożliwe później:

1. z jakiej przyczyny stało się to niemożliwe

1. z przyczyn obiektywnych - to zobowiązanie wygasa

2. z przyczyn, za które ktoś odpowiada, to w miejsce niemożliwego świadczenia powstaje obowiązek odszkodowawczy

2. czy to niemożność

1. subiektywna - niemożliwe do spełnienia przez daną osobę, to wtedy dłużnik musi się starać by to świadczenie spełni ktoś inny

2. obiektywna - wygaśnięcie albo obowiązek odszkodowawczy

3. treść - uprawnienia i obowiązki stron

wierzytelność - uprawnienia wierzyciela

dług - obowiązek dłużnika

Z długiem wiąże się odpowiedzialność. Dłużnik za swój dług odpowiada; wierzycielowi służy ochrona prawna, może wystąpić do sądu z określonym powództwem, ale:

Dwa rodzaje odpowiedzialności dłużnika:

1. osobista - odpowiada całym swoim majątkiem (wierzyciel wskazuje, co chce)

2. rzeczowa - ustanowienie ograniczenia praw rzeczowych w postaci hipoteki bądź zastawu

Dług bez odpowiedzialności (gdy wierzyciel nie może wystąpić do sądu) zobowiązanie niezupełne, czyli naturalne.

• Zobowiązanie przedawnione

• Odpowiadają zasadom współżycia społecznego

• źródła zobowiązań: (???)

1. czynność prawna - przede wszystkim czynności dwustronne = umowy

2. akt administracyjny, np. gdy stwierdzono nieważność decyzji administracyjnej, to ten organ, który orzekał o nieważności, to orzeka też odszkodowanie

3. czyny niedozwolone, np. gdy ktoś na lewo czerpie prąd

4. bezpodstawne wzbogacenie, uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej

5. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

UMOWA

Umowa - zgodne oświadczenie woli przynajmniej 2 stron, powodujące powstanie, zmianę albo ustanie stosunku zobowiązującego. Swoboda umów: strony mają swobodę decydowania o tym, z kim zawrzeć umowę, o co itp. Są także ograniczenia, np. rzeczy wyłączone z obrotu (nie można sprzedawać organów ludzkich). Jedną ze stron może być przedsiębiorca. Formę ma zawsze dowolną.

Rodzaje umów:

1. Umowy jednostronnie zobowiązujące (nie używać umowa jednostronna) - jedna strona jest podmiotem obowiązku, druga - podmiotem uprawnionym, np. umowa darowizny.

2. Umowy dwustronnie zobowiązujące - każda ze stron jest zarówno uprawniona i zobowiązana, np. umowa sprzedaży.

Szczególny rodzaj umowy dwustronnej: umowy wzajemne (świadczenia stron są ekwiwalentne).

Rodzaje umów:

1. Odpłatne, np. umowa sprzedaży, wymiany

2. Nieodpłatne, np. darowizna

Czasami ustawodawca przesądza, czy umowa jest odpłatna czy nieodpłatna. Czasami pozostawia woli stron, czy odpłatna czy nie (jeżeli pożyczymy komuś → ktoś odda taką samą wartość bez odsetek - umowa nieodpłatna). Jeżeli chcemy, aby umowa zlecenia była nieodpłatna, musimy to zaznaczyć.

Kodeks Cywilny reguluje umowy najbardziej typowe, są to tzw. umowy nazwane. Podstawową zasadą jest swoboda umów, a więc strony mogą zawierać również umowy nieuregulowane w Kodeksie - nie mają swojej nazwy - umowy nienazwane. Są umowy, które funkcjonują w obrocie, ale nie mają odzwierciedlenia w akcie prawnym. Umowy te mogą stać się umowami nienazwanymi, np. leasingu, umowa deweloperska dalej nienazwana. Rozróżnienie to ma znaczenie praktyczne. Strony, które zawierają umowę nazwaną, nie muszą w niej określić wszystkich elementów, nie musi być bardzo szczegółowa, bo w sprawie w umowie uregulowanej będą miały zastosowanie przepisy Kodeksu Cywilnego.

Rodzaje umów:

1. Nazwane - mające swoją regulację w ustawie, np. w Kodeksie Cywilnym. Jeżeli strony zawierają umowę nazwaną, nie muszą określić w niej wszystkich elementów (wystarczą najistotniejsze).

2. Nienazwane - nie ma odpowiedniej regulacji ustawowej, np. umowa deweloperska. Jeżeli zawrzemy umowę nienazwaną, a powstanie spór, to sąd odwołuje się do części ogólnej Kodeksu Cywilnego i ogólnej prawa zobowiązaniowego. Np. strony mogą zastrzec, że zmiana umowy będzie wymagała formy pisemnej pod zagrożeniem nieważności. Jeżeli tego nie zastrzegą, to będą miały zastosowanie przepisy prawa cywilnego. W umowie nienazwanej trzeba określić wszystko (bo w Kodeksie może być mniej korzystnie, niż strony same by ustaliły).

3. Mieszane - zawierające elementy różnych umów, np. umowa o usługach turystycznych.

Umowy mieszane przy konflikcie (część ogólna prawa cywilnego i zobowiązaniowego):

• Można podciągnąć umowę mieszaną pod taką umowę nazwaną, której elementy w danej umowie przeważają.

• W zależności od tego, jakiego elementu spór dotyczy, taka umowa będzie miała zastosowanie.

Umowy adhezyjne - szczegóły na kolejnym wykładzie.

Umowy starannego działania - dłużnik musi dołożyć określonej staranności, ale nie odpowiada za rezultat (lekarz nie może zapewnić, że wyleczy pacjenta, adwokat nie może zobowiązać się, że wygra sprawę)

Umowy rezultatu - Dłużnik zobowiązuje się do osiągnięcia określonego rezultatu (krawiec szyje określony garnitur).

WYKŁAD 23 (28.04.2004)

Stosunek zobowiązaniowy- w jego realizacji zainteresowane są dwie strony, to, co strony razem postanowiły to może być zmienione za ich obopólną zgodą. Wyjątkowo: decydowanie przez jedną stronę, np. możliwość odstąpienia od umowy.

W stosunku zobowiązaniowym z długiem jest związana odpowiedzialność: wierzyciel ma za sobą sąd. Dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem. Wierzyciel mając tytuł wykonawczy może pójść do komornika itd. Istnieje dług bez odpowiedzialności. W przypadku roszczeń przedawnionych - nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania. W przypadku rezygnacji ze ślubu w ostatniej chwili można żądać odszkodowania. Podstawowym źródłem powstania stosunku jest umowa przedwstępna.

Umowa przedwstępna - strona/-y zobowiązują się do zawarcia umowy w przyszłości o określonej treści. Ostatnia nowelizacja wprowadziła zmianę: nie musi być określony termin zawarcia obiecanej umowy, ale musi być jej treść. Kiedyś trzeba było podać także datę zawarcia tej umowy.

Jakie są skutki nie zawarcia umowy przedwstępnej?

• Skutek słabszy - polega na tym, że strona, która nie wywiązała się z tego obowiązku jest zobligowana do naprawienia szkody, jaką poniosła ta druga strona zawierając umowę (nie będzie to pełne odszkodowanie, w granicach ujemnego interesu umowy). Zgodnie z nową regulacją strony mogą określić wysokość kary umownej.

• Skutek silniejszy - tylko, gdy umowa przedwstępna czyni zadość warunkom umowy właściwej (jak jedna w akcie notarialnym, to druga też). Jeśli ktoś nie chce, to orzeczenie sądu oznacza oświadczenie strony. Umowa przedwstępna wygasa w rok po dniu przyszłego zawarcia umowy właściwej.

Swoboda umów i jej granice

Strony między sobą mogą kształtować stosunki zgodnie z ich wolą. Ale nie mogą zawierać umów sprzecznych z normami bezwzględnie obowiązującymi. Te postanowienia nie mogą być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Postanowienia umowne nie mogą być sprzeczne z naturą stosunku prawnego, np. umowa zlecenie nie zobowiązuje za efekt)

Umowy adhezyjne - o charakterze masowym, nie muszą być uzgadniane z każdym konsumentem. Firmy opracowują wzorce umów (do wpisania tylko imię, nazwisko itp.). Wzorcem takiej umowy jest regulamin.

Warunki umów wiążą drugą osobę, gdy są jej przedstawione przy zawarciu umowy. Wszelkie zmiany są odręczne i wiążą, gdy ich nie wypowiemy w najbliższym terminie. W rozbieżności między wzorcami a umową obowiązuje treść umowy.

Możliwość umieszczenia w umowie dodatkowych zastrzeżeń umownych jest przejawem zasady swobody umów (strony mogą kształtować stosunki między sobą, byle nie przekraczali zasad współżycia społecznego, przepisów ogólnie obowiązujących, by treść i cel umowy nie były sprzeczne z naturą świadczenia). Wzorce umów muszą być napisane w sposób jednoznaczny i zrozumiały. Niektóre postanowienia umowne są traktowane jako niedozwolone klauzule umowne (jest ich ponad 20 w kodeksie; ochrona praw konsumenta; jeżeli znajdą się w umowie, to umowa będzie niewiążąca - zapis nie dotyczy podstawowych elementów umowy takich jak cena, jeżeli są podane w sposób nie budzący wątpliwości), które nie wiążą konsumenta, jeśli konsument nie miał wpływu na treść umów, Jeśli są sprzeczne z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy.

Zapis o niedozwolonych klauzulach nie ma zastosowania do podstawowych elementów umowy (cena, wynagrodzenie), jeśli zostały określone jednoznacznie. W razie złamania zapisu konsument indywidualny może zgłosić to do sądu powszechnego. Jeżeli klauzula jest uznana za niedozwoloną, to jest wpisywana do wykazu klauzul niedozwolonych (np. wyłączenie odpowiedzialności kontrahenta za szkodę na osobie).

Natomiast nie można wyłączyć odpowiedzialności za szkodę na osobie.

Przykłady klauzul niedozwolonych:

• wyłączenie odpowiedzialności przedsiębiorcy za szkodę na osobie

• zobowiązanie, że konsument będzie zawierał umowy tego samego rodzaju tylko z tym kontrahentem

• pozbawienie konsumenta prawa do odstąpienia od umowy (jeżeli w umowie znalazłoby się zastrzeżenie, że tylko konsument nie może odstąpić od umowy)

• po zawarciu umowy przedsiębiorca może zmienić cenę bez umożliwienia konsumentowi odstąpienia od umowy

• przedsiębiorca może wypowiedzieć umowę bez podania przyczyny (dyskryminowanie konsumenta) i rozsądnego terminu wypowiedzenia

• wyłączenie obowiązku zwrotu konsumentowi zapłaconej kwoty za umowę, która nie została zrealizowana w pełni lub w części.

Konsument w tej sytuacji może wystąpić do sądu ze sprawą cywilną i wówczas można wykorzystać rzecznika konsumentów i prezesa ochrony interesów konsumentów. Uzyskanie orzeczenia sądu będzie przez prezesa spisane i będzie odnosiło się do wszystkich przedsiębiorców.

Jeżeli Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, rzecznik konsumentów (jest w każdym mieście) wystąpią do sądu Antymonopolowego, to taka klauzula zostaje wpisana do tzw. czarnej księgi → ten zapis jest wiążący dla wszystkich przedsiębiorców (jeżeli konsument występuje indywidualnie, to dotyczy tylko tego jednego przedsiębiorstwa).

W ramach swobody umów elementy umowy:

• przedmiotowo istotne - elementy, które pozwalają odróżnić umowę jedną od drugiej i skonkretyzować, np. w umowie o sprzedaży - cena, przedmiot sprzedaży

• podmiotowo istotne - istotne dla konkretnych stron

• mogą być tzw. dodatkowe zastrzeżenia umowne, np. przyjęcie innego niż pieniądz miernika wartości, zastrzeżenie odsetek umownych (jeżeli nie → odsetki ustawowe; wysokość odsetek ustawowych określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia - może określić jako maksymalne (jeżeli jest zapis, że maksymalne)).

Strony mogą zawierać dodatkowe zastrzeżenia umowne:

• Zadatek

• Umowne prawo odstąpienia

• Odstępne

• Kara umowna

Zadatek - kwota lub rzecz dana przy zawarciu umowy. Jeżeli strony nie uzgodniły inaczej, to, jeśli umowa dojdzie do skutku, to ta rzecz lub kwota pieniężna będzie wliczona w koszt świadczeń lub będzie zwrócona.

Jeśli nie dojdzie do skutku:

• Z winy dającego to zadatek przepada

• Z winy drugiej strony - to ten, kto dał może żądać zwrotu w podwojonej wysokości.

• Jeżeli umowa zostanie rozwiązana dwustronnie, zadatek ulega zwrotowi.

Funkcje zadatku:

• Funkcja gwarancyjna - gwarantuje, że umowa zostanie wykonana

• Kompensacyjna - zatrzymany zadatek stanowi rekompensatę szkody; górna granica odpowiedzialności dla tego, co poniósł szkodę.

• Może pełnić rolę zaliczki - jeżeli umowa dojdzie do skutku, to zadatek zalicza się na poczet świadczenia lub zwraca.

Umowne prawo odstąpienia - zastrzeżenie, na mocy którego osoba wskazana w umowie może odstąpić od umowy w drodze oświadczenia w określonym terminie drugiej osobie (jeżeli np. kupujemy buty i sprzedawca mówi, że można zwrócić później, jeśli okażą się niedobre), zwraca się towar, otrzymuje się pieniądze. Jeżeli to jest ustna umowa, to też obowiązuje. Z tego tytułu nie można pobierać opłat. Wyjątek: (istnieje obowiązek zastrzeżenia o możliwości odstąpienia od umowy, np. w ciągu 10 dni nieodpłatnie):

• dotyczy umów zawieranych poza siedzibą przedsiębiorstwa

• umowy zawierane na odległość, np. telezakupy

Odstępne - kwota dana przy odstąpieniu od umowy. Realizuje się przy złożeniu oświadczenia strony.

Kara umowna - odszkodowanie umowne - dodatkowe zastrzeżenie określające obowiązek zapłaty określonej kwoty pieniężnej za niewłaściwe wykonanie lub niewykonanie zobowiązania niepieniężnego. Ma charakter uniwersalny, bo zastrzegana na wypadek niewykonania lub złego wykonania. Zawsze stanowi pewną kwotę pieniężną. Jeżeli zobowiązanie pieniężne mogą należeć się odsetki, a nie kara umowna. Ma charakter uniwersalny (obejmuje niewykonanie i złe wykonanie). Wysokość kary umownej jest niezależna od rzeczywiście poniesionej szkody.

Funkcje kary umownej:

• Gwarancyjna - zapewnia świadczenie o charakterze odszkodowawczym

• Prewencyjna - groźba zapłaty może być powodem wykonania umowy

• Sygnalizacyjna - częstotliwość płacenia kar umownych świadczy, że kontrahent jest niesolidny.

Jeżeli strony nie określiły charakteru kary umownej (tylko zastrzegły karę umowną), to nie mogą żądać odszkodowania o charakterze ogólnym. Kara umowna ma charakter kary wyłącznej (stanowi górną granicę odpowiedzialności dłużnika). Zaleta kary wyłącznej: nie trzeba udowadniać wysokości poniesionej szkody.

Karze umownej może być nadany inny charakter (trzeba to określić w umowie):

• Jako karę alternatywną (albo kara umowna albo odszkodowanie - wybór należy do poszkodowanego; należy określić, kto dokonuje wyboru, w jakim terminie)

• Jako kara łączna (charakter kumulatywny) - wierzycielowi należy się i kara umowna i odszkodowanie ogólne

• Kara zaliczalna (charakter uzupełniający) - kwota kary umownej będzie zaliczana w poczet odszkodowania (wliczona w nie); trzeba będzie dopłacić, jeżeli kara nie pokryje całości szkody.

Kara umowna: jeżeli istnieje rażąca rozbieżność między wysokością kary umownej a rzeczywiście poniesioną szkodą, bądź też umowa została wykonana w znacznej części, to nastąpić może miarkowanie kary umownej- zmniejszenie kwoty (trzeba zwrócić się po to do sądu).

Stosunki umowne: To, co strony razem ustaliły, mogą razem zmienić. Istnieje możliwość, że to, co strony ustaliły, na wniosek jednej strony sąd może zmienić.

Sposoby zawierania umów:

• Oferta

• Aukcja

• Przetarg

• Negocjacje

Oferta

Oferta - jednostronne stanowcze oświadczenie woli zawarcia umowy na warunkach określonych przez oferenta; jest to wiążąca propozycja oferenta skierowana do określonego adresata lub nieokreślonego (adresat = oblat). Zawarcie umowy w chwili oświadczenia woli adresata oferty. W ofercie muszą być określone warunki umowy. Zgodnie z nowymi przepisami w ofercie nie musi być określony termin zawiązania. Jeżeli termin oczekiwania na odpowiedź nie został określony to:

• Jeśli złożona bezpośrednio danej osobie (osobiście, telefonicznie) - to odpowiedź winna być udzielona niezwłocznie (≠natychmiast!!!) - bez nieuzasadnionej zwłoki

• Jeśli złożona w inny sposób, to przestaje wiązać w terminie, w którym w toku normalnych czynności odpowiedź byłaby udzielona.

Oferta może być złożona drogą telefoniczną, przy czym wiąże się ona, jeżeli zostało potwierdzone jej otrzymanie (ustawa o podpisie elektronicznym).

WYKŁAD 24 (05.05.2004)

Oferta wiąże oferenta do czasu otrzymania odpowiedzi, do upływu tego czasu nie może oferty zmienić, ani anulować. W przypadku gdy oferta jest skierowana do przedsiębiorcy oferent może ją odwołać pod warunkiem, że to odwołanie nastąpiło przed przyjęciem oferty przez oblata.

Co do zasady oblat ma dwa wyjścia: przyjąć lub nie. Jednakże po zmianach w Kodeksie Cywilnym jest możliwa modyfikacja oferty - oblat może dokonać drobnych zmian i w takim przypadku dojdzie do umowy z modyfikacjami. Chyba, że oferent i oblat mieszkają (mają siedziby) w różnych miejscowościach to umowa jest zawierana w siedzibie oferenta, gdy oferent otrzyma odpowiedź w taki sposób, że może zapoznać się z jej treścią.

W trybie ofertowym zawarcie umowy wymaga oświadczenia woli oferenta i oblata. Brak reakcji oblata oznacza, że oferty nie przyjął. Wyjątek: jeżeli ofertę składa przedsiębiorca innemu przedsiębiorcy w zakresie prowadzenia przez niego działalności gospodarczej brak odpowiedzi - zgoda na zawarcie umowy. Oblat musi zawiadomić oferenta, jeżeli nie chce zawrzeć umowy (chodzi o przedsiębiorców w stałych kontaktach).

Miejscem zawarcia umowy jest miejsce otrzymania przez oferenta odpowiedzi (miejsce zamieszkania oferenta - ważne ze względu na sąd).

Oferta zawierana jest w chwili, w której oferent otrzymał odpowiedź w taki sposób, że mógł zapoznać się z jej treścią. W przypadku przedsiębiorców, jeżeli nie był wyznaczony termin na odpowiedź negatywną, to umowa dojdzie do skutku w terminie, w którym oblat mógł się zapoznać z treścią umowy. Jeżeli odpowiedź była wysłana w odpowiednim czasie, ale dotarła z opóźnieniem, umowa jest zawarta, chyba, że oferent zawiadomi niezwłocznie oblata, że umowa nie dochodzi do skutku. Jeżeli wysłana z opóźnieniem spowodowanym przez przyczyny zewnętrzne (obiektywne), a o nich oferent wie i może się dowiedzieć → umowa wiążąca.

Wymogi dotyczące formy: Nie ma - oferta może być złożona w dowolny sposób; odpowiedź przyjmuje się, że powinna być w tej samej formie, co oferta. Jeżeli dla ważności czynności prawnych wymagana jest jakaś forma, to odpowiedź powinna być w takiej samej formie.

Ogłoszenia, reklamy, cenniki w razie wątpliwości uważa się nie za ofertę, ale zaproszenie do rokowań. Wystawienie rzeczy na sprzedaż w miejscu publicznym przeznaczonym do sprzedaży z wyznaczeniem ceny jest ofertą, ale musi być to miejsce przeznaczone do sprzedaży.

Kontroferta - jeżeli chcemy zaoferować inne warunki.

AUkcja i przetarg

Aukcja - dawny przetarg ustny, przetarg - pisemny. Aukcja i przetarg to sposoby zawarcia umowy poprzez konkurs ofert. Może mieć charakter zamknięty lub otwarty. Organizator przetargu lub aukcji powinien poinformować o miejscu, czasie i przedmiocie przetargu, ale w ogłoszeniu nie musi określać ich warunków, wtedy powinien podać sposób lub miejsce udostępnienia warunków.

Z ogłoszeniem aukcji lub przetargu może wiązać się wniesienie wadium, albo wniesienie zabezpieczenia. Wadium ma znaczenie gwarancyjne dla organizatora i uczestnika, który wygrał. Jeżeli uczestnik pomimo wygranej nie chce zawrzeć umowy traci wadium. Organizatorowi przysługuje wadium bez względu na to, czy poniósł szkodę, czy nie. Dla uczestnika jest to zabezpieczenie, że organizator nie może żądać od niego niczego więcej. Jeśli to organizator nie chce zawrzeć umowy, to uczestnikowi przysługuje zwrot wadium w podwójnej wysokości, albo może domagać się odszkodowania. Istnieje możliwość żądania unieważnienia aukcji lub przetargu, jeśli organizator lub jakiś uczestnik uważa, że inny uczestnik w sposób niezgodny z dobrymi obyczajami wpłynął na treść umowy.

Aukcja polega na tym, że uczestnicy są zgromadzeni w tym samym miejscu i czasie. Ich oferta jest wiążąca do następnej oferty.

Przetarg - w oznaczonym terminie uczestnicy składają swoje oferty. Oferta przestaje wiązać w chwili wyboru korzystniejszej oferty. Obowiązkiem organizatora jest poinformowanie wszystkich uczestników o wyniku przetargu. Kwestie przetargu reguluje też ustawa o zamówieniach publicznych.

Przetarg:

• ustny - oferta przestaje wiązać z chwilą złożenia następnej oferty;

• pisemny - wszystkie oferty są złożone w tym samym czasie, a organizator dokonuje wyboru najlepszej dla siebie; przestaje wiązać z chwilą wyboru oferty (nie złożenia).

Przetarg:

• ograniczony - kierowany do określonej grupy adresatów;

• nieograniczony - skierowany do wszystkich.

W trybie przetargowym jest możliwe, że przetarg jest wstępnym etapem wyboru kontrahenta, wybiera się np. kilku i później następują negocjacje.

negocjacje

Rokowania ≈ negocjacje

Negocjacje - zawieranie umowy w drodze stopniowego uzgadniania stanowisk (wszystkich elementów umowy). Do zawarcia dochodzi w chwili, gdy obie strony są zgodne we wszystkich negocjowanych punktach i wyrażają wolę zawarcia takiej umowy. Nie wystarczy, że w toku negocjacji uzgodnią wszystkie punkty muszą wyrazić oficjalną zgodę na wszystkie elementy.

Negocjacje powinny być prowadzone w zgodzie z dobrymi obyczajami. Jeżeli są one naruszone, to druga strona może domagać się odszkodowania, ale tylko w granicach ujemnego interesu umowy (zwrot kosztów negocjacji). Np. Przystąpienie do negocjacji bez zamiaru zawarcia umowy, wydłużanie bez potrzeby okresu negocjacji, itp.

Przepis o ochronie danych poufnych. Informacje poufne danego przedsiębiorstwa - nie są podawane do publicznej wiadomości. Istnieją zabezpieczenia przed upublicznieniem takich informacji. Jeśli nie zostało to wypełnione, to albo domaganie się naprawienia szkody (odszkodowanie), albo zwrot uzyskanych w ten sposób korzyści. Powód to brak przestrzegania zasad poufności. Mowa tu o pełnym odszkodowaniu (łącznie z przewidywanym i uzyskanym zyskiem). Wcześniej nie było to ustalone ustawowo, ale w ramach swobody zawierania umów strony zawierały umowę negocjacyjną i mogły zastrzec takie ewentualności.

Różnice między ofertą a rokowaniami:

• Oferta może być podstawą do negocjacji.

• Warunki zawarcia umowy w trybie ofert są określone przez oferenta (jednostronnie), przy rokowaniach są wspólnie ustalone przez uczestników tych rokowań.

• W trybie ofert można odgórnie określić termin zawarcia umowy. Przy rokowaniach wiadomo tylko, kiedy się zaczynają. Dopóki strony nie wyrażą zgody na wszystkie elementy, do tego momentu cząstkowe ustalenia nie są wiążące.

W pewnych sytuacjach strony nie chcą lub nie mogą zawrzeć umowy. Wówczas mogą zawrzeć umowę przedwstępną. Strony zobowiązują się do zawarcia umowy przyrzeczonej. Strona, która nie chce tej umowy zawrzeć, naraża się na obowiązek naprawienia szkody w granicach prawa. Jeżeli umowa przedwstępna czyni zadość umowom zwłaszcza, co do formy, wtedy druga strona może wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie obowiązku zawarcia umowy. Wówczas orzeczenie sądu zastąpi oświadczenie woli tej strony.

Nie wszystko, co jest w ustawie było na wykładzie. Ale to, co było jest w także w treści wykładów.

Ustawa z 14 lutego 2003 roku o zmianie sposobów zawierania umów

(weszła w życie 25 września 2003 roku)

Oferta:

• Wprowadzono możliwość złożenia oferty drogą elektroniczną. W takim wypadku przed zawarciem umowy należy poinformować drugą stronę o środkach technicznych, o zasadach poprawy błędów...

• Inny termin obowiązywania oferty, inne sposoby składania oferty (ustnie, telefon itd.): Oferta wiąże oferenta z chwilą złożenia drugiej stronie tak, że mogła zapoznać się z treścią; droga elektroniczna - oferent jest związany swoją ofertą z chwilą, kiedy oblat potwierdzi otrzymanie oferty.

• W stosunkach między przedsiębiorcami: mogą oni wyłączyć wariant drogi elektronicznej.

• W obrocie powszechnym oferent mógł i może się wycofać z swej oferty. Warunek: odwołanie dojdzie do oblata przed ofertą lub razem z nią. Obecnie: w stosunkach między przedsiębiorcami przesunięto w czasie odwołanie oferty - do czasu wysłania przez oblata oświadczenia o przyjęciu oferty.

• Oblat ofertę przyjmuje lub nie. Propozycja oblata to już kontroferta. Obecnie: w stosunkach między przedsiębiorcami w odpowiedzi na ofertę oblat może wprowadzić zmiany, jeżeli nie dotyczą istotnej treści oferty (nie jest to już kontroferta, umowa będzie zawarta wraz z tą modyfikacją). Są to przepisy względnie zobowiązujące.

Nie ma modyfikacji:

• Jeżeli jest to wyraźnie zaznaczone w ofercie

• Oferent niezwłocznie odpowie oblatowi, że się nie zgadza

• Jeżeli oblat uzależnia zawarcie umowy od tej modyfikacji.

Przetarg:

• Przetarg ustny (aukcja - tak się tylko mówiło) i pisemny. Obecnie: Przetarg tylko pisemny. Co do tej pory było przetargiem ustnym, określane będzie aukcją.

• Obecnie: Rozszerzono krąg osób, mogących żądać unieważnienia przetargu. Dotychczas tylko strona mogła to zrobić, teraz - inny dowolny uczestnik przetargu.

Nowelizacje (przy nowelizacji nie można dodać dodatkowego numeru artykułu - można np. jeśli jest 72 to artykuł dodatkowy - 72'):

• Wprowadzenie ustawowego obowiązku prowadzenia negocjacji zgodnie z dobrymi obyczajami. Nie wykonanie tego obowiązku pociąga sankcję - naprawienie szkody (zwłaszcza jeżeli nie ma się zamiaru zawarcia umowy, a negocjacje się prowadzi). Ograniczona szkoda odszkodowawcza - odszkodowanie za szkodę, jaką druga strona poniosła licząc na zawarcie umowy - szkoda w granicach ujemnego interesu strony - nie obejmuje straconego zysku, którego strona mogła się spodziewać.

• Obowiązek zachowania lojalności między uczestnikami negocjacji zakaz wykorzystywania, ujawniania, udostępniania innym osobom informacji zastrzeżonych jako poufne (chyba, że strony postanowiły inaczej). Sankcja: obowiązek naprawienia szkody (nie ma ograniczonej szkody odwoławczej) w pełnej wysokości albo wydania korzyści, które druga strona uzyskała.

• Jeżeli umowa między przedsiębiorstwami jest zawarta w umowie ustnej, a jedna strona zapisze ją i dokona modyfikacji będzie obowiązywać wersja zapisana (chyba, że druga strona niezwłocznie sprzeciwi się na piśmie).

• Za przedsiębiorcę nie uważa się np. adwokata, rolnika. Obecnie: Obejmuje podmioty, które we własnym imieniu prowadzą działalność gospodarczą jak i zawodową (wcześniej nie było: zawodową, tylko gospodarczą).

• Obecnie: podmioty prawa cywilnego: ułomne osoby prawne (mogą nabywać, nie są osobami fizycznymi lub prawnymi), osoba prawna, osoba fizyczna. Wcześniej nie było ułomnych osób prawnych.

• Obecnie: przepisy o prokurze w kodeksie cywilnym. Prokura - szczególny rodzaj pełnomocnictwa, które może nadać przedsiębiorca, który ulega obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorstw. Prokurent może dokonywać czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokury nie można skutecznie ograniczyć wobec osób trzecich. Prokurent nie może podejmować działać mających na celu likwidację przedsiębiorstwa, nie może nabyć nieruchomości przedsiębiorstwa, nie może mianować innych prokurentów, ale może ustanowić pełnomocnika do pewnego rodzaju czynności.

Umowy zawierane na odległość

Kwestia umów zawieranych na odległość jest zawarta w ustawie o ochronie niektórych praw konsumenta z 2000 roku i o zmianie Kodeksu Cywilnego. W każdym mieście powiatowym jest rzecznik konsumenta.

Prawa i obowiązki podczas zawierania umowy poza siedzibą firmy:

1. Przedsiębiorca musi wylegitymować się konsumentowi.

2. Przedsiębiorca musi okazać dokument uprawniający go do prowadzenia działalności gospodarczej.

3. Przedsiębiorca powinien okazać dokument określający zakres umocowania.

4. Kupującemu przysługuje ustawowe prawo odstąpienia od umowy w ciągu 10 dni bez podawania przyczyny. Nie można zastrzec w umowie, że odstąpienie od umowy jest płatne.

5. Oświadczenie o odstąpieniu od umowy konsument przedstawia na piśmie.

6. Przedsiębiorca na piśmie powinien poinformować konsumenta o prawie odstąpienia od umowy i dostarczyć mu odpowiedni formularz/druk.

7. Jeśli konsument dokonał przedpłaty należą mu się ustawowe odsetki od dnia dokonania przedpłaty.

8. Jeżeli przedsiębiorca nie poinformował konsumenta o prawie odstąpienia od umowy to obowiązuje termin 10-dniowy, który liczy się od dnia, kiedy konsument został poinformowany, ale nie później niż 3 miesiące od daty zawarcia umowy.

Gdy brak jest równoczesnej obecności konsumenta i przedsiębiorcy (np. telezakupy), do zawarcia umowy lub złożenia oferty wystarczy telefon, telefax, radio lub telewizja. Wymagana jest zgoda konsumenta. Konsument powinien być dokładnie poinformowany o danych, instrukcji obsługi i właściwościach przedmiotu sprzedaży oraz o wszystkich składnikach ceny, np. cło, podatek itp., powinien również zostać poinformowany o możliwości odstąpienia od umowy w ciągu 10 dni od zakupu. Przedsiębiorca zobowiązany jest do spełnienia świadczenia w ciągu 30 dni. Jeśli towar się skończył to przedsiębiorca dostarcza inny o zbliżonych właściwościach i podobnej wartości, ale wyłącznie na własne ryzyko.

Obok umów czyny niedozwolone są drugim ważnym źródłem powstania stosunku zobowiązaniowego. Inne źródła powstania stosunku zobowiązaniowego:

• Bezpodstawne wzbogacenie

• Akty administracyjne

• Prowadzenie cudzych spraw bez upoważnienia

Czyn niedozwolony - delikt

Czyn niedozwolony - czyn wyrządzający szkodę poza istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym i tym samym nakłada obowiązek naprawienia tej szkody.

Rodzaje odpowiedzialności:

1. Kontraktowa (umowna) - jest konsekwencją niewykonania lub nienależytego wykonania umowy; powstaje wówczas, gdy kontrahent poniósł w wyniku tych działań szkodę (na zasadzie winy lub ryzyka)

2. Deliktowa (pozaumowna) - powstająca we wszystkich innych przypadkach wyrządzenia szkody, gdy strony nie były do momentu powstania szkody związane stosunkiem (na zasadzie ryzyka)

Czynu niedozwolonego nie można utożsamiać z przestępstwem. Przestępstwo nie zawsze wyrządza szkodę (np. fałszowanie dokumentów). Odpowiedzialność karna ma charakter osobisty, natomiast odpowiedzialność deliktowa jest odpowiedzialnością (???) i łączy się z majątkiem, więc w razie śmierci przechodzi na następców prawnych.

Kodeks Cywilny przewiduje odpowiedzialność za czyny;

• własne

• innych

• zwierzęta i rzeczy

• (???)

• szkody spowodowane przez zwierzęta

• przedsiębiorstwa wprawione w ruch przy użyciu sił przyrody

• szkody spowodowane przez ruch pojazdów

Odpowiedzialność czynów niedozwolonych oparta na zasadzie:

• winy

• ryzyka

• słuszności

Odpowiedzialność kontraktowa oparta tylko na zasadzie winy.

Odpowiedzialność na zasadzie winy najlżejsza, bo należy wykazać brak winy, by uniknąć odpowiedzialności. Jest zasada słuszności, która umożliwia zaspokojenie poszkodowanego, gdy przemawiają za tym zasady współżycia społecznego.

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka - odpowiedzialność obiektywna, nawet jeśli nie ponosi winy (brak winy nie zwalnia od odpowiedzialności). Od odpowiedzialności zwalnia:

• Wyłączna wina poszkodowanego

• Siła wyższa (np. uderzył piorun, ale odpowiada ten, kto nie zamontował piorunochronu)

• Wyłączna wina osoby trzeciej, za którą poszkodowany odpowiada.

Odpowiedzialność na zasadzie winy:

• element obiektywny - oznacza niezgodność z nakazami lub zakazami. Zatem są sytuacje, w których określone zachowania nie umożliwiają postanowienia winy (zarzutu), np. niepoczytalność (m.in. wyłączenie świadomości z innych przyczyn oprócz alkoholu lub narkomanii, choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, osoby do lat 13, osoby, którym ze względu na choroby fizyczne trudno uniknąć wyrządzenia szkody)

• element subiektywny - psychiczne nastawianie sprawcy do czynu

• wina umyślna

• zamiar bezpośredni

• zamiar ewentualny (sprawca spodziewa się, że taki efekt może nastąpić i się na to godzi)

• wina nieumyślna

• lekkomyślność - przewiduje skutki, ale przewiduje, że ich uniknie

• niedbalstwo

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka

Odpowiedzialność na zasadzie słuszności - zaostrza odpowiedzialność na zasadzie winy. Jest możliwa, kiedy nie ma podstaw do odpowiedzialności na zasadzie winy, ale względy społeczne są za odpowiedzialnością.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CZYNY WŁASNE

Kto z własnej winy wyrządza szkodę, musi ją naprawić. Odpowiedzialność za normalne następstwa danego zdarzenia.

Fakt wyrządzenia szkody nie świadczy o tym, że dana osoba otrzyma wysokość odszkodowania równą szkodzie. Wpływ:

• przyczynienia się poszkodowanego

• czy jest to odszkodowanie na mieniu czy na osobie

Strony w umowie mogą zmienić odpowiedzialność przy szkodzie na mieniu, ale nie na osobie. Poszkodowany może domagać się jednorazowej wypłaty odszkodowania, renty skapitalizowanej.

Problem:

1. Obrona konieczna - odpieranie bezprawnego, bezpośredniego ataku na dobro własne lub innej osoby.

2. Stan wyższej konieczności - polega na wyrządzeniu szkody poprzez zniszczenie lub uszkodzenie danej rzeczy lub zabicia zwierzęcia w sytuacji przymusowej, gdy celem działania tej osoby jest odwrócenie niebezpieczeństwa ze strony tej rzeczy lub zwierzęcia.

1. Nie możemy jednak tego niebezpieczeństwa wywołać

2. Inaczej tego niebezpieczeństwa nie można uniknąć

3. Dobro, które ratujemy, musi przedstawiać wartość wyższą niż dobro, które niszczymy.

Odpowiedzialność za cudze czyny:

• odpowiedzialność za osoby powierzone czyjejś pieczy (może wynikać z umowy, ustawy, stanu faktycznego). Za takie osoby odpowiedzialność na zasadzie winy w nadzorze. Wykazanie, że nie było winy w nadzorze lub nawet przy najlepszym nadzorze nie dało się tego uniknąć. W określonych przypadkach pomimo braku winy w nadzorze można domagać się odszkodowania bezpośrednio od sprawców szkody.

Odpowiedzialność na zasadzie słuszności - jeśli nie ma osoby odpowiedzialnej za nadzór lub nie można uzyskać odszkodowania od niego, można domagać się tego od bezpośredniego sprawcy po porównaniu sytuacji majątkowej i w zgodzie z zasadami współżycia społecznego.

• odpowiedzialność za osoby, którym powierzamy wykonanie określonych czynności - na zasadzie winy, ale w ramach wyboru. Uwolnimy się od odpowiedzialności, gdy udowodnimy, że dokonaliśmy dobrego wyboru lub, gdy powierzyliśmy wykonanie firmie specjalistycznej.

• odpowiedzialność za podwładnego - za szkodę wyrządzoną przez osobę zobowiązaną do wykonywania cudzych poleceń. Na zasadzie ryzyka.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZWIERZĘTA I RZECZY

Za zwierzęta (chodzi o zwierzęta domowe):

• Na zasadzie winy (wina w nadzorze) - odpowiada ten, kto je chowa lub się posługuje zwierzęciem na uwięzi lub bez.

• Na zasadzie słuszności - jeżeli mimo braku winy w nadzorze za odpowiedzialnością przemawiają względy słuszności, a zwłaszcza porównanie sytuacji majątkowej.

Za rzeczy:

• Na zasadzie ryzyka: odpowiedzialność spowodowana wyrzuceniem, wylaniem, spadnięciem rzeczy z lub w pomieszczeniu; spoczywa na osobach zajmujących to pomieszczenie.

• Na zasadzie ryzyka: szkoda spowodowana zawaleniem się budowli, odłamaniem; odpowiada samoistny posiadacz → musi udowodnić, że nie wynikło z wady budowli.

• Na zasadzie ryzyka: szkoda spowodowana przez przedsiębiorstwo wprowadzane w ruch siłami przyrody, np. pary, gazu, elektryczności.

• Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka również w przypadku przedsiębiorstwa wykorzystującego siły przyrody np.: jeśli na stacji PKP nie ma żadnego pociągu, a nam na głowę spadnie coś, to przedsiębiorstwo będzie odpowiadało na zasadzie ryzyka.

• Na zasadzie ryzyka: szkoda wyrządzona przez przedsiębiorstwo produkujące materiały wybuchowe.

• Na zasadzie ryzyka (co do zasady): szkoda wyrządzona ruchem pojazdów mechanicznych (jeżeli szkoda jest następstwem zderzenia pojazdów → na zasadzie winy; za osoby przewożone z grzeczności → na zasadzie winy).

WYKŁAD 25 (12.05.2004)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ SKARBU PAŃSTWA

Generalna zasada: SP ponosi odpowiedzialność za funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem przez nich czynności zawodowych. Przy odpowiedzialności SP nie jest wymagane imienne wskazanie winnego funkcjonariusza (wina bezimienna → jeżeli np. wszczepią nam żółtaczkę, nie wykazuje się, która pielęgniarka).

Możliwość rozszerzenia odpowiedzialności - jeżeli nie można otrzymać odszkodowania na zasadzie winy, to na zasadzie słuszności, jeżeli następuje uszkodzenie ciała, utrata możliwości zarobku, rozstrój zdrowia.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa pojawiła się dopiero w 1957 roku. Później z modyfikacjami została wprowadzona do Kodeksu Cywilnego.

Kodeks w swojej pierwotnej wersji przewidywał dwa wyjątki. Zawężenie odpowiedzialności zostało uchylone. Wyjątek: rozszerzenie odpowiedzialności dalej istnieje.

Jednostki samorządu terytorialnego odpowiadają za swoich funkcjonariuszy. Relacje między władzami samorządowymi a administracją rządową: zadania administracji rządowej wykonują jednostki samorządu terytorialnego (odpowiedzialność solidarna).

Ustawodawca stanowi, że te przepisy w Kodeksie Cywilnym nie wyłączają odpowiedzialności zaznaczonej w przepisach szczególnych. Odpowiedzialność Skarbu Państwa jest przewidziana na wypadek gdyby nie było przepisów szczególnych, jak ich nie ma to kodeks cywilny (odpowiedzialność odszkodowawcza).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PRODUKT NIEBEZPIECZNY

Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny została umiejscowiona po przepisach za odpowiedzialnością za szkodę niedozwoloną. Czy jest to odpowiedzialność deliktowa czy kontraktowa? Odpowiada producent, jak i wytwórca materiałów - surowców, części składowych, importer, ten kto oznacza produkty swoimi znakami - odpowiedzialność solidarna.

Okoliczności zwalniające:

• Produktu nie wprowadzono do obrotu

• Np. do obrotu poza zakresem działalności przedsiębiorcy

• Fakt, że produkt jest niebezpieczny ujawnił się po wprowadzeniu do obrotu

• Parametry techniczne zgodne z przepisami

Jeżeli tych osób nie można ustalić, to odpowiada ten, kto zbył produkt, chyba że w ciągu miesiąca wskaże on, od kogo je ma.

Przepisy te mają charakter bezwzględnie obowiązujący.

Zakres odpowiedzialności za czyny niedozwolone.

Musi zaistnieć szkoda:

• Materialna

• Nie materialna

Szkoda materialna może być na rzeczy lub na osobie. Szkoda na rzeczy powoduje ubytek (spadek wartości rzeczy) i utracony zysk.

Odszkodowanie:

Zasadą jest, że pełni funkcję kompensacyjną (powinno pokryć straty). Odszkodowanie nie może przewyższać wartości poniesionej szkody.

Może to wynikać z:

• Ustawy (nie dochodzi to odpowiedzialności kontraktowej

• Przyczynienie się poszkodowanego

• Korzyść uzyskana z danego zdarzenia uzyskanego przez poszkodowanego np. w przypadku samochodu do kasacji taką korzyścią jest wpływ ze złomowanego samochodu

W wypadku szkody na mieniu możliwe jest miarkowanie odszkodowania, ale tylko, jeśli chodzi o odszkodowanie między osobami fizycznymi.

Kwestie odszkodowawcze są nie tylko w Prawie Cywilnym, ale także w Prawie Pracy.

Szkoda obejmuje:

• Ubytek

• Utracony zysk (brak powiększenia majątku, szkoda na mieniu).

Czasami to tylko ubytek. Szkoda jest przede wszystkim szkodą majątkową.

Szkoda może mieć postać szkody:

• na mieniu

• na osobie (bezpośrednio związane z osobą, np. koszty leczenia).

Szkoda na osobie (nie można jej ograniczyć i wyłączyć):

• uszkodzenie ciała

• rozstrój wierzyciela

• utrata wierzyciela

Szkoda na osobie obejmuje cierpienia fizyczne i moralne - gdy ustawa tak stanowi, można domagać się niezależnie od odszkodowania kwotę zadośćuczynienia (nawiązka).

Nawiązka (różni się od odszkodowania - jest szczególnym rodzajem):

• odszkodowanie: ma charakter majątkowy - zobowiązanie z tego tytułu przechodzi na spadkobierców

• nawiązka: ma charakter osobowy - nie przechodzi na następców.

W odpowiedzialności kontraktowej → brak winy zwalnia z odpowiedzialności (wyjątek: hotel). Winę trzeba wykazać.

Jeśli chodzi o szkodę na osobie, ona również może mieć charakter szkody materialnej, np. koszty leczenia, zmiany kwalifikacji. Sprawca szkody zobowiązany jest do pokrycia wszystkich kosztów, miarkowanie nie jest przewidziane. Poszkodowany może z góry żądać pieniędzy na koszty leczenia. Może domagać się renty, np. gdy zmniejszyły się jego szanse na podjęcie pracy. Jeśli poszkodowany zmarł to zwrot kosztów leczenia i pogrzebu, dla osoby, która je pokryła. Osoby, którym należą się alimenty mogą domagać się tego od sprawcy. Nawet, jeżeli świadczenia alimentacyjne były bez wyroku sądu.

Szkoda nie majątkowa - cierpienia fizyczne, psychiczne i moralne. Poszkodowany może się domagać nawiązki. Taka kwota należy się w przypadku nakłaniania do czynu nierządu pod przymusem. Nawiązka ma charakter osobisty (w przeciwieństwie do odszkodowania) - uprawnienia do żądania nawiązki nie przechodzi na drugą osobę. Nawiązki można żądać w przypadkach ustawowo określonych. Wysokość ustala sąd. Można jej żądać dla siebie lub na cel społeczny. Nawiązki można żądać w przypadku naruszenia dóbr osobistych.

ZASADY WYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ

*** oderwanie od czynności niedozwolonej ***

Pierwszeństwo ma wola stron. Zasady mają zastosowanie, kiedy strony nie umówiły się inaczej.

• Zobowiązanie winno być wykonane zgodnie z jego treścią. Chodzi o czas, miejsce i sposób. Przepisy mają charakter względnie obowiązujący (jeśli strony nie postanowią inaczej).

• Zobowiązanie powinno być wykonane w sposób zgodny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego świadczenia.

• Wykonane zgodnie z zasadami współżycia społecznego.

• Jeżeli w stosunkach danego rodzaju mamy określone zwyczaje, to zgodnie z nimi.

• Wykonane z należytą starannością - przyjmuje się średnią staranność danego rodzaju i bierze pod uwagę cechy osoby, która ma to wykonać. W stosunku do przedsiębiorcy będzie zawsze wymóg wyższej profesjonalności.

• We właściwym miejscu (niekiedy wynika od ustawodawcy, zawartej umowy, z charakteru świadczenia). Zobowiązanie niepieniężne: miejscem spełnienia zobowiązania niepieniężnego jest miejsce zamieszkania bądź siedziby dłużnika (ryzyka utraty, zniszczenia rzeczy obciążą wierzyciela - dług odbiorczy). Zobowiązanie pieniężne: miejsce zamieszkania lub siedziby wierzyciela (koszty przesyłki, utraty obciążają dłużnika - dług oddawczy).

• Wierzyciel ma prawo oczekiwać, że zobowiązanie będzie wykonane w całości, ale nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chyba, że godzi to w jego uzasadniony interes. Charakter świadczenia częściowego musi wskazywać na to, że jest to możliwe.

• Zobowiązanie jest stosunkiem prawnym między wierzycielem a dłużnikiem. Czy dłużnik musi spełnić świadczenie osobiście? Jeżeli nic innego nie wynika z ustawy, natury świadczenia, czynności prawnej to wierzyciel nie może odmówić spełnienia świadczenia przez osobę trzecią, jeżeli nie ma takiego zastrzeżenia. Dłużnik nie musi spełniać świadczenia osobiście, ale co innego może wynikać z treści umowy, co innego z charakteru świadczenia. Zobowiązanie pieniężne: Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia osoby trzeciej działającej nawet bez wiedzy dłużnika.

• Termin spełnienia świadczenia, jeśli nie wynika inaczej, to powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu wierzyciela (bez kwalifikowanego opóźnienia, czyli takiego, za które dłużnik odpowiada). Może być tak, że ustawa stanowi inaczej, np. pożyczka - 6 tygodni. Jeśli jest termin określony, to przypisuje się, że jest to termin zastrzeżony na korzyść dłużnika, czyli wierzyciel nie może żądać spełnienia świadczenia wcześniej. Dłużnik może spełnić je wcześniej. Wyjątek: jeżeli po zawarciu umowy dłużnik stał się niewypłacalny lub dane przez niego zabezpieczenie straciło na wartości, to wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia nawet przed upływem terminu → zobowiązanie niewymagalne staje się zobowiązaniem wymagalnym.

• Czy świadczenie może być spełnione częściami? Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chyba, że godziłoby w jego uzasadniony interes.

• Jeżeli przedmiotami świadczenia są rzeczy tylko, co do gatunku, to dłużnik będzie zobowiązany do świadczenia rzeczy średniej jakości, chyba, że strony inaczej się umówiły.

Przy wykonaniu zobowiązań pieniężnych:

• Zasada walutowości - zobowiązanie pieniężne na terenie Rzeczpospolitej Polskiej określone powinno być określone w złotych polskich chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej (prawa dewizowe). Osoby fizyczne mogą rozliczać się w walutach przedsiębiorcy nie________ (???). Strony w umowie mogą określić inny niż pieniądz miernik wartości, np. kwintale żyta. Inny niż pieniądz miernik wartości może się przydać w: (???)

• Zasada nominalizmu - dłużnik musi świadczenie główne spłacić w wartości nominalnej. Ta zasada nie reguluje kwestii inflacji. W Kodeksie Cywilnym przepis: jeżeli po zawarciu umowy nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza, to można wystąpić do sądu, który może zmienić wysokość świadczenia, bądź sposób jego świadczenia. W stosunku zobowiązaniowym nie ma tak, że strona może zmienić warunki umowy. Można wystąpić do sądu. Nie mogą z tego skorzystać przedsiębiorcy (ani między sobą ani z innymi podmiotami; ale konsument wobec przedsiębiorcy może).

Możliwość zmiany treści umowy przez sąd lub rozwiązania umowy (sytuacje, w których można wystąpić do sądu):

1. Wyzysk - gdy jedna strona wykorzystuje niedołęstwo, niedoświadczenie lub przymusową sytuację drugiej strony i w zamian za swoje świadczenie uzyskuje świadczenie rażąco krzywdzące drugą stronę. Druga strona może wystąpić do sądu. Sąd może:

1. zmniejszyć świadczenie osoby wyzyskiwanej

2. zwiększyć świadczenie drugiej stronie

3. uznać umowę za nieważną.

2. Jeżeli po zawarciu umowy nastąpiła istotna zmiana stosunków, której strony nie przewidziały, a świadczenie jednej ze stron stało się nadmiernie utrudnione bądź kosztowne niewspółmiernie do świadczenia drugiej strony.

3. Waloryzacja sądowa (dokonana przez sąd) - jeżeli po zawarciu umowy nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza. Nie można żądać rozwiązania umowy, nie mogą z tego uprawnienia korzystać przedsiębiorcy.

4. Jeżeli po zawarciu umowy nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza, można wystąpić do sądu, który może zarządzić inną wysokość lub sposób świadczenia. Przedsiębiorstwo nie może zwrócić się w tej sprawie do sądu.

5. Jeżeli po zawarciu umowy, na skutek istotnej zmiany stosunków, nieprzewidzianych przez strony, wykonanie zobowiązania byłoby nadmiernie trudne lub kosztowne to może wystąpić do sądu. Sąd kierując się zasadami współżycia społecznego może orzec o innym sposobie wykonania zobowiązania, o zmianie świadczenia lub też rozwiązać umowę.

Początkowo wprowadzając ten przepis ustawodawca wyłączył go ze stosunków między przedsiębiorcami. Teraz to się zmieniło. Podobny przepis istniał kiedyś w Przepisach Zobowiązań. Kiedyś zmiany, których strony nie mogły przewidzieć (≠ nie przewidziały). Teraz nie przewidziały.

Zobowiązanie wzajemne - takie w których świadczenia stron są ekwiwalentne (równowarte). Świadczenia stron powinny być spełnione równocześnie (chyba, że strony ustaliły inaczej), jeśli nie - to każda ze stron może wstrzymać się ze swoim świadczeniami dopóki druga strona nie zaproponuje swojego świadczenia. Jeżeli świadczenie strony zobowiązuje do późniejszego jego wykonania i jest niepewna, to ta z wcześniejszym może wstrzymać się dopóki ta późniejsza nie przekaże zabezpieczenia. W przypadku zwłoki ze świadczeniem strona może wyznaczyć dodatkowy termin, po którego upływie (bez efektów) odstąpić od umowy i domagać się odszkodowania. Może też przyjąć spóźnione świadczenie i domagać się odszkodowania.

Jeżeli jedna ze stron nie wywiązuje się ze świadczenia, druga strona może (może wystąpić do sądu):

• wyznaczyć późniejszy termin z zagrożeniem odstąpienia od umowy

• żądać spełnienia świadczenia i naprawienia szkody.

Jeżeli świadczenie jednej strony stało się niemożliwe z przyczyn, za które ta strona odpowiada, druga strona może:

• odstąpić od umowy

• domagać się odszkodowania.

Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe z przyczyn, za które żadna ze stron nie odpowiada, druga strona może:

• tylko odstąpić od umowy.

Jeżeli chodzi o zobowiązanie pieniężne, to dłużnik odpowiada za każde opóźnienie i nawet za niekwalifikowane opóźnienie są odsetki:

• Odsetki umowne - wynikają z umowy

• Odsetki ustawowe - wynikają z ustawy

• Odsetki ustalone przez sąd

Odsetki ustawowe określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. W Kodeksie są przesłanki do ustalenia wysokości odsetek ustawowych: kierować się koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej, sprawnego prowadzenia rozliczeń pieniężnych, wysokością rynkowych stóp procentowych, wysokości stóp procentowych w NBP.

Odsetki od odsetek. Zakaz umawiania się o odsetkach od odsetek - anatocyzm. Aby je pobierać trzeba wytoczyć o nie powództwo. Nie obowiązuje w umowach bankowych. Więcej szczegółów w kolejnym wykładzie

WYKŁAD 26 (19.05.2004)

Skutki niewykonania lub niewłaściwego wykonania zobowiązania:

1. Obowiązek naprawienia szkody (najpierw szkoda udowodnić, że ktoś za szkodę odpowiada).

2. Zapłacenie kary umownej.

3. Jeżeli z przyczyn, za które nikt nie odpowiada, to zobowiązanie wygasa, np. niemożliwość świadczenia.

4. Jeżeli przedmiotem świadczenia są rzeczy oznaczone, co do gatunku, istnieje możliwość zakupu tych przedmiotów na koszt dłużnika.

5. Wykonanie zastępcze, np. dłużnik miał obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego.

6. Gdy zobowiązanie jest wykonane nienależycie i właściciel dozna szkody wtedy: wykonanie zobowiązania + odszkodowanie.

Gdy nie jest wykonane odszkodowanie zastępuje istniejące zobowiązanie. Kara umowna zastępuje to świadczenie, gdy była o charakterze wyłącznym; odszkodowania nie można się domagać, jeżeli kara ma charakter alternatywny, odszkodowanie lub kara ma charakter kumulatywny.

Z niewykonaniem zobowiązania pieniężnego wiąże się obowiązek zapłaty odsetek, również za samo opóźnienie (nawet, jeżeli nie jest zawinione), przy czym obowiązek zapłaty odsetek może wynikać z:

1. Ustawy czynności prawnych (odsetki ustawowe)

2. Orzeczenia sądu

3. Decyzji administracyjnej

4. W umowie zastrzeżone.

5. Możność żądania odsetek od odsetek. Jest to anatocyzm. Generalnie obowiązuje zakaz anatocyzmu. Wyjątek: Można żądać zaległych odsetek od odsetek od dnia wytoczenia w tej sprawie powództwa.

6. Strony muszą godzić się na dopisanie tych odsetek, ale po ich powstaniu (z góry tego zastrzec nie możemy).

7. Postanowienie o zakazie nie dotyczy umów długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe.

Podstawowe sposoby wygaśnięcia zobowiązania:

1. Spełnienie świadczenia.

2. Zaspokojenie wierzyciela, mimo iż świadczenie nie zostało spełnione

1. Zapłata odszkodowania.

2. Zapłata wyłącznej kary umownej.

3. Świadczenie w miejsce spełnienia: Dłużnik za zgodą wierzyciela spełnia inne świadczenie niż to, co było przedmiotem umowy, a skutkuje to wygaśnięciem poprzedniego świadczenia (np. zamiast oddać pieniądze, można pomalować mieszkanie).

3. Potrącenie: Świadczenia muszą być wymagalne i tego samego rodzaju. Polega na tym, że od większej należności odlicza się mniejszą należność drugiej strony. Potrącenie mocy z nim do czynienia, gdy każda ze stron jest wierzycielem i dłużnikiem; żadna ze stron nie spełnia swego świadczeni. Jedna ze stron odlicza ze swojego świadczenia świadczenie drugiej strony, więc spełnia mniejsze zobowiązanie (wynagrodzenie za pracę - zobowiązań, które nie podlega egzekucji nie można stosować potrącenia).

4. Oddanie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, gdy ustawa na to zezwala, np. jeśli nie wiadomo, kto jest wierzycielem; jeśli właściciel nie chce przyjąć przedmiotu świadczenia.

5. Gdy zobowiązanie wygasa a wierzyciel nie jest zaspokojony.

1. Świadczenie stało się niemożliwe do spełnienia z przyczyn, za które dłużnik, nie odpowiada

2. W razie śmierci wierzyciela lub dłużnika, jeśli zobowiązanie miało charakter osobisty

3. Jeśli po zawarciu umowy nastąpiła istotna zmiana warunków, której strony nie przewidziały i jeśli dla jednej strony są one zbyt uciążliwe. Wtedy można wystąpić do sądu o rozwiązanie umowy bądź minę warunków jej wykonania, w przypadku rozwiązania umowy odstąpienie od umowy

6. Zmiana dłużnika: W drodze umowy wierzyciela z osobą trzecią, która przejmuje długi. W miejsce dotychczasowego dłużnika wstępuje inna osoba (za zgodą wierzyciela). Wymagana jest również zgoda dłużnika, np.:

1. Umowa między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika

2. Między dłużnikiem z osobą trzecią za zgodą wierzyciela. Gdy nie wyrazi na to zgody to ta osoba trzecia odpowiada przed dłużnikiem, że wierzyciel nie będzie domagał się od niego wypełnienia zobowiązania.

7. Cesja - przelew wierzytelności: Umowa między dotychczasowym wierzycielem (cedentem) a osobą, która wstępuje w miejsce wierzyciela (cesjonariusz). Cesjonariusz wstępuje w prawa dotychczasowego wierzyciela. Z reguły nie wymaga zgody dłużnika. Wyjątek: umowa zawarta na piśmie i znalazło się w umowie takie zastrzeżenie. Zmiana wierzyciela lub dłużnika może mieć miejsce w cesji wierzytelności, umowa między wierzycielem a osoba trzecią na mocy, której wierzyciel przenosi swoją wierzytelność na cesjonariusza (osobę trzecią). Nie wymagana jest zgoda dłużnika chyba, że umowa stanowi inaczej. Gdy na piśmie to powinna być klauzula zgody dłużnika. Nie można przenosić: odszkodowania za szkody na osobie, „świadczeń”, z którymi wiąże się wydanie dokumentu (przeniesienie akcji na wierzyciela). Dłużnik powinien być poinformowany o zastąpieniu. Gdy spełni to zobowiązanie nie wiedząc, że jego zobowiązanie zostało przejęte; zwolnił się cel długu.

8. Cesja zwrotna - polega na tym, że jeżeli cesjonariusz nie będzie mógł wyegzekwować świadczenia, to zwróci je cedentowi.

9. Użytkowanie wierzytelności - osoba trzecia przejmuje cudzą wierzytelność czerpiąc korzyści w postaci odsetek, natomiast dług główny zwraca dotychczasowemu wierzycielowi (pomniejszony o odsetki).

10. Odnowienie (czyli nowacja): dłużnik świadczy to samo, ale z innej podstawy prawnej.

11. Zwolnienie z długu: wierzyciel przestaje mieć roszczenia do dłużnika (za zgodą jednak dłużnika).

Zabezpieczenia właściciela przed niewypłacalnością dłużnika.

Termin spłacenia świadczenia zawarty w umowie zazwyczaj na korzyść dłużnika. Wierzyciel nie może domagać się wcześniej, chyba, że widzi, że zabezpieczenia „topnieje” to może domagać się spełnienia świadczenia niezależnie od terminu.

Odpowiedzialność osobista - dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym.

Fakt, że dłużnik odpowiada całym majątkiem nie powoduje, że nie może nim rozporządzać. Jeśli dłużnik pozbył się majątku. W określonych sytuacjach wierzyciel może skierować swoje roszczenia bezpośrednio do osoby trzeciej (temu, kto nabył te składniki majątkowe). Jest to tzw. skarga pauliańska. Warunki tego są takie:

1. Dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia właściciela

2. Osoba trzecia wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć, że dłużnik działa z pokrzywdzeniem wierzyciela. Przy czym przyjmuje się domniemanie, że jeśli chodzi o osobę bliską to przyjmuje się, że ona wiedziała. Podobnie jest z przedsiębiorcami stale współpracującymi

Jeśli to darowizna to nawet, jeśli osoba trzecia o tym nie wiedziała, wierzyciel może wystąpić do sądu o uznanie o uznanie tej czynności za nieważną i zaspokaja swoje roszczenia z części majątku osoby trzeciej, które weszły do majątku osoby trzeciej lub nie weszły, ale mogły wejść np. darowane korzyści.

Jeśli osoba trzecia dokonała czynności prawnej z osobą czwartą to wierzyciel może dochodzić roszczeń u osoby czwartej, jeśli ona wiedziała o tym, że jest sprzedawane w tym celu.

Część szczegółowa zobowiązań

Umowy o przeniesienie praw - umowa sprzedaży, zamiany, dostawy, darowizny, kontraktacji.

Umowa sprzedaży (umowa sprzedaży zawierana powszechnie), szereg przepisów o umowie sprzedaży ma zastosowanie do innych umów, np. dostawy, zamiany, umowy o dzieło.

UWAGA!!! Nie ma umowy o sprzedaży i świadczeniu usług!!!

Umowa sprzedaży jest to umowa między kupującym i sprzedającym, w której sprzedawca zobowiązuje się do wydania rzeczy kupującemu i przenieść na niego własność a kupujący przyjąć tą rzecz i zapłacić za nią.

Umowa sprzedaży (cechy):

• Dwustronnie zobowiązująca

• Odpłatna

• Wzajemna - świadczenia stron są ekwiwalentne dla danej strony (oceniane subiektywnie)

Podmiotami mogą być osoby prawne, fizyczne, ułomne - każdy. Są pewne ograniczenia: nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców, nie sprzedaje się alkoholu osobom poniżej osiemnastego roku życia i nietrzeźwym. Ograniczenia wynikają także z ustawy o przeciwdziałaniu narkomani, np. leki psychotropowe sprzedawane są tylko w aptekach i wyłącznie na receptę.

Przedmiot:

• Rzeczy - oznaczone co do tożsamości lub gatunku, rzeczy przyszłe tzn. rzeczy nie istniejące w chwili zawarcia umowy. Jeśli rzeczy oznaczone co do tożsamości to przeniesienie własność z chwilą zawarcia umowy, jeśli oznaczone co do gatunku to przeniesienie własności w momencie wydania rzeczy.

• Różne postacie energii

• Prawa majątkowe

Z momentem wydania rzeczy na kupującego przechodzą korzyści i obowiązki przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy. Jeśli strony nie określiły inaczej to miejscem spełnienia świadczenia jest miejsce zamieszkania lub siedziba sprzedawcy w momencie zawarcia umowy. Jeśli rzecz ma być przesłana do miejsca, które nie jest miejscem spełnienia świadczenia to czasem wydania rzeczy będzie moment przekazania tej rzeczy przewoźnikowi. Kupujący zapłaci za nią, gdy otrzyma tą rzecz. Jeśli są szkody transportowe to urodzi to możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności przewoźnika.

Koszty przewożenia (koszty związane z wydaniem rzeczy) tej rzeczy, np. opakowania, przewiezienia, załadowania, ubezpieczenia, rozładowania itp. jeśli w umowie jest to nieokreślone to sprzedawca ponosi koszty wydania (ubezpieczenia i przesłania) a kupujący odebrania. Jeśli przesłano do miejsca, które nie jest miejscem spełnienia świadczenia to dodatkowo ubezpieczenie i transport kupujący a reszta po połowie.

Elementem przedmiotowym jest cena. Cena wyrażona przeważnie w walucie polskiej. Jeśli w innej trzeba podać równowartość w złotych i na jaki dzień lub według jakiego kursu. Warto podać tak jak lepiej będzie dla nas.

Cena, co do zasady jest kwestią umowną, ale jest ustawa o cenach. W pewnych sytuacjach (Np. niezbędne dla należytego funkcjonowania państwa) Rada Ministrów została upoważniona do określania ceny tzw. urzędowej i marży handlowej i detalicznej (jeśli jest to niezbędne do funkcjonowania gospodarki).

Rękojmia za wady - odpowiedzialność sprzedawcy za wady fizyczne i prawne rzeczy, fizyczne zmniejszają wartość bądź użyteczność rzeczy bądź też rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił. Wady prawne: rzecz należy do innej osoby, jest obciążona prawami osoby trzeciej. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi jest odpowiedzialnością ustawową. Strony w umowie mogą tę odpowiedzialność rozszerzyć, zawęzić bądź nawet wyłączyć. W stosunkach z konsumentami zawężenia lub wyłączenie jest możliwe tylko wtedy, gdy pozwalają na to przepisy szczegółowe. Gdy sprzedawca wie o wadach i ukrywa to przed kupującym, to nie ma możliwości zwężenia i wyłączenia.

Odpowiedzialność ta jest niezależna od winy i wiedzy sprzedającego, jeżeli kupujący wie o wadach i decyduje się kupić rzecz, to nie przysługuje mu rękojmia. Przy przecenach rękojmia nie przysługuje, gdy wada była przyczyną przeceny. Aby kupujący mógł skorzystać z rękojmi musi wykazać się aktem staranności tj. zawiadomić sprzedawcę o wadzie w ciągu miesiąca od jej wykrycia (w ciągu roku od jej nabycia); przepisy szczególne mogą ten okres skrócić, np. w przypadku artykułów spożywczych.

Sprzedawca odpowiada za wady, które istniały w rzeczy w momencie przejścia ryzyka na kupującego.

Zasadą jest, że kupujący ma prawo wyboru sposobu załatwienia reklamacji; może on:

• Odstąpić od umowy

• Jeżeli przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone co do gatunku, to można żądać wymiany

• Jeżeli dostawca jest producentem można żądać naprawy

• Można żądać obniżenia ceny

Kupujący nie może odstąpić od umowy, jeżeli sprzedawca niezwłocznie rzecz naprawił lub wymienił na wolną od wad. Dotyczy to pierwszej naprawy bądź wymiany.

Wady prawne - rzecz należy do innej osoby lub rzecz obciążona prawem osoby trzeciej.

WYKŁAD 27 (26.05.2004) + WYKŁAD 28 (02.06.2004)

Ze względu na to, że nie udało mi się ustalić, kto był na ostatnich dwóch wykładach zamieszczam treść wykładów, które były zrealizowane rok wcześniej. Na 99% jest to to samo.

Umowy ze względu na funkcje gospodarcze:

1. Umowy przenoszące własność lub inne prawa

1. umowa sprzedaży

2. umowa zamiany

3. umowa dostawy

4. umowa kontraktacji

5. umowa darowizny

6. umowa o przeniesienie praw autorskich

7. umowa licencyjna

2. Umowy pozwalające na korzystanie z cudzych rzeczy

1. umowa najmu

2. umowa dzierżawy

3. umowa użyczenia

4. umowa czarteru statku morskiego

5. umowa leasingu

3. Umowy pozwalające na korzystanie z cudzej pracy lub usług

1. umowa o pracę

2. umowa zlecenie

3. umowa o dzieło

Umowa konsensualna - dochodzi do skutku w momencie oświadczenia woli.

Rękojmia za wady - patrz wykład poprzedni.

Gwarancja - dokument, w którym wystawca karty gwarancyjnej zobowiązuje się do naprawienia rzeczy lub jej wymiany, jeżeli w okresie objętym gwarancją ujawni się jej wada. Ma ona charakter umowny. Obowiązki z gwarancji przyjmuje na siebie gwarant, który decyduje czy rzecz zostanie wymieniona czy naprawiona. Gwarancja dotyczy tylko rzeczy fizycznych; nie ma obowiązku zawiadamiania w określonym terminie od wykrycia wady. Terminy są określone w gwarancji (gdy zaś nie to wynoszą one rok). Przy rękojmi należy wykazać, że wada istniała w momencie zakupu; przy gwarancji może ona powstać już po zakupie.

Umowa dostawy - zawierana jest między dostawcą a odbiorcą; dostawca zobowiązuje się do wytworzenia i dostarczenia odbiorcy rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a odbiorca zobowiązuje się ją odebrać i zapłacić. Chodzi o rzeczy, których w momencie zawarcia umowy dostawca nie miał. Wymagana jest forma pisemna, ale nie ma rygoru nieważności. Dostawca może wytwarzać rzeczy z materiałów własnych lub odbiorcy. Może też przygotować specjalnie dla niego surowce, wtedy dostawca musi zawiadomić odbiorcę, że są one przygotowane do przewiezienia i czy o to mu chodzi czy nie.

Wytwarzanie rzeczy może być wg sposobu lub technologii wskazanej przez odbiorcę. Wtedy odbiorca ma prawo skontrolować przebieg procesu produkcyjnego. Jeżeli stwierdzi, że dostawca robi coś nie tak, jak on chce, to wzywa dostawcę do zmiany sposobu wytwarzania i wyznacza określony termin z zagrożeniem, że po bezskutecznym upływie tego terminu odstąpi od umowy. Jeżeli dowie się, że to, co robi jest niewłaściwe powinien zawiadomić odbiorcę, a jeśli tego nie zrobi to będzie odpowiadał za wady rzeczy. Jeżeli zaś zawiadomili, a odbiorca będzie się upierał, to dostawca jest wolny od odpowiedzialności.

Dla odbiorcy ważne jest czy dostawca zmieści się w czasie. Jeżeli dostawca spóźni się z rozpoczęciem wytwarzania rzeczy tak, że wykonanie dostawcy w terminie jest mało prawdopodobne, to odbić od umowy. Dla tej umowy stosuje się przepisy odpowiednie dla rękojmi.

Umowa kontraktacji - dokument zawierany między producentem rolnym a odbiorcą. Producent zobowiązuje się do wytworzenia produktów i dostarczenia ich odbiorcy, a ten zobowiązuje się je odebrać i spełnić dodatkowe świadczenie, jeżeli tak jest w umowie, która powinna być zawarta na piśmie.

Może się zdarzyć, że producent nie jest w stanie wytworzyć i dostarczyć z przyczyn, za które żadna ze stron nie odpowiada. Wtedy producent zwraca kredyty pobrane na ten cel. Może zobowiązać się do poinformowania odbiorcy o niewykonaniu. Jeżeli producent nie poinformował odbiorcy, to nie może powołać się na okoliczności typu: choroba itp. Odbiorca może kontrolować proces produkcyjny.

Jeżeli po zawarciu umowy zmienia się posiadacz umowy - wtedy obowiązki i prawa przechodzą na nowego posiadacza. Dotyczy to również odpłatnego nabycia gospodarstwa rolnego. Wyjątkiem jest, gdy ten nabywca nie wiedział i mimo starań nie mógł się dowiedzieć.

UMOWY ŚWIADCZENIA USŁUG

1. Umowa zlecenie - zleceniobiorca zobowiązuje się do wykonania czegoś w imieniu i na rachunek zleceniodawcy. Jest to umowa starannego działania, zatem zleceniobiorca nie ręczy za efekt. Zleceniobiorca zobowiązany jest stosować się do wskazówek zleceniodawcy i wykonywać w miejscu i czasie wskazanym przez zleceniodawcę określonych zadań. Zlecenie jest w zasadzie umową odpłatną, chyba, że coś innego wynika z jej treści (nieodpłatność musi być wskazana w treści umowy)

2. Umowa o dzieło - przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania określonego działania w zamian za wynagrodzenie. Jest ona zaliczana do umów rezultatu, zawierającym chodzi o efekt końcowy, tzn. że z reguły nie interesuję, kiedy będzie wykonane dzieło czy przez kogo, rezultat ma mieć charakter materialny. Dzieło (rzecz co do tożsamości) może być wykonane z surowców zamawiającego lub przyjmującego. Zamawiający może określić sposób wykonania dzieła, ale jeśli nie ma szczególnych wymagań, to przyjmujący wykonuje je jak chce. Przyjmującemu należy się wynagrodzenie - ustalone w umowie lub przyjęte za dany rodzaj dzieła lub odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy. Wynagrodzenie dzieli się na dwa rodzaje:

1. Ryczałtowe - postać wynagrodzenia z góry określona niezależnie od niczego, np. niezależnie od zmian cen, ale gdy zmiany spowodowały rażące pokrzywdzenie dla wykonawcy to może chcieć więcej

2. Kosztorysowe - polega na ustaleniu wynagrodzenia w oparciu o zakres wykonania robocizny i jej wyceny. Kosztorys może być opracowany przez przyjmującego jak i przez zamawiającego; gdyby przyjmujący robił kosztorys i coś cennego trzeba zrobić, to wtedy zależy czy uwzględnił to czy nie. Gdyby jednak zamawiający to zrobił, to dodatkowe roboty wymagają zgody przyjmującego.

Zmiana cen poszczególnych składników wpływa na ostateczne wynagrodzenie. Jeżeli istnieje konieczność dodatkowych robót i niezależnie od tego czy kosztorys był robiony przez zamawiającego czy przyjmującego, co spowodowałoby znaczne podniesienie wynagrodzenia, to zamawiający może odstąpić od umowy niezwłocznie i zapłacić przyjmującemu odpowiednią część wynagrodzenia (za to, co już zrobił).

Zamawiający może odstąpić od umowy w każdym czasie, ale powinien za dzieło zapłacić (za całość), może jedynie odliczyć od tego, to co wykonujący zaoszczędził nie wykonując dzieła. Jeżeli przyjmujący ma zrobić dzieła według wskazówek, to zmieniając je, zamawiający albo wzywa go do zmiany sposobu albo odstępuje od umowy. Zamawiający może też odstąpić od umowy, jeżeli przyjmujący spóźnia się z wykonaniem, tak, że jego ukończenie w terminie nie jest prawdopodobne.

Jeżeli surowce i materiały dostarczone przez zamawiającego są złe, to wykonujący powinien go o tym poinformować.

Odpowiedzialność za wady dzieła - stosuje się odpowiednią rękojmię, ale nie zachodzi tu wymiana na rzecz wolną od wad (żądanie naprawienia i wyznaczenia terminu). Może być tak, że naprawa kosztuje więcej niż nowa rzecz, w tym przypadku przyjmujący może odmówić, jeżeli naprawa dla niego będzie nadmiernie uciążliwa lub kosztowna. Jeżeli wady są istotne i nie dadzą się usunąć zawierający może odstąpić od umowy (zostawić rzecz i odebrać wynagrodzenie), ale gdy są istotne, to może żądać obniżenia wynagrodzenia.

KONIEC ROKU

AKADEMICKIEGO

2003/2004

Wszystko (tak naprawdę to 90%) co jest w treści wykładów można znaleźć w książce:

Wojciech Siuda

„Elementy prawa dla ekonomistów”

SCRIPTUM • Poznań 2000

[e-mail]




Spis treści

Prawo - wykłady - 79 - [e-mail]

ugoda

administracyjna

zatwierdzenie przez organ administracyjny

porozumienie

stron

Czyny - działania zamierzone, skutek niezależny od woli osoby działającej, np. ktoś wyrzuca coś przez okna i ktoś inny zostaje uderzony

Czynności - skutek objęty wolą działalności

Działania

Zdarzenia sensu stricte

Zdarzenia prawne

ŚRODKI NADZWYCZJNE

ŚRODKI ZASKARŻENIA

ŚRODKI

NADZORU

ŚRODKI

ODWOŁANIA

ŚRODKI

ZASKARŻENIA

ZEWNĘTRZNE - postępowanie rządowo-administrcyjne przed WSA i NSA

WEWNĘTRZNE - postępowanie toczące się w ramach organów administracyjnych

ŚRODKI WERYFIKACJI DECYZJI ADMINISTRACYJNYCH

---