Tworzenie i podział wyniku finansowego
1. Wynik finansowy jako element sprawozdawczości finansowej
1.1 Pojęcie wyniku finansowego.
Wynik finansowy podobnie jak większość funkcjonujących w naukach ekonomicznych terminów, jest różnie definiowany i rozumiany przez ekonomistów i instytucje zajmujące się finansami, rachunkowością i analizą ekonomiczno-finansową przedsiębiorstw. Różnice terminologiczne znajdują swój wyraz bądź w definicjach podawanych przez poszczególnych autorów, bądź przy interpretacji treści i formy wyniku finansowego. Różnorodność określeń wyniku finansowego wynika z odmiennego traktowania przez podmioty niektórych jego aspektów. Dodatkowo treść tego terminu ulega modyfikacji wraz z ewolucją systemu finansowego. Samo pojęcie wyniku finansowego spotykamy w literaturze ekonomicznej w roli synonimu dotyczącego:
sytuacji finansowej przedsiębiorstwa,
akumulacji finansowej,
zysku lub straty,
wielkości traktowanych jako różne rodzaje wyniku finansowego.
A oto kilka przykładów różnorodności interpretacji treści i formy wyniku finansowego, a w szczególności:
terminu zaczerpniętego z pracy Elżbiety Burzymowej, wg.której wynik finansowy stanowi różnice między sumą dochodów ze sprzedaży, a sumą kosztów własnych tej sprzedaży, skorygowanej o pozycje regulujące rentowność oraz straty i zyski nadzwyczajne,
definicji zaczerpniętej z książki "Finanse" wg której wynik finansowy każdej jednostki gospodarczej określa różnicę pomiędzy przychodami pieniężnymi
z całokształtu działalności a kosztami poniesionymi na tę działalność. W terminologii finansowej różnica ta jest nazywana akumulacją pieniężną.
pojęcia zapożyczonego z publikacji Marii Sierpińskiej i Tomasza Jachny, zgodnie z którą wynik finansowy stanowi różnicę między przychodem ze sprzedaży, a kosztami własnymi produkcji i sprzedaży, pomniejszoną o podatek dochodowy i skorygowana odpowiednio o saldo strat i zysków nadzwyczajnych,
określenia zaczerpniętego z książki „Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie" , wg której wynik finansowy w wielkościach bezwzględnych jako zysk lub strata z jego całej działalności jest sumą algebraiczną wyników zwyczajnych i wyników nadzwyczajnych z działań
celowo podejmowanych przez przedsiębiorstwo ;
w wielkościach względnych wynik finansowy stanowi relację jego kwoty bezwzględnej do obrotu, tj. przychodów ze sprzedaży lub kosztów ich uzyskania, lub zaangażowania zasobów majątkowych, kapitałowych czy osobowych,
terminu zaczerpniętego z książki "Księgi rachunkowe w małych firmach", zgodnie z którą wynik finansowy stanowi wyrażony w pieniądzu rezultat działalności gospodarczej w pewnym okresie czasu (miesiącu, roku obrachunkowym),
określenia zapożyczonego z pracy Marianny Borkowskiej i Mariana Pałki, wg której wynik finansowy stanowi różnicę pomiędzy :
osiągniętymi przychodami z działalności ,
należnymi dotacjami ,
zyskami nadzwyczajnymi,
a
poniesionymi kosztami uzyskania przychodów,
podatkami i innymi obciążeniami zmniejszającymi przychody,
stratami nadzwyczajnymi,
podatkami i innymi obowiązkowymi zmniejszeniami zysku,
pojęcia zaczerpniętego z pracy pod redakcją Ryszarda Borowieckiego, zgodnie z którą wynik finansowy stanowi różnicę między przychodami z działalności gospodarczej ( sprzedaż wyrobów, robót, towarów i materiałów), dzierżawy i najmu składników majątku, sprzedaży rzeczy i praw majątkowych oraz innych źródeł ( dotacje , subwencje itp.), a kosztami ich uzyskania skorygowaną o saldo strat i zysków nadzwyczajnych i pomniejszoną o podatek obrotowy,
określenia zaczerpniętego z ustawy o rachunkowości w jednostkach innych niż banki i ubezpieczyciele na wykazywany w księgach rachunkowych wynik finansowy netto (zysk/strata)składają się :
wynik działalności operacyjnej (w tym na operacjach finansowych),
wynik na operacjach nadzwyczajnych,
obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych lub osób fizycznych i płatności z nim zrównanych na podstawie odrębnych przepisów,
terminu zapożyczonego z książki " Zasady rachunkowości ", według której wynik finansowy to finansowy rezultat działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, odzwierciedlający osiągnięte przyrosty wartości,
pojęcia zaczerpniętego z pracy Wiesława Sasina, zgodnie z którą wynik finansowy to syntetyczny miernik ekonomicznej efektywności firmy, uwzględniający wszystkie przychody ze sprzedaży, koszty ich uzyskania, wyniki operacji finansowych, rachunek operacji nadzwyczajnych i opodatkowanie, a zamykający się zyskiem lub stratą,
terminu zapożyczonego z publikacji Bolesława Siwonia, według której wynik finansowy jest rozumiany jako wyraz końcowego i sumarycznego efektu działań: zwiększających obroty ze sprzedaży, zmniejszających koszt własny jego osiągnięcia oraz podyktowanych przez budżetową gospodarkę państwa.
1.2 Rodzaje wyniku finansowego .
Zgodnie z zarządzeniem Prezesa GUS, nowo wprowadzony wzór sprawozdania o przychodach, kosztach i wyniku finansowym - zwany F - 01, zawiera pięć rodzajów wyniku finansowego :
wynik finansowy ze sprzedaży, który ustala się jako różnicę między wielkością przychodów ze sprzedaży i zrównane z nimi, a kosztami działalności operacyjnej, przy czym różnica ta może stanowić:
zysk ze sprzedaży, jeśli suma przychodów przewyższa koszty ich uzyskania
stratę ze sprzedaży, jeśli suma przychodów jest niższa od kosztów ich uzyskania.
wynik finansowy na działalności operacyjnej - ustala się jako różnicę między pozostałymi przychodami operacyjnymi, a pozostałymi kosztami operacyjnymi, przy czym różnica ta może stanowić:
zysk na działalności operacyjnej przy wyższych przychodach operacyjnych nad kosztami operacyjnymi,
stratę na działalności operacyjnej gdy koszty operacyjne przewyższają przychody operacyjne
wynik finansowy brutto na działalności gospodarczej, otrzymuje się go przyjmując wynik na działalności operacyjnej powiększony o przychody finansowe i pomniejszone o koszty finansowe, przy czym efektem może być
zysk brutto na działalności gospodarczej - jeśli wynik finansowy na działalności operacyjnej skorygowany o przychody i koszty finansowe jest dodatni,
strata brutto na działalności gospodarczej - jeśli wynik finansowy na działalności operacyjnej skorygowany o przychody i koszty finansowe jest ujemny,
wynik finansowy brutto - ustala się uwzględniając do wyniku finansowego brutto na działalności gospodarczej wielkości dotyczących strat i zysków nadzwyczajnych przy czym rezultat może stanowić :
zysk brutto - dla wyniku finansowego brutto na działalności gospodarczej skorygowanego o straty i zyski nadzwyczajne stanowiącego wielkość dodatnią
stratę brutto - dla wyniku finansowego brutto na działalności gospodarczej skorygowanego o straty i zyski nadzwyczajne stanowiącego wielkość ujemną.
wynik finansowy netto , a mianowicie :
zysk netto , który ustala się przyjmując zysk brutto zmniejszony obowiązkowe obciążenia
stratę netto, która zostaje ustalona poprzez przyjęcie wyniku finansowego brutto skorygowanego o obowiązkowe obciążenia.
Wynik finansowy ustalany na poszczególnych etapach sprawozdania pomaga w analizie czynników wpływających na jego zmiany.
1.3 Czynniki kształtujące wynik finansowy
Wynik finansowy jest finansowym rezultatem działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.
Do podstawowych czynników wpływających na wynik finansowy zalicza się :
przychody ze sprzedaży wyrobów i usług a w nich:
poziom cen zbytu
wielkość sprzedaży i struktura asortymentowa
koszty własne - w nich:
wielkość jednostkowych kosztów własnych
struktura asortymentowa sprzedaży
ilość sprzedaży
straty i zyski nadzwyczajne, które są przeważnie rezultatem zdarzeń losowych i zakłóceń w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.
Wyżej wymienione czynniki, nie są pozostawione same sobie. Oddziaływują na nie bowiem zewnętrzne i wewnętrzne czynniki działania przedsiębiorstwa.
Czynniki wewnętrzne, to wewnętrzne uwarunkowania wpływające na działalność przedsiębiorstwa, a zwłaszcza plany działania, zadania do realizacji oraz zasoby:
finansowe (przepływy gotówkowe, zdolność kredytowa itd.)
fizyczne (budynki, urządzenia, stacje serwisowe itd.)
ludzkie (personel kierowniczy, inżynierowie, fachowcy itd.)
technologiczne (jakość, marka)
organizacyjne (systemy informacyjne, działy integrujące itd.)
Inny rodzaj wpływów wywierają czynniki zewnętrzne, stanowiące tzw makrootoczenie.
Są to głównie czynniki makroekonomiczne, technologiczne, polityczno-prawne, geograficzne, które generują różne ograniczenia i szanse rozwoju rynkowego przedsiębiorstwa.
Na działalność przedsiębiorstwa wpływa w znacznej mierze polityka gospodarcza państwa, tendencje rozwojowe gospodarki (wzrost ceny , opodatkowanie itd.) rozwój technologiczny, system wartości w społeczeństwie (stosunek do przemysłu, ochrony środowiska, itp.), system ekonomiczny, rozwój infrastruktury rynku, lokalne warunki działania oraz popyt na wyroby oferowane przez dane przedsiębiorstwo.
Wszystkie te składniki i otoczenie przedsiębiorstwa wpływają na cele i możliwości jego działania. Niektóre z nich są parametrami niedecyzyjnymi, inne poddają się kształtowaniu, ale wszystkie determinują funkcjonowanie przedsiębiorstwa, wpływając na podaż, popyt, ceny wyrobów i strukturę, dostępność zasobów materialnych na rynku itp. Zmieniają one szanse efektywnego i stabilnego działania przedsiębiorstwa na rynku.
Zewnętrzne czynniki wyznaczają pozycje firmy na rynku, konkurencyjność jej wyrobów oraz wpływają na poziom kosztów własnych sprzedaży.
Wyniki finansowe przedsiębiorstwa zdeterminowane są bezpośrednio zmianami zewnętrznych i wewnętrznych warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa, zwłaszcza:
zmiennością żądań rynku, dotyczących ilości i asortymentu wyrobów kierowanych na rynek, wyraża się ona zmianą liczby produktów i klientów zainteresowanych tymi produktami,
wdrażaniem innowacji produktowych, nadążających za potrzebami
zmiennością dostaw surowców i materiałów, wyrażającą się w zmianie ilości jakości, terminowości i kompletności dostaw oraz dostawach nowych materiałów dotychczas nie wykorzystywanych.
zmiennością wewnętrznych warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa pod wpływem innowacji procesowych, których efektem jest obniżka kosztów, a polegających na doskonaleniu techniki i technologii wytwarzania oraz procesów zarządzania przedsiębiorstwem.
W większości sytuacji gospodarczych przedsiębiorstwo może wpłynąć na czynniki kształtujące wynik finansowy, dokonując wyboru odpowiednich dróg postępowania.
1.4 Cel ustalania wyniku finansowego
Cel ustalania wyniku finansowego nie ogranicza się do określenia czy przedsiębiorstwo osiągnęło zysk czy też doznało straty. Podczas sporządzania wyniku finansowego, a także po uzyskaniu efektu końcowego możemy się wiele dowiedzieć i wiele zaobserwować .
Wynik finansowy bowiem:
informuje w sposób syntetyczny o finansowym rezultacie działalności gospodarczej przedsiębiorstwa
jest efektem decyzji ekonomicznych podejmowanych we własnym zakresie, na własny koszt i ryzyko przez przedsiębiorstwo
służy jako baza przy podejmowaniu optymalnych decyzji w zakresie bieżącego gospodarowania,
jest powszechnie uznanym i stosowanym miernikiem oceny działalności przedsiębiorstwa,
podlega weryfikacji sprawdzającej rzetelność i prawdziwość dokonanych
ustaleń liczbowych
pokazuje w jakiej sumarycznej wysokości kształtowały się przychody i koszty w minionym okresie
pokazuje jakie wyniki zostały osiągnięte podczas normalnej działalności gospodarczej, a jakie w wyniku operacji nadzwyczajnych
(zysk) jest składnikiem formuł służących do obliczania efektywności gospodarowania,
jest wielkością ustalaną w rachunku strat i zysków,
informuje o realizacji bezpośredniego celu działalności przedsiębiorstwa
tzn o ilości i jakości produkowanych wyrobów i świadczonych usług, o tym czy istnieje odpowiednie zapotrzebowanie na wyroby i usługi oraz czy
znajdujące się w dyspozycji przedsiębiorstwa środki produkcji są wykorzystywane racjonalnie i efektywnie,
(zysk) jest głównym źródłem finansowania rozwoju i modernizację przedsiębiorstwa,
(zysk) jest źródłem tworzenia funduszy specjalnych dla przedsiębiorstwa i załogi,
(zysk) jest źródłem finansowania zadań ogólnospołecznych (oświata, ochrona zdrowia, ochrona środowiska),
(zysk) jest traktowany jako pieniężny odpowiednik wartości wytworzonego i zrealizowanego produktu czystego,
(zysk) jest bodźcem materialnego zainteresowania,
(zysk) odzwierciedla efekty w sferze produkcji, jak również w sferze obrotu
ma charakter wynikowy,
podlega statystyce państwowej.
Wynik finansowy jest odbiciem zmian w :
rozmiarach produkcji, obrotu,
poziomie kosztów własnych,
strukturze asortymentowej,
jakości produkcji,
stopniu realizacji sprzedaży,
poziomie cen.
Już na pierwszy rzut oka staje się jasne, jak ważnych informacji dostarcza rachunek strat i zysków adresatom zamknięcia rocznego. Dlatego jest on, według prawa gospodarczego, stałym elementem zamknięcia rocznego, z którego nie można zrezygnować.
1.5 Ewidencja kont wynikowych w stosowanym modelu rachunku wyników.
1.6 Podział wyniku finansowego
Podział wyniku finansowego (zysku netto) osób prawnych zobowiązanych do poddania badaniu rocznego sprawozdania finansowego, może nastąpić dopiero po wyrażeniu przez biegłego rewidenta opinii bez zastrzeżeń lub z zastrzeżeniami. Podział wyniku finansowego (zysku netto) dokonany bez spełnienia tego warunku jest nieważny z mocy prawa.
Ogólne zasady podziału zysku obejmują:
zwiększenie funduszu przedsiębiorstwa, funduszu zasobowego spółdzielni, utworzenie kapitału zapasowego lub rezerwowego w spółkach kapitałowych; w spółkach akcyjnych obowiązkowy odpis co najmniej 8% zysku do czasu osiągnięcia przez kapitał rezerwowy 1/3 wysokości kapitału akcyjnego
podwyższenie kapitału (funduszu) podstawowego
dywidendy dla udziałowców i akcjonariuszy
zasilenie Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych
nagrody i tantiemy z zysku dla załogi, zarządu itp.
darowizny
może pozostać nierozdysponowany zysk
Pokryć stratę można :
zyskiem roku następnego
z funduszu przedsiębiorstwa, funduszu zasobowego spółdzielni, kapitału zapasowego i/lub rezerwowego spółki
obniżeniem kapitału spółki akcyjnej z o.o. lub komandytowej, wykorzystanie funduszu udziałowego spółdzielni
z dopłat udziałowców spółek z ograniczoną odpowiedzialnością
spółki jawnej, komandytowej, cywilnej osób fizycznych i osoby fizycznej
może pozostać nie pokryta strata
W zależności od formy podmiotów gospodarczych podział netto odbywa się wg różnych kryteriów.
W spółce jawnej zasady podziału zysku ustalone są w umowie zawartej pomiędzy
wspólnikami. Każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zysku i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Wspólnik, który wniósł tytułem wkładu tylko swą pracę, w razie wątpliwości nie uczestniczy w stratach. Umowa może także innych wspólników zwolnić nawet w zupełności od udziału w stratach, nie może ich natomiast wyłączyć z udziału w zyskach. Stosunek udziału wspólników w zysku, ustalony w umowie, odnosi się w razie wątpliwości także do udziału w stratach.
W spółce komandytowej również umowa spółki powinna określać sposób podziału zysku i strat. W razie wątpliwości komandytariusz uczestniczy w stratach jedynie do wysokości umówionego wkładu.
W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nad badaniem sprawozdania zarządu tudzież wniosków zarządu co do podziału zysków i pokrycia strat czuwa rada nadzorcza. Czynności te leżą również w kompetencji komisji rewizyjnej.
W spółce, nie mającej rady nadzorczej, umowa spółki może rozszerzyć obowiązki komisji rewizyjnej, a nawet powierzyć jej stały nadzór nad działalnością spółki. Umowa spółki może także przekazać powzięcie uchwały w sprawie podziału zysku lub pokryciu strat do zwyczajnego zgromadzenia.
W spółce akcyjnej zysk rozdziela się w stosunku do nominalnej wartości akcji, jeżeli akcje nie są całkowicie opłacone, rozdziela się zysk w stosunku do dokonanych wpłat za akcje. Akcjonariusze mają prawo do udziału w zysku rocznym, przeznaczonym przez walne zgromadzenie do podziału.
Statut spółki może ustanowić inny sposób podziału czystego zysku. Walne Zgromadzenie określa kwoty, przypadające do podziału między akcjonariuszy. Wobec powyższego roszczenie o dywidendę nie istnieje przed podjęciem uchwały. Ponadto w spółce akcyjnej istnieje kapitał zapasowy, na który przelewa się część zysków. Uchwałę o podziale zysku podejmuje walne zgromadzenie. Zysk jest wypłacany za każdy ubiegły rok. Jest to więc świadczenie okresowe i jako takie podlega pięcioletniemu przedawnieniu wg przepisów kodeksu cywilnego.
W spółce cywilnej każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. W umowie spółki można inaczej ustalić stosunek udziału wspólników w zyskach i stratach. Można nawet zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach. Natomiast nie można wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach.Ustalony w umowie stosunek udziału współnika w zyskach odnosi się w razie wątpliwości także do udziału w stratach.