19. Retoryka a erystyka.

Pojęcia na wstępie:

Retoryka - krasomówstwo, sztuka wymowy, umiejętność dobrego i rzetelnego przekonywania słuchaczy, czyli przekazywania treści perswazyjnych.

Erystyka - sztuka doprowadzania sporów do korzystnego rozwiązania bez względu na prawdę materialną.

Chwyty erystyczne - stosowane w sztuce prowadzenia sporów fortele; nielojalne wobec rozmówcy sposoby przekonywania go do jakichś poglądów oraz nakłaniania do zalecanych postaw i postępowania

Na retorykę składają się

• inventio - sposób zbierania materiałów,

• dispositio - komponowanie materiałów,

• elocutio - wybór środków (tropy, figury etc.) i ich dostosowaniu do okoliczności i przedmiotu (styl niski, wysoki, średni),

• memoriae - pamięciowe opanowanie przemowy,

• actio - sposób wygłaszania (gest, barwa głosu, mimika, ciało).

Cele, które przyświecają retoryce, to kolejno:

• docere `pouczyć',

• movere (permovere, flectere) `poruszyć emocje, wzruszyć',

• delectare `zachwycić'.

Z kolei kompozycję mów retorycznych można ująć w pięciu punktach:

1. proemium (exordium) - wstęp, którego celem jest pozyskanie słuchaczy dla mówcy i podejmowanego przez niego tematu;

2. narratio - przedstawienie wydarzeń mających związek ze sprawą;

3. argumentatio (probatio, confirmatio) - dowodzenie, argumentowanie na rzecz stanowiska mówcy wobec sprawy;

4. refutatio - odparcie kontrargumentów, zarzutów przeciwników;

5. peroatio - zakończenie połączone z podsumowaniem (recapitulatio) oraz apelem do emocji słuchaczy.

Erystyka jest jakby częścią mowy retorycznej. Mamy z nią do czynienia w przypadku argumentów (głównie tych odwołujących się do emocji słuchaczy) oraz przy podsumowaniu (kiedy mowa ma wzbudzić w słuchaczu określone emocje). Staje ona na granicy mechanizmów perswazji, będąc nielojalną postawą wobec słuchacza, stosując takie chwyty, które będą najskuteczniejsze w przekonywaniu do swoich racji, nakłaniania do zmiany decyzji lub poglądów. Erystyka stanowi zbiór forteli, którymi mówca może oszukać swojego słuchacza, niekoniecznie używając do tego odpowiednich argumentów.

20. Retoryka antyczna i jej wpływ na rozwój poetyki średniowiecznej i nowożytnej.

Rozkwitowi sztuki wymowy sprzyjała demokracja ateńska, w której obowiązywała zasada równego prawa obywateli do przemawiania na zgromadzeniach publicznych. Ważną rolę odegrały również procesy sądowe, w trakcie których obywatele wygłaszali w swoim imieniu mowy oskarżycielskie lub obrończe. Prawno-sądowe pochodzenie retoryki wyjaśnia, dlaczego struktura mowy, teoria argumentacji oraz wiele retorycznych pojęć dostosowanych jest do idei przemówienia sądowego.

W Śred­niowieczu retoryka weszła do podstawowego kanonu przedmiotów szkolnych w ramach tzw. trivium (obok gramatyki i dialektyki).

W romantyzmie teoria retoryki uległa jeszcze większej marginalizacji, co wiązało się z nastaniem nowej estetyki, zerwaniem z kultem autorytetu, odstąpieniem od hierarchii sztuk wyzwolonych.

W szkolnictwie nowożytnym była wykładana w językach greckim i łacińskim, jako ars oratoria lub eloquentia, będąc głównym przedmiotem wykształcenia ogólnego niemal do połowy XIX wieku.

(dodatek w postaci ujęcia w punktach wybranych w zagadnieniu okresów historycznych)

1. Rys historyczny

1. W starożytności retoryka uznawana była za sztukę (gr. Techne, łac. Ars) wyzwoloną, obok takich jak geometria, arytmetyka, logika, retoryka (nauki zawierające pewne zestawy reguł)

1. Szkoła grecka - związek retoryki z filozofią.

2. Szkoła rzymska - wprowadzenie systematyki; podział retoryki na:

3. Około II wieku - nowa interpretacja teorii, nacisk położony na deklamację i popisy oratorskie (odrodzenie tradycji sofistycznej)

4. Szkoła bizantyjska: Synteza poglądów poprzedników, wchłonięcie tradycji judeochrześcijańskiej i orientalnej, skupienie się nie tylko na stylu, ale i na treści tekstu, zagadnienia estetyczne i edukacyjne, aspekty praktyczne („ćwiczenia przygotowawcze”)

2. Średniowiecze - retoryka uznawana za jedną z 7 sztuk wyzwolonych i wraz z gramatyką i dialektyką była częścią składową wykształcenia podstawowego

1. Odrodzenie tradycji rzymskiej

2. Dyktamen - sztuka przygotowywania oficjalnych dokumentów oraz tekstów literackich

3. Rozwój sztuki kaznodziejskiej oraz jej teorii - homiletyki (św. Augustyn)

4. Z teorii retoryki wydziela się sztuka poetycka (ars poetica)

3. Wiek XIX

1. Pierwsze próby systematycznego wykładu historii i techniki retoryki antycznej (Richard Volkman)

2. Krytyka retoryki przez filozofów przełomu antypozytywistycznego

3. Nietzsche: „Język jest retoryką, bowiem celem wypowiedzi nie jest poznanie, a przedstawienie mniemań”

4. Współcześnie teorie retoryczne formułowane m. in. w obrębie takich dziedzin jak:

1. Językoznawstwo, literaturoznawstwo, nauki społeczne, filozofia (hermeneutyka, filozofia nauki), teoria komunikacji, medioznawstwo (dziennikarstwo), nauka o polityce, gender studiem

2. Retoryka, jako teoria argumentacji (Perelman) staje się przewodnikiem w podejmowaniu decyzji

3. Badania nad figuratywnością języka (Burke, Barthes)

4. W hermeneutyce oraz postmodernizmie retoryka staje się teorią tekstu, jego budowy i analizy
   

---