Nadawcy
• Jedną z najistotniejszych cech
różniących komunikowanie masowe od
innych form komunikowania jest
profesjonalny i zbiorowy charakter
nadawcy, czyli komunikatora. W
zwykłej rozmowie wiadomo, kto jest
mówcą, a kto słuchaczem (choć role te
się zmieniają)
• każdy przekaz jest dziełem zbiorowym;
oczywiste jest to w przypadku serialu
telewizyjnego, ale okazuje się równie
prawdziwe w przypadku audycji radiowej
czy artykułu prasowego. Z reguły wielu jest
pomocników przy jego powstawaniu —
redaktorów, korektorów stylistycznych,
ilustratorów, researcherów. Jeżeli więc
istnieje tu autor indywidualny,jest on jedynie
głównym, lecz nie wyłącznym twórcą.
DOKTRYNY MEDIALNE
Porządkują je w 1956 roku Stibert i
Schramm:
• autorytarna
• liberalna
• komunistyczna
• odpowiedzialności społecznej
Doktryna autorytarna
Doktryna autorytarna
Doktryna autorytarna obejmuje
poglądy na komunikowanie
masowe i media wywodzące się
z ideologii i tradycji państwa
feudalnego.
Doktryna autorytarna opiera się
na bezpośredniej i widocznej
kontroli mediów przez władzę,
dyktatora, monarchę.
Założenia:
Założenia:
• Przekonanie o słabości i
ułomności natury ludzkiej.
Jednostka musi funkcjonować
w zbiorowości zorganizowanej i
kontrolowanej przez państwo;
• prymat państwa nad jednostką;
• Siłą państwa jest mądrość i siła
władcy/przywódcy, który ma prawo do
sprawowania władzy z powodu: łaski
Boga, więzów krwi, charyzmatycznej
osobowości, szczególnych przymiotów;
• Władca rządzi niepodzielnie przy
pomocy grupy zaufanych wybranych
osób i rozbudowanego aparatu
państwowego
Rola mediów
Rola mediów
• Umacnianie władzy przywódcy
• Budowanie jedności narodu
• Mobilizacja społeczeństwa do realizacji
celów wskazanych przez przywódcę
Kontrola państwa nad mediami
Kontrola państwa nad mediami
po
po
przez
przez
:
:
• Koncesjonowanie nadawców – legalnie
mogą działać tylko wydawcy i nadawcy
posiadający zezwolenie ( licencję, koncesję,
patent) określające charakter i zakres ich
działalności
• Cenzurę prewencyjną – poddawanie
uprzedniej kontroli wszystkie publikacje,
przedstawienia czy widowiska oraz
zakazywanie rozpowszechniania tych treści,
które podważają zaufanie do przywódcy lub
negują prymat państwa nad jednostką
• Represje prawne ( sądowe ) –
ustawodawstwo pozwalające na zamykanie
mediów lub na skazywanie na wieloletnie
więzienia autorów tych publikacji, które
według władzy szkodzą państwu
• Kontrola pozytywna – dotowanie
przychylnych władzy mediów, infiltracja
mediów przez agentów tajnych służb,
posiadanie udziałów w koncernach
medialnych
Doktryna leninowska
Doktryna leninowska
W Związku Radzieckim system
medialny służył do prowadzenia
masowej indoktrynacji
społeczeństwa. W państwie tym
istnienie wolnych i niezależnych
mediów było wykluczone. W czym
pomagał rozbudowany system
cenzury prewencyjnej
Doktryna komunistyczna
(marksistowsko –
leninowska)
Środki informacji miały stać się
czynnikiem rewolucyjnej zmiany
społecznej pełniąc rolę nie tylko
propagandową ale też organizatora
życia społecznego-gospodarczego.
Oznaczało to dominację treści
ideologicznych określonych przez
aparat partyjny.
• nierozerwalny związek
informacji i oceny –
stronniczość nie przeszkadza w
ujawnianiu rzeczywistości,
przeciwnie – przez marksistowską
ideologię możliwy jest jej
pogłębiony opis
• partyjność – dziennikarze to pas
transmisyjny partii do mas, to
„oczy, uszy i usta partii”
• ideowość – dziennikarstwo wymaga
jasnego światopoglądu,
zdecydowanych przekonań
politycznych, aktywnego
zaangażowania w proces zmian
społecznych. Ideowość widoczna w
działalności dziennikarskiej w
doborze materiałów, selekcji
faktów
Fundamentalne zasady doktryny
Fundamentalne zasady doktryny
leninowskiej
leninowskiej
• Upaństwowienie mediów – nacjonalizacja
wraz z uspołecznieniem mediów ( media stają
się własnością kolektywną, a nie prywatną )
• Klasowość i partyjność mediów –
podporządkowanie mediów partii lub innej
organizacji i uznawanie jej kierowniczej roli w
państwie
• Instrumentalne traktowanie
mediów – media są narzędziem,
które umacnia władzę partii,
mobilizuje społeczeństwo do
realizacji programu partii. Ponadto
media mają kształtować
świadomość i postawy społeczne
zgodne z panującą ideologią
Prawda
Prawda
Doktryna leninowska w PRL
Doktryna leninowska w PRL
• W Polsce Ludowej mimo ewolucji
systemu główne założenia doktryny
leninowskiej pozostały niezmienne.
Wszelkie próby „liberalizacji” kończyły
się zamykaniem niepokornych mediów,
tak jak tygodnika „Po prostu”
• Najlepszym przykładem medium
komunistycznego w PRL jest „Trybuna
Ludu”
Trybuna Ludu
Trybuna Ludu
Doktryna Liberalna
• Wywodzi się z myśli
oświeceniowej: John Miltona,
Thomasa Jeffersona, J.S.Milla,
Johna Locke’a
• Jej podstawą jest Pierwsza
Poprawka z 1791 roku -
konstytucyjna gwarancja wolności
prasy
• podstawowe założenia nawiązują
do podstawowych założeń
liberalizmu – wolność opinii,
mowy, religii, zgromadzeń.
Założenia doktryny liberalnej
Założenia doktryny liberalnej
• prymat jednostki nad państwem
• racjonalność natury ludzkiej – człowiek jako
istota rozumna posiada wrodzoną zdolność
odróżniania prawdy od fałszu i dobra od zła
• obowiązkiem państwa jest ochrona interesów
jednostki swobód politycznych i
ekonomicznych oraz nie ingerowanie w życie
prywatne, społeczne i ekonomiczne (laissez
faire)
• do racjonalnych działań niezbędny jest wolny
rynek idei – miejsce gdzie każdy będzie mógł
przedstawiać własne poglądy oraz poznać poglądy
innych ludzi
Rola mediów w doktrynie
Rola mediów w doktrynie
liberalnej
liberalnej
• Pies łańcuchowy demokracji –
pilnowanie porządku w państwie i
nagłaśnianie przypadków łamania prawa
lub naruszenia reguł demokracji przez
osoby sprawujące władzę
• Czwarta władza – w sensie węższym
kontrola instytucji państwowych i wielkich
korporacji w imieniu i interesie obywateli.
W szerszym rozumieniu rozbudzanie w
obywatelach zainteresowania sprawami
publicznymi
• Tworzenie wolnego rynku idei
Środki masowego przekazu winny
być „rynkiem idei” na którym
prawda i dobro zwyciężają, a
kłamstwo i zło ponoszą klęskę.
Doktryna liberalna
• Wolność słowa i prasy są według
liberałów prawem człowieka i
obywatela.
Prawnym wyrazem doktryny
liberalnej jest likwidacja cenzury.
Rynek ideii – za i przeciw
Rynek ideii – za i przeciw
• Wg McQuaila wolność
komunikowania wymaga:
braku wszelkiej instytucjonalnej
cenzury, koncesjonowania
mediów oraz innej kontroli
rządowej, jednocześnie braku
przymusu publikowania i odbioru;
• prawa do komunikowania –
jednakowej prawnej możliwości
dla obywateli swobody odbioru
oraz dostępu do wiadomości,
opinii, kultury;
prawo do informacji – wolności
mediów informacyjnych do
otrzymywania informacji;
• autonomii redakcyjnej – braku
ukrytego wpływu reklamodawców i
właścicieli mediów na selekcję
wiadomości i opinii;
(niekoniecznie ale jest to pożądane)
prowadzenie aktywnej i krytycznej
polityki redakcyjnej w przedstawianiu
wiadomości i opinii, oraz twórczej
polityki w sferze kultury i sztuki
• Z doktryną liberalną wiążą się
tradycyjne zasady profesjonalizmu
mediów informacyjnych:
Obiektywizm – główne zadanie
dziennikarstwa to dostarczenie
obiektywnych informacji.
• Wiąże się z tym:
konieczność unikania
zajmowania stanowiska w
prezentowanej sprawie
neutralne relacjonowanie faktów
unikanie subiektywności
Brak partyjności
przywiązanie do dokładnej relacji oraz
innych kryteriów prawdy (kompletność,
adekwatność)
służenie odbiorcom a nie ukrytym
siłom trzecim
obiektywizm powinien też
obejmować selekcję faktów
• Zasada sprawiedliwości i
wielostronności przekazu, tzn doktryna
równego czasu – głosi ona, że gdy
sprawa jest kontrowersyjna media
powinny poświęcić równy czas dla
przedstawienia różnych stanowisk.
Zasada równości czasu sprawia, że
media traktują tak samo wszystkich
kandydatów na wybieralne stanowiska.
• Dwa sposoby interpretacji
różnorodności:
dostęp proporcjonalny – oznacza
większy dostęp dla tych, którzy mają
większe poparcie
równy dostęp zakłada, że wszyscy
ubiegający się o dostęp do mediów są
jednakowo traktowani
• media powinny odzwierciedlać w
swej strukturze i treściach różne
nurty społeczne i ekonomiczne
społeczeństwa w mniej więcej
proporcjonalny sposób
• równe szanse dostępu do
mediów dla mniejszości
• forum dla różnych stanowisk i
opinii
• powinny przedstawiać istotne
oferty treści, które odpowiadają
potrzebom i zainteresowaniom
różnych odbiorców
• Zasada różnorodności została uznana za
podstawowy standard demokratycznych
mediów.
Różnorodność mediów:
ułatwia zmianę kulturową
ogranicza zamach na wolność mediów w
warunkach koncentracji własności
umożliwia mniejszościom istnienie w
szerszym społeczeństwie
wzbogaca bogactwo życia społecznego
• Jakość informacji dziennikarskiej
powinna być:
pełna
- obiektywna (komentarz powinien
być oddzielony od informacji)
zrównoważona
- sprawiedliwa
Wolność mediów
Wolność mediów
• W doktrynie liberalnej media aby
spełniać swoją rolę muszą być
wolne
• Jednak czy wolność mediów
powinna być bezgraniczna?
• Co z prywatnością obywateli,
tajemnicą państwową i
pornografią?
Granice wolności mediów
Granice wolności mediów
• Zakaz naruszania sfery prywatnej obywateli –
jednakże w przypadku osób publicznych prawo do
prywatności ulega nieokreślonemu ograniczeniu
• Ochrona reputacji i dobrego imienia przed
zniesławieniem
• Ochrona porządku publicznego i
bezpieczeństwa państwa - nawoływanie do
obalenia legalnych władz czy podżeganie do buntu
to przestępstwo.
• Ochrony tajemnicy państwowej – rzadko
występująca granica
• Nie eksponowanie pornografii – nie
eksponowanie pornografii w miejscach publicznych
• Wariantem doktryny liberalnej jest
doktryna odpowiedzialności
społecznej – komercjalizacją prasy
sprawiła, że dominuje w niej
informacja żerująca na ludzkich
popędach, wykorzystująca ludzkie
słabości, sensacje etc. więc
obniżyła się wartość informacyjna.
Doktryna odpowiedzialności
Doktryna odpowiedzialności
społecznej
społecznej
• Nowa doktryna nazywana doktryną
odpowiedzialności społ. opiera się na
założeniu, iż każdemu prawu odpowiadać
musi określony obowiązek.
• Wolność mediów musi być równoważona ich
odpowiedzialnością wobec społeczeństwa
Media mają być wolne i niezależne, ale
równocześnie należy je traktować jako
instytucje publicznego zaufania, obarczone
pewnymi obowiązkami na rzecz społ. i
ponoszącymi z tego tytułu przed nimi
odpowiedzialność moralną i prawną.
Doktryna odpowiedzialności społecznej powstała
Doktryna odpowiedzialności społecznej powstała
na fali krytyki mediów liberalnych gdy pojawiły
na fali krytyki mediów liberalnych gdy pojawiły
się pewne problemy:
się pewne problemy:
•
media stały się lukratywnym biznesem i
jednocześnie potężnym narzędziem wpływ na
społeczeństwo – właściciele radia i telewizji mogli
swobodnie decydować o treściach docierających do
obywateli
•
media źle wykorzystują pozycję jaką zdobyły:
kierują się swoimi interesami (właścicieli i
reklamodawców), komercjalizują się, skupiają się na
skandalach i rozrywce, a nie na ważnych sprawach
społecznych
•
doświadczenia historyczne (II wojna) i nauka
podważyły tezą o racjonalności ludzi: są oni podatni
na propagandę i manipulacje
Raport Komisji do Spraw
Raport Komisji do Spraw
Wolności Prasy - Komisji
Wolności Prasy - Komisji
Hatchinsa – 1947 rok
Hatchinsa – 1947 rok
•
każdemu prawu musi odpowiadać obowiązek:
wolność prasy musi być związana z
odpowiedzialnością wobec społeczeństwa
•
media muszą być wolne i niezależne, ale
uznać się powinny za instytucje zaufania
publicznego o określonych obowiązkach
wobec społeczeństwa
•
wypełnianie tych obowiązków powinno być
uznane za powinność moralną, a także
zabezpieczone prawnie
• Komisja Huchinsa (1947) opracowała
podstawowe zasady wolności prasy:
media mają zobowiązania społeczne
media informacyjne winny być
prawdziwe, dokładne, sprawiedliwe,
obiektywne, istotne
powinny stanowić publiczne forum dla
różnych idei
• powinny być wolne i
samoregulujące się
powinny przestrzegać ustalonych
kodeksów etycznych i standardów
profesjonalnych
w pewnych okolicznościach państwo
ma prawo do kontroli mediów
• Standardy te w USA były
zasadniczo przestrzegane, w
Europie po II wojnie światowej
przy rekonstrukcji prasy wiele z
nich przejęto.
Rola mediów
Rola mediów
• Dostarczać prawdziwą, wszechstronną i
zrozumiałą relację o wydarzeniach dnia w
kontekście, który nada im znaczenie
• Służyć jako forum do wymiany komentarzy i
krytyki
• Ukazywać reprezentatywny obraz grup
tworzących społeczeństwo
• Troszczyć się o prezentowanie i wyjaśnianie
celów i wartości społecznych
• Zapewniać pełny dostęp do wiadomości dnia
• Głównym podmiotem mającym wprowadzać
doktrynę są same media. Ich działania
powinny przebiegać dwutorowo: z jednej
strony mają one chronić swoją niezależność
od nacisków ze strony biznesu i świata
polityki, z drugiej strony mają się poddać
samoregulacji w postaci dobrowolnie
opracowanych. przyjętych i przestrzeganych
kodeksów etycznych i zawodowych.
• Powinno pomagać im w tym
społeczeństwo za pomocą
rozmaitych instytucji społecznych i
form aktywności.
Państwo nie może natomiast
ingerować bezpośrednio w sferę
komunikowania masowego.
• Powinno tworzyć prawne gwarancje
wolności i niezależności mediów i
taką politykę wydawania licencji
nadawczych, która zagwarantuje
pluralizm w eterze. Może wspierać
nadawców służących interesowi
publicznemu poprzez ulgi finansowe
czy subwencje.
Teoria odpowiedzialności
Teoria odpowiedzialności
społecznej – wady i zalety
społecznej – wady i zalety
Doktryna demokratycznej
partycypacji
• od lat 60 w rozwiniętych krajach
nasilają się głosy wzywające do
rozwoju mediów alternatywnych,
społecznych, wyrażających potrzeby
odbiorców doktryna ta promuje prawo
ludzi do informacji lokalnej
• prawo do odpowiedzi i
sprostowania prawo do używania
mediów w małej skali do interakcji
dla dobra wspólnoty lub
subkultury powstała w USA w
odpowiedzi na powstanie nowych
mediów telematycznych oraz
krytycyzmu
katolicka doktryna
medialna
kościół katolicki nie akceptuje
indywidualistyczno-liberalnej
koncepcji środków masowego
przekazu
dostrzega konflikt pomiędzy
korzystaniem z wolności słowa i prasy
a Prawdą i normami moralnymi
• początkowo kościół bardzo
podejrzanie odnosił się do nowych
wynalazków (filmu, radia,
telewizji), ale obecnie docenia ich
znaczenie, tworzą własną doktrynę
medialną
media jako współczesna ambona
• Po II soborze watykańskim i jego
głównym dokumencie w sprawie
mediów „inter mirifica” uformowała
się nauka kościoła o mediach –
człowiek ma prawo do wypowiadania i
rozpowszechniania informacji, ale jest
ono ograniczone przez obowiązek
przekazywania informacji prawdziwych
oraz zasad porządku moralnego.
• Episkopat polski:
w 1992 roku list na temat
wartości chrześcijańskich w
mediach i stanowisko na temat
ustawy medialnej
brutalność w mediach, kwestie
obyczajowe, symbole religijne
• w 1993 ustawa o radiofonii i TV
wprowadza wymóg przestrzegania
wartości chrześcijańskich przez
wszystkie media radiowe i
telewizyjne w Polsce