8. 06. 2006 r.

Wykład ostatni

Geneza refleksyjności:

• uwarunkowania biologiczne (argument - wczesność ujawniania się; wskaźnik - czas habituacji)

• uwarunkowania środowiskowo-wychowawcze

- rola wzmocnień i wzorów

przykłady badań:

zmiana stylu poznawczego uczniów w kierunku zgodnym ze stylem nauczycielki

różnice międzykulturowe - badania nad czasem czekania przed wypowiedzią w rozmowie

• uwarunkowania osobowościowe

- refleksyjność-impulsywność jako sposób radzenia sobie z lękiem

Hipotezy na temat związku refleksyjności-impulsywności z lękiem

1. J. Kagan

lęk -> impulsywność

funkcje:

- szybkie uwolnienie się od napięcia pojawiającego się w sytuacjach problemowych (ucieczka z sytuacji zadaniowej)

- możliwość usprawiedliwienia niepowodzeń szybkością, a nie brakiem kompetencji (asekuracyjne zapobieganie zagrożeniom Ja)

Przykład badań: związek impulsywności u dzieci we wczesnej fazie okresu dorastania z nieadekwatnością wyglądu fizycznego (wzrost) w stosunku do standardów zw. z płcią (dziewczynki niższe, chłopcy wyżsi)

2. S. Messer

lęk -> refleksyjność

funkcja:

- zwiększenie prawdopodobieństwa uniknięcia niepowodzenia

3. hipoteza „kompromisowa”

skrajna refleksyjność i skrajna impulsywność to dwa różne sposoby redukowania lęku: zmienna pośrednicząca - samoocena w zakresie intelektu.

lęk + wysoka samoocena = refleksyjność

lęk + niska samoocena = impulsywność

niski poziom lęku - „zdrowy” środek (stopień refleksyjności-impulsywności dostosowany do stylu sytuacji, wagi zadania, zainteresowań itd.)

Zależność-niezależność od pola percepcyjnego

(H.A. Witkin)

zależność-niezależność od pola - stopień, w jakim percepcja jest zdeterminowana przez organizację pola percepcyjnego

niezależność: analityczność percepcji, tendencja do samodzielnej strukturalizacji i restrukturalizacji danych, kierowanie się wskazówkami pochodzącymi z wewnętrznych standardów

zależność: globalność percepcji, tendencja do akceptowania zastanej organizacji, kierowanie się wskazówkami pochodzącymi z pola percepcyjnego

Pomiar zależności-niezależności od pola

- Test Dostosowania Pozycji Ciała (siedzenie w bańce na krzesełku, należy dopasować się do pionu, nie widząc świata przez bańkę)

- Test Ramki i Pręta (należy ustawić pręt obiektywnie pionowo, zadanie wykonywane w ciemności)

- Testy Zamaskowanych (Ukrytych) Figur - Embedded Figures Tests (zadania percepcyjne wymagające wyszukiwania prostych figur geometrycznych w złożonych wzorach)

- wersja do badań grupowych - GEFT (zadania z ograniczeniem czasu; wskaźnik: liczba poprawnie wykonanych zadań

- wersja do badań indywidualnych - EFT (wskaźnik: średni czas rozwiązywania zadań)

Zależność-niezależność od pola a osobowość:

Zróżnicowanie psychologiczne - przejawy:

1) rozdzielność Ja od nie-Ja w sensie poznawczym (zależność-niezależność od pola) i społecznym

2) rozdzielność funkcji psychologicznych (np. emocji od procesów poznawczych -> większy obiektywizm)

3) rozdzielenie funkcji neurofizjologicznych (ścisłość lokacji mózgowej funkcji psychicznych - stopień zlateralizowania)

Znaczenie zależności-niezależności od pola:

niezależni:

- skłonni do zapamiętywania logicznego -> często lepsze efekty uczenia się

- lepsi w zadaniach wzrokowo-przestrzennych

- mają zainteresowania teoretyczne, matematyczne, przyrodnicze

- zagrożenia: nadmierna samokontrola, perfekcjonizm, dystans, nerwice psychasteniczne np. nerwica natręctw

- wyspecjalizowane mechanizmy obronne np. racjonalizacja

zależni:

- większe kompetencje społeczne (przypuszczalny wyjątek: kompetencje przywódcze)

- interesują się naukami i zawodami humanistycznymi i społecznymi

- zagrożenia: brak kontroli impulsów - agresywność, histeria

- prymitywne mechanizmy obronne (wyparcie i stłumienie)

Wyznaczniki zależności-niezależności od pola:

- wiek: wzrost niezależności w wieku 8-24 lat ( zwłaszcza w wieku 10-17 lat), spadek po 60 r. ż.

- płeć: mężczyźni i chłopcy bardziej niezależni od pola niż kobiety i dziewczęta (zwłaszcza po 8 r. ż.)

- czynniki wychowawcze: pozwalanie na samodzielność, poszanowanie indywidualności-> niezależność; ograniczanie samodzielności, autorytaryzm, surowe kary-> zależność od pola (szczególna rola autorytarnej matki w odniesieniu do syna)

Przykłady badań:

- zależność-niezależność a styl wychowawczy

- porównanie międzykulturowe (np. porównania mężczyzn z plemion Mende i Temne z Sierra Leone. Mają inny sposób wychowania dzieci. Temne - surowa matka, ojciec nie uczestniczy w wychowaniu -> b. zależni).

Abstrakcyjność-konkretność:

Preferencje dot. poziomu ogólności stosowanych kategorii poznawczych.

kategoria - schemat poznawczy, do którego asymilujemy dany obiekt

Schemat poznawczy jest tym bardziej ogólny, im bardziej oderwany od jednostkowej postaci, w jakiej obiekty występują w doświadczeniu.

Przykład coraz mniej ogólnych kategorii: człowiek - Polak - warszawiak - Jan Nowak

abstrakcyjność = tendencja do posługiwania się kategoriami ogólnymi

konkretność = tendencja do posługiwania się kategoriami szczegółowymi

Pomiar abstrakcyjności-konkretności:

- rysunki ludzi do podzielenia na kategorie

- triady werbalne

- tytułowanie opowiadań

- testy zdań niedokończonych

Style poznawcze - podsumowanie:

1. Style poznawcze to preferencje poznawcze, a nie możliwości poznawcze.

2. Nie korelują z inteligencją, choć mogą wybiórczo korelować z niektórymi zdolnościami.

3. Style ujawniają się w sytuacjach swobodnych (niedookreślonych).

4. Style wpływają na dokonywane przez człowieka wybory sytuacji i zadań.

5. Style poznawcze wiążą się z osobowością.

6. Kształtują się już w dzieciństwie.

7. Na kształtowanie się stylów poznawczych wpływa sposób wychowywania dziecka (szczególnie ważny wymiar swoboda-kontrola).

8. Style poznawcze nie powinny podlegać globalnemu wartościowaniu.

9. Powinny być przedmiotem samowiedzy.

10. Cenny walor: giętkość poznawcza!

---