Problem oceniania ucznia z wadą słuchu w szkole masowej.

mgr Urszula Ginter

Realizacja idei integracyjnego kształcenia dzieci z wadą słuchu w szkołach masowych jest uwarunkowana wieloma czynnikami. Podstawą jest usunięcie barier psychologicznych i społecznych, do których należy m.in. stosunek nauczycieli do uczniów niesłyszących. Nauczyciel dziecka z wadą słuchu często stoi przed bardzo trudnym dylematem: jak oceniać tego ucznia. Zastanawia się, czy stosować wobec niego obligatoryjne kryteria, jak odnosić się do wymagań edukacyjnych na poszczególne stopnie szkolne. Czy obniżać zdecydowanie próg wymagań, a jeśli obniżać, to jak wyznaczać granice?

Każdy nauczyciel sam podejmuje decyzje dotyczące oceniania uczniów. W przypadku dziecka z wadą słuchu decyzja ta wiąże się z wieloma niebezpieczeństwami, swoistymi pułapkami.

1. Uczeń oceniany jest zgodnie z obligatoryjnymi wymaganiami na poszczególne stopnie szkolne, zgodnie z przyjętymi dla grupy kryteriami.

Taka sytuacja rodzi podstawowe niebezpieczeństwo, że wysiłki ucznia, jego postępy nigdy nie będą docenione, że uczeń z wadą słuchu stale będzie porównywany do swoich słyszących rówieśników, czyli jego specjalne potrzeby edukacyjne nie będą brane pod uwagę. Z tej sytuacji wynikają pewne konsekwencje: uczeń niesłyszący nie odnosi sukcesu w szkole bez względu na to, ile i jak się uczy, ma poczucie krzywdy, niesprawiedliwości, sam siebie postrzega jako kogoś gorszego. Złe stopnie nie motywują go do pracy bowiem wie, że cokolwiek zrobi i tak nie zostanie to docenione.

2. Uczeń jest oceniany pozytywnie, bez względu na to, jakie są jego wiadomości i umiejętności zawsze dostaje bardzo dobre stopnie.

Taka sytuacja sprawia, że uczeń nie nauczy się analizować swoich umiejętności, nie nauczy się rzeczowej samooceny, przyzwyczaja się do dobrych stopni, a każde niepowodzenie przyjmuje z ogromnym rozczarowaniem. Taka sytuacja jest również niewłaściwa wychowawczo, bowiem inni uczniowie w klasie mogą z zazdrością i niechęcią odnosić się do swojego niesłyszącego kolegi, bowiem dostrzegają, że dziecko z wadą słuchu ma szczególne prawa.

3. Nauczyciel ocenia ucznia zgodnie ze zindywidualizowanymi kryteriami, stawia mu jasne wymagania osiągnięć na poszczególne stopnie szkolne.

Tylko taki sposób może dać szansę, że nauczymy ucznia rzeczowej oceny własnej wiedzy i umiejętności, że stopień szkolny będzie motywował pozytywnie dziecko do pracy [przyp.: M. Kościelska, J. Bogucka, Wychowanie i nauczanie integracyjne, Warszawa 1996 r., s 68].

Problem oceny uczniów pełnosprawnych jest dość obszernie opracowany w literaturze pedagogicznej. Natomiast bardzo rzadko zajmowano się nim w odniesieniu do uczniów niepełnosprawnych, a prawie zupełnie brak jest doniesień jak oceniać ucznia z wadą słuchu uczącego się w szkole masowej. Na to pytanie nie znajdziemy jednoznacznej odpowiedzi. Można jedynie stwierdzić, że w przypadku dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych oceniamy przede wszystkim postęp, przyrost wiedzy i umiejętności.

W przeprowadzonych przez J. Baran /1985/ badaniach dotyczących oceniania uczniów głuchych w szkołach specjalnych nauczyciele tych szkół uwzględnili aż 11 elementów wchodzących w skład oceny

Za najważniejsze uznali aktywność ucznia na lekcji. Stąd przed nauczycielem szkoły masowej stoi zadanie maksymalnego aktywizowania niedosłyszącego ucznia, a osiągnięcia w tym zakresie winny być dostrzegane i brane pod uwagę przy ocenie za wyniki w nauce.

Na drugim miejscu wymienili nauczyciele wkład pracy ucznia. Należy wobec tego mieć na uwadze to, iż możliwości poznawcze niedosłyszących są mniej lub bardziej ograniczone w zależności od stopnia upośledzenia. Głuchota jest czynnikiem poważnie utrudniającym opanowanie przewidzianych programem

nauczania wiadomości i umiejętności. Stąd realizacja zadań dydaktycznych jest

w dużej mierze uzależniona od tego, jaki jest stosunek dziecka do obowiązków szkolnych, jaki poziom jego aktywności, co rzutuje m.in. na wkład pracy. Jest w tym również aspekt wychowawczy. Zadaniem nauczyciela jest wobec tego ocenić, prócz konkretnych wiadomości, stopień zaangażowania dziecka, ogrom wysiłku, jaki musiało włożyć, by opanować to, co było przewidziane programem nauczania.

Na trzecim miejscu, zdaniem nauczycieli dzieci głuchych, przedmiotem oceny winno być zainteresowanie przedmiotem. Należy tu zwrócić uwagę, że zainteresowanie przedmiotem nauczania może być warunkowane stopniem jego trudności, poziomem intelektualnym dziecka głuchego, a przede wszystkim zasobem językowym i sprawnością językową. Dla ucznia głuchego do najtrudniejszych należą przedmioty humanistyczne, a szczególnie historia i język polski.

Kolejnym przedmiotem oceny powinna być systematyczność, pilność i staranność w wykonywaniu zadań. Są to cechy charakteru, na które wpływ głuchoty zaznacza się w niewielkim stopniu, a więc branie tego elementu jako przedmiotu oceny daje nauczycielowi możliwość jednakowego traktowania ucznia słyszącego i ucznia głuchego.

Przez nauczycieli wymieniana jest również samodzielność. Uczeń głuchy uczący się w szkole masowej, napotyka na wiele różnorodnych utrudnień w opanowaniu programu nauczania. Samodzielność jego jest wystawiona na próbę. Wymaga on często dodatkowej pomocy ze strony szkoły, poradni i domu rodzinnego.

Zasadniczym przedmiotem oceny są jednak wiadomości i umiejętności. Według nauczycieli dzieci głuchych ten element oceny przedmiotu uzyskał mniejszy procent opinii niż wkład ucznia, zainteresowanie przedmiotem nauczania oraz systematyczność i pilność. Opanowanie programu nauczania szkoły masowej jest niewątpliwie bardzo trudne dla ucznia niesłyszącego. Nauczyciel powinien wobec tego dokonać pewnej selekcji materiału nauczania, który dziecko głuche

musi opanować, bowiem brak wrażeń słuchowych, niemożność szybkiego i prawidłowego werbalizowania wyników procesu poznania czyni trudne zapamiętywanie i reprodukowanie przekazywanej wiedzy. Nie chodzi tu o ulgowe traktowanie ucznia głuchego, ale o wymaganie od niego tego, co pozwoli mu na przyswojenie podstawowych wiadomości, a tym samym przyczyni się do jego ogólnego rozwoju [przyp.: A. Korzon, Stosunek nauczycieli i uczniów szkół podstawowych do uczniów z wadą słuchu [w:] Uczeń niepełnosprawny w szkole masowej, red. A. Hulek i B. Grochmal-Bach, Kraków 1992 r., s. 74-75].

Oceniając ucznia głuchego, za główny element przedmiotu oceny należy wobec tego przyjąć jego stosunek do nauki. Oczywiście, wiadomości i umiejętności są równie ważne, ale nie najważniejsze. Przyszłość takiego dziecka jest w dużej mierze zależna od wyników wychowania, a więc od ukształtowania właściwej postawy wobec pracy, obowiązków, od rozwoju jego zainteresowań, aktywności i samodzielności. Pracowitość, pilność, systematyczność może mu w życiu wyrównać braki w zakresie sprawności intelektualnych.

Przy wystawianiu oceny uczniowi niedosłyszącemu nauczyciela obowiązuje dobra znajomość tego ucznia, charakteru jego kalectwa i wynikających z tego utrudnień rozwojowych. Stąd wynika potrzeba indywidualnego podejścia, stosowania pochwał, przyjaznego uśmiech, zachęty, nagrody. W ocenach dziecka niepełnosprawnego powinny przeważać oceny pozytywne, gdyż tylko takie spełniają funkcję rewalidacyjną. Ocena negatywna nie dynamizuje ucznia niesłyszącego, lecz jeszcze bardziej go onieśmiela, pogłębia jego bierność i brak wiary we własne siły. Nasila się u niego kompleks niepełnowartościowości. Nie znaczy to jednak, aby nauczyciel nie mógł postawić uczniowi oceny negatywnej. Może to uczynić pod warunkiem, że uczeń jest świadomy, za co ją otrzymał i uzyskał informacje, jak ją ma poprawić i kto mu w tym pomoże.

Kończąc należy podkreślić, że specyfika oceniania ucznia niesłyszącego polega na przesunięciu punktu ciężkości z funkcji dydaktycznej na funkcję wychowawczą i rewalidacyjną.

Bibliografia:

M. Kościelska, J. Bogucka: Wychowanie i nauczanie integracyjne. Warszawa 1996r.

A. Korzon: Stosunek nauczycieli i uczniów szkół podstawowych do uczniów z wadą słuchu [w:] Uczeń niepełnosprawny w szkole masowej, red.A. Hulek i B. Grochmal-Bach. Kraków 1992

Wybór i opracowanie J. Wyczesany, Dziecko z wadą słuchu w szkole podstawowej, Kraków 1992 r.

A. Maciarz, Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej., Warszawa 1992 r

---