Marcin Sobolewski

Właściwości planowania

a efektywność działania

(skuteczność, z jaką człowiek

realizuje swoje cele)

Aktywność człowieka ma zwykle na celu wychodzić naprzeciw jego potrzebom i oczekiwaniom. Potrzeby te ujmowane są w cele, realizacja których jest priorytetowym zadaniem każdego człowieka.

Proces działania składa się z trzech faz:

1. Faza przygotowawcza - w której podmiot planuje działanie

2. Faza wykonawcza - zawierająca realizację wytyczonego planu

3. Faza końcowa - w której podmiot dokonuje oceny działania

Z punktu widzenia skuteczności działania istotne są pierwsze dwie fazy, trzecia nie ma bowiem bezpośredniego wpływu na jakość wykonania czynności - negatywna ocena działania może co najwyżej skłonić nas do poprawienia zauważonych niedociągnięć lub do powtórzenia całego procesu działania od początku.

Etap planowania jest w istocie najważniejszym - determinuje on przebieg następnych faz - ich powodzenie lub jego brak. Ewentualne błędy w przygotowaniach zostaną zauważone i zweryfikowane w następnych fazach, jest to jednak zwykle okupione stratą czasu i energii potrzebną na powrót do etapu przygotowań. Dobre - czyli skuteczne planowanie gwarantuje powodzenie w realizacji działania.

Generalnie w skład fazy planowania wchodzą zadania:

• Ustalenie celu

• Operacjonalizacja (ustalenie algorytmu wykonywanych czynności, sprecyzowanie niezbędnych środków, narzędzi itp.)

Ustalenie celu uwzględnia zwykle aktualne potrzeby jednostki (w myśl teorii przystosowawczej dzieje się tak zawsze). Cel może być określany ogólnie lub precyzyjnie - zwykle początkowo podmiot ustala cel ogólny, który ze względu na mnogość możliwych sposobów osiągnięcia jest precyzowany w fazie operacjonalizacji - przy uwzględnianiu ograniczeń wynikających z warunków, możliwości czy umiejętności podmiotu. Czyli z ogólnego celu „Kupić rower” po uwzględnieniu ograniczeń można dojść do bardziej precyzyjnego celu, jak np. „Kupić rower typu X ze sklepu Y za cenę Z, za dwa dni”

Operacjonalizacja jest niezbędna przy podejmowaniu działań nowych, z którymi podmiot nie miał dotychczas do czynienia. W przeciwnym wypadku nie jest ona konieczna - do osiągnięcia znanego i już osiąganego celu konieczne jest już tylko uruchomienie zapamiętanego cyklu czynności, np. pewnego nawyku.

Faza operacjonalizacji to czas, kiedy podmiot ustala sposób dojścia do wytyczonego celu. Jest to etap kluczowy dla powodzenia realizacji zadania, zostają tu bowiem ustalone konkretne działania. Ustala się także warunki wykonywania poszczególnych czynności, a więc czas i miejsce. Dobrze rozplanowane działanie powinno stanowić formę harmonogramu czynności - każda czynność powinna mieć (poza czasem i miejscem) określony czas trwania.

Istotnym czynnikiem dla skutecznego planowania jest jego szczegółowość i precyzyjność. Ogólnie trzeba stwierdzić, że większa szczegółowość planu sprzyja jego niezawodności, „rozbicie” złożonego działania na czynniki pierwsze ułatwia bowiem testowanie planu w umyśle, przewidywanie jego powodzenia jeszcze przed przystąpieniem do działania. Szczegółowy plan powinien stanowić ciąg pojedynczych działań ułożonych w logicznym porządku, wynikających jedno z drugiego. Oczywiście plan nie może być zbyt drobiazgowy: kłóciłoby się to z zasadą ekonomii poznawczej, układanie takiego planu zajmowałoby zbyt dużo czasu i pochłaniało niepotrzebnie zbyt dużo energii.

Szczegółowość planu jest ściśle związana z pojęciami algorytmu i heurystyki. Algorytm należy rozumieć jako ustaloną sekwencję czynności, których wykonanie gwarantuje osiągnięcie celu. Algorytmy są zatem niezawodnymi przepisami na osiągnięcie sukcesu. Heurystyki natomiast to raczej ogólne wytyczne wskazujące drogę do celu. Różnicę można najprościej uzmysłowić przykładem: przygotowanie jakiejś potrawy ściśle wg przepisu właściwie gwarantuje sukces (chyba, że przepis jest w jakiś sposób niedoskonały lub warunki nie spełniają jego wymagań) - będzie to bowiem działanie ściśle wg algorytmu czynności. Natomiast gotowanie „na oko” można przyrównać do działania wg heurystyk. Niestety planowanie nie zawsze może opierać się tylko na niezawodnych działaniach - często nie jesteśmy w stanie sprawdzić w umyśle, czy dana czynność zakończy się powodzeniem. Ponadto nawet już po wykonaniu nieudanej czynności nie jesteśmy w stanie określić, dlaczego ponieśliśmy porażkę - co uniemożliwia skuteczne poprawienie planu.

Podczas budowania szczegółowego planu czynności podmiot kieruje się także subiektywnym prawdopodobieństwem osiągnięcia celu. Jego ocena determinowana jest z jednej strony przez czynniki obiektywne, jak faktyczne zdolności podmiotu czy warunki działania, a z drugiej strony przez czynniki czysto subiektywne, jak np. samoocena.

Generalnie zatem operacjonalizacja przebiega na zasadzie procesu decyzyjnego: początkowo wysuwane są różne hipotezy (w odpowiedzi na problem), które następnie są testowane przez umysł. Efektem tego jest znaczna oszczędność poznawcza (w porównaniu np. z metodą prób i błędów) i wysoka skuteczność osiągania celu.

Bibliografia:

1. Mądrzycki T., Osobowość jako system tworzący i realizujący plany, Gdańsk 1996, GWP

2. Kozielecki J., Rozwiązywanie problemów, Warszawa 1969

Internetowa Baza Pomocy Studentów Psychologii - psychol

www.psychobaza.prv.pl

Odwiedź nas!

---