ANNA OBNIŃSKA GR.III

SAMOOCENA JAKO ZMIENNA MODYFIKUJĄCA PROCES PLANOWANIA I PROCESY REALIZACYJNE

(SZEROKO POJĘTE DZIAŁANIA).

Działanie wraz z mową i myśleniem abstrakcyjnym jest głównym przejawem funkcjonowania człowieka na poziomie świadomości. Może ono być rozumiane na kilka sposobów. Zgodnie z T. Mądrzyckim działanie składa się z czynności, te zaś z operacji na przedmiotach lub ich reprezentantach. W konsekwencji działanie jest tu określone jako zespół czynności dowolnie podjętych, zorientowanych na cel i wolicjonalnie kontrolowanych. Działanie jest aktywnością dowolną, co jednak nie oznacza, że jest ono wyrazem niczym nie ograniczonej woli. Istnieją bowiem wewnętrzne i zewnętrzne czynniki ograniczające swobodę ludzkiego działania. W procesie działania najogólniej rzecz ujmując, można wyodrębnić trzy fazy: planowanie działania, realizacja i ocena działania. Można przyjąć, że planowanie obejmuje ustalenie celu działania oraz jego operacjonalizację (ustalenie sekwencji czynności prowadzących do celu, określenie środków, sposobów, warunków działania itp.).

Na podstawie teorii Atkinsona można przyjąć, że decyzja dotycząca wyboru celu jest funkcją jego wartości ze względu na możliwośc zaspokojenia potrzeb oraz subiektywnego prawdopodobieństwa realizacji tego celu. Jakkolwiek proces planowania w zasadzie poprzedza działanie, to stworzony w wyniku tego procesu plan stale jemu towarzyszy. Plan nastawia na cel, ukierunkowuje oraz organizuje czynności, stanowi podstawę kontroli procesu działania i oceny jego wyniku.

Bardzo istotny wpływ na tworzenie i realizowanie przez człowieka planów ma samowiedza. Obejmuje ona pojęcie własnej osoby. Poza tym pojęciem w psychologii stosowane są też inne o znaczeniu zbliżonym, np. obrazu własnej osoby, spostrzeganie siebie, czy samowiedza. I tak C. Rogers stosuje termin pojęcia własnej osoby, którą określa jako zorganizowana, spójną pojęciowo całość, składającą się ze spostrzeżeń swoich właściwości oraz spostrzeżeń swego stosunku do innych ludzi i różnych aspektów życia, włącznie z przypisywanymi im wartościami. Często też definiuje się pojęcie własnej osoby jako wiedzę o sobie związaną z różnymi społecznymi zdarzeniami, czy rolami (Kozielecki 1981).

Można przyjąć, że świadomość (introspektywna i ekstrospektywna) stanowi główny czynnik kształtowania się pojęcia własnej osoby. Zaś dwa główne składniki tego pojęcia, to samoopis i samoocena, które obejmują spostrzeganie własnego ciała, swych właściwości psychicznych oraz relacji z innymi ludźmi. Samoopis to sądy opisujące dotyczące własnej osoby. Są one bardzo ważnym elementem. Wg Kozieleckiego (1981) znaczną część samowiedzy stanowią samoopisy. Samooceny są rodzajem sądów wartościujących. Dotyczą one specyficznych cech człowieka takich jak właściwości fizyczne (wygląd, zdrowie), cechy osobowości (zdolności twórcze, dojrzałość emocjonalna, struktura motywacji), stosunki z innymi ludźmi (miejsce w rodzinie, atrakcyjność społeczna). Psychologowie wielokrotnie próbowali dokonać wyczerpującej i rozłącznej klasyfikacji samoocen. Choć ludzie mogą różnie oceniać poszczególne aspekty swej osobowości, to mają skłonność do pozytywnych ocen na wymiarach dla nich ważnych lub uznawania za ważne tych wymiarów, na których oceny ich osoby wypadają bardziej pozytywnie w porównaniu z ocenami dotyczącymi innych ludzi(Kozielecki 1981, Lewicki1983,1984).Globalna samoocena niemal u wszystkich osób jest pozytywna.

W obrazie czy pojęciu własnej osoby wyodrębnia się też „ja” realne oraz „ja” idealne wprowadzając w miejsce tego drugiego „standardy osobiste”. Wg Higginsa „ja” aktualne stanowi reprezentację właściwości i relacji ze światem, które we własnym mniemaniu podmiot aktualnie charakteryzują. reprezentacja ta zawiera samoopisy i samooceny. W psychologii przyjmuje się, że rozbieżność między ja realnym a ja idealnym jest wskaźnikiem stosunku do samego siebie określanego jako poziom samoakceptacji(Rejkowski1975). Pojęcie funkcji własnej osoby pełni szereg funkcji. Wiążą się one bezpośrednio lub pośrednio z motywacyjnym i sprawnościowym aspektem aktywności człowieka. Znajomość swych właściwości oraz relacji z innymi ludźmi( indywidualnymi osobami i grupami społecznymi)stanowi dla jednostki podstawę poczucia własnej tożsamości. Człowiek określając siebie wskazuje na swe cechy fizyczne i psychiczne, takie jak wygląd zewnętrzny, zdolności, zainteresowania oraz pełnione role i relacje z innymi ludźmi własnej tożsamości opiera się na pewnej stałości cech fizycznych, psychicznych środowiska społecznego jednostki własnej tożsamości oraz odrębności od innych stanowi dla jednostki ważny czynnik umożliwiający podejmowanie samodzielnych działań.

Na motywację działania oraz na jego sprawność i skuteczność wpływają zmienne podmiotowe, związane z pojęcie własnej osoby oraz z samoświadomością. Można sądzić że bez tych „obiektywnych” warunków nie można uzyskać określonego poziomu sprawności i skuteczności działań.

Już potoczne obserwacje wskazują że poziom samooceny czy samoregulacji jednostki wpływa na jej motywację i sprawność działania. Jeżeli chodzi o wpływ wymienionych aspektów pojęcia własnej osoby na motywację to istnieją podstawy aby sądzić, że wysoka samoocena, czy samoakceptacja sprzyja stawianiu celów adekwatnych do możliwości podmiotu, czyli realistycznym aspiracjom. Zależność między samoakceptacją a aspiracjami można wyprowadzić z omawianych przez J. Strelaua badań w których stwierdzono, że osoby wysoko reaktywne cechują się niską samoakceptacją i że osoby te często przejawiają nieadekwatny- zaniżony lub zawyżony poziom aspiracji, a większość mało reaktywnych osób reprezentuje realistyczny poziom aspiracji(Strelau 1985).Stwierdza się związek samooceny jednostki z jej sprawnością i skutecznością działania oraz z twórczością. Wpływ samooceny na skuteczność działania badał S. Maruszyński(1982). Powyżej pewnego poziomu intelektualnego większy związek ze skutecznością działania mają różnice w zakresie samooceny niż w poziomie inteligencji. Nie można jednak zgodzić się z jego stanowiskiem, że ocena swych możliwości- bez względu na poziom samych możliwości-zapewnia skuteczność działania, ponieważ wysoko szacują swe możliwości osoby niedorozwinięte umysłowo, które nie przejawiają dużej skuteczności działania(Różycka). Stwierdzono również, że osoby o wysokiej samoakceptacji są bardziej wytrwałe w dążeniu do celów niż osoby o niskiej samoakceptacji, co dotyczy szczególnie działania w sytuacjach trudnych.

Wpływ poziomu samooceny i samoakceptacji na twórczość był przedmiotem licznych badań, których wyniki omawia m.in.A. Strzałecki.

Pewien związek z pozytywną samooceną ma poczucie własnej skuteczności. Można sądzić, że poczucie to stanowi element samooceny. Kolejnym aspektem samowiedzy wpływającym na motywację i wyniki działania jest zaś umiejscowienie poczucia kontroli wzmocnień czy poziom optymizmu-pesymizmu. Które można określić jako ogólne zadowolenie niezadowolenie z życia. Optymizm koreluje pozytywnie z samoakceptacją. W procesie samopoznania zazwyczaj wyodrębnia się dwie główne tendencje:1)tendencję do trafnego szacowania swych cech oraz 2)tendencję do stronniczego szacowania swoich właściwości. Trafne samopoznanie ma znaczenie instrumentalne dla dalszych działań, umożliwia ono podejmowanie właściwych decyzji i sprawną ich realizację. Stwarza też warunki do korygowania błędów w działaniu i rozwoju jednostki. Wyraźnie nietrafna samoocena oddala jednostkę od rzeczywistości, wprowadza w świat fikcji, a tym samym utrudnia realizację planów.

Można przyjąć, że człowiek tworzy i realizuje plany życiowe po to, aby odpowiednio swe życie zorganizować, nadać mu sens, a w konsekwencji uzyskać zadowolenie z życia, poczucie szczęścia. Ludzie reagują na świat zgodnie z obrazem siebie. Jednostki o wysokiej samoocenie będą wzmacniane przez kolejne osiągnięcia i mają szansę na realizację coraz to trudniejszych zadań. Jednostki z niska samooceną doświadczające niepowodzeń, będą stawały się w coraz gorszej sytuacji, zgodnie z porzekadłem „ bogaci staja się bogatszymi, a biedni biedniejszymi”. W efekcie powtarzających się negatywnych doświadczeń może dochodzić u tych ostatnich do regresji intencjonalnej, a w najgorszym przypadku do stagnacji w rozwoju.

BIBLIOGRAFIA

T.Mądrzycki Osobowość jako system tworzący i realizujący plany.

Z.Zaleski Psychologia zachowań celowych

J. Kozielecki Psychologiczna teoria samowiedzy

Internetowa Baza Pomocy Studentów Psychologii - psychol

www.psychobaza.prv.pl

Odwiedź nas!

---