Konspekt wykładu pt: „ Znakowanie i kodowanie towarów”

Problematyka:

1.Podstawy znakowania towarów

2. Zalecenia dotyczące znakowania opakowań z zawartością

• Znakowanie opakowań jednostkowych

• Znakowanie opakowań transportowych

3.Regulacje prawne w zakresie znakowania towarów

• Przepisy dotyczące obligatoryjnego znakowania towarów

• Przykłady dobrowolnego znakowania towarów

4. Kodowanie towarów

• Charakterystyka kodu kreskowego

• Znaczenie kodowania towarów

5. Zalecenia dotyczący reklamy produktów w Polsce

• Zakres uregulowań prawnych dotyczących reklamy produktów

• System samoregulacji w dziedzinie reklamy

1.Podstawy znakowania towarów

W warunkach gospodarki rynkowej występuje ciągły przepływ nieprzerwanych strumieni informacyjnych. Informacje te biegną dwustronnie, z jednej strony od jednostek oferujących swoje produkty, z drugiej od ich nabywców i/lub użytkowników, którzy przez swoje zachowania na rynku poświadczają czy treści nadawanych informacji zostały przez nich we właściwy sposób dostrzeżone i wykorzystane. Zjawisko tej dwustronnej wymiany informacji określane jest jako proces komunikacji rynkowej.

Komunikatem źródłowym na rynku jest każdy oferowany towar. Zawiera on w sobie i transmituje poprzez siebie określone informacje. Zazwyczaj oprócz komunikatu źródłowego musi być uruchomiona informacja dodatkowa wspierająca komunikat źródłowy. Jest to informacja komunikatywna i impresywna, stanowiąca dodatkowe wiadomości dotyczące oferowanego na rynku towaru.

Znakiem jest to co umownie informuje o czymś, wyobrażenie czegoś graficzne, literowe lub obraz. Układ znaków stosowany dla rozróżnienia, zidentyfikowania oznakowanych rzeczy określa się jako oznakowanie lub znakowanie.

Znakowanie towarów wg Dyrektywy 2000/13/EC (o zbliżaniu państw członkowskich w odniesieniu do oznakowania, prezentacji i reklamy produktów żywnościowych) obejmuje „wszystkie słowa, opisy, znaki handlowe, znaki i symbole graficzne dotyczące towarów umieszczone bezpośrednio na opakowaniach, etykietach, obwolutach, kołnierzach, a nawet dokumentach towarzyszących lub odnoszących się do towaru”.

System znaków służących do przekazywania informacji stanowi kod. Przekładanie informacji z jednego systemu znaków na inny system, czyli porozumiewanie się za pomocą kodu stanowi kodowanie. Z przekazem informacji związane jest także pojecie labelingu. Labeling odnosi się przede wszystkim do towarów, odgrywając istotną rolę „jako element informacji, edukacji i promocji, a także pełni funkcję deklaracji i zobowiązania cywilno-prawnego producenta wobec konsumenta”. Program działania w zakresie znakowania informacyjnego na opakowaniach do żywności, bądź innych sposobach przekazywania informacji nosi nazwę labelingu żywności. Zawiera on całokształt czynności związanych ze znakowaniem żywności, a więc nie tylko aspekt techniczny i organizacyjny, ale również prawny.

2. Zalecenia dotyczące znakowania opakowań z zawartością

Istotnym nośnikiem informacji jest opakowanie produktu. Produkt wraz z jego opakowaniem bezpośrednim tworzy tzw. produkt zintegrowany, czyli produkt połączony w sposób inherentny z innym wyrobem. Integracja niezależnych od siebie wyrobów, produktu i opakowania sprawia, iż w większości przypadków dopiero opakowany produkt może się stać przedmiotem obrotu towarowego, a także oferty rynkowej.

Znakowanie opakowań definiowane jest jako zespół czynności wyrażający się w określeniu gdzie znak powinien być umieszczony, jak powinien być wykonany (kształt, forma znaku) oraz jakim sposobem powinien być naniesiony na opakowanie.

Znakowanie opakowań jednostkowych

Zalecenia podstawowe w zakresie znakowania opakowań jednostkowych z zawartością są ujęte w normie PN-90/0-79251. Zgodnie z powyższą normą „znaki na opakowaniach jednostkowych z zawartością są to napisy oraz umowne symbole umieszczone na zewnętrznej stronie opakowania, określające właściwości wyrobu, cechy handlowe oraz sposób postępowania z wyrobem i opakowaniem w czasie przechowywania, przemieszczania i użytkowania”. Na opakowaniach jednostkowych można wyróżnić następujące grupy znaków:

• znaki zasadnicze, umożliwiające identyfikację wyrobu i wytwórcy tj.: nazwa wyrobu, znak firmowy, zastosowanie wyrobu jeżeli nie wynika ono z jego nazwy,

• znaki informacyjne, informujące o niektórych cechach wyrobu w celu bliższego poznania jego właściwości, przydatności, ilości, wartości itp. np.: skład wyrobu, jego ilość, data produkcji, termin przydatności do spożycia, sposób użycia,

• znaki ostrzegawcze, wskazujące na niebezpieczne dla ludzi i otoczenia cechy wyrobu, w celu zastosowania specjalnych środków ostrożności w czasie przechowywania, przemieszczania i użytkowania, np. materiał trujący, wybuchowy, żrący,

• znaki manipulacyjne, wskazujące na konieczność zastosowania określonego sposobu obchodzenia się z opakowaniem w czasie manipulacji związanych z przechowywaniem, przemieszczaniem i użytkowaniem oraz

• znaki reklamowe, mające na celu zachęcenie do kupna danego wyrobu, mogące reklamować produkt lub producenta.

Rozmieszczenie znaków na opakowaniu jednostkowym i ich wielkość zależy od przeznaczenia wyrobu, od kształtu i wymiarów opakowania oraz od wymagań estetyki i reklamy. Znaki niebezpieczeństwa i manipulacyjne powinny być umieszczane w miejscach najbardziej widocznych lub w miejscach, do których się bezpośrednio odnoszą.

Znakowanie opakowań transportowych

W Polsce zalecenia dotyczące znakowania opakowań transportowych z zawartością regulują normy PN-85/0-79252 oraz PN-EN ISO 780. Znaki na opakowaniu transportowym są to umowne symbole umieszczone na zewnętrznej stronie opakowania, określające właściwości produktu, cechy handlowe oraz sposób obchodzenia się z nim w czasie przechowywania, transportu i manipulacji. Znak może być wyrażony w postaci napisu, litery, cyfry lub rysunku z zastosowaniem barwy kontrastowej.

Na opakowaniach transportowych można wyróżnić następujące grupy znaków:

• znaki zasadnicze, zapewniające identyfikację opakowania transportowego z zawartością i dostarczenie go do określonego odbiorcy, tj. znak identyfikacji, znak odbiorcy i znak miejsca przeznaczenia,

• znaki informacyjne, informujące o niektórych cechach opakowań transportowych z zawartością, tj. masa i wymiary oraz nadawca,

• znaki ostrzegawcze, wskazujące cechy zawartości opakowania niebezpieczne dla ludzi i otoczenia, wymagające szczególnych środków ostrożności oraz odpowiednich warunków przechowywania i transportu oraz

• znaki manipulacyjne, wskazujące konieczność określonego sposobu obchodzenia się z opakowaniem w czasie jego przemieszczania.

Zalecenia dotyczące miejsca umieszczenia znaków na opakowaniach transportowych są określone w w/w normach. Wielkość znaków powinna być dostosowana do wymiarów opakowania. Kolory znaków są ściśle określone i muszą być nanoszone farbami odpornymi na działanie wody, energii UV, opadów, temperatur, ponadto muszą być odporne na ścieralność.

3.Regulacje prawne w zakresie znakowania towarów

Przepisy dotyczące obligatoryjnego znakowania wyrobów

Najbardziej znaczącym zarówno dla firmy wprowadzającej produkt na rynek, jak i dla konsumenta jest zakres obligatoryjnego znakowania, określony odpowiednimi przepisami prawnymi. Nieznajomość tego zakresu lub niepełne jego stosowanie może mieć daleko idące konsekwencje łącznie z karnymi. Zakres podstawowych obligatoryjnych informacji, dla wszystkich wprowadzanych na rynek produktów jest określony w prawodawstwie krajowym, w takich aktach prawnych jak:

• Ustawa z dnia 19 listopada 1999r. - Prawo działalności gospodarczej,

• Ustawa z dnia 7 października 1999r. o języku polskim, ze zmianami z dnia 31 marca 2000r. i 2 kwietnia 2004r.,

• Ustawa z dnia 12 grudnia 2003r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów,

• Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002r. o systemie oceny zgodności, ze zmianami z dnia 29 sierpnia 2003r.,

• Ustawa z dnia 27 lipca 2002r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz zmianie Kodeksu cywilnego,

• Ustawa z dnia 5 lipca 2001r. o cenach,

• Ustawa z dnia 23 stycznia 2004r. o podatku akcyzowym.

Zgodnie z Ustawą z dnia 19 listopada 1999r. - Prawo działalności gospodarczej, przedsiębiorca jest obowiązany do zamieszczania na towarach lub na ich opakowaniach wprowadzanych do obrotu informacji w języku polskim zawierających: oznaczenie przedsiębiorcy - producenta towaru i jego adres, nazwę towaru oraz inne oznaczenia i informacje wymagane na podstawie odrębnych przepisów.

Obowiązek stosowania polskiej wersji językowej w nazewnictwie oraz wszelkiego typu informacjach i opisach produktu określa Ustawa z dnia 7 października 1999r. o języku polskim, ze zmianami z dnia 31 marca 2000r. i 2 kwietnia 2004r.

Problemy dotyczące bezpieczeństwa produktów reguluje Ustawa z dnia 12 grudnia 2003r. o ogólnym bezpieczeństwie produktu, która zobowiązuje producenta aby dostarczał na rynek wyłącznie produkty bezpieczne. Przy ocenie bezpieczeństwa produktu obok jego cech, oddziaływania na inne produkty i kategorie konsumentów narażonych na niebezpieczeństwo w związku z używaniem produktu bierze się także pod uwagę wygląd produktu, jego oznakowanie, ostrzeżenia i instrukcje dotyczące jego użytkowania i postępowania z produktem zużytym oraz wszelkie inne udostępnione konsumentowi wskazówki lub informacje dotyczące produktu. Zgodnie z powyższą Ustawą producent zobowiązany jest dostarczać konsumentom informacje umożliwiające ocenę zagrożeń związanych z produktem w czasie zwykłego lub możliwego do przewidzenia okresu jego użytkowania, jeżeli takie zagrożenia nie są, przy braku odpowiedniego ostrzeżenia natychmiast zauważalne.

W Polsce regulowany obszar oceny zgodności wyrobów wynikający z dyrektyw UE wdrożony został Ustawą z dnia 30 sierpnia 2002r. o systemie oceny zgodności ze zmianami z dnia 29 sierpnia 2003r. Zgodnie z powyższą Ustawą obowiązkowej ocenie zgodności podlegają wprowadzone do obrotu wyroby, które mogą stwarzać zagrożenie albo służą ochronie lub ratowaniu życia, zdrowia, mienia i środowiska. Ustawa ta określa zasady funkcjonowania obowiązkowego obszaru systemu oceny zgodności z zasadniczymi i szczegółowymi wymaganiami dotyczącymi powyższych wyrobów, jak również procesów ich wytwarzania.

Warunki sprzedaży konsumenckiej z uwzględnieniem oznaczania towarów podaje Ustawa z dnia 27 lipca 2002r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz zmianie Kodeksu cywilnego. Sprzedawca prowadzący sprzedaż w kraju jest odpowiedzialny za informację o produkcie, która powinna być wystarczająca do prawidłowego i pełnego korzystania ze sprzedanego towaru konsumpcyjnego.

Prawidłowy sposób podania ceny towaru określa Ustawa z dnia 5 lipca 2001r. o cenach, która wprowadza obowiązek oznaczania ceną towarów przeznaczonych do sprzedaży detalicznej. W miejscach sprzedaży detalicznej muszą być uwidocznione ceny jednostkowe towarów w sposób zapewniający prostą i nie budzącą wątpliwości informacje o ich wysokości.

Istotną formą znakowania wyrobów są znaki akcyzy. Obowiązek nanoszenia tych znaków wynika z Ustawy z dnia 23 stycznia 2004r. o podatku akcyzowym i dotyczy wymienionych w Ustawie wyrobów akcyzowych, do których m.in. należą: wyroby przemysłu spirytusowego, tytoniowego, piwa oraz paliwa.

Przykłady dobrowolnego znakowania towarów

Rozwój rynku konsumenta prowadzi do ciągłego poszerzania zakresu informacji dobrowolnej (fakultatywnej). Bardzo często obok funkcji czysto informacyjnej lub ochronnej podana informacja o produkcie lub producencie ma charakter promocyjny i edukacyjny.

Szczególnym rodzajem znaków stosowanych na towarach są tzw. znaki towarowe, które przekazują te same informacje o towarze niezależnie od szerokości geograficznej, bez względu na miejsce ich prezentacji. Stanowią zatem skuteczne narzędzie w kreowaniu wizerunku produktu i producenta.

Szeroki zakres fakultatywnego znakowania związany jest także z informacją dotyczącą certyfikacji. Certyfikacja dobrowolna dotyczy umieszczania następujących rodzajów znaków: znaku bezpieczeństwa „B”, zgodności z Polską Normą i jakości „Q”.

Jednym z działań podejmowanych w celu doskonalenia jakości oferowanych na rynku produktów jest organizowanie konkursów promocyjnych, które dają podstawę do stosowania odpowiednich znaków promocyjnych. Do znaków umieszczanych na opakowaniach związanych z tego typu działaniami w Polsce należą m.in.: znak Państwowego Zakładu Higieny „Produkt z Atestem”, „Konsumencki Znak Jakości”, znak „Zdrowa Żywność Atestowana”, znak Polskiego Godła Promocyjnego „Teraz Polska” oraz „ Agro Polska”.

Do znaków dobrowolnych należą także tzw. znaki społeczne. Znakowanie społeczne dotyczy podawania dodatkowych (nie wymaganych przez prawo) informacji na etykietach produktów z zakresu np. konkretnych zasad społecznej odpowiedzialności uwzględnianych w całym cyklu życia produktu. Informacje o charakterze społecznym mogą dotyczyć stosowanych zasad ochrony zdrowia wobec pracowników lub wskazań zdrowotnych dla konsumentów, respektowania praw zwierząt, poszanowania środowiska naturalnego, jak również poszanowania praw człowieka. Różne rodzaje znakowania społecznego mogą tworzyć indywidualni producenci, organizacje producentów, organizacje biznesowe czy pozarządowe. Jako przykłady znaków o charakterze społecznym stosowanych w Polsce można wskazać, takie znaki jak: znak ekologiczny Stowarzyszenia „Ekoland”, znak „Bezpieczny dla warstwy ozonowej” oraz znak „Nie testowane na zwierzętach”.

Szczególnym rodzajem znaków fakultatywnych są ekoznaki. Wszystkie stosowane znaki ekologiczne prze kraje UE maja charakter dobrowolny. Przekazywanie informacji dotyczących ochrony środowiska naturalnego w formie czytelnych zunifikowanych i znormalizowanych znaków graficznych lub piktogramów, w odróżnieniu od konwencjonalnej informacji przekazywanej w formie opisowej, posiada wiele zalet. Jest bowiem ciekawsze w formie i łatwiej zauważalne, wywołuje określone skojarzenia, działa na wyobraźnię, szybciej dociera do adresatów, jest szybciej przyswajane przez dzieci i młodzież, ma zatem walory edukacyjne oraz marketingowe itd.

Obecnie stosowane w kraju znaki ekologiczne można podzielić na następujące rodzaje:

• identyfikujące materiał opakowaniowy,

• potwierdzające spełnienie określonych wymagań lub kryteriów związanych z ochroną środowiska,

• określające zawartość w opakowaniu surowca wtórnego,

• przynależności do obowiązującego systemu organizacyjno-prawnego związanego z gospodarką odpadami opakowaniowymi,

• wskazujące na właściwe postępowanie z odpadami po jego wykorzystaniu.

Znaki identyfikujące materiał opakowaniowy

W Polsce wzory znaków określających rodzaj materiałów do produkcji opakowań stosowanych na opakowaniach zgodnie z potrzebą prawidłowej gospodarki odpadami opakowaniowymi zostały określone w Rozporządzeniu MŚ z dnia 23 kwietnia 2004r w sprawie określenia wzorów oznakowania opakowań. W powyższym rozporządzeniu zamieszczone zostały wzory oznakowania opakowań określające rodzaj materiałów wykorzystywanych do produkcji opakowania dla takich materiałów jak: aluminium ( ALU ), politereftalan etylenu ( PET ), polietylen dużej gęstości ( HDPE ), polichlorek winylu ( PVC), polietylen małej gęstości ( LDPE ), polipropylen ( PP ) i polistyren ( PS ). Przykłady oznaczeń opakowań wykonanych z różnych materiałów przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Przykłady oznaczeń opakowań wykonanych z różnych materiałów

Lp.	Materiał, z którego wykonane jest opakowanie	Oznaczenie na opakowaniu
1	Aluminium
2	Politereftalan etylenu
3	Polichlorek winylu
4	Polistyren

Znaki potwierdzające spełnienie określonych wymagań lub kryteriów związanych z ochroną środowiska

Znak wskazujący przydatność do ponownego przetwórstwa dla różnych wyrobów, w tym opakowań został określony w PN-EN ISO 14021. Jest on znany jako tzw.„Pętla Mobiusa” i stanowi deklarację środowiskową II typu, czyli deklarowaną przez samego wytwórcę. Przykłady tego znaku zamieszczono na rysunku 1.

Rys. 1. Przykłady znaku „ Mobius loop” wskazującego na przydatność do ponownego przetwórstwa.

Do znaków informujących, że opakowanie spełnia określone wymagania ekologiczne należy także znak dla opakowań wielokrotnego użytku oraz znak dla opakowań przydatnych do recyklingu, których symbole graficzne zawarte zostały w Rozporządzeniu MŚ z dnia 23 kwietnia 2004r w sprawie określenia wzorów oznakowania opakowań. Zgodnie z PN-EN 13429 „opakowanie wielokrotnego użytku jest to opakowanie lub element opakowania, które było przeznaczone do przejścia minimalnej liczby przewozów lub rotacji w systemie wielokrotnego użycia w całym cyklu życia”. Wzór oznaczenia przydatności opakowania do jego wielokrotnego użytku zaprezentowano na rysunku 2.

Rys.2. Znak przydatności opakowania do wielokrotnego użytku

Natomiast zgodnie z PN-EN 13430 „opakowanie przydatne do recyklingu to opakowanie, które może być poddane procesowi recyklingu, czyli ponownego przetwórstwa materiałów odpadowych, prowadzonego w celu wytworzenia wyrobu o przeznaczeniu pierwotnym lub o innych przeznaczeniach”. Wzór oznaczenia przydatności opakowania do recyklingu przedstawiono na rysunku 3.

Rys. 3. Znak przydatności opakowania do recyklingu

Dla opakowań biodegradowalnych stosowane są znaki informujące, że opakowanie spełnia wymagania przydatności do kompostowania (recykling organiczny), potwierdzone certyfikatem wydanym przez uprawnioną jednostkę certyfikującą. Największe znaczenie w UE ma certyfikacja prowadzona przez DIN CERTO w Niemczech na podstawie normy PN-EN 13432. W Polsce Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań (COBRO) w Warszawie uzyskał uprawnienia DIN CERTCO do prowadzenia certyfikacji wyrobów przydatnych do kompostowania oraz przyznawania znaku zaprezentowanego na rysunku 4. Umieszczenie na opakowaniu znaku przydatności do kompostowania informuje, że powinno podlegać systemowi zbiórki razem z bioodpadami (odpadami biodegradowalnymi).

Rys.4. Polska wersja znaku informującego o biodegradowalności opakowania i jego przydatności do kompostowania (potwierdzenie uzyskania certyfikatu DIN CERTCO/COBRO)

Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań (COBRO) w Warszawie prowadzi ponadto od 1993 roku promocję opakowań przydatnych do ponownego przetwórstwa przez dobrowolny system ich certyfikacji. Kryteria certyfikacji zostały opracowane na podstawie normy PN-EN 13430. Producent opakowań, który uzyskał certyfikat COBRO jest uprawniony do nanoszenia na opakowaniu specjalnego znaku, który zaprezentowano na rysunku 5.

Rys. 5. Forma graficzna znaku przydatności do recyklingu (COBRO)

Znaki określające zawartość w opakowaniu surowca wtórnego

W myśl uregulowań prawnych deklaracji środowiskowej II typu określonych w PN-EN ISO 14021, obok znaku przydatności do ponownego przetwórstwa istnieje także możliwość zadeklarowania informacji wskazującej zawartość w opakowaniu surowca wtórnego, obliczoną zgodnie ze wzorem:

X=A/P x 100

gdzie: X - zawartość materiału wtórnego w %, A - masa surowca wtórnego, P - masa opakowania.

Znak „Mobius loop” w przypadku określonej zawartości surowców wtórnych w opakowaniu może mieć przykładowo postaci przedstawione na rysunku 6.

Rys. 6. Przykłady znaku „Mobius loop” wskazującego na udział surowca wtórnego.

Znaki przynależności do obowiązującego systemu organizacyjno-prawnego związanego z gospodarką odpadami opakowaniowymi

Znaki ekologiczne znajdujące się na opakowaniach mogą także stanowić potwierdzenie wypełnienia obowiązków recyklingu opakowań po wprowadzonych na rynek wyrobach przez przedsiębiorców, które wynikają z Ustawy z dnia 11 maja 2001r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej wraz ze zmianami za pośrednictwem organizacji odzysku.

Najbardziej rozpowszechnionym znakiem tego typu stosowanym na opakowaniach jest znak „Zielony Punkt”. Znak ten, którego symbol graficzny zaprezentowano na rysunku 7. jest własnością niemieckiej instytucji Duales System Deutschland GmbH, która jest odpowiedzialna za system usuwania i zagospodarowania odpadów. System oparty jest na dobrowolnym wnoszeniu opłat, a obecnie funkcjonuje już na terenie wielu krajów Unii Europejskiej. Opakowania wprowadzone do tego systemu powinny być oznakowane tym znakiem. Obecnie jedna z polskich organizacji odzysku „REKOPOL S.A.” uzyskała europejską licencję na przyznawanie w Polsce tego znaku w ramach pobieranych od przedsiębiorców opłat recyklingowych. Daje to możliwość pełnoprawnego stosowania tego znaku.

Rys.7. Forma graficzna znaku „Zielony punkt”

Jako przykład krajowych działań w tym zakresie należy ponadto wskazać, że polskie organizacje odzysku takie jak: „Polski System Recyklingu S.A.”, „EKO CYKL Organizacja Odzysku S.A.” oraz „Glob Polska Organizacja Odzysku S.A.” wprowadziły specjalne ekoznaki potwierdzające uczestnictwo przedsiębiorców w programach zagospodarowania opakowań poużytkowych.

Organizacja odzysku „Polski System Recyklingu S.A.” prowadzi program, który ma na celu promowanie produktów przyjaznych dla środowiska. Pierwszym krokiem w realizacji tego programu jest przyznanie wszystkim klientom PSR S.A. prawa do używania na opakowaniach znaku recyklingu „W Trosce o Naturę”, który zaprezentowano na rysunku 8. Znak ten może być umieszczany na wszystkich opakowaniach produktów, których masa została skierowana do recyklingu przez PSR S.A. Każde oznakowane opakowanie zostanie poddane procesom odzysku i recyklingu, a następnie ponownie wykorzystane w handlu i można je w związku z tym uznawać za „przyjazne środowisku”.

Rys. 8. Znak „W Trosce o Naturę” Polskiego Systemu Recyklingu Organizacja Odzysku SA. umieszczany na opakowaniach „przyjaznych środowisku”

Natomiast organizacja odzysku „Eko Cykl Organizacja Odzysku S.A.” przejmując ustawowe obowiązki przedsiębiorców w zakresie opłaty produktowej przekazuje im prawo do umieszczenia na opakowaniach znaku, którego symbol graficzny zaprezentowano na rysunku 9. Znak ten świadczy o tym, że poprzez zlecenie swoich obowiązków organizacji odzysku, przedsiębiorcy biorą udział w tworzeniu krajowego systemu recyklingu w Polsce.

Rys.9. Znak organizacji odzysku „EKO CYKL Organizacja Odzysku S.A.”

Z kolei organizacja odzysku „Glob Polska Organizacja Odzysku S.A.” umożliwiła umieszczanie na opakowaniach znaku „Błękitny Glob Recykling” na podlegających ustawowemu obowiązkowi odzysku i recyklingu opakowaniach oraz produktach, wprowadzonych na rynek. Znak ten, którego symbol graficzny zaprezentowano na rysunku 16. informuje o tym, że przedsiębiorca wykonuje spoczywający na nim obowiązek odzysku i recyklingu, a bezpośrednim wykonawcą jest „Glob Polska Organizacja Odzysku S.A.”.

Rys. 10. Znak „Błękitny Glob recykling” organizacji odzysku „Glob Polska Organizacja Odzysku S.A.”

Znaki wskazujące na właściwe postępowanie z opakowaniem po jego wykorzystaniu

Znaki ekologiczne znajdujące się na opakowaniu mogą także wskazywać na właściwe postępowanie z opakowaniem po jego wykorzystaniu. Do takich znaków należy znak wskazujący, że opakowanie podlega zbiórce w ramach systemu organizowanego przez władze lokalne zaprezentowany na rysunku 11. oraz znak dla opakowań szklanych, wskazujący, że opakowania podlegają zbiórce do recyklingu i należy je umieszczać w pojemnikach przeznaczonych do tego celu przedstawiony na rysunku 12.

Rys. 11. Znak wskazujący, że opakowanie podlega zbiórce w ramach systemu organizowane przez władze lokalne

Rys. 12. Znak mający zachęcać konsumentów do umieszczania opakowań szklanych w pojemnikach przeznaczonych do tego celu

Naniesione na opakowaniach znaki związane z ochroną środowiska naturalnego dostarczają określonym „ogniwom łańcucha opakowaniowego”, tj. producentom, użytkownikom, konsumentom, firmom usług komunalnych i zakładom recyklingowym, istotnych informacji pomocnych w działaniach związanych z racjonalną gospodarką odpadami. Jednocześnie znaki te służą szeroko rozumianej edukacji ekologicznej całego społeczeństwa i zasadzie zapobiegania powstawaniu odpadów.

4. Kodowanie towarów

Charakterystyka kodu kreskowego

Na towarach i opakowaniach stosowane są także kody kreskowe. Od 1990r Polska jako członek międzynarodowego stowarzyszenia znakowania towarów EAN International (obecnie GS1) ma prawo nadawania krajowym wyrobom numerów wewnętrznych i oznaczania ich kodami kreskowymi w systemie EAN. System EAN stosowany w Polsce przewiduje dwa rodzaje numerów identyfikacyjnych: numer EAN-13 (jako podstawowy) i numer EAN-8, dla towarów o niewielkich rozmiarach. Struktura numerów identyfikacyjnych EAN-13 jest następująca (od lewej do prawej strony):

• trzy pierwsze cyfry, tzw. prefiks, jest nadawany przez GS1, Polska ma przydzielony prefiks 590,

• kolejne cztery do siedmiu cyfr stanowią numer jednostki kodującej producenta lub dystrybutora nadawany przez organizację krajową (GS 1 Polska w Poznaniu ),

• następne pięć, cztery, trzy lub dwa miejsca stanowią indywidualny numer towaru, tzn. są przeznaczone dla pojedynczego konkretnego towaru i są nadawane przez producenta,

• ostatnie (trzynaste) oznaczenie stanowi cyfrę kontrolną służącą do wykrywania błędów odczytu kodu, która jest wyznaczona automatycznie podczas generowania kodu.

W przypadku kodu EAN- 8 trzy pierwsze cyfry to prefiks, cztery kolejne to numer indywidualny producenta, a ostatnie miejsce zajmuje cyfra kontrolna. Przykłady kodów kreskowych występujących na opakowaniach zaprezentowano na rys.13.

EAN-13 EAN-8

Rys.13. Przykład kodu EAN-13 i EAN-8

Działalność GS1 Polska z siedzibą w Instytucie Magazynowania i Logistyki w Poznaniu dotyczy takich dziedzin zastosowania, jak oznakowanie kodami:

• jednostek handlowych ( towarów ) w opakowaniach jednostkowych,

• jednostek handlowych ( towarów ) w opakowaniach zbiorczych,

• jednostek handlowych ( towarów ) o zmiennej ilości,

• jednostek logistycznych etykietami EAN,

• książek i wydawnictw ciągłych z użyciem numerów ISBN i ISSN.

Znaczenie kodowania towarów

Prawidłowe stosowanie kodów kreskowych na towarach, opakowaniach, lub etykietach może przynieść wiele korzyści, wśród których można wskazać takie jak:

• możliwość wspólnego wykorzystania przez wszystkich partnerów jednolitych oznaczeń użytych już na samym początku łańcucha dostaw,

• możliwość monitorowania ruchu produktów w całym łańcuchu dostaw,

• obniżanie kosztów logistycznych,

• usprawnianie zarządzania wewnętrznego i ułatwianie współpracy z otoczeniem,

• podnoszenie poziomu obsługi klienta,

• eliminacja znacznej części dokumentacji,

• przyspieszenie analizy popytu i podaży towarów,

• szybsza orientacja w terminach ważności towarów,

• usprawnienie sterowania dopływem towarów z magazynu do sklepu oraz umożliwienie sygnalizacji braków w zaopatrzeniu,

• usprawnienie obsługi klientów przy kasie,

• wydawanie paragonów z pełnymi danymi o towarze i miejscu zakupu, co przyczynia się do zwiększenie satysfakcji klienta,

• usprawnienie wymiany międzynarodowej przez kodowanie jednostek wysyłkowych,

• rozwój systemu Elektronicznej Wymiany Danych ( EDI ),

• bezbłędność przez automatyczne wprowadzanie i przetwarzanie danych,

• szybkość przez zastąpienie poczty siecią telekomunikacyjną,

• szybsza realizacja transakcji- skrócenie cyklu: sprzedaż-fakturowanie - zapłata.

Na świecie opracowano dotąd około 250 rodzajów kodów kreskowych. Większość z nich nie znalazła jednak szerszego zastosowania, a obecnie można mówić o kilkunastu kodach, które są powszechnie wykorzystywane. Poszczególne symboliki różnią się nie tylko sposobem przedstawienia danych, ale i rodzajem kodowanych danych: niektóre mogą kodować tylko cyfry, inne natomiast cyfry, litery i kilka znaków interpunkcyjnych. Najnowsze symboliki pozwalają zakodować więcej niż jeden język w tym samym symbolu, a ponadto umożliwiają zakodowanie danych specjalnie definiowanych przez użytkownika.

Do podstawowych rodzajów kodów kreskowych można zaliczyć kody:

• linearne, liniowe inaczej jednowymiarowe, czyli 1D ( z ang. 1-dimensional ),

• dwuwymiarowe czyli, 2D ( z ang. 2-dimensional ),

• hybrydowe inaczej mieszane lub złożone.

Kody kreskowe znalazły zastosowanie w wielu dziedzinach gospodarki, takich jak: handel, przemysł, transport itp. W związku z doskonaleniem technik informatycznych i sposobu nanoszenia kodów w najbliższym okresie należy się spodziewać pojawienia się coraz doskonalszych i bezbłędnie funkcjonujących rozwiązań w zakresie kodowania towarów.

5. Zalecenia dotyczący reklamy produktów w Polsce

Zakres uregulowań prawnych dotyczących reklamy produktów

Podstawowymi aktami prawnymi dotyczącym zasad reklamy w Polsce jest Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, wraz ze zmianami oraz Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 roku o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Ustawy powyższe określają nieuczciwe praktyki rynkowe w działalności gospodarczej i zawodowej oraz zasady przeciwdziałania tym praktykom w interesie konsumentów i w interesie publicznym. Precyzują także katalog zachowań, które spełniają przesłanki nieuczciwej lub zakazanej reklamy. Zgodnie z powyższymi Ustawami reklamą wprowadzającą w błąd jest w szczególności:

• reklama sprzeczna z przepisami prawa, dobrymi obyczajami lub uchybiająca godności człowieka,

• reklama wprowadzająca konsumenta w błąd i mogąca przez to wpłynąć na jego decyzję co do nabycia towaru,

• reklama odwołująca się do uczuć konsumentów przez wywoływanie lęku, wykorzystywanie przesądów lub łatwowierności dzieci,

• wypowiedź, która zachęcając do nabywania towarów, sprawia wrażenie neutralnej informacji,

• „reklama uciążliwa”, która stanowi istotną ingerencję w sferę prywatności, w szczególności przez uciążliwe dla klientów nagabywanie w miejscach publicznych lub przesyłanie na koszt konsumenta nie zamówionych towarów.

W ramach polskiego systemu prawnego reklama podlega wielu obostrzeniom określającym jakie jej formy są niedozwolone, bądź ustalającym zasady umieszczania niektórych reklam, również na produktach i ich opakowaniach ze względów społecznych lub wzgląd na dobre obyczaje. Ograniczenia dotyczące reklamy umieszczanej na opakowaniach wybranych grup produktów wprowadzonych do obrotu zaprezentowano w tabeli 2.

W strukturze administracji rządowej organem uprawnionym do ingerowania w interesie ogółu konsumentów w działalność reklamową przedsiębiorców, w trybie przepisów Ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Ustawa powyższa przyznaje uprawnienia w zakresie dochodzenia roszczeń krajowym lub regionalnym organizacjom, których celem statutowym jest ochrona interesów konsumentów. Prezes Urzędu stara się walczyć z powyższym problemem również wykorzystując tryb karny (w prokuraturach rejonowych) oraz współpracując z innymi instytucjami, takimi jak: Ministerstwo Finansów, Urząd Kontroli Skarbowej, Inspekcja Handlowa, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich i Federacja Konsumentów.

Ponadto dodatkowo zgodnie z Ustawą z dnia 23 sierpnia 2007 roku o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym sam konsument w razie dokonania nieuczciwej praktyki rynkowej może indywidualnie żądać: zaniechania tej praktyki, usunięcia jej skutków, złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, naprawienia wyrządzonej szkody (np. zwrot kosztów związanych z nabyciem produktu) oraz zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na cel społeczny.

Tabela 2 Ograniczenia dotyczące reklamy umieszczanej na opakowaniach produktów

Akt prawny	Wymagania
Produkty spożywcze
Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia	Reklama nie może: wprowadzać konsumenta w błąd, w szczególności: co do charakterystyki środka spożywczego, w tym jego nazwy, rodzaju, właściwości, składu, ilości, trwałości, źródła lub miejsca pochodzenia, metod wytwarzania lub produkcji; przez przypisywanie środkowi spożywczemu działania lub właściwości, których nie posiada; przez sugerowanie, że środek spożywczy posiada szczególne właściwości, jeżeli wszystkie podobne środki posiadają takie właściwości, przypisywać środkowi spożywczemu właściwości zapobiegania chorobom lub ich leczenia albo odwoływać się do takich właściwości.
Napoje alkoholowe
Ustawa z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, wraz ze zmianami z dnia 27 kwietnia 2001r.	Zabrania się reklamy i promocji: napojów alkohowych, z wyjątkiem piwa, którego reklama i promocja jest dozwolona, pod warunkiem iż nie jest kierowana do małoletnich lub prowadzona poprzez budowanie kojarzeń z atrakcyjnością seksualną, relaksem lub wypoczynkiem, sportem, nauką, pracą lub sukcesem zawodowym, jak również zdrowiem, produktów, których nazwa, znak towarowy, kształt graficzny lub opakowanie wykorzystuje podobieństwo lub jest tożsame z oznaczeniem napoju alkoholowego lub innym symbolem obiektywnie odnoszącym się do napoju alkoholowego, przedsiębiorców oraz innych podmiotów, które w swym wizerunku reklamowym wykorzystują nazwę, znak towarowy, kształt graficzny lub opakowanie związane z napojem alkoholowym, jego producentem lub dystrybutorem.
Wyroby tytoniowe
Ustawa z dnia 9 listopada 1995r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, wraz ze zmianami z dnia 5 listopada 1999r. oraz 28 listopada 2003r.	zabrania się umieszczania na opakowaniach wyrobów tytoniowych napisów, nazw, znaków towarowych oraz symboli i innych znaków sugerujących, że dany wyrób tytoniowy jest mniej szkodliwy niż inne, zabrania się reklamowania i promocji wyrobów tytoniowych, rekwizytów tytoniowych i produktów imitujących wyroby lub rekwizyty tytoniowe oraz symboli związanych z używaniem tytoniu.
Produkty lecznicze
Ustawa z dnia 6 września 2001r.- Prawo farmaceutyczne wraz ze zmianami z 30 sierpnia 2002r.	reklama nie może wprowadzać w błąd, być kierowana do dzieci ani zawierać żadnego elementu, który jest do nich kierowany, powinna prezentować produkt leczniczy obiektywnie oraz informować o racjonalnym jego stosowaniu, nie może polegać na oferowaniu lub obiecywaniu jakichkolwiek korzyści w sposób pośredni lub bezpośredni w zamian za dostarczenie dowodów, że doszło do nabycia leku, nadzór nad przestrzeganiem przepisów w zakresie reklamy produktów leczniczych sprawuje Główny Inspektor Farmaceutyczny.
Substancje i preparaty chemiczne
Ustawa z dnia 11 stycznia 2001r. o substancjach i preparatach chemicznych, ze zmianami z dnia 5 lipca 2002r.	zabroniona jest reklama substancji niebezpiecznej, bez wymienienia kategorii niebezpieczeństwa związanej z tą substancją, każda reklama preparatu niebezpiecznego, która umożliwia konsumentom nabycie takiego preparatu bez poprzedniego obejrzenia oznakowania na jego opakowaniu, musi zawierać informację o rodzaju lub rodzajach zagrożeń wymienionych na oznakowaniu opakowania.

System samoregulacji w dziedzinie reklamy

Niezależnie od zaprezentowanych regulacji prawnych dotyczących zasad reklamy umieszczonej na opakowaniach poszczególnych grup produktów polskie środowisko reklamowe uruchomiło system samoregulacji, którego celem jest podnoszenie standardów reklamy poprzez pokazywanie dobrych wzorców oraz piętnowanie nieetycznego lub nieuczciwego przekazu reklamowego.

Organizacją, która odpowiada w Polsce za samoregulację w zakresie reklamy jest Związek Stowarzyszeń Rada Reklamy. Związek ten jest członkiem EASA Alliance - europejskiego zrzeszenia organizacji samoregulacyjnych z 26 krajów. Pozwala to na koordynację działań międzynarodowych, m.in. zwalczanie nieuczciwych reklam przesyłanych z terytorium innych krajów. Związek Stowarzyszeń Rada Reklamy, wraz z EASA Alliance, jest partnerem Komisji Europejskiej, uczestniczy w kształtowaniu systemu samoregulacji w reklamie na forum Unii Europejskiej. Zdaniem Komisji Europejskiej samoregulacja jest szczególnie skuteczną metodą promocji i ochrony dobrych praktyk w szeroko rozumianej sferze reklamy i komunikacji marketingowej. Związek stoi na straży „najwyższych standardów reklamy w Polsce oraz ochrony konsumentów i konkurencji przed nieuczciwym lub nieetycznym przekazem reklamowym”. Członkami Związku Stowarzyszeń Rada Reklamy są organizacje branżowe skupiające reklamodawców, media i agencje reklamowe, m.in. takie jak: Międzynarodowe Stowarzyszenie Reklamy w Polsce (IAA), Polskie Stowarzyszenie Wytwórców Produktów Markowych ProMarka oraz Izba Wydawców Prasy Stowarzyszenie Agencji Reklamowych.

System samoregulacji oparty jest na Kodeksie Etyki Reklamy, który został opracowany wspólnie przez przedstawicieli reklamodawców, agencji reklamowych oraz mediów. Kodeks ten stanowi zbiór zasad, jakimi powinni kierować się przedsiębiorcy, w tym zwłaszcza reklamodawcy oraz inne osoby prawne, fizyczne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, zajmujące się działalnością w zakresie reklamy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Kodeks nie stanowi zbioru norm zastępujących bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa, a jedynie zawiera zbiór zasad nakładających na podmioty nim objęte dodatkowe ograniczenia, niezależnie od obowiązujących przepisów prawa.

Zgodnie z powyższym Kodeksem „reklama to przekaz zawierający w szczególności informację lub wypowiedź, zwłaszcza odpłatny lub za wynagrodzeniem w innej formie, towarzyszący czyjejkolwiek działalności, mający na celu zwiększenie zbytu produktów, inną formę korzystania z nich lub osiągnięcie innego efektu, które są pożądane przez reklamodawcę. Do reklamy zalicza się również promocję sprzedaży, oferty kierowane do odbiorców za pomocą marketingu bezpośredniego lub sponsoring”.

Kodeks Etyki reklamy zawiera szczegółowe przepisy zakazujące m.in.: dyskryminacji ze względu na rasę, przekonania religijne, płeć lub narodowość; używania elementów zachęcających do aktów przemocy; nadużywania zaufania odbiorcy, jego braku wiedzy lub doświadczenia; naruszania społecznego zaufania do prawidłowo realizowanych działań podejmowanych w zakresie ochrony środowiska naturalnego oraz oferowania w reklamie skierowanej do dzieci lub młodzieży nietrafnego określania ich wartości lub właściwości.

Za badanie zgodności wszystkich przekazów reklamowych z Kodeksem odpowiada Komisja Etyki Reklamy (KER), która stanowi grono niezależnych autorytetów z wieloletnim doświadczeniem w dziedzinie mediów i reklamy. W przypadku stwierdzenia, że dana reklama jest nieuczciwa czy nieetyczna Komisja dysponuje szeregiem sankcji, które mają za zadanie zdyscyplinowanie osób odpowiedzialnych za tworzenie i rozpowszechnianie tego typu treści. Podstawowa sankcja to wyrażanie opinii, że reklama powinna zostać zmieniona lub, że jej rozpowszechnianie powinno zostać wstrzymane. W przypadku najcięższych naruszeń Kodeksu przewidziane jest odebranie certyfikatu „Reklamuję etycznie.

Zaletą samoregulacji jest jej elastyczność, która przejawia się błyskawicznym reagowaniem na zmieniające się potrzeby, co jest niezbędne w tak dynamicznej branży jaką jest reklama. Równie istotne jest wspólne uzgadnianie zapisów przez przedstawicieli wszystkich środowisk związanych z reklamą, tj. reklamodawców, mediów oraz agencji reklamowych, jak również dostosowanie ich do realiów rynkowych, co gwarantuje, że będą powszechnie respektowane. System samoregulacji z założenia opiera się na skargach wpływających od konsumentów, które od 1 czerwca 2006 roku można składać na adres Związku Stowarzyszeń Rada Reklamy. Konsument jest bezpośrednim odbiorcą przekazu reklamowego i może najszybciej reagować na praktyki, które jego zdaniem mogą być nieetyczne lub nieuczciwe.

Literatura:

1. Lisińska-Kuśnierz M, Ucherek M., Znakowanie i kodowanie towarów, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2005.

2. Lisińska-Kuśnierz M., Ucherek M., Opakowania w ochronie konsumenta, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2006.

3. Ucherek M., Opakowania a ochrona środowiska, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2005.

4. Kody kreskowe, praca zbiorowa, IL i M, Poznań 2000.

5. Normy i przepisy w dziedzinie opakowań, Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań w Warszawie, Warszawa 2005.

1

---