HME ćwiczenia Justynka


HISTORIA MYŚLI EKONOMICZNEJ - ćwiczenia

Nr 1, 6 październik 2004

Konsultacje środa 11,30 - 13,00 343 A

Przy odpowiedzi zwrócić uwagę na to kiedy ten ktoś żył, w jakich warunkach teoria się ukazała, w jakim kontekście, co na nią wpłynęło itp.

HME mieści się w zakresie nauk ekonomicznych, szczególnie w ekonomii.

L. Robins wydał pracę dotyczącą ekonomii, w której zawarł definicję ekonomii, natomiast wszystkie kolejne to plagiat:

Głównym przedmiotem zainteresowania ekonomii są wybory, których muszą dokonywać osoby w celu zaspokajania potrzeb.

Zasoby są ograniczone a potrzeby nie.

Wg Begg'a ekonomia zajmuje się wyborami, przed którymi staje społeczność gospodarcza:

  1. co produkować? (na co skierować ograniczone zasoby)

  2. jak produkować? (w jakich warunkach społecznych)

  3. dla kogo produkować? (problem podziału).

HME - odkąd gospodarujemy, mamy na ten temat różne poglądy (nie zawsze naukowe <ekonomia jako nauka istnieje bowiem od niedawna) i refleksje.

HME (Historia Doktryn Ekonomicznych, Historia Analizy Ekonomicznej, Historia Ekonomii) zajmuje się poglądami i ich zmianami w czasie od starożytności grecko-rzymskiej do dzisiaj. Omawia jaką rolę owe poglądy odgrywały i jak się zmieniały.

Dlaczego ekonomia stała się nauką tak późno (dopiero w 18 wieku)?

Od starożytności do 18 wieku poglądy nie były naukowymi, chociaż nazwa „ekonomia” pochodzi ze starożytności (Ksenofont).

Przyczyna 1:

Każda nauka sprowadza się do formowania, badania praw. Żeby uprawiać dziedzinę naukową trzeba mieć pewność, że te prawa istnieją. Do 18 wieku nie zdawano sobie sprawy, że takie prawa istnieją - istniał woluntaryzm (nie podejrzewano, że życiem gospodarczym rządzą jakiekolwiek prawa; uważano że rzeczywistość jest plastyczna i można ją dowolnie kształtować).

Świadomość obiektywnych praw rządzących gospodarką rodziła się powoli od połowy 17 wieku, a gdy już je odkryto - pojawiła się ekonomia jako dziedzina naukowa.

Ekonomia stała się umownie nauką pod piórem Adama Smith'a w drugiej połowie 18 wieku (dzieło „Bogactwo narodów”), proces tworzenia się ekonomii jako nauki trwał 100 lat.

Prawo ekonomiczne:

1-- związki przyczynowo-skutkowe (ale nie wszystkie), pod warunkiem, że:

Przyczyna 2:

Pojawiły się zmiany w gospodarce (nowe produkty, technologie, sposoby wytwarzania itp.), szczególnie gwałtowne w okresie wielkich odkryć geograficznych i uprzemysłowienia gospodarki. Dzisiaj do gwałtownych zmian tego typu jesteśmy przyzwyczajeni.

Kapitalizm - wysoko rozwinięta gospodarka rynkowa (do tego czasu istniała rutyna <z ojca na syna>), w której przejawiają się całkowicie nowe elementy (pieniądz itp.). W tym momencie zaczyna się przejawiać zapotrzebowanie na ekonomię jako dziedzinę wiedzy.

Teoria - to nie tylko poglądy, to ich uporządkowany system (zrobił to Smith w „Bogactwie narodów” - przedstawił usystematyzowane poglądy).

STAROŻYTNOŚĆ

Zanim ekonomia stała się nauką, jej poglądy były głoszone na pograniczu innych dziedzin wiedzy (filozofia, teologia, polityka).

Dlaczego filozofowie starożytni się tym zajmowali?

Platon, Arystoteles - dużo do ekonomii wnieśli, wielcy racjonaliści, badali czy działania w ówczesnej gospodarce są moralne, znajdowali nowe rozwiązania.

Św. Tomasz z Akwinu - badał, czy niektóre działania gospodarcze są grzechem (iustum pretium - sprawiedliwa cena).

Skąd się biorą poglądy ekonomiczne?

Udowodniono, że istnieje nierozerwalny związek filozofii i ekonomii, wywodzący się z pradawnego konfliktu idealizmu vs materializmu. Ten pierwszy uznawał wyższość ducha, idei i myśli, natomiast ten drugi twierdził, że najważniejsze są dobra materialne natomiast idee są czymś pochodnym.

Związek ten istnieje, ponieważ gdy ekonomia stawała się nauką powstawały teorie na podstawie założeń, które wzięły się m.in. z filozofii człowieka homo economicus - w postępowaniu gospodarczym człowiek jest egoistą (teoria prawa natury).

Idealiści - wytworem myśli są idee, materia nie jest potrzebna, myśl jest niezależna (Keynes). Materia myśli nigdy nie wytworzy, wytworzy tylko materię (Lenin - teoria odbicia - poglądy, idee są odbiciem materialnej rzeczywistości).

Autonomia myśli polega na tym, że poglądy i idee wędrują w czasie i przestrzeni (są przekazywane, nie musimy ich „dotknąć”).

P. Staffa stworzył neoricardianizm (teoria Ricarda w „nowoczesnym przebraniu”).

Modiliani skomentował monetaryzm Friedmana można ją porównać do „nowych szat” teorii ilościowej pieniądza.

Teorie powstają w pewnym kontekście, otoczeniu, co nie znaczy, że nie są w pewnym stopniu autonomiczne.

Na ten kontekst składają się:

Czy ekonomia rozwija się wzdłuż linii progresywnej (ciągłej)?

Wg Kunn'a ekonomia rozwija się przez rewolucję.

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

Anomalia, która nie powinna w danych warunkach istnieć, zaprzecza istnienia teorii.

Teorie ekonomiczne z reguły nie umierają całkowicie.

Nr 2, 13 październik 2004

Na raz następny: krytyka merkantylizmu, okres przejściowy, Petty, Cantillon

MERKANTYLIZM

Jest przedstawiany w podręcznikach tak, jak go przedstawił A. Smith, zaprzysięgły jego wróg.

Czy Smith był rzetelnym krytykiem merkantylizmu?

Na pewno nie.

Obecnie nauka daje wyobrażenie o jakiejś absolutnej prawdzie (przekonanie). Co jest prawdą w nauce? To do czego są absolutnie prawie wszyscy przekonani w środowisku naukowym.

Retoryka - sztuka przemawiania, droga do polityki. Dopiero niedawno odkryto jaką rolę odgrywa w nauce.

Smith krytykując merkantylizm nie przedstawił merkantylistów rzetelnie, tylko tak jak mu pasowało. Pigout ?- uosobienie neoklasyków, Keynes - krytyk neoklasyków, podopieczny Pigout, dokonał karykatury, wymodelował (to samo dotyczy Smitha i merkantylistów).

Kolejnym etapem było przekonywanie, że prawda absolutna nie istnieje tak kształtowały się kierunki w ekonomii (teorie, poglądy).

Mc Closky - zaczęła zajmować się zastosowaniem retoryki przede wszystkim w ekonomii. Jak działali, polemizowali myśliciele, teoretycy ekonomii, jak przekonywali do swoich poglądów ekonomicznych.

Smith wypaczył obraz merkantylizmu, by pasowała do jego teorii na ten temat. Przypisał mu winy popełnione i nie popełnione. Przedstawił merkantylistów jako prostaków goniących za kruszcem i nieudolnych.

Kontekst merkantylizmu - DOCZYTAĆ!! (stosunki gospodarcze, kultura, religia, postęp naukowo-techniczny co wynaleziono itp. itd.)

Merkantylizm to nie tylko sposób rozumowania ale również typ polityki gospodarczej.

W okresie międzywojennym neomerkantylizmem był nazywany keynes'izm ponieważ Keynes wyrażał się o merkantylistach pochlebnie. Również tak jak merkantyliści zajmował się problemem bezrobocia.

KONTEKST GOSPODARCZY - rozwój technologiczny, rozwój instrumentów bankowych (wynalazki: druk, proch strzelniczy <udoskonalenie sztuki wojennej> skutki polityczne, rozdrobnienie feudalne, kształtują się wielkie monarchie scentralizowane, absolutne <charakteryzuje koniec feudalizmu>).

Konieczność połączenia się wielkich monarchii z burżuazją (zatrudnienie pracowników, urzędników, żołnierzy zawodowych <opłacanych>), rosną potrzeby uzupełnienie budżetu państwa na wypadek wojny rozwinięte życie gospodarcze źródłem pieniędzy, szlachta była zainteresowana zyskami (podatki) i miała najwięcej pieniędzy.

Burżuazja = mieszczaństwo (dla Marksa byli to wyzyskiwacze).

Rozwija się burżuazja ale jeszcze jest słaba. Pojawia się sektor produkcji zbrojnej (państwo jest inwestorem) pieniądze potrzebne na budowę fabryk i na opłacenie wojska, wynagrodzenie dla fachowców (z reguły sprowadzanych z zagranicy).

Merkantylizm rozpada się na dwa etapy:

Dominującą rolę odgrywa kupiec działający w handlu zagranicznym.

Nr 3, 20 październik 2004

W Polsce w okresie merkantylizmu istniały anormalne poglądy, zacofanie, mity.

Statyści - ludzie czynni politycznie.

Na raz następny: Adam Smith

KRYTYKA MERKANTYLIZMU (okres przejściowy)

Merkantylizm ogólnie trwał ok. 250 lat (gdzieniegdzie dłużej, niż do połowy 18 wieku). W Polsce jego teorie rządziły jeszcze na początku 19 wieku (w okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego, łącznie z fizjokratyzmem), gdy na zachodzie panowała już ekonomia klasyczna.

Im bliżej 18 wieku, pisarze merkantylizmu zaczynali tzw. epokę przejściową. W części poglądów są dalej merkantylistami, ale pewne idee głoszą już nowe (prekursorzy ekonomii klasycznej) zaprzeczające merkantylizmowi.

Etapy okresu przejściowego:

  1. Anglia - II-ga połowa 17 wieku - North, Barbon, Petty, Locke

Francja - Boisguillebert (buagilber)

  1. Anglia - początek 18 wieku - Hume, Steuart

Francja - Cantillon (kantion)

Najwięcej do krytyki merkantylizmu wnieśli Hume, Petty i Cantillion.

Marks uważał Petty'ego za prekursora ekonomii klasycznej.

Petty - zaczątki teorii wartości opartej na pracy. Najwięcej uczynił jeśli chodzi o zmiany w metodologii ekonomii (przyczynowo-skutkowa, statystyka).

Nastąpiły zmiany gospodarcze w stosunku do okresu merkantylizmu. Zmiany w znaczeniu sektorów gospodarczych, kto jest najważniejszy, jakie wydarzenia faktycznie miały wpływ na gospodarkę, światopogląd, problemy poruszane (podstawowe), w których obserwujemy zmiany w podejściu do np. bogactwa (istota, treść, źródła), płacy roboczej, teorii wartości, pieniądza, roli państwa w gospodarce.

Hume - miał mało z merkantylisty, zadał im ostateczny cios. Wykazał że wyobrażenia merkantylistyczne (bogactwo = kruszce; zwiększenie bogactwa = dodatni bilans handlowy <państwo dąży do nadwyżek w bilansie handlowym>), w dłuższym okresie czasu się nie sprawdzają, ponieważ zmierzają do zera.

Wartość towaru - merkantyliści nie przywiązywali do tego wagi, w ekonomii klasycznej jest to zagadnienie podstawowe, ponieważ w systemie jest podział na elementy powiązane między sobą chociaż nie równoważne. zaczątki teorii wartości w okresie przejściowym.

W 18-19 wieku każdy system miał być oparty na teorii wartości. Głoszono:

  1. teorię wartości opartą na pracy - wartość towaru jest pochodną nakładu pracy potrzebnego do jego wytworzenia (robotnik wytwarza wartość, dostaje płacę na wykorzystanie do dóbr konsumpcyjnych <niepełną>; zysk - różnica wynikająca z w/w zagadnienia <ograbianie robotnika>)

  2. teorię subiektywistyczną - wartość towaru jest równa pochodnej zapotrzebowania na dany towar, odczucie subiektywne, wartość towaru nie ma związku z pracą.

Wymiana - obie strony odnoszą korzyści.

Podział - zaistniał problem kto i ile dostanie, dlatego teoria wartości była wtedy najważniejszym problemem.

Porównać merkantylizm z jego krytyką (tzw. okresem przejściowym)

Dziś metodologia badań naukowych jest indywidualną dziedziną wiedzy - traktuje o metodzie działania, przeprowadzania badań naukowych (z podziałem na społeczną, biologiczną, ekonomiczną itd.).

W okresie przejściowym podstawą metodologii była filozofia (filozofia grecka zajmowała się: antologią, etyką i epistemologią <teoria poznania naukowego>; jak poznajemy rzeczywistość <zmysły, rozum>, jak rozumujemy <indukcja, dedukcja, redukcja>). Dopóki nie było ogólnej metodologii nauk stosowano metody badań naukowych oparte na filozofii (ogólne dyrektywy przedkładano np. na grunt ekonomii).

Poważne zmiany na gruncie ekonomii wiążą się ze zmianami w metodologii badań (dotyczy to zmiany poglądów z merkantylistycznych na ich krytykę).

Dla metodologii bardzo dużo zrobił Kartezjusz i Bacon (ten z 17 wieku z Anglii). Petty próbował przetransponować na grunt ekonomii ogólne dyrektywy Bakona.

Metodologia krytyków merkantylizmu

Bacon z Kartezjuszem na gruncie filozofii postawili tezy, które przyczyniły się do rozwoju nauk.

Bacon - uważał że nauka powinna mieć cele pragmatyczne, to nie tylko czysta spekulacja, teoria, ale również i przede wszystkim nauka musi mieć odzwierciedlenie, aby człowiek przez naukę zapanował nad przyrodą. Człowiek jest częścią przyrody, ale z wykorzystaniem osiągnięć nauki może nad nią zapanować. Był zwolennikiem eksperymentu, wierzył w doświadczenie (empiryk). Wg niego nauka nie wyczerpuje się na doświadczeniu, dotyczy również rozumowania (dedukcja, indukcja, redukcja).

Petty - był świadomy, że dalszy rozwój ekonomii uwarunkowany jest ..................................

W ekonomii eksperyment ma niewielkie zastosowanie. Pewną namiastką eksperymentu Bacona w ekonomii Petty'ego jest statystyka ekonomiczna. Był prekursorem ujęć statystycznych w ekonomii (niektórzy uważają go za prekursora ekonometrii <towarzystwa ekonometryczne 1930>).

Usiłował dokonać obliczeń dochodu narodowego Anglii, Walii, wielkości ich importu i eksportu. Uważał że ekonomia jest wdzięcznym polem zastosowania statystyki (nie chodzi o wyniki tylko samą technikę) i że nauka powinna służyć celom praktycznym (zgadzał się z merkantylistami jeśli chodzi o pogląd na płace - uważał za słuszną interwencję państwa jeśli chodzi o ustalanie płacy maksymalnej <wysokość należy ustalić naukowo a nie politycznie>). Decyzje gospodarcze powinny być podejmowane na jakiejś podstawie (dane). Działania praw ekonomicznych domyślał się na podstawie praw natury, którym człowiek nie może się przeciwstawić. Zdawał sobie sprawę ze statystycznego i stochastycznego charakteru praw ekonomicznych i naturalnych. Był empirykiem, opierał się na doświadczeniu, obserwacji, rozumowaniu indukcyjnemu.

Hume - zadał śmiertelny cios teorii i praktyce merkantylizmu, jeśli chodzi o bilans handlowy. Dowiódł że nie jest możliwe, w dłuższym czasie, utrzymywanie nadwyżki bilansowej. Przeprowadził dowód logiczny, który polega na tym, że stawia się pewną tezę i logicznie rozumując dochodzi się do tego, że przyjęcie tej tezy prowadzi do absurdu i należy ją odrzucić.

Przedstawiciel ilościowej teorii pieniądza (poziom cen towarów zależy od ilości pieniądza w obiegu (wzrost ilości pieniądza powoduje wzrost poziomu cen a spadek ilości pieniądza spadek poziomu cen).

Pierwsze rewolucje mieszczańskie w Niderlandach. W Anglii rewolucja nie została dokończona. Arystokracja ziemska długo utrzymywała władzę polityczną, mieszczaństwo osiągnęło pewną wolność działalności gospodarczej skutki rewolucji (pozostałości feudalizmu: monarchia, lordowie <dzisiaj>).

Nr 4, 27 październik 2004

ADAM SMITH

Już za jego życia rozlegały się głosy, że był plagiatorem (brakowało mu oryginalności, nie pojawiły się pod jego piórem żadne myśli, idee wcześniej nie znane). Jego zasługą jest to, że skomponował system.

Oceny jego osoby są bardzo zróżnicowane, często przeciwstawne:

U Smith'a można znaleźć dużo sprzeczności. Ma on często dwa lub więcej rozwiązań danego problemu wzajemnie się wykluczających i do tego w jednym dziele. Ale nie wynika to z jego bałaganiarstwa.

Co to jest ekonomia klasyczna, ekonomista klasyczny?

Termin powszechnie stosowany przez ludzi o różnych światopoglądach. Pochodzi od Marksa. Dla niego był to ten, kto stał na gruncie teorii wartości towaru opartej na pracy, był liberałem. W ten sposób ekonomia klasyczna rozpoczyna się w Anglii z Petty'm a kończy z Ricardo (lata 30 19 wieku). We Francji zaczyna się na Boisguillebert a kończy na Sismondi.

Wg marksistów każda inna ekonomia niż klasyczna jest burżuazyjna. Ekonomia Boisguillebert'a jest jeszcze naukową, dąży do zbadania obiektywnej prawdy o kapitalizmie. Późniejsza ekonomia wyrzeka się Smith'a, Ricardo, przestaje być nauką.

Termin Marksa został przyjęty powszechnie, ale co innego jest pod nim rozumiane (za początek ekonomii klasycznej uważa się bezpośrednich poprzedników Smitha).

W literaturze istnieją co najmniej trzy pojęcia klasycyzmu.

Keynes pisząc o teorii pieniądza uważał, że dokonuje rewolucji. Wystąpił przeciwko tym, których nazwał klasykami (tych, którzy wierzą w prawo rynków Say'a). Jego rewolucja polegała głównie na odrzuceniu tego prawa.

Marks cenił ekonomistów klasycznych.

  1. klasyczna filozofia niemiecka

  2. francuski socjalizm utopijny

  3. klasyczna ekonomia angielska (szczególnie Ricardo).

Wartościotwórcza rola pracy - ten czynnik można już znaleźć u Smitha. U jego następcy, Ricarda jest to już jasno przedstawione (zasłynął teorią kosztów komparatywnych).

Wszyscy nawiązywali do Smitha, bo można u niego znaleźć wszystko - tak wiele różnorodnych teorii. Ludzie o sprzecznych, wykluczających się poglądach mogli do niego nawiązywać.

Smith był Szkotem.

Uwarunkowania: okres rozkwitu intelektualnego Szkocji. Jest to jeden z wielkich umysłów tamtego okresu.

Hume - Szkot

Ricardo - Żyd.

Uwarunkowania gospodarcze, polityczne, ówczesna filozofia.

Problematyka: metodologia badań ekonomii.

Problemy teoretyczne: bogactwo i jego źródła, czynniki wzrostu bogactwa, podział pracy - zalety i wady, teoria czynników produkcji, zagadnienie podziału między właścicieli czynników produkcji, pieniądz, teoria pieniądza, teoria renty gruntowej, zysku, teoria wzrostu gospodarczego.

Co charakteryzowało gospodarkę angielską w tamtych czasach?

Po wojnie w świecie rządziły Anglia i Francja.

Handel z Indiami przynosił Anglii potencjalne zyski. Smith dużo pisze o zagadnieniu kolonii, których był przeciwnikiem. Uważał je za obciążenie (administrowanie ich, utrzymanie wojska), przewidział, że będą z tym same kłopoty.

Nie pisze słowem o rewolucji przemysłowej, ale nawiązuje do manufaktur. U schyłku jego życia istniały już fabryki, ale wtedy nie był już całkiem chłonny, obserwował, przemyśliwał różne kwestie. Był człowiekiem żyjącym w dobie manufaktury. Wtedy wytwarzano ręcznie. Jego doświadczeniem była manufaktura.

Sytuacja gospodarcza: dominowała manufaktura.

Jakie stosunki gospodarcze dominowały w rolnictwie?

Jaka to filozofia, epoka kulturowa, na którą przypadło życie Smitha?

Jest to oświecenie. Dominuje prąd filozoficzny racjonalizmu (wiara w rozum). Francuzi nazywają to wiekiem świateł. Za Kantem powtarzano, że jest to okres krytyki rozumu, to on krytykuje. Poza tym obok racjonalizmu ogromne znaczenie ma materializm mechanistyczny. Koncepcje Newtona, mechanika nieba itd. wywarły ogromne wpływ na inne nauki. Postrzegano wszystko jako puszczony w ruch mechanizm, który funkcjonuje.

W religii dominuje chrześcijaństwo, w kręgach naukowych - deizm (Bóg jest kreatorem, twórcą świata, nadał mu ruch i więcej nie ingeruje w bieg tego mechanizmu).

Koncepcja niewidzialnej ręki rynku - przenośnia. Ona jest wbudowana w ten mechanizm i reguluje jego funkcjonowanie.

Racjonalistyczne podejście do zbadania tego mechanizmu.

Przed Smithem Mandeville i inni pisali o znaczeniu egoizmu. Uznawał go za przywarę ludzką, ale ostatecznie prowadzi on do dobra społecznego. Do tego nawiązał Smith. Stworzył koncepcję człowieka ekonomicznego. Podkreślał, że egoizm ostatecznie prowadzi do dobra społecznego, dobra wspólnego.

Metodologia Smitha:

Posługiwał się dwoma metodami:

Abstrakcja - polega na uogólnieniu rzeczywistości, nie istnieje, jest pomijaniem pewnych cech szczególnych. Na każde zjawisko składa się jego istota i pozór. Istota jest ukryta, ezoteryczna.

Nr 6, 10 listopad 2004

Na raz następny - angielska i francuska ekonomia klasyczna.

Woluntarysta - nie wie że w życiu społecznym i gospodarczym działają prawa obiektywne i wyobraża sobie że można dowolnie kształtować rzeczywistość społeczną i gospodarczą.

Sądy:

Naturalizm - podejścia w zależności od kontekstu:

Nr 7, 17 listopad 2004

Na raz następny: niemiecka szkoła historyczna

Francuska ekonomia klasyczna (korekta do książki)

Wtedy ekonomia zapatrywała się na fizykę i nauki ścisłe. Senior chciał nadać ekonomii taką samą postać. Wg niego ekonomia powinna być nauką teoretyczną zbudowaną na aksjomatach, reszta to kwestia dedukcji. Aksjomat - twierdzenie przyjmowane bez dowodu.

Twierdzenia Seniora - STRONA 81:

  1. zasada gospodarności - przy danych nakładach, maksymalizacja efektów; przy danych efektach, minimalizacja nakładów.

  2. Działa malthusiańskie prawo demograficzne - istnieje tendencja do wzrostu liczby ludności.

Angielska i francuska ekonomia klasyczna:

    1. Rozważania metodologiczne: