Ekonomia Integracji Europejskiej

Wykład XII

Spójność społeczna, gospodarcza i terytorialna oraz finanse UE

Koncepcja spójności w UE:

• Harmonijny i zrównoważony rozwój w ramach krajów i na obszarze wspólnotowym

(Ten zapis pojawił się już w Traktacie Rzymskim. Jest to wskazówka, że UE będzie zmniejszała różnicę między obszarami. UE nigdy nie była klubem bogatych - poziom rozwoju nigdy nie był i nie jest kluczowy)

• Zmniejszanie dysproporcji gospodarczych - konwergencja poziomu PKB na mieszkańca w regionach i krajach, poziomu produktywności pracy, wzrostu zatrudnienia

• Zmniejszanie dysproporcji społecznych (same modele społeczne są kształtowane przez politykę krajową) - konwergencja wskaźników zatrudnienia, tj. stopy zatrudnienia, tempa tworzenia lepszych miejsc pracy, poziomu wykształcenia, zmniejszania ubóstwa i wykluczenia społecznego

Koncepcja spójności C.D

• Zmniejszanie dysproporcji terytorialnych

• Problem koncentracji dobrobytu gospodarczego w obszarach „jądra Europy” tzw. HOT BANANA czyli obszar od Londynu, Hamburga, Paryża, Monachium, Mediolanu do Madrytu.

(Koncentrację bada się poprzez określone wskaźniki)

• Problem urbanizacji - rozwoju miast stołecznych i aglomeracji

• Problem spadku liczby ludności obszarów wiejskich

(Jak rozwijać, restrukturyzować obszary wiejskie, jak mają się one do metropolii)

• Problem współpracy transgranicznej (euroregiony, programy wspierające współpracę)

Do UE wstępują kraje o zróżnicowanym poziomie PKB, ale dąży się do zbliżenia.

Kluczowe hasła spójności

• Konwergencja, czyli zmniejszanie różnic, doganianie, zbliżanie się do poziomu referencyjnego (określonego, przyjętego poziomu)

• Konwergencja regionalna i krajowa

• Konkurencyjność - zabezpieczenie konkurencyjności regionów, krajów, całej wspólnoty w procesie zwiększania spójności

• Współpraca terytorialna, czyli obszarów granicznych, euroregionów, regionów i miast partnerskich

Spójność nie wyklucza konkurencji - są to procesy wzajemnie nakładające się na siebie

Jak zrealizować spójność w UE

Założenia:

• Mechanizmy rynku wewnętrznego są kluczowe ale niewystarczające (mechanizmy rynkowe budzą się do życia w sposób naturalny)

• Występuje konieczność katalogowania regionów i krajów bardziej i mniej rozwiniętych w celu specyfikacji obszarów charakteryzujących się dysproporcjami

• Dla potrzeb katalogowania trzeba przyjąć wspólną klasyfikację regionów na całym obszarze UE

• Stosuje się klasyfikację NUTS (jednostek terytorialnych) opracowaną przez Eurostat. Grupy NUTS są od Nuts 1 do Nuts 5 (najczęściej przedmiotem działań są NUTS 2, w Polsce są to województwa)

Poszczególne administracje krajowe zgłaszają swoje podziały

Nuts 1 - cały kraj

Nuts 2 - odpowiednik województw Polski

Nuts 3 - powiaty

Nuts 4 - mniejsze jednostki

Nuts 5 - jeszcze mniejsze jednostki

Tylko pierwsze trzy są istotne dla Polski.

Jak realizować spójność C.D

• Potrzebna jest polityka spójności prowadzona na różnych szczeblach zarządzania europejskiego - obowiązuje zasada rządzenia wieloszczeblowego

• Wspólnotowa polityka spójności opiera się na zasadzie pomocniczości i proporcjonalności, zasadzie dodawalności oraz współfinansowania, zasadzie partnerstwa, zasadzie programowania

• Trzonem polityki spójności jest polityka regionalna, wspomagana przez inne programy (społeczne, w zakresie innowacji, ochrony środowiska itd…)

• Realizacja europejskiej wieloszczeblowej polityki wymaga środków finansowych ze źródeł unijnych i krajowych

1. pomocniczość i proporcjonalność - polityka spójności jest realizowane głównie od dołu (gminy, powiaty, województwa, cały kraj definiują cele, określają potrzeby finansowe i priorytety)

• centralizacja - podejmowanie decyzji na poziomie kraju

• decentralizacja - podejmowanie decyzji na niższym poziomie

zasada dodawalności - działania UE dodają elementy do tego, co jest realizowane na szczeblu krajowym

współfinansowanie - część kosztów jest finansowana na poziomie UE, reszta na niższym

zasada programowania (wieloletniego) - na poziomie kraju konstruowany jest program, który musi być zaakceptowany na poziomie unijnym

zasada partnerstwa - w realizacji polityki spójności powinno uczestniczyć wiele poziomów

Powyższe zasady są bardzo ważne, powtarzane od 1975, stanowią istotę współczesnych programów spójnościowych.

Polityka regionalna jest trzonem, pojawiła się w 1975, powstał wtedy Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, ruszyła w tym momencie i stała się motorem mówienia o spójności w szerszym kontekście.

1986 - Jednolity Akt Europejski definiuje pojęcie spójności, zaczyna się mówić o integracji polityk

Polityka regionalna wspiera także spójność społeczną, cele ochrony środowiska i konkurencyjność

Podstawy teoretyczne

• Modele geografii ekonomicznej

• Aglomeracja i koncentracja

• Centra i peryferie

• Siły aglomeracji i siły dyspersji

• Teorie konwergencji rozwojowej (realnej)

• Konwergencja absolutna typu beta (β)

• Konwergencja warunkowa typu beta (β)

• Konwergencja typu sigma (δ)

Geografia ekonomiczna ma wiele nurtów.

Teoria lokalizacji - czynniki wpływające na lokalizację (kiedyś ukształtowanie terenu, bliskość dróg i rzek)

Nurt nowej geografii ekonomicznej - w dużej mierze został stworzony przez ekonomistów, którzy mówią, że istnieje dyscyplina ekonomia geograficzna,

Krugman pytał o to, czy jest spójny rozwój regionalny - w 1991 w pracy „Geografia i handel” wprowadził nowoczesne rozumienie aglomeracji

Puga i Venables zastanawiali się, czy jest zawsze tak, że w szeroko definiowanych regionach wytwarzanie dóbr jest proporcjonalne do posiadanych zasobów. Ich zdaniem niekoniecznie tak jest - są regiony, które mają endogeniczne (wewnętrzne) siły rozwoju i w związku z tym lepszą wydajność. Jest to tzw. siła aglomeracji - mają one większy potencjał rozwoju

Siły aglomeracji powodują koncentrację

Czy stopień koncentracji powoduje wyodrębnienie się centrów i peryferii?

Czy relacja między centrami i peryferiami jest stała, czy się zmienia? (czy centra zawsze będą się szybciej rozwijały, czy też nastąpi zbliżanie się poziomu rozwoju?)

Główne siły powodujące aglomerację:

• Powiązania między firmami (poziome i pionowe) - firmy łączą się terytorialnie - linkages

• Wielkość rynku (działalność gospodarcza powstaje tam, gdzie jest duży rynek, ale działalność gospodarcza powoduje większy rynek - zamknięte koło)

• Stopień mobilności pracowników (Krugman zwrócił uwagę, że mobilność będzie sprzyjała aglomeracji) (np. w Polsce przenoszenie się do Warszawy)

Siły dyspersji (rozpraszania działalności) sprawiające, że szuka się lokalizacji na peryferiach

• Efekt zagęszczenia (kongestia) - powodujący koszty środowiska i wysokich płac

• Zwiększenie kosztów czynników produkcji (szuka się tańszych czynników poza aglomeracją)

Najwięcej spośród badań prowadzonych nad spójnością dotyczy sił aglomeracji i dyspersji i jak wyglądają one między regionami.

Konwergencja

Hipoteza konwergencji:

• Autorzy: Barro, Sala-I-Martin, Quah, Mankiw, Rebelo

• Hipoteza dotyczy relacji między dwiema zmiennymi: stopą wzrostu produktu i kapitału na 1 mieszkańca a poziomem PKB lub dochodu na jednego mieszkańca

• Relacja ta powinna być ujemna, gdyż niski poziom PKB na mieszkańca powinien być skorelowany z wysoką stopą wzrostu gospodarczego

• Hipoteza pozwala odpowiedzieć na pytanie, czy kraje różniąca się wyjściowym poziomem PKB per capita będą się w długich okresach w wyniku wzrostu gospodarczego zbliżały się do siebie pod względem PKB na mieszkańca, czy też będą się od siebie oddalały

Kraje uboższe powinny rozwijać się szybciej, żeby dogonić bogatsze - inaczej pozostaną peryferiami.

Konwergencja C.D

• Konwergencja absolutna beta (Barro, Sala-I-Martin) zakłada podobieństwa krajów, regionów w takich zmiennych jak: stopa oszczędności, tempo wzrostu ludności, inne czynniki demograficzne (liczba dzieci w rodzinie, śmiertelność, stopa zatrudnienia), a także postęp techniczny oraz polityka rządowa (różni się tylko tempo wzrostu i PKB)

• Konwergencja warunkowa beta (Barro) uwzględnia różnice w tzw. zmiennych endogenicznych między krajami czy regionami (korzysta się z niej, jeśli z konwergencji absolutnej beta nic nie wyjdzie z powodu za dużej liczny czynników)

• Konwergencja δ odzwierciedla dyspersję poziomu PKB między krajami w pewnym przedziale czasowym mierzoną współczynnikiem odchylenia standardowego logarytmu tych wielkości

Barro najpierw próbował badać konwergencję absolutną na grupie 90 krajów, ale nie otrzymał rezultatów. Powiodło mu się podczas próby na krajach OECD.

Jak mierzyć konwergencję β

inne zmienne +

• Gdzie
  oznacza PKB na mieszkańca w kraju „i” odpowiednio w czasie 0 i T

• Wyrażenie
  odzwierciedla wyjściowy poziom dochodu i maleje w miarę wydłużania przedziału czasowego T dla danej wielkości β

• Parametr β mierzy tempo konwergencji

• Wielkość stałą oznacza jednakowy stały stan równowagi (steady state) dla wszystkich krajów

• 
  to składnik losowy (współczynnik błędu)

• Jeśli β>0, to występuje konwergencja absolutna

10-letni okres jest wystarczający dla stwierdzenia, czy zjawisko występuje.

Lewa strona równania - zmienne zależne

Prawa strona równania - zmienne objaśniające

a - stała

- konwergencja absolutna

Pozostała część równania - konwergencja warunkowa

Inne zmienne to np. warunki naturalne

Co uwzględnia konwergencja warunkowa

Różnice między krajami i regionami:

• Wyjściowy PKB per capita

• Poziom kapitału fizycznego i ludzkiego

• Poziom solaryzacji

• Długość życia, stopa dzietności

• Stopa konsumpcji publicznej

• Rządy prawa, demokracja

• Otwartość międzynarodowa, terms of trade

• Stopa inwestycji

• Stopa inflacji itd.

Czynnikiem , który miał wpływ na konwergencje Polski w stosunku do starych krajów UE jest zdrowotność

Większości ekonomistów wychodzi, że wskaźnik β wynosi w Europie między 1,3% a 2%.

Co pokazuje współczynnika beta

• Czy kraj mający wyjściowo niższy poziom PKB per capita rozwija się szybciej niż kraj bogatszy - to znaczy czy kraj biedniejszy dogania przez szybszy wzrost gospodarczy (np. tempo wzrostu PKB 8-10-15%)

• O ile procent różnicy niwelowane jest w ciągu roku/kilu lat (np. rocznie różnica w PKB per capita maleje o 2%)

• Ile czasu potrzeba dla pełnego dogonienia kraju bogatszego

Richard Baldwin w połowie lat 90-tych postawił tezę, że potrzeba będzie 70-lat na to, żeby nowe kraje UE dogoniły stare kraje UE (po 35 latach miały być dopiero w połowie drogi) -okazuje się, że tempo doganiania jest szybsze

Polityka spójności UE

• Początki w 1975 r. od powstania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

• Jednolity Akt Europejski z 1986 - definicja spójności

• Obecnie polityka na okres 2007-2013

Cele:

• Cel 1: Konwergencja (regiony o PKB per capita niższym niż 75% średniej UE oraz kraje o PKB per capita niższym niż 90% średniej UE) (Wszystkie regiony Polski mają PKB per capita poniżej 75%)

• Instrumenty finansowe Celu 1: EFRR, EFS i Fundusz Spójności (łączna kwota 251 mld euro, w tym FS - 61,5 mld)

Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Rolny istnieją od Traktatu Rzymskiego 1958, ale nie dotyczą polityki spójności.

Zasada: Wieloletnie planowanie budżetu unijnego - stwarza się priorytety, cele globalne, a potem szuka narzędzi i polityk do ich realizowania.

Cele polityki spójności

• Cel 2. Konkurencyjność i zatrudnienie w regionach

• Instrumenty finansowe: EFRR i EFS, środki europejskie ponad 49 mld euro

• Cel 3. Europejska współpraca terytorialna

• Instrument finansowy: EFRR, środki europejskie 7,7 mld euro

Wszystko obraca się wokół powyższych 3 celów.

Priorytety polityki 2007-2013 w kontekście pogłębienia i poszerzenia integracji

1. Nacisk na zmniejszanie dysproporcji między państwami i regionami - na cel konwergencja przeznaczono prawie 85%

(Jest to problem niezwykle istotny, Polska otrzymuje na niego 67 mld euro i jest największym beneficjentem funduszy strukturalnych)

2. Nowe podejście strategiczne - wykorzystanie funduszy strukturalnych musi uwzględniać cele Strategii Lizbońskiej. Na cele strategii należy przeznaczyć 60% środków w najsłabiej rozwiniętych regionach i 75% w pozostałych (tj. innowacje, konkurencyjność, energia odnawialna, infrastruktura, zasoby ludzkie, innowacje ekologiczne)

Połączenie spójności (np. budowa dróg, kształcenie, walka z bezrobociem) z konkurencyjnością

Strategia Lizbońska jest elementem polityki spójności

3. lepsze uregulowania prawne, uproszczenie i proporcjonalność, prostsze systemy kontroli, jasne zasady informacji i komunikacji

4. przegląd budżetu w 2008/2009 dla oceny priorytetów

(Czy budżety funkcjonują, czy też trzeba coś zmienić. Część krajów chce przesunięcia części środków z konwergencji na konkurencyjność - Polska nie)

PKB per capita w PPS (UE-27 = 100)	2005	2006	2007 (prog.)
Bułgaria	35,4	36,5	38,3
Czechy	76,7	78,7	81,2
Estonia	63,0	68,5	74,4
Łotwa	49,9	53,7	59,1
Litwa	53,2	56,2	62,3
Węgry	64,3	65,0	63,5
Polska	51,3	52,5	55,7
Rumunia	35,5	38,9	41,6
Słowenia	87,0	88,0	91,6
Słowacja	60,6	63,8	67,8
Chorwacja	50,0	51,6	58,8
Macedonia	27,9	28,2	29,3
Luksemburg	264,6	279,6	284,6
Irlandia	143,9	145,7	146,5
Holandia	131,3	130,8	131,8
Austria	128,9	127,7	128,5
Norwegia	180,0	186,2	186,1

PKB na zatrudnionego (UE-27 = 100) - produktywność	2005	2006	2007 (prog.)
Bułgaria	34,4	34,9	35,8
Czechy	69,2	70,8	73,0
Estonia	61,8	64,4	68,3
Łotwa	49,3	51,4	53,0
Litwa	54,8	57,2	60,3
Węgry	73,6	74,6	74,5
Polska	61,0	61,1	61,7
Rumunia	36,4	39,2	41,6
Słowenia	82,9	84,1	86,8
Słowacja	68,9	71,8	75,7
Chorwacja	62,2	64,3	71,5
Macedonia
Irlandia	134,1	135	135,6
Norwegia	155,7	159,0	158,1
USA	143,6	143,3	138,6
UE-25	104	103,8	103,8
Strefa euro	110,8	110,4	109,5

W Polsce nie ma wzrostu wydajności pracy.

Dyspersja regionalna w UE

• PKB per capita w UE-27 = 100

• Dyspersja dla 271 regionów NUTS-2

• 3 wiodące regiony: centralny Londyn, Luksemburg, Bruksela

• Wśród 42 regionów przekraczających 125% średniej: tylko po 1 w Czechach (Praga) i Słowacji (Bratysława)

• 15 regionów najbiedniejszych jest w Polsce, Bułgarii i Rumunii

• Wśród 69 regionów poniżej średniej 75% było:

• 15 w Polsce, 8 w Rumunii, 7 w Czechach, po 6 w Bułgarii, Grecji i Włoszech, 3 w Słowacji, po 1 (cały kraj) Estonia, Litwa i Łotwa

Finanse UE

Dwa składniki

• Budżet UE

• Finanse pozabudżetowe:

• Europejski Fundusz Inwestycyjny, utworzony w 1994, ma 2 mld euro kapitału własnego, wspiera infrastrukturę transeuropejską i przedsiębiorczość

(Jest nastawiony głównie na wspieranie przedsiębiorczości, jest niezależnym obiektem gospodarczym)

• Europejski Bank Inwestycyjny, działa od 1.01.1958, Luksemburg, Rada Gubernatorów obejmuje 27 ministrów finansów krajów członkowskich, instytucja kredytowa i gwarancyjna, kredytuje inwestycje infrastrukturalne, energetykę, przemysł, usługi. Może zaciągać pożyczki na międzynarodowym rynku kredytowym

(EBI to główna instytucja kredytowa, działa jak każdy duży bank)

Finanse UE Pozabudżetowe

Europejski Fundusz Rozwoju - założony w 1959 wspiera kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku, wspiera projekty gospodarcze, społeczne, wspiera sprzedaż wyrobów eksportowych, stabilizuje dochody eksportowe

Budżet UE

• Od 1988 r. budżet jest określany na podstawie wieloletnich perspektyw finansowych (pierwsze lata 1988-92) (pozwala to na stworzenie perspektywy rozwojowej)

• Obecnie jest realizowana perspektywa 2007-2013

• Perspektywy stanowią ramy finansowe dla realizacji uzgodnionych zadań

• Zasadą podstawową jest to, że budżet stanowi kluczowy instrument realizacji celów polityki UE - najpierw cele i zadania, później jako konsekwencja środki finansowe ujęte w perspektywach i budżetach rocznych

Przegląd budżetu w 2009 przygotuje do myślenia o kolejnym planie (lata 2014-2020)

Budżet służy wykonywaniu zadań.

Budżet C.D

• Podstawą planowania budżetowego jest agenda polityczna - uzgodnienia między krajami w sprawie reguł, form i wysokości europejskiego finansowania

• Finansowanie budżetowe może być wspierane przez środki pochodzące z innych instytucji finansowych UE (np. częściowo przez środki budżetowe, a częściowo przez Bank Ochrony i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny lub Europejski Fundusz Inwestycyjny)

• W budżecie są ujawniane dwie pozycje:

• Zobowiązania - tj. wydatki wynikające z przyjętych zadań przekraczających jeden rok budżetowy (commitment appropriations)

• Płatności w kwocie rocznej odpowiadające zobowiązaniom na dany rok budżetowy (realnie dokonane wydatki nie zawsze więc w pełni są równe zobowiązaniom (payment appropriations)

Budżet musi być zamknięty w danym roku, ale zobowiązania można planować w dłużej perspektywie (zobowiązania z dłuższego okresu są rozdzielana na poszczególne lata budżetu).

Trochę historii

• Na początku do 1965 r. każda wspólnota miała swój budżet

• W 1965 r. główną pozycją budżetu wspólnego było rolnictwo = 35,7%, a w 1985 roku WPR (Wspólna Polityka Rolna) pochłaniała aż 70,8% (gdyż w tym czasie nastawiono się na samowystarczalność rolną Europy, finanse były przeznaczane na uniezależnienie rolne od innych krajów)

• W 1965 r. na politykę spójności wydano tylko 6% budżetu, a w 1985 r. 10,8%

• W perspektywie finansowej 2007-2013 nacisk położono na cele wzrostu gospodarczego i zatrudnienia i nowe dziedziny polityki jak bezpieczeństwo, wolność, sprawiedliwość

Struktura wydatków według zadań obecnej perspektywy finansowej - przykład budżetu 2007 w mld euro

Zrównoważony wzrost, w tym: - 54,9

• Konkurencyjność - 9,4

• W tym: edukacja i szkolenia, badania naukowe, innowacje, sieci transeuropejskie i energetyczne, agenda polityki społecznej (programy ramowe B+R, edukacja, innowacje)

• Spójność (fundusze strukturalne) - 45,5

• W tym: konwergencja - 35,3

• Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie - 9,0

• Współpraca terytorialna - 1,1

Struktura wydatków w mld euro

• Zasoby naturalne, w tym: - 56,3

• Środowisko - 0,2

• Rolnictwo i pomoc bezpośrednia (WPR, Europejski Fundusz Rolny, Europejski Fundusz Rybołówstwa - 42,7

• Rozwój obszarów wiejskich - 12,4

• Europejski Fundusz Rozwoju Obszarów Wiejskich

• Obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość (Fundusz Granic Zewnętrznych, wspólne zarządzanie migracją, Europejski Fundusz na rzecz uchodźców, Europejski Fundusz Integracji, prawa podst. i sprawiedliwość, media, kultura, zdrowie) -1,2

Struktura wydatków w mld euro

• UE jako partner na arenie międzynarodowej (rozszerzenie, europejska polityka sąsiedztwa, pomoc humanitarna, współpraca na rzecz rozwoju, demokracja i prawa człowieka, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, instrument na rzecz stabilności) - 6,8

• Administracja - 6,9

• Ogółem - 126,5

Układ procentowy wydatków

• Zrównoważony wzrost - 43%

• Rolnictwo - 34%

• Obszary wiejskie i ochrona środowiska - 11%

• Obywatele, wolność etc. - 1%

• UE w świecie - 5%

• Administracja i inne - 6%

Dochody budżetowe (uwaga - ważne, nie ma tego w książce)

Źródłem dochodów są tzw. środki własne:

• Cła, opłaty rolne i opłaty wyrównawcze od cukru (obecnie około 15%)

• Stawka jednolita naliczana od podstawy VAT wszystkich państw członkowskich (około 15%) (transfery dochodów z VAT)

• Stawka jednolita naliczana od dochodu narodowego brutto PNB państw członkowskich (69%)

• Inne - odsetki, niewykorzystane kwoty z lat poprzednich, składki pracowników UE

• Obowiązuje pułap wysokości środków własnych = 1,27% PKB Wspólnoty

• W praktyce ten pułap nigdy nie był osiągnięty, realnie wynosi 0,98-1,0%

Stare kraje UE chcą, żeby pułap wysokości środków własnych był niższy niż 1,27%, a nowe kraje, żeby był wyższy.

Wyzwanie budżetowe

• Wymóg solidarności - polityka spójności (ile przeznaczyć na politykę solidarności)

• Wymóg konkurencyjności - postęp naukowy, technologie, innowacje

• Zmiany klimatu (jak z nimi walczyć i czy są potrzebne na nie środki finansowe)

• Wspólna polityka rolna (ma się odbyć debata na jej temat)

• Migracje i bezpieczeństwo granic (czy zwiększyć środki)

• Terroryzm, przestępczość, bezpieczeństwo wewnętrzne (czy zwiększyć środki)

• Źródła energii

Najpierw określa się zadania, a później środki na nie przeznaczone.

Nowe środki pozabudżetowe

• Fundusz solidarności - pomoc w przypadku klęsk żywiołowych - do 1 mld euro

• Rezerwa na pomoc nadzwyczajną dla krajów trzecich - pomoc humanitarna, kryzysowa - około 234,5 mln euro w 2007

• Fundusz dostosowania do globalizacji - 500 mln pomoc dla pracowników dotkniętych skutkami globalizacji

• Instrument elastyczności - 200 mln euro - dodatkowe wsparcie dla projektów w trakcie realizacji i nowych projektów

---