Finanse publiczne

Zestaw zagadnień

Akcyza i podatek akcyzowy - jest podatkiem od konsumpcji, płaconym przy zakupie pewnych szczególnych dóbr, zwłaszcza dóbr luksusowych,

Automatyczne stabilizatory - to pewne instrumenty (narzędzia) na stałe wmontowane w system gospodarczy będące częścią składową polityki gospodarczej, które samoczynnie pobudzają lub hamują wysoką aktywność gospodarczą bez ingerencji państwa. Służą realizacji funkcji stabilizacyjnej dochodów i wydatków publicznych.

Bon skarbowy (weksel skarbowy) - to krótkoterminowe papiery wartościowe, emitowane przez państwo w celu pokryci bieżących potrzeb płatniczych.

Budżet państwa - jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy.

Cło - opłata pobierana przez państwo w związku z przemieszczaniem towarów przez granicę celną (powszechnie stosuje się cła importowe, niemniej w niektórych państwach ocleniu podlega również eksport i tranzyt).

Cykl koniunkturalny - zjawisko występowania w gospodarce wahań różnych mierników ekonomicznych charakteryzujących poziom koniunktury, wokół rosnącego trendu wzrostu gospodarczego, analizowanego w długim okresie.

Deficyt budżetowy - jest sytuacją, w której w określonym czasie wydatki są wyższe od dochodów.

Dług publiczny - finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowych i samorządowych) z tytułu zaciągniętych pożyczek.

Dobra prywatne - każde dobro, które nie jest dobrem publicznym, tzn. które nie może być konsumowane przez wielu konsumentów bez uszczerbku dla któregokolwiek z nich.

Dobra publiczne - w ekonomii każde dobro, które nie jest dobrem publicznym, tzn. które nie może być konsumowane przez wielu konsumentów bez uszczerbku dla któregokolwiek z nich.

Dobra społeczne - to takie dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej są dostępne dla każdego obywatela, tak jak w przypadku klasycznych dóbr publicznych.

Dochody budżetowe- świadczenia pieniężne ustanawiane przez organ władzy publicznej, pobierane i gromadzone przez administrację publiczną na rachunku właściwych budżetów lub publicznych funduszy celowych, z których dokonuje się wydatków publicznych.

Dotacja - środek przeznaczony na finansowanie lub dofinansowanie określonych zadań z zakresu administracji rządowej i części zadań zleconych, a także niektórych bieżących zadań własnych.

Dyskontowy papier wartościowy -

Efekt wypierania - wskutek inwestycji rządowych inwestycje prywatne zostają wypchnięte z tych inwestycji.

Finanse publiczne - procesy związane z gromadzeniem, podziałem i wydatkowaniem środków pieniężnych, w oparciu o regulacje prawne, finansowaniem deficytu budżetowego i obsługą długu publicznego; także instytucjonalne ramy, w których dokonują się owe procesy.

Fundusz celowy - są stworzone do finansowania takich zadań należących do organów publicznych (państwowych lub samorządowych), które mogłyby być finansowane z budżetu, lecz z pewnych względów uznano, iż dla ich realizacji należy stworzyć odrębne budżety.

Krzywa Laffera - koncepcja teoretyczna, która za pomocą krzywej ilustruje zależność między stawką opodatkowania a dochodami budżetowymi państwa z tytułu podatków.

Kryteria konwergencji (kryteria zbieżności, kryteria z Maastricht) - są to ustalone w Traktacie o Unii Europejskiej wskaźniki ekonomiczne i zasady, jakie powinna spełniać polityka gospodarcza danego państwa, które aspiruje do członkostwa w Unii Gospodarczo-Walutowej (UGW) i tym samym do strefy euro. Aby móc uczestniczyć w trzeciej fazie UGW i tym samym wprowadzić w swojej narodowej gospodarce euro jako powszechny środek pieniężny, dane państwo musi spełnić 5 warunków ustalonych w protokole do traktatu z Maastricht:

Kryteria pieniężne:

-średnią stopę inflacji w ciągu roku poprzedzającego akcesję do UGW nie wyższą niż 1,5 punktu procentowego od pułapu wyznaczonego przez średni poziom inflacji obliczony dla trzech państw o najniższej inflacji w Unii Europejskiej,

-średnią nominalną długoterminową stopę procentową nie wyższą niż 2 punkty procentowe od poziomu wyznaczonego przez średni poziom odpowiednich stóp procentowych w trzech krajach o najniższej stopie inflacji w Unii Europejskiej,

-stabilny kurs walutowy w ciągu dwóch lat poprzedzających akcesję kraju do UGW - oznacza to udział w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego; dokładniej, dany kraj powinien przestrzegać normalnego przedziału wahań (+/- 15%) swojej waluty w ramach ogólnounijnego systemu ERM II, nie może również w tym czasie dokonać samodzielnej dewaluacji własnej waluty wobec waluty innego kraju Unii Europejskiej. Może natomiast dokonać jej rewaluacji.

Kryteria fiskalne:

-deficyt budżetowy mierzony w roku poprzedzającym ocenę w cenach rynkowych nieprzekraczający 3% PKB danego kraju,

-dług publiczny w roku poprzedzającym ocenę nieprzekraczający 60% PKB danego kraju.

Kryterium jakościowe: (dodatkowe)

-Warunkiem udziału w UGW jest również niezależność banku centralnego (funkcjonalna, finansowa, osobista).

Ministerstwo Finansów - jest urzędem pomocniczym Ministra Finansów, centralnego organu administracji rządowej odpowiedzialnego za dział administracji rządowej - finanse publiczne. Pomaga Ministrowi Finansów w m.in. projektowaniu budżetu państwa, kierowaniu sprawami podatków, finansowania samorządów terytorialnych oraz sprawami związanymi z długiem publicznym.

Nadpłata podatku - Oczywiste

Obligacja Skarbowa - jest papierem wartościowym, który zawiera zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi obligacji jej nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem, za przedstawieniem kuponów odsetkowych na warunkach podanych w obligacji lub w ogólnych zasadach subskrypcji.

Jednostka budżetowa - jest to jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która wszystkie swoje wydatki pokrywa bezpośrednio z budżetu, natomiast wszystkie dochody takiej jednostki odprowadzane są odpowiednio, albo na rachunek budżetu państwa, albo na rachunek jednostki samorządu terytorialnego (rozliczenie brutto - pełnymi kwotami).

Jednostki gospodarki pozabudżetowej - patrz wyżej i odwrotnie.

Zakład budżetowy - jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych będąca częścią państwowej sfery budżetowej, która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania i pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych.

Gospodarstwo pomocnicze - wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym albo też finansowym, część jej działalności podstawowej lub działalność uboczna. Tworzone są przez kierowników jednostek budżetowych po otrzymaniu zgody od organu, który utworzył daną jednostkę budżetową.

Obligacja komunalna - emitowany papier wartościowy przez gminy.

Obligacja municypalna - emitowana przez samorządy lokalne.

Obligacja zerokuponowa - bez oprocentowania, kupujemy po niższej cenie niż cena nominalna.

Opłata - świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, odpłatnym, jednostronnie ustalane i pobierane przez władze publiczne z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego.

Osoba fizyczna - prawne określenie człowieka w prawie cywilnym, od chwili urodzenia do chwili śmierci, w odróżnieniu od osób prawnych. Bycie osobą fizyczną pociąga za sobą zawsze posiadanie zdolności prawnej, czyli możliwość bycia podmiotem stosunków prawnych (praw i zobowiązań).

Osoba prawna - to jeden z rodzajów podmiotów prawa cywilnego. Osobę prawną definiuje się zazwyczaj jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną.

Płatnik podatku - podmiot zobowiązany do obliczenia, pobrania i uiszczenia w wyznaczonym terminie należnego podatku na rachunek bankowy właściwego organu podatkowego.

Podatek - pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych.

Podatnik - zgodnie z polskim prawem jest nim osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.

Podstawa opodatkowania - wielkość, która stanowi podstawę do obliczania wymiaru podatku zgodnie z określoną formułą obliczenia podatku. Podstawa opodatkowania może mieć wymiar wartościowy wyrażony w pieniądzu lub też w innej jednostce miary.

Progresja podatkowa - jest metodą obliczania wymiaru podatku, w myśl której wysokość należnego podatku rośnie szybciej niż proporcjonalnie w stosunku do wielkości podstawy opodatkowania.

Przedmiot opodatkowania - czyli przedmiot która podlega opodatkowaniu.

Przerzucanie podatków - jawisko, które występuje gdy podmiot płacący podatek ma możliwość przerzucenia ciężaru ekonomicznego tego podatku na osoby trzecie (ostateczny ciężar podatku ponosi finalny nabywca produktu). Przerzucalność podatku jest zależna od koniunktury gospodarczej oraz od tego, czy podatnik ma silną pozycję ekonomiczną i może przerzucić podatek, czy też jest ona słaba i zmusza go do ponoszenia ciężaru podatków w całości. Wszystkie podatki pośrednie są przerzucalne w całości. Przerzucanie podatków wprzód polega na podwyższeniu ceny o kwotę podatku, natomiast przerzucenie wstecz (odrzucenie podatku) na obniżaniu przez podatnika cen płaconych dostawcom lub zarobków pracowników.

Saldo budżetu - jest to nadwyżka lub deficyt w budżecie państwa, tj. nadwyżka dochodów względem wydatków budżetu w danym roku lub odwrotnie- nadwyżka wydatków nad dochodami.

Skala podatkowa - o wzór wynikający z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 27.1), na podstawie którego określa się wysokość podatku, jaki zapłaci podatnik od dochodu uzyskanego w jednym roku podatkowym.

Stawka podatkowa - określony procentowo lub kwotowo wskaźnik służący obliczeniu należnej kwoty podatku od podstawy opodatkowania. Stawka podatkowa nie jest jedynym parametrem wpływającym na wysokość podatku.

Stopa podatku - część dodatkowej jednostki dochodu, jaką trzeba zapłacić w postaci podatku.

System podatkowy - ogół przepisów prawnych i instytucji finansowych w zakresie ustalania i poboru podatków. Obejmuje on nie tylko przepisy prawne dotyczące instytucji podatków, ale także całą strukturę podmiotów, które podatki pobierają, płacą je oraz te, które wyznaczają ich indywidualną wysokość, w tym także warunki ich płatności.

Ulga podatkowa - przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, odliczenia, obniżki albo zmniejszenia, których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku.

Wakacje podatkowe - ustalony prawem okres zwolnienia od płacenia podatków (głównie podatku dochodowego) dla firm rozpoczynających działalność. W Polsce w latach 80. XX wieku dotyczył on powszechnie firm z udziałem kapitału obcego (joint venture) i był traktowany jako zachęta do inwestowania na rynku krajowym.

Zjawisko finansowe -

Zwolnienie podatkowe - jest to zwolnienie podatnika z jego długu podatkowego. W przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym organ podatkowy, na wniosek podatnika, może umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe lub odsetki za zwłokę.

---