PRAWO KOŚCIELNE - ZAGADNIENIA PODSTAWOWE
I. POJĘCIE I CEL PRAWA KOŚCIELNEGO
1. Definicja nr 1: Prawo kościelne jest to prawo Kościoła rozumianego jako wspólnota Ludu Bożego.
2. Definicja nr 2: Prawo kościelne, zwane także prawem kanonicznym, jest to zbiór norm ustanowionych, opracowanych lub uznanych przez uprawnioną władzę kościelną w celu zabezpieczenia dobrego porządku w łonie społeczności kościelnej i wypełniania misji Kościoła czyli celu prowadzenia wiernych ku dobru wspólnemu i zbawieniu wiecznemu.
3. Nazwa prawo kościelne (ius ecclesiasticum) zastępuje nazwę dawniejszą - prawo kanoniczne (ius canonicum).
„kanon” w języku greckim oznacza „wzorzec, regułę zachowania”
4. Cel prawa kościelnego:
Cel prawa kościelnego wynika z celów Kościoła. Prawo strzeże porządku w łonie Kościoła, jako społeczności zorganizowanej. Prawo kościelne traktowane jest jako prawo służebne dla całego Kościoła jako wspólnoty wszystkich ochrzczonych. Ma służyć pomocą we wskazywaniu właściwej drogi w życiu zgodnym z wiarą chrystusową prowadząca do zbawienia po śmierci. Salus animarum suprema lex.
5. Instytucjonalny charakter Kościoła:
Instytucje są to zorganizowane systemy społeczne złożone z jednostek ludzkich zajmujących w systemie określoną pozycję i wykonujących określone funkcje. Systemy są z reguły sprzężone dzięki normom, czyli regułom zachowania.
Teoria ekklezjologiczna (Ecclesia - Kościół) Hansa DOMBOIS'A
Według Domboisa egzystencja człowieka ma miejsce w instytucjach czyli trwałych i sformalizowanych związkach - systemach relacji (odniesień).
Istnieją cztery podstawowe odniesienia człowieka i związane z nimi instytucje
1) do Boga - instytucja: Kościół
2) do innych ludzi - instytucja: państwo
3) do człowieka przeciwnej płci - instytucja: małżeństwo
4) do rzeczy - instytucja: własność
II. RODZAJE PRAWA KOŚCIELNEGO
ze względu na zakres osobowy obowiązywania
Prawo kościelne wspólne (ius canonicum universale)
Prawo szczególne (ius canonicum speciale)
ze względu na zakres terytorialny stosowania
prawo powszechne (ius canonicum commune)
prawo partykularne (ius canonicum particulare)
3. ze względu na formę
Prawo kanoniczne pisane
Prawo kanoniczne niepisane czyli zwyczajowe
Ze względu na obrządek
Prawo Kościoła łacińskiego (ius Ecclesiae Latinae)
Prawo Kościołów wschodnich (ius Ecclesiarum Orientalium)
Ze względu na czas powstania
Prawo kanoniczne dawne (ius canonicum vetus) - źródło: Corpus Iuris Canonici lub Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r.
Prawo kanoniczne obowiązujące (ius canonicum vigens) źródło: Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r.; Kodeks Prawa Kanonicznego Kościołów Wschodnich z 1990 r.
Ze względu na obowiązywalność:
Prawo bezwzględnie obowiązujące (ius cogens) - normy prawa Bożego
Prawo względnie obowiązujące (ius dispositivum) - obowiązuje pod warunkiem nie wydania norm partykularnych lub innego rodzaju form derogacji danej normy (dyspensa, epikie)
ze względu na przedmiot
Prawo kanoniczne publiczne (ius canonicum publicum).
Nie weszła w życie Lex Ecclesiae Fundamentalis przygotowywana w latach 1965 - 1981 r.
Prawo kanoniczne prywatne (ius canonicum privatum)
ze względu na źródło czyli pochodzenie norm prawa kanonicznego
prawo Boże: naturalne, objawione, apostolskie
prawo czysto kościelne, dawniej zwane „prawem ludzkim”
Prawo Boże naturalne - według definicji Ojca Mieczysława Krąpca - „ jest to partycypacja prawa boskiego w rozumnej naturze człowieka”. Fundamentalną normą tego prawa jest zasada „czyń dobro”. Prawo naturalne nie dopuszcza żadnych odstępstw, ulg czy dyspens. Jest fundamentem dla prawa ludzkiego.
Prawo Boże objawione - chodzi tutaj o normy prawa Bożego poznawalne dzięki objawieniu zwartemu w Piśmie świętym czyli w Biblii lub przekazanego przez tradycję apostolską.
Prawo Boże apostolskie - zadaniem Kościoła jest promulgacja czyli przepowiadanie prawa Bożego.
Przepowiadane przez Kościół normy prawa Bożego to normy wyrażające wolę Bożą wprost lub tylko pośrednio.
Kanonizacja prawa Bożego - Vincenzo Del Giudice.
Niezmienność prawa Bożego:
Niezmienność prawa Bożego dotyczy jego treści. Forma może ulegać zmianom.
Dynamiczność poznania prawa Bożego
Prawo czysto kościelne (ius mere ecclesiasticum; ius canonicum humanum)
Chodzi o normy prawne ustanowione przez apostołów, a następnie przez ich następców czyli papieży i biskupów, samodzielnie lub na soborach powszechnych lub synodach, a także o normy wytworzone na drodze zwyczaju praktykowanego we wspólnotach wiernych.
8. Ze względu na podmiot, który daną normę ustanowił wyróżniamy:
Prawo apostolskie zwane też „prawem tradycyjnym”
Prawo ojców Kościoła i doktorów Kościoła
Prawo papieskie
Prawo soborowe
Prawo dykasterii Kurii Rzymskiej
Prawo konferencji episkopatów i ordynariuszy
Prawo synodalne
Prawo wewnętrzne instytutów zakonnych
Prawo wspólnot kościelnych zwyczajowe
Konkordaty
Prawo pomocnicze: Styl Kurii Rzymskiej, Orzecznictwo, Doktryna prawa.
Ad 3. Prawo papieskie
Akty prawotwórcze papieży stanowią podstawowe źródło prawa kanonicznego. Winny one bezwzględnie respektować normy prawa Bożego.
Ze względu na treść i znaczenie prawne akty papieskie dzielą się na:
a) Konstytucje apostolskie (constitutiones apostolicae)
b) Motu proprio
c) Listy papieskie (litterae apostolicae)
d) Litterae decretales
e) adhortacje apostolskie
f) encykliki
Ze względu na formę akty prawne papieskie dzielą się na:
i. bulle
ii. breve
iii. Pisma apostolskie (Litterae, epistolae)
Ad 4. Prawo Kolegium Biskupów (soborowe)
W historii Kościoła odbyło się łącznie 21 soborów, z tego 8 w I-ym tysiącleciu na Wschodzie. Pierwszy sobór odbył się w 325 r. w Nicei, zwołany przez papieża św. Sylwestra I. Ostatni wielki sobór ekumeniczny odbył się w latach 1962 (11 X) - 1965 (8 XII) w Watykanie. Znany jest jako Sobór Watykański II, zwołany przez papieża Jana XXIII (zm. 3 VI 1963) i kontynuowany przez jego następcę Pawła VI.
Sobory powszechne wydają akty prawne dwojakiego rodzaju:
1) Konstytucje
2) Dekrety
Najbardziej znane konstytucje Soboru Watykańskiego II to np.
konstytucja Lumen gentium o Kościele (11 XI 1964)
konstytucja o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes (7 XII 1965)
konstytucja o objawieniu Dei verbum z 18 XI 1965.
Kolegium Biskupów działa także za pośrednictwem Synodu Biskupów.
Ad 5. Prawo dykasterii Kurii Rzymskiej
Kuria rzymska (Curia Romana) jest to zespół urzędów i instytucji skupionych wokół papieża, przy pomocy których wykonuje on zwierzchnictwo nad Kościołem Powszechnym.
Dykasterie Kurii Rzymskiej: kongregacje, sekretariaty, trybunały, a także inne instytucje.
Konstytucja apostolska Jana Pawła II o Kurii rzymskiej Pastor bonus z 28 czerwca 1988 r.
Dykasterie Kurii Rzymskiej wydają akta prawne, tzw. dekrety.
Ad 9. Prawo zwyczajowe wspólnot wiernych
Zwyczaj jest źródłem prawa, ale pod pewnymi warunkami:
rozumna praktyka wspólnoty wiernych, co oznacza zgodność zwyczaju z prawem Bożym oraz dobrem wspólnym Kościoła;
Kan. 24 § 1 Żaden zwyczaj przeciwny prawu Bożemu nie może uzyskać mocy prawa.
wspólnota zdolna do przyjęcia zwyczaju;
zamiar wspólnoty wprowadzenia prawa;
w odniesieniu do zwyczajów przeciwnych ustawom (contra legem) lub obok ustawy (prater legem) konieczne jest zatwierdzenie prawodawcy lub zadawnienie zgodne z prawem kanonicznym.
Consuetudo est optima legum interpetatio.
Ad 10. Konkordaty
Konkordaty polskie:
Dawny: z 10 II 1925 r., zerwany przez władze komunistyczne 12 IX 1945 r.
Obowiązujący: z 28 lipca 1993 r., ratyfikowany 23 lutego 1998 r.
Konkordat jest źródłem prawa partykularnego kościelnego, jak tez zarazem źródłem prawa wyznaniowego.
Ad 11. Prawo pomocnicze: praktyka (tzw. stilu = styl) Kurii Rzymskiej, orzecznictwo, doktryna prawa.
Praktyka (styl) Kurii Rzymskiej jest to stały sposób rozstrzygania i załatwiania spraw w poszczególnych dykasteriach Kurii Rzymskiej.
Orzecznictwo o znaczeniu prawnym to przede wszystkim orzeczenia Trybunału Roty Rzymskiej (decisiones Rota Romanae)
Dekretystyka
Dekretalistyka
Współczesna kanonistyka
Natomiast KPK z 1983 r. daje możność odwoływania się do kanonistyki w celu wypełnienia ewentualnych luk w ustawach.
KAN. 19. Jeśli w określonej sprawie brak wyraźnej ustawy, powszechnej lub partykularnej, albo prawa zwyczajowego, sprawa - z wyjątkiem karnej - winna być rozstrzygnięta z uwzględnieniem ustaw wydanych w podobnych sprawach, ogólnych zasad prawnych z zachowaniem słuszności kanonicznej, jurysprudencji, praktyki Kurii Rzymskiej oraz powszechnej i stałej opinii uczonych.
Oficjalna interpretacja ustaw kościelnych:
„Papieska Rada Tekstów Prawnych” (Pontificium Consilium de Legum Textibus).
Ustawy kościelne
Definicja ustawy św. Tomasza z Akwinu:
Ustawa jest to rozrządzenie rozumu dla dobra wspólnego przez tego, komu powierzona została troska o spoleczność
Definitio legis, quae nihil est aliud, quam quaedam rationis ordinatio ad bonum commune, ab eo qui curam communitatis habet, promulgata (Tomasz z Akwinu, Summa theologica I-II q.90, art.4)
Cechy (przymioty) wewnętrzne ustawy:
Normatywność - ustawa to norma (zbiór norm) obowiązujących,
rozumność ( ustawa to rozrządzenie rozumu),
powszechność i stałość (trwałość).
Cechy zewnętrzne ustawy
d) pochodzenie od właściwego ustawodawcy,
e) promulgacja,
f) przyjęcie ustawy przez społeczność, do której jest ona skierowana.
ad b) słuszność kanoniczna
dekretał Honoriusza III z 1218 r.:
We wszystkich sprawach, w których nie ma wyraźnej reguły prawa, posłużcie się słusznością, zawsze przychylając się na stronę bardziej ludzką, zgodnie z tym czego wymagają osoby oraz mając na względzie okoliczności miejsca i czasu.
Do słuszności kanonicznej można się odwoływać tylko w razie interpretacji prawa oraz w sytuacji kuk w prawie. Słuszność w zasadzie nie może być podstawą do uchylenia prawa.
Ad e) Promulgacja
Reguła Gracjana: Lex instituitur, cum promulgatur (Dekret Gracjana, dictum p.c.3, D.IV)
Acta Apostolicae Sedis (AAS)
Vacatio legis - zasadniczo 3 miesiące
Ad f) Ustawa kościelna winna być kierowana do społeczności zdolnej do jej przyjęcia.
Ustawa kościelna jest przede wszystkim rozrządzeniem wiary (ordinatio fidei).
W. Aymans: „Ustawa kościelna jest to przygotowana w odpowiedzi na potrzeby życia wspólnoty, wiążąca (obowiązująca) powszechnie przepowiednia wiary, która została wydana przez kompetentną władzę dla określonego kręgu osób i należycie została promulgowana”.
Rodzaje ustaw kościelnych:
Lex universalis - czyli ustawa obowiązująca w kościele powszechnym, wydana przez papieża lub kolegium biskupów (sobór powszechny),
Lex particularis - czyli ustawa wydana dla kościoła partykularnego, obowiązująca tylko w odniesieniu do części kościoła. Ustawodawcami są tutaj biskupi, synody partykularne, konferencje biskupów, a także Stolica Apostolska w przypadku konkordatów.
Ustawy papieskie:
„konstytucje apostolskie (Constitutiones Apostolicae) - wydawane zwykle w formie bulli
Motu proprio (MP) w formie listu.
Zarówno jedne jak i drugie są równe pod względem swego znaczenia prawnego.
3) responsa - są to rozstrzygnięcia kwestii powstałych na tle wykładni kościelnych ustaw.
Ustawy powszechne soborowe:
dekrety i konstytucje
Ustawy partykularne:
dekrety ogólne (decreta generalia) - wydawane przez synody partykularne, czy konferencje biskupów
dekrety - wydawane przez synody diecezjalne i biskupów
Poza tym KPK rozróżnia akty prawne wydawane przez władzę wykonawczą
Są to:
1) Dekrety ogólne ustawodawcze (decreta generalia)
2) Dekrety ogólne wykonawcze (decreta generalia executoria)
3) Instrukcje - Instructiones (Instructio)
Hierarchia norm prawa kościelnego oraz kontrola norm prawnych:
A. Ius remonstrandi
B. Rekurs przeciwko ustawie
C. Supliki przeciwko ustawom
Ad A] Podstawę prawa do remonstracji stanowi także wymóg zgodności ustawy papieskiej ze zwyczajami danego kraju. Zagadnienie to rozwiązywał już Gracjan w swym Dekrecie (D.IV, c.2).
Ad B] Rekurs (wystąpienie) przeciwko ustawie.
Rekurs przeciwko ustawie jest to uprawnienie, jakie przysługuje każdemu katolikowi, którego to dotyczy, do wystąpienia przeciwko ustawie partykularnej lub dekretowi ogólnemu. Prawo to ustanowił papież Jan Paweł II w konstytucji Pastor bonus w art.158.
ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA KOŚCIELNEGO
Prawo kościelne zawarte jest w zbiorach prawa, które stanowią źródło jego poznania (fontes iuris cognoscendi).
I. Corpus Iuris Canonici
Jest to źródło poznania prawa dawnego kościelnego (ius canonicum vetus). Jest to jego kodyfikacja, złożona z kilku osobnych zbiorów, a mianowicie:
Dekret Gracjana (1140)
Cechy zbioru: prywatny, systematyczny, o cechach traktatu naukowego
Czas powstania: ok. 1120-1140
Autor: Gracjan, mnich - kameduła z Bolonii
Metoda: uzgadnianie kanonów (tzw. auctoritates) przez ich zestawianie i komentowanie w tzw. diktach Gracjana (dicta Gratiani)
Druga nazwa dzieła: Concordia discordantium canonum („Uzgodnienie sprzecznych kanonów”).
Systematyka: 3 części wewnętrznie podzielonych na mniejsze jednostki.
Część I dzieliła się na dystynkcje (distinctiones) w liczbie 101, grupujących kanony oznaczone jako capitula.
Część II podzielona została na tzw. Causae w licznie 36, które następnie dzieliły się na kanony (capitula). W Causa 33 występuje tzw. traktat o pokucie (tractatus de poenitentia) składający się z 7 dystynkcji.
Część III zwana Tractatus de consecratione, wewnętrznie podzielona na 5 dystynkcji oraz kanony.
Zawartość: całość norm prawa kościelnego z I-go tysiąclecia (uchwały soborów powszechnych i synodów, ustawy papieskie, fragmenty pism ojców i doktorów Kościoła, najwięcej św. Augustyna. Objęte Dekretem przepisy dotyczyły takich problemów jak organizacja Kościoła, powoływanie na godności kościelne, majątki kościelne, sakramenty, w tym też kapłaństwo i małżeństwo, dyscyplina kościelna (prawo karne zawarte głównie w traktacie o pokucie).
Badania naukowe: dekretystyka - glosy, summy, abreviationes
W XIII w. - Martinus Polonus (Margaretha Decreti)
Badania współczesne: Adam Vetulani
2) Dekretały Grzegorza IX (1234)
Dekretały były to listy papieskie stanowiące odpowiedź na konkretną kwestię prawną wnoszone do Stolicy Apostolskiej przez niższe władze sądowe, w szczególności biskupów.
Pierwsze kodyfikacje dekretałów: Compilationes antiquae (4)
Dekretały Grzegorza IX:
Cechy zbioru prawa: urzędowy, systematyczny
Autor: Rajmund z Peñaforte
Czas powstania: 1234
Podstawa obowiązywania: bulla papieża Grzegorza IX Rex pacificus
Metoda: kazuistyczna, ujmowanie w zbiorze jedynie rozstrzygnięć prawnych (tzw. pars decisa); wydobywanie zasad prawnych w formie rubryk
Systematyka: oparta na schemacie Bernarda z Pawii
układ 5 ksiąg, z których każda grupowala przepisy dotyczące kolejno następujących zagadnień:
Iudex - władza kościelna, jej powoływanie i kompetencje, źródła prawa
Iudicium - sądownictwo kościelne oraz proces
Clerus - prawo osobowe oraz rzeczowe, w tym sakramenty
Connubium - prawo małżeńskie
Crimen - prawo karne
3) Liber Sextus (1298)
Zbiór dekretałów z lat 1234 - 1297 oraz uchwał soboru w Lyonie z 1274 r. , promulgowany przez papieża Bonifacego VIII.
W zakończeniu zamieszczono wykaz „reguł prawa” (regule iuris), opartych na regułach prawa rzymskiego z Digestów Justyniana.
4) Klementyny (1317)
Zbiór dekretałów nie objęty wcześniejszymi zbiorami, wzbogacony o uchwały soboru w Vienne z 1311/1312 r. Został przygotowany na polecenie papieża Klemensa V. Ogłosił go jednak dopiero jego następca - papież Jana XXII w 1317 r.
5) Ekstrawaganty Jana XXII z 1324 r.
6) Ekstrawaganty wspólne (Extravagantes communes).
Dwa ostatnie zbiory obejmowały tak zwane ekstrawaganty czyli dekretały papieskie nie ujęte we wcześniejszych zbiorach urzędowych. Były to zbiory prywatne. Zostały one dołączone do poprzednich zbiorów przez pierwszego wydawcę całości Corpus Iuris Canonici w postaci drukowanej - francuskiego prawnika Jean'a Chappuis w 1499 r.
W XVI w. na Soborze Trydenckim (1545-1563) powołano tzw. komisję do rewizji i poprawy Corpus Iuris canonici, tzw. korektorów rzymskich (Correctores Romani). Przygotowała on urzędową redakcję Corpus Iuris Canonici, która została zatwierdzona przez papieża Grzegorza XII 1 lipca 1580 r. (breve Quum pro munere). Dwa lata później w 1582 r. ukazało się pierwsze urzędowe drukowane wydanie Corpus Iuris Canonici.
II. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r.
Geneza: Sobór Watykański I (1870)
Papież Pius X (1903 - 1914) - Motu proprio Arduum sane munus z 19 III 1904
Kardynalska Komisja kodyfikacyjna - przewodniczący kardynał Pietro Gasparri
Komitet Konsultorów
Przebieg prac
Promulgacja kodeksu: papież Benedykt XV - bulla Providentissima Mater Ecclesiae z 27 maja 1917 r.
Wejście w życie 19 maja 1918 r.
Cechy zbioru: Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. stanowił urzędowy, systematyczny, ekskluzywny i kompletny zbiór norm prawa kościelnego Kościoła Rzymsko-katolickiego (łacińskiego)
Systematyka i zawartość Składał się z 2414 kanonów, ujętych w 5 księgach. Ksiegi te obejmowały kolejno następującą materię prawną:
Normy generalne
Normy o osobach
Normy o rzeczach, w tym sakramenty
Proces kanoniczny
Prawo karne
Metoda: porzucono metodę kazuistyczną na rzecz metody logiczno-deskryptywnej, jaka występuje w nowoczesnych kodyfikacjach.
Stosunek do zwyczajów, praw partykularnych i indywidualnych
III. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r.
Geneza: Sobór Watykański II (1962 - 1965).
„aggiornamento”
Przebieg prac: Ustanowienie przez papieża Jana XXIII „Papieskiej Komisji do spraw Rewizji Kodeksu Prawa Kanonicznego”, jako komisja kardynalska.
Powołanie Komisji kardynalskiej zatwierdził papież Paweł VI, wybrany 21 czerwca 1963 r.
Przewodniczący kardynałowie: Pietro Ciriaci (1962 - 1967)
Paolo Felici (1967 - 1982)
Rozaliusz Castillo Lara (1982-1983)
Sekretarz: ks. Giacoppo Violardo (1962 - 1965)
Ks. bp. Raymondo. Bidagor (1965 - 1975)
o. Rosalio Castillo Lara (1975 - 1983)
Ustanowienie „Kolegium Konsultorów” jako organu pomocniczego - 70 teologów i kanonistów.
Przebieg prac:
Konsultacje, schematy
Promulgacja: konstytucja apostolska papieża Jana Pawła II Sacrae disciplinae leges (Świętej karności prawa) z 25 stycznia 1983 r.
Wejście w życie: 27 listopada 1983 r.
Cechy zbioru: Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. stanowi urzędowy i systematyczny zbiór norm prawa kościelnego Kościoła Rzymsko-katolickiego (łacińskiego); nie jest w pełni ekskluzywny, gdyż dopuszcza istnienie równoległych źródeł prawa (leges speciales). Są nimi np. konstytucja apostolska Jana Pawła II Divinus Perfectionis Magister z 25 I 1983 r. o kanonizacji świętych, czy konstytucja apostolska Universi Dominici Gregis z 1996 r. o wakansie Stolicy Apostolskiej i wyborze papieża.
Systematyka i zawartość Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. liczy 1752 kanony. Schemat ogólny jego treści przestawia się następująco:
Księga I: Normy Ogólne
Księga II: Lud Boży
Cz. 1: Wierni
Cz. 2: Hierarchiczny ustrój Kościoła
Cz. 3: Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego
Księga III: Nauczycielskie zadania Kościoła
Księga IV: Uświęcające zadania Kościoła
Cz. 1: Sakramenty
Cz. 2: Pozostałe akty kultu Bożego
- pogrzeb; kult świętych, obrazów, relikwii
Cz. 3: Miejsca i czasy święte
Kościoły, święta
Księga V: Dobra doczesne Kościoła
Księga VI: Sankcje w Kościele
Księga VII: Procesy
Cz. 1: Postępowanie sądowe w ogólności;
Cz. 2: Proces sporny
Cz. 3: Niektóre procesy specjalne
- procesy małżeńskie
Cz. 4: Proces karny
Cz. 5: Sposób postępowania w rekursach administracyjnych oraz przy usuwaniu lub przenoszeniu proboszczów
IV. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich z 1990 r.
Zbiór prawa kościelnego dla katolickich Kościołów wschodnich.
Promulgacja: konstytucja apostolska Sacri canones z 18 października 1990 r. Wejście w życie: 1 X 1991 r.
Kodeks liczy 1546 kanonów
ELASTYCZNOŚĆ PRAWA KOŚCIELNEGO
Elastyczność prawa kanonicznego to cecha a zarazem możliwość poszukiwania w każdym konkretnym rozstrzyganym przypadku rozwiązania słusznego i sprawiedliwego. W prawie kościelnym litera przepisu ustawy ma znaczenie wtórne. (Paolo Fedele (włoski kanonista) w pracy Lo spirito del diritto canonico (Padova 1962)
Gwarancje elastyczności prawa:
1) dispensa; 2) epikie ; 3) aequitas canonica.
DYSPENSA
KAN. 85. Dyspensa, czyli rozluźnienie prawa czysto kościelnego w poszczególnym wypadku, może zostać udzielona przez tych, którzy posiadają władzę wykonawczą w granicach ich kompetencji, a także przez tych, którym wyraźnie lub pośrednio przysługuje władza dyspensowania, bądź mocą samego prawa, bądź mocą zgodnej z prawem delegacji.
Dyspensowanie od prawa Bożego:
Dyspensowanie od normy prawa Bożego jest wiec możliwe w razie zaistnienia słusznej przyczyny, dla której na mocy aktu wladzy stwierdza się nieobowiązywanie normy w konkretnym przypadku. Dyspensa nie uwalnia od prawa Bożego, lecz ma na celu pomoc dla „odnalezienia się wobec prawa Bożego. Dyspensa ta dotyczy przypadku małżeństwa zawartego a niedopełnionego.
EPIKIE
Epikie - jest to odpowiedzialne obejście ustawy.
AEQUITAS CANONICA - słuszność kanoniczna
KAN. 19. Jeśli w określonej sprawie brak wyraźnej ustawy, powszechnej lub partykularnej, albo prawa zwyczajowego, sprawa - z wyjątkiem karnej - winna być rozstrzygnięta z uwzględnieniem ustaw wydanych w podobnych sprawach, ogólnych zasad prawnych z zachowaniem słuszności kanonicznej, jurysprudencji, praktyki Kurii Rzymskiej oraz powszechnej i stałej opinii uczonych.
KAN. 221. § 1. Wiernym przysługuje legalne dochodzenie i obrona przysługujących im w Kościele uprawnień na właściwym forum kościelnym według przepisów prawa.
§ 2. Wierni, jeżeli zostali wezwani przed sąd przez kompetentną władzę, mają prawo, by byli sądzeni z zachowaniem przepisów prawa, stosowanych ze słusznością.
FORUM ZEWNĘTRZNE - FORUM WEWNĘTRZNE
Prawo kanoniczne obowiązuje nie tylko zewnętrznie. Ono obowiązuje także w sumieniu. Z sumienia wynika obowiązek posłuszeństwa temu prawu.
PRAWO KOŚCIELNE A PRAWO PAŃSTWOWE
Stosunek prawa kościelnego i prawa państwowego jest pochodną modelu stosunku Kościoła do państwa. Kształt tych relacji objaśniają rozmaite teorie:
1) teoria skuteczności prawnej prawa kościelnego
2) teoria pozaprawnej natury prawa kościelnego
3) teoria statutowa
4) teoria recepcji prawa kościelnego do prawa państwowego
12
13