Hermeneutyka i egzegeza
W czasach starożytnych i nowożytnych hermeneutyczna filologia była wykorzystywana do objaśniania Pisma świętego( które było głównym przedmiotem interpretacji) i z istoty swej była także hermeneutyką teologiczną, jako taka zaś musiała postępować ściśle wedle wymogów doktryny i urzędu
Najpilniejsze pytanie dotyczyło tego, gdzie kryje się prawdziwy sens tekstu. Tu padały dwie odpowiedzi
Prawdziwy sens tekstu jest sensem dosłownym, co oznacza, że tekst mówi to, co mówi, a nie mówi czegoś zupełnie innego. Jest to teza głoszona przez hermeneutykę literalną.
Sens tekstu jest sensem przenośnym, co oznacza, że znaczenie tekstu jest tylko znakiem odsyłającym do innego znaczenia. Jest to teza hermeneutyki figuralnej
W związku z tym dzieje hermeneutyki technicznej jako filologii teologicznej można przedstawić jako spór liberalistów i figuralistów.
Hermeneia-dla Greków hermeneutyka istniała w trzech wymiarach
umiejętność wykładni boskiego objawiania
oznaczała wyjaśnianie i przekazywanie świętych tradycji, i dlatego hermeneuta mógł się czuć spadkobiercą Hermesa, posłańca bogów
sposób wyrażania myśli mową
Problem Diltheya
Nie polegał na rozstrzygnięciu kwestii jak interpretować konkretne teksty, ale jak w ogóle możliwa jest interpretacja tego, co nazywał „indywidualną ekspresją życia”,, i jak możliwe jest uniwersalne uprawomocnienie takiej interpretacji
F. Nietzche
Pod koniec wieku XIX powiązał istnienie świata z jego wykładnią
Wykładnia
To termin techniczny, oznaczający filologiczną interpretację tekstu, po raz pierwszy zastosowany do hermeneutyki filozoficznej przez F. Nietzschego
On stosował go wymiennie z interpretacją, zarówno w kontekście technicznym, dotyczącym wykładni filologicznej, jak i szerszym, dotyczącym interpretacyjnej natury rzeczywistości
Według N. Świata nie sposób oddzielić od jego wykładni, z czego wynika interpretacyjny charakter rzeczywistości.
Martin Heidegger, w „Byciu i czasie” zakwestionował tezę o metodologicznym charakterze rozumienia i przeniósł je w obszar codzienności.
Rozumienie, argumentował, nie sposobem poznania, lecz sposobem istnienia, albowiem człowiek, zanim przekształci się w podmiot teoretyczny, egzystuje w świecie, który go obchodzi
Przesądy
W sensie filozoficznym, a nie potocznym, są to zinterioryzowane przeświadczenia, jakimi kieruje się podmiot w procesie rozumienia. Przesądy określają pozycję podmiotu w kole hermeneutycznym i jego dziejowe usytuowanie
Koło hermeneutyczne-
figurę tę wprowadził po raz pierwszy do hermeneutyki Freidrich Schleiermacher, w nawiązaniu do patrystycznej tradycji egzegetycznej
Mówiła ona o tym, że nie można zrozumieć części tekstu bez odwołania do całości i odwrotnie: całość pozostanie niezrozumiała, jeśli nie odwołamy się do poszczególnych części.
Świadomość i język
Ze względu na relację między mową i świadomością wyróżnić można w filozofii nowożytnej i nowoczesnej dwie tradycje: kartezjańską i tradycję hermeneutyczną
Kartezjańska zakłada, że mowa, jeśli pojawią w horyzoncie świadomości, stanowi przeszkodę w osiągnięciu doskonałego, czystego samooglądu, czystego samopostrzeżenia. Co wiąże się z fenomenologiczną koncepcją świadomości
Hermeneutyczna zakłada że myślenie dokonuje się w żywiole mowy, i że nie istnieje czysta przechodniość między znakiem i znaczeniem, komunikowanie się nie jest oznajmieniem gotowych treści, a świadomość nie jest dana sobie bezpośrednio lecz mediacyjnie
Język stanowi podstawę doświadczenia
Rozum, według Gadamera, nie jest przesłanka komunikacji językowej, lecz jej efektem, i dlatego fundamentem hermeneutyki jest rozmowa, dialog, wymiana między Ja i Ty.
Heidegger
Za twórcę XX-wiecznej, antyepistemologicznej filozofii hermeneutycznej słusznie uważa się Martina Heideggera
Dla autora „Bycia i czasu” rozumienie związane jest z nieuchronnym zanurzeniem człowieka w świecie.
Rozumiem świat, bo jestem jego częścią i potrafię w nim żyć.
Z nim wiąże się pojęcie DASEIN(tubycie)-określa to jednostkę egzystującą w świecie. Dasein jest w świecie i odnosi się doń rozumiejąco i z troską co oznacza, że się w tym świecie potrafi znaleźć i zachować i rozumienie nie jest już sposobem poznawania świata(epistemologiczna wykładnia hermeneutyki), lecz istnienia w nim( na tym polega ontologiczny zwrot w hermeneutyce)
Heidegger określa cztery właściwości Bycia:
jedyność
nieprzedstawialność
osobliwość
skrywanie się
relacja między mową a poezją
przekształca tradycyjną relacje między mową a poezją i powiada, że poezja nie korzysta z mowy, lecz ją umożliwia
Filozofia Paula Ricoeura,
mocno zakorzeniona w teologii chrześcijańskiej,
Z nim wiąże się pojęcie Hermeneutyki podejrzeń-określenie na oznaczenie krytycznego nurtu w hermeneutyce nowożytnej, reprezentowanego przez Marksa, Freuda i Nietzschego, którzy podali wątpliwość suwerenność podmiotu.
Marks interpretował go jako funkcję ekonomicznej walki klasowej, Nietzsche jako igraszkę ciemnych sił popędowych, Freud zaś jako efekt nerwicy seksualnej.
Powtórna naiwność
sens, który jest refleksem objawionej mowy świętej, nie jest dany wprost, lecz poprzez symbole(teksty)
symbole należy objaśniać za pomocą dostępnych technik egzegetycznych
egzegeza symboli jest niezbędnym etapem na drodze ukonstytuowania się podmiotu
wiąże się z nim również pojęcie tożsamości narracyjnej-termin ten określa konieczność opowiadania( które samo jest naśladowaniem działania na skrzyżowaniu historii i fikcji) w procesie ustanawiania własnej tożsamości
opowieść dokonuje redeskrypcji życia poprzez fikcję
wg Ricoeura punktem dojścia interpretacji jest przyswojenie sensu, czyli odnalezienie w tekście świata, w którym mógłbym zamieszkać.
Tradycją także zajmował się Ricoeur, a więc jest to historyczna przestrzeń duchowa łącząca tekst i jego interpretatora. Wg Ricoeura, tradycja jest nieusuwalnym składnikiem samorozumienia. Interpretacja zajmuje się tradycją i sama tworzy tradycję. Tekst jest podjęciem jakiejś tradycji, a interpretacja jest podjęciem tekstu.
Od litery do ducha-Gadamer
Główna teza hermeneutyki Gadamera brzmi: „hermeneutyka pokonuje duchowy dystans i przyswaja obcość obcego ducha.
Problem hermeneutyczny polega na przezwyciężaniu obcości świata, który to problem-wiążąc go z rozumieniem. Najważniejszym sposobem przyswojenia sensu jest refleksja podmiotu nad samym sobą
Czymś obcym i martwym jest w tekście pismo, „ślad ducha”, „martwy ślad sensu” wystawiony na rozumienie
Gadamera koncepcja pisma
Pismo i to, co ma w nim udział, literatura, to zrozumiałość ducha uzewnętrzniona w czymś najbardziej obcym
Pismo przechowuje w sobie moc ducha i dzięki temu możliwa jest tradycja
Ostatnią racją hermeneutycznego przedsięwzięcia jest przeskok: od zmysłowego do idealnego, od wypowiedzenia do wypowiedzianego, przeskok który jest istotą zabiegu alegorycznego.
Poezji wg Gadamera nie należy traktować jako „uczonego kryptogramu dla uczonych, ale jako coś, co przeznaczone jest dla członków świata, połączonego wspólnotą językową.
Rozmowa jako metafora lektury
Podstawową metaforą lektury jest dla Gadamera rozmowa, która uchyla przed interpretatorem zarzut subiektywnej dowolności. Interpretator musi wejść w rozmowę z wierszem. Rozumienie to nie konstruowanie sensu. Rozmowa to podstawowy model, na którym oparte jest rozumienie, jest zawarty w pytaniach i odpowiedziach dialog „wymiana między ja i ty”
1