RAZEM PRZECIW NIETOLERANCJI
Dyskryminacja ze względu na płeć, rasę, narodowość, religię, pochodzenie społeczne, orientację seksualną; agresywny nacjonalizm i szowinizm; antysemityzm; nietolerancja prowadząca do przemocy - te kwestie uznaliśmy za kluczowy problem praw człowieka w polskim społeczeństwie. Dlatego nasz program PRAWA CZŁOWIEKA - EDUKACJA - DZIAŁANIE ma przede wszystkim na celu przeciwdziałanie tym negatywnym zjawiskom poprzez wpajanie postaw empatii, tolerancji i szacunku dla inności. Chcemy uczyć patrzenia na jednostkę, nie w oparciu o stereotypy i uprzedzenia, ale o godność. Tych kilka scenariuszy, noszących wspólny tytuł „Razem przeciw nietolerancji” ma pomóc w osiągnięciu celów naszego programu. Sądzimy, że mogą one stać się dla Państwa zachętą do długofalowych działań przeciw nietolerancji i dyskryminacji.
CHŁOPIEC Z DWOJGIEM OCZU
Temat: Dyskryminacja
Ta lekcja mówi o inności. Może to być, tak jak w opowiadaniu o dalekiej planecie, odmienność fizyczna: skośne oczy, ciemny kolor skóry, niepełnosprawność. A może to być też inny język - niezrozumiały dla rówieśników, inna kultura, religia, inny sposób patrzenia na świat. Ważne jest, by poprzez takie zajęcia jak te, burzyć bariery między ludźmi, obudowujące inność siecią uprzedzeń. W naszym otoczeniu wiele jest przecież osób z dwojgiem oczu.
Cele:
rozbudzenie poczucia szacunku wobec inności
zauważenie problemów dyskryminacji w otoczeniu
Materiały pomocnicze: Załącznik nr 1: karty sytuacji
Grupa docelowa: uczniowie gimnazjum
Czas: 90 minut.
Przebieg zajęć:
1. Poproś uczniów, by wysłuchali następującego opowiadania:
„Daleko, daleko w przestrzeni kosmicznej jest planeta zupełnie taka sama jak Ziemia. Ludzie, którzy na niej żyją, są tacy sami jak my - z jednym wyjątkiem: mają oni tylko jedno oko. Nie jest to jednak zwyczajne oko. Mogą oni dzięki niemu widzieć w ciemności. Dostrzegają rzeczy znajdujące się bardzo, bardzo daleko i potrafią widzieć przez ściany. Kobiety na tej planecie rodzą dzieci zupełnie tak samo jak kobiety na Ziemi. Pewnego dnia urodził się tam bardzo dziwny chłopiec - chłopiec z dwojgiem oczu! Jego rodzice byli bardzo przygnębieni.
Chłopiec ten był szczęśliwym dzieckiem. Jego rodzicie kochali go i lubili się nim opiekować. Byli jednak trochę zmartwieni jego innością. Prowadzali go do wielu lekarzy, oni jednak potrząsali głowami i mówili, że nic nie da się zrobić.
W miarę jak chłopiec rósł, problemów było coraz więcej. Ponieważ nie potrafił widzieć w ciemnościach, musiał ze sobą nosić latarkę. Kiedy poszedł do szkoły, okazało się, że nie potrafi czytać tak dobrze, jak inne dzieci. Nauczyciele musieli zajmować się nim więcej niż innymi uczniami. Ponieważ nie widział na odległość, musiał mieć specjalny teleskop. Nie mógł widzieć innych planet tak, jak inni. Czasami, kiedy wracał ze szkoły, czuł się bardzo samotny. „Skoro inne dzieci widzą to, czego ja nie widzę - pomyślał, to musi być coś, co ja widzę, a czego oni nie są w stanie dostrzec.”
Pewnego dnia odkrył, że widzi coś, czego nie widzi nikt inny. Nie widział bowiem czarno-biało, tak jak inni. Opowiedział rodzicom o tym, co zobaczył. Wyprowadził ich na dwór i zaczął im opowiadać o swoim wstrząsającym odkryciu. Rodzice zaniemówili ze zdziwienia. Jego koledzy byli również zaskoczeni. Opowiadał im wspaniałe historie. Używał słów, których przedtem nigdy nie słyszeli.... takich jak „czerwone”, „żółte” i .... „pomarańczowe”. Mówił o zielonych drzewach i fioletowych kwiatach. Wszyscy byli ciekawi, jak to możliwe, że widział on te wszystkie rzeczy. Opowiadał wspaniałe historie o głębokim błękicie mórz i bieli morskiej piany. Dzieci uwielbiały słuchać opowiadań o niesamowitych smokach, zachłystywały się opisami ich oczu, skóry, oczu i ognistych oddechów.
Pewnego dnia chłopiec poznał dziewczynę, w której się zakochał z wzajemnością. Nie przeszkadzało jej, że chłopiec ma dwoje oczu. Odkryli oboje, że nie przeszkadza im to, co ich różni. Chłopiec stał się bardzo sławny. Przychodzili do niego ludzie z całej planety, aby słuchać jego opowieści. Po jakimś czasie urodził im się syn. Dziecko było takie samo, jak wszystkie inne dzieci na tej planecie - miało tylko jedno oko.”
2. Następnie zadaj poniższe pytania:
• Jak sądzicie, jak to jest mieć dwoje oczu na planecie, na której wszyscy mają tylko jedno oko?
• Jakie problemy miał chłopiec z dwojgiem oczu? Dlaczego?
3. Razem zastanówcie się:
• Czy bylibyście „inni”, gdybyście mieszkali w jakimś innym miejscu na Ziemi?
Dlaczego? Jak chcielibyście być traktowani, gdybyście byli „inni”?
Czy w waszym otoczeniu są ludzie, którzy są inni? Jacy oni są? Co sprawia, że odbieracie ich jako innych?
Jak się zachowujecie wobec takich osób?
4. Podziel klasę na 4 - 5 osobowe zespoły i rozdaj karty sytuacji.
5. Niech uczniowie przedstawią swoje sytuacje na forum klasy w formie scenki.
6. Podsumuj zajęcia, zadając pytania:
Jak czuła się osoba będąca w roli „innego”?
Jak się czułeś jako przedstawiciel większości?
Jak teraz postrzegacie bycie „innym”?
Co się dzieje, gdy oceniamy ludzi po pozorach, powierzchownie: zwracając uwagę np. wyłącznie na ich wygląd fizyczny, sprawność?
Zastanówcie się nad tym, co Was wyróżnia spośród innych?
Uwagi:
Jeśli w klasie są osoby, należące do mniejszości, należy uważać, by w czasie scenki nie urazić ich uczuć.
Propozycja dla Szkolnej Grupy Amnesty International:
Te zajęcia mogą być zachętą do poruszenia problemu niepełnosprawności. Warto zastanowić się nad problemami osób niepełnosprawnych w środowisku szkolnym i lokalnym.
Znajdźcie w waszej okolicy organizacje zajmujące się sprawami osób niepełnosprawnych, pomóżcie im w pracy poprzez wolontariat, czy akcje publiczne.
Zastanówcie się nad przeszkodami życia codziennego, które oczekują na osoby niepełnosprawne w waszej szkole (schody, wysokie krawężniki), zajmijcie się tym problemem na zebraniu szkolnego samorządu.
Załącznik nr 1: karty sytuacji
Osoba niewidoma chce wsiąść do autobusu jadącego do centrum. Usiłuje dowiedzieć się, jaki autobus przyjechał.
Na lekcji religii w szkole, zgłasza się osoba, która jako świadek Jehowy nie chce uczestniczyć w zajęciach.
Osoba narodowości romskiej nie jest obsługiwana w wiejskim sklepie.
Osoba na wózku inwalidzkim nie może dostać się na pocztę, do której prowadzą wysokie schody.
Osoba niedosłysząca jest egzaminowana przez surowego nauczyciela, który mówi bardzo cicho.
Osoba czarnoskóra spotyka wieczorem swoich pijanych sąsiadów.
Osoba, wyznająca judaizm mówi pracodawcy, że nie chce pracować w soboty.
Na dalekiej planecie ląduje statek z Ziemianami.
Scenariusz zaczerpnięty z podręcznika „Pierwsze kroki. Jak uczyć o prawach człowieka”, Amnesty International 1997 r., red. A. Legan, E. Soboń.
HISTORA VESNY
Temat: Dyskryminacja
Zajęcia o sprawiedliwości wykorzystują przykłady dyskryminacji wobec kobiet. Służą do przeanalizowania niesprawiedliwości, z którą spotykamy się w naszym codziennym życiu. Głównym celem tego warsztatu jest pokazanie, że wiele osób jest pozbawianych przysługujących im praw w codziennych sytuacjach.
Cele:
Pokazanie zagadnień sprawiedliwości i dyskryminacji rasowej
Rozwijanie umiejętności dyskusji
Materiały pomocnicze:
Kopia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka dla każdej grupy.
Załącznik nr 1 HISTORIA VESNY
Grupa docelowa: uczniowie gimnazjum i szkoły podstawowej
Czas: 90 minut
Przebieg zajęć:
Podziel klasę na 5-6 osobowe grupy.
Wyjaśnij klasie, że wiele krajów posiada prawo zabraniające dyskryminacji ze względu na rasę lub płeć. Również Powszechna Deklaracja Praw Człowieka zawiera artykuły zakazujące dyskryminacji.
Poproś grupy, aby przejrzały różne części Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i znalazły artykuły, które zakazują dyskryminacji. (Zauważ, że prawie każdy artykuł odnosi się w pewien sposób do dyskryminacji).
Po 10 minutach poproś każdą grupę o przedstawienie klasie artykułu, który wybrała. Poproś, aby uzasadniła swój wybór podając praktyczny przykład jak dany artykuł przeciwstawia się dyskryminacji.
Daj grupom czas na przeczytanie Historii Vesny.
Poproś grupy, aby odpowiedziały na pytania:
Czy według was Vesna była dyskryminowana?
Z jakiego powodu?
Jak sądzicie, jakich argumentów mogła użyć kierowniczka sklepu?
7. Przeczytaj teraz wypowiedź kierowniczki sklepu:
„Myślałam, że trudno byłoby tutaj pracować Vesnie ze względu na jej codzienne dojazdy do pracy. Musiałaby pokonywać 16 kilometrów dwoma autobusami. Trudniej jest prowadzić sklep, gdy personel zawsze się spóźnia. Znacznie bardziej wolałabym zatrudnić kogoś z okolicy. Osoba, którą zatrudniłam, wydaje się być bardziej odpowiednia.”
Zorganizujcie burzę mózgów na temat tego, co może zrobić Vesna, kto może jej pomóc.
9. Przeczytaj klasie, co się stało:
„ Vesna wniosła swoją sprawę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który także zajmuje się przypadkami dyskryminacji. Sąd potwierdził, że była ona dyskryminowana. Kilka innych osób, które mieszkały równie daleko od sklepu, było na rozmowie kwalifikacyjnej. Dziewczyna, która dostała pracę miała tylko 16 lat, była biała i mieszkała w tej samej odległości od sklepu co Vesna. Sklep musiał wypłacić Vesnie odszkodowanie za zranienie jej uczuć.”
Zadaj pytania:
Czy zgadzacie się z wyrokiem Trybunału? Uzasadnijcie swoją odpowiedź.
Vesna była dyskryminowana ze względu na swoje pochodzenie etniczne. Jakie grupy osób są dyskryminowane w Polsce? Dlaczego? Czy zgadzacie się z taką dyskryminacją?
Co wiecie o grupach dyskryminowanych w Polsce? Co wiecie o Romach? Czy wasza wiedza jest dokładna?
Wymieńcie przysłowia i powiedzenia związane z różnymi mniejszościami (np. „ocyganić”)? Dlaczego ludzie ich używają, mimo, że nie przekazują one wiedzy, ale uprzedzenia?
Kiedy zdarza się wam posługiwać stereotypami i uprzedzeniami?
Propozycja dla Szkolnej Grupy Amnesty International:
• Zorganizujcie konkurs, w którym zadaniem będzie napisanie opowiadania, wiersza, sztuki teatralnej albo narysowanie komiksu o tym, kiedy czuliście się dyskryminowani, np. z powodu płci lub wieku. Jak czulibyście się będąc ciągle dyskryminowanymi? Jeżeli uczniowie będą chcieli, mogą zaprezentować swoje prace w klasie.
• W waszej okolicy przyjrzyjcie się napisom na murach. Jeśli niosą one przesłanie rasistowskie, antysemickie lub w inny sposób dyskryminujące mniejszości, może warto zorganizować akcje zamalowywania napisów, na przykład z okazji Dnia przeciw Antysemityzmowi (9 XI).
• Możecie zorganizować wystawę fotograficzną, na której zaprezentujecie zdjęcia z takimi napisami i podpiszecie je odpowiednimi komentarzami.
Załącznik nr 1: HISTORIA VESNY
Vesna jest przedstawicielką etnicznej grupy Romów .Oto jej historia:
„W oknie sklepu z ubraniami zobaczyłam ogłoszenie z ofertą pracy dla sprzedawczyni. Potrzebowali kogoś w wieku od 18 do 23 lat. Ja mam 19 lat, więc weszłam i zapytałam o pracę, ale kierowniczka powiedziała mi, żebym przyszła za dwa dni, ponieważ nie zgłosiło się jeszcze dostatecznie dużo osób.
Powracałam tam dwukrotnie, ale zawsze słyszałam to samo. Prawie tydzień później znów wróciłam do tego sklepu. Ogłoszenie wciąż widniało w oknie. Kierowniczka była zbyt zajęta, żeby ze mną porozmawiać, ale powiedziano mi, że miejsce zostało już zajęte.
Gdy wyszłam ze sklepu byłam tak zdenerwowana, że poprosiłam moją koleżankę, która nie jest z pochodzenia Cyganką, żeby weszła i zapytała o pracę. Kiedy wyszła, powiedziała mi, że ma przyjść w poniedziałek na rozmowę.”
Scenariusz zaczerpnięty z podręcznika „Pierwsze kroki. Jak uczyć o prawach człowieka”, Amnesty International 1997 r., red. A. Legan, E. Soboń.
KROK NAPRZÓD
Temat: Dyskryminacja
Wszyscy jesteśmy równi, ale niektórzy z nas są równiejsi niż inni.
Przy okazji tego ćwiczenia uczestnicy doświadczają, jak to jest być kimś źle traktowanym, dyskryminowanym, „innym” w społeczeństwie.
Te zajęcia poruszają sprawę nierówności społecznej, jako częstego źródła dyskryminacji i wykluczenia.
Cele:
Rozwijanie empatii wobec osób, które są „inne”
Zwiększenie świadomości istnienia nierównych szans społecznych
Wykształcenie świadomości konsekwencji należenia do określonych grup mniejszościowych lub kulturowych
Materiały pomocnicze:
Załącznik nr 1: Kartki z rolami, po jednej dla każdego, dostosowane do grupy, z
którą pracujesz
Załącznik nr 2: pytania
Magnetofon lub odtwarzacz CD z muzyką relaksacyjną
Grupa docelowa: uczniowie szkoły średniej
Czas: 60 minut
Przebieg zajęć:
Stwórz atmosferę spokoju, koncentracji i wyciszenia za pomocą łagodnej muzyki. Poproś uczestników o całkowitą ciszę.
Rozdaj w sposób losowy kartki z rolami, po jednej dla każdego. Niech każdy zachowa jej treść dla siebie i nie pokazuje jej innym.
Poproś, by uczestnicy usiedli (najlepiej na podłodze) i przeczytali po cichu swoje kartki z rolami.
Poproś ich teraz, by wczuli się w role. Aby im pomóc, przeczytaj kilka pytań znajdujących się poniżej. Po każdym z nich zrób przerwę. Da to uczestnikom czas na zastanowienie się nad pytaniami oraz stworzenie obrazu samych siebie i tego, jak wygląda ich życie:
Jak wyglądało twoje dzieciństwo? W jakim domu mieszkałeś? W co się bawiłeś? Czym się trudnią twoi rodzice?
Jak wygląda twoje codzienne życie? Gdzie się wychowujesz? Co robisz rano, popołudniami, wieczorami?
Jaki prowadzisz styl życia? Gdzie mieszkasz? Ile pieniędzy miesięcznie zarabiasz? Jak spędzasz czas wolny? Jak spędzasz wakacje?
Co cię cieszy i czego się boisz?
Poproś uczestników o ustawienie się w rzędzie (jak na linii startu).
Poinformuj uczestników, że odczytasz listę pytań. Za każdym razem, gdy mogą na nie odpowiedzieć TAK, powinni zrobić krok do przodu. Gdy odpowiadają NIE, powinni się cofnąć.
Odczytaj po kolei sytuacje. Po każdej rób krótką przerwę, by każdy miał szansę postawić krok do przodu i zorientować się, w jakiej znajduje się pozycji w stosunku do pozostałych osób.
Na koniec poproś każdego, by przyjrzał się swojej ostatecznej pozycji. Następnie poproś o ujawnienie swej roli i podarcie kartki z rolą.
Spytaj uczniów o to, co się z nimi działo i o to, jakie są ich wrażenia po tym ćwiczeniu. Następnie odnieście się do podnoszonych problemów i porozmawiajcie o tym, czego się nauczyli.
Jak trudno, lub jak łatwo było wczuć się w poszczególne role? W jaki sposób wyobrażali sobie osoby, które odgrywali?
Jak czuli się robiąc krok do przodu, a jak cofając się?
W którym momencie osoby często robiące krok do przodu zaczęły zauważać, że inni nie posuwają się tak szybko, jak one?
Czy ktokolwiek miał wrażenie, że były momenty, gdy ich podstawowe prawa człowieka nie były respektowane?
Czy to ćwiczenie odzwierciedla sytuację w społeczeństwie? W jaki sposób?
Które prawa człowieka są zagrożone w poszczególnych przypadkach? Czy ktokolwiek mógł powiedzieć, że jego prawa człowieka nie były respektowane lub były ograniczone (nie miał do nich dostępu)?
Jakie można by podjąć kroki, aby pokonać nierówność społeczną?
Uwagi:
Ważne by przydzielać role ostrożnie, by nikt nie poczuł się urażony lub dotknięty. Role męskie należy przydzielać kobietom, a kobiece - mężczyznom. Należy dostosować pytania do grupy, tak, aby pokazywały jak najlepiej dystans (aby nie wszyscy, wciąż odpowiadali TAK!). Zajęcia te należy prowadzić tylko z grupą, o której już coś wiemy.
W początkowym etapie wczuwania się w role, może się zdarzyć, że niektórzy uczestnicy powiedzą, iż niewiele wiedzą o życiu osób, w które mają za zadanie się wcielić. Powiedz im, że to nie ma większego znaczenia i że powinni użyć swojej wyobraźni i wykonać to ćwiczenie najlepiej, jak potrafią.
Podczas omawiania ważne jest, by zbadać skąd uczestnicy wiedzieli, jak odegrać osobę, której rolę im powierzono. Czy posłużyli się swoim własnym doświadczeniem, czy czerpali wiedzę z innych źródeł (telewizji, książek, dowcipów)? Czy są pewni, że informacje i wyobrażenia o tej postaci są wiarygodne? Przy tej okazji możesz przedstawić mechanizmy działania stereotypów i uprzedzeń.
Propozycja dla Szkolnej Grupy Amnesty International:
Zastanówcie się nad Pilna Akcją, z historią osoby, podobnej do którejś z postaci, w której rolę wcielaliście się.
Skontaktujcie się z lokalnymi organizacjami niosącymi pomoc społeczną. Zaproście ich przedstawiciela do szkoły. Może wspólnie zrealizujecie jakiś projekt.
Załącznik nr 1: Kartki z rolami
30-letni gej, pracownik agencji reklamowej, elegancki dom pod miastem
18-letnia bułgarska prostytutka, przebywająca nielegalnie w Polsce
21-letni były narkoman, zarażony HIV, z dobrego domu
40-letnia samotna matka z dzieckiem, nauczycielka w wiejskiej szkole
25- letni inwalida na wózku, z małego miasteczka, rzemieślnik
51- letni uchodźca ze Sierra Leone, profesor nauk politycznych, pracujący jako nauczyciel języka angielskiego
16-letni uczeń zawodówki, kibic Legii, z rozbitej rodziny
22-letnia studentka ekonomii w prywatnej szkole, właścicielka BMW, rodzice - biznesmeni
35-letni muzyk zespołu punk-rockowego, pracujący jako informatyk
19-letnia zakonnica pracująca w domu opieki społecznej
39-letni bezrobotny górnik, dorabia w bieda szybie, ma 4 dzieci
32-letni lider młodzieżówki partii nacjonalistycznej, kawaler
45-letnia urzędniczka państwowa, samotna, ma problemy z alkoholem
22-letni student w Warszawie, działacz organizacji pozarządowej, ma stypendium
40-letni Chińczyk, prowadzący bar chiński na dworcu
60-letnia emerytka, chora na cukrzycę, wdowa
27 - letnia znana artystka awangardowa, uzależniona od heroiny
Załącznik nr 2: Twierdzenia
Stać Cię na obiad w dobrej restauracji.
Masz prawo głosu w wyborach powszechnych i lokalnych.
Chodzisz co miesiąc do kina lub do teatru.
Możesz pocałować się swobodnie ze swoim partnerem.
Ludzie na ulicy nigdy nie wytykają Cię palcami.
Bez problemu możesz pójść do lekarza.
Rzadko legitymuje Cię policja.
Masz wielu przyjaciół
Możesz kupować nowe ubrania przynajmniej raz na kwartał.
Masz interesujące życie i optymistycznie patrzysz w przyszłość.
Nigdy nie napotkałeś żadnych poważnych problemów finansowych.
Możesz wyjechać na wakacje raz do roku.
Nie boisz się o przyszłość Twoich dzieci
Jesteś lubiana przez swoich sąsiadów.
Kiedy chcesz jedziesz za granicę.
Rzadko płaczesz.
Scenariusz zaczerpnięty z publikacji „Compass. A Manual on Human Rights Education with Young People”, Council of Europe, 2002, tłumaczenie Joanna Biegalska.
O STEREOTYPACH, UPRZEDZENIACH, BRAKU TOLERANCJI.
Temat: Tolerancja
Nie zdajemy sobie czasami sprawy, jak często kierujemy się stereotypami utrwalonymi przez tradycję, choć zapewne nie jesteśmy skłonni uznawać się za "nietolerancyjnych". Uprzedzenia rodzące się ze stereotypów wiodą do naruszania godności ludzi. Człowiek tolerancyjny to człowiek pozbawiony uprzedzeń i świadomy wpływu stereotypów na ludzkie zachowania. Kształtowanie postaw tolerancji jest możliwe tylko przez dyskusję z „włączeniem" sfery emocjonalnej. Wczuwanie się w sytuację innego człowieka pozwala nam go zrozumieć. Warto jednak podkreślić, że tolerancja ma również swoje granice. Wtedy, gdy naruszane są prawa i wolności człowieka, godność nasza lub innych ludzi, mówmy zdecydowanie: „nie!".
Cele:
• nabycie wiedzy związanej z pojęciami: godność, tolerancja, stereotyp,
uprzedzenia
• kształtowanie umiejętności wyrażania własnych uczuć
• kształtowanie postawy tolerancji wobec odmienności
• uświadomienie uczniom roli stereotypów, którym podlegają
Materiały pomocnicze:
Załącznik nr 1 - artykuł 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
Załącznik nr 2 - definicja „godności"
Załącznik nr 3 - definicja „stereotypu"
Załącznik nr 4 - diament „Jakie są cechy człowieka, o którym mówimy, że jest tolerancyjny?"
Grupa docelowa: uczniowie szkoły średniej
Czas: 90 minut
Przebieg zajęć:
Aby wprowadzić uczniów w temat lekcji, dotyczący godności, zaprezentuj przygotowane wcześniej zdjęcia (wycinki z prasy, z reklam) ludzi różnych ras, o różnych kolorach włosów, oczu, wysokich, niskich, niepełnosprawnych, policjantów, nauczycieli, bezdomnych (i inne, jakie uda ci się znaleźć). Poproś uczniów, aby przypomnieli sobie z poprzednich lekcji Art. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swej godności i swych prawach. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa. Artykuł ten wywieś jako motto dzisiejszej lekcji (materiał pomocniczy nr 1), podaj też jej cele.
Zaproś uczniów do kręgu. Rozdaj im losowo zdjęcia ludzi, tak aby każdy uczeń otrzymał jedno z nich. Zdjęcia przyklejcie na kartki formatu A4. Poproś, aby uczniowie samodzielnie, w ciszy, spróbowali wyobrazić sobie, jak wygląda życie człowieka ze zdjęcia, jakie są jego cechy charakteru, czym się zajmuje na co dzień, jak wygląda jego dom, czy ma rodzinę, jakie jest jego hobby, jak spędza wolny czas itp. Niech uczniowie spróbują nadać imiona (może również nazwiska) osobom ze „swoich” zdjęć. Poproś, aby każdy opisał „swoją” osobę na oddzielnej kartce. Kartki tej na razie nie można pokazywać innym uczestnikom zajęć.
Następnie poleć przekazanie zdjęcia sąsiadowi z prawej. Uczniowie na odwrocie kartki, na której przyklejone jest zdjęcie zapisują swoje pierwsze skojarzenie z daną osobą. Zdjęcia krążą dookoła. Zwróć uwagę, aby na tym etapie uczniowie zapisywali tylko krótkie zdania lub równoważniki zdań, nie podpisywali się pod nimi, dbaj, aby ćwiczenie odbywało się sprawnie, w sposób zsynchronizowany. Ćwiczenie zakończ w momencie, gdy do każdego uczestnika dotrze zdjęcie „jego” osoby. Naturalnym jest, że każdy "właściciel" zdjęcia czyta natychmiast skojarzenia zapisane z tyłu kartki. Pozwól na to.
Poproś uczniów, aby na forum całej grupy podali imię swojej osoby, opowiedzieli o jej cechach charakteru, o jej życiu i zastanowili się, czy skojarzenia innych członków grupy były bliskie czy raczej rozbieżne z ich wyobrażeniami o danej osobie. Nie wyznaczaj kolejności omawiania, niech wypowiadają się te osoby, które zechcą. Zapytaj uczniów, co czuli w momencie, gdy czytali o swojej osobie jakieś negatywne skojarzenia. Postaraj się wydobyć ze wszystkich zapisanych na kartce skojarzeń te, które są stereotypami. Z pewnością pojawią się takie sytuacje, że zdjęcie blondynki wywoła skojarzenie - „jest delikatna i infantylna", zdjęcie bezdomnego - „jest brudny i śmierdzi", zdjęcie kulturysty - „jest silny, ale mało inteligentny" lub inne.
Wywieś wcześniej przygotowany plakat z definicją pojęcia „godność" (materiał pomocniczy nr 2). Zapytaj uczniów, czy takie stereotypowe sformułowania mogą naruszać godność człowieka. Poproś, aby członkowie grupy przypomnieli sobie, czy kiedyś została naruszona ich godność poprzez przypisanie cech stereotypowych. Pozwól na dyskusję; jeśli to możliwe, nie ograniczaj czasu, niech wszyscy chętni się wypowiedzą.
Wywieś na tablicy wcześniej przygotowaną definicję pojęcia „stereotyp” (materiał pomocniczy nr 3). Rozdaj uczniom po 3 karteczki samoprzylepne. Na każdej z nich uczniowie wypisują po jednym uprzedzeniu, jakiemu najczęściej sami ulegają (lub inni ludzie - jak wynika z ich obserwacji), np. uprzedzenie ludzi białych do Murzynów, ludzi zdrowych do niepełnosprawnych, dorosłych do młodzieży itp. Poleć, aby uczniowie przylepili karteczki na tablicy lub na dużym arkuszu papieru, a jednego z uczniów poproś, aby pogrupował najczęściej pojawiające się na karteczkach uprzedzenia. Zastanówcie się teraz wspólnie, wykorzytsując technikę burzy mózgów, do czego mogą prowadzić uprzedzenia, jakie uczucia im towarzyszą i jakie zachowania. Zapisz wszystkie wnioski uczniów na arkuszu papieru.
Podziel uczniów na 4 grupy. Zadaj pytanie: „Jakie są cechy człowieka, o którym mówimy, że jest tolerancyjny?". Rozdaj grupom wypisane na karteczkach cechy (materiał pomocniczy nr 4) i poproś, aby uczniowie zhierarchizowali je tak, aby utworzyły one tzw. diament. Ćwiczenie to jest wspaniałą okazją do dyskusji w grupach. Poleć uczniom zmianę miejsc grup (np. w kółeczko), tak aby wszyscy mogli zapoznać się z pracami innych grup.
Na zakończenie zajęć wróć do zdjęć różnych ludzi, omawianych przez uczniów w pierwszej części lekcji. Poproś uczniów o chwilę zastanowienia i wpisanie w otaczającym zdjęcie białym polu tych praw i wolności, które ich zdaniem będą szczególnie ważne dla tej osoby, w związku ze stereotypami, którym ona podlega. Wywieście zdjęcia w klasie.
Uwagi:
W związku z tym, że zajęcia przeznaczone są na dwie jednostki lekcyjne, a nie zawsze jest możliwe przeprowadzenie ich w jednym bloku, proponuję, zatem podział między punktem 4 i 5. Ponieważ na drugiej lekcji wykorzystywane będą zdjęcia ludzi z części pierwszej, powinieneś je zebrać, aby nie zostały zagubione. Warto też zachować plakaty wypracowane przez uczniów i wywiesić je przed drugą lekcją. Umożliwi to odtworzenie atmosfery poprzednich zajęć.
Propozycja dla Szkolnej Grupy Amnesty International:
• Poproś uczniów, aby w najbliższych dniach zwrócili uwagę na prezentowane w mediach stereotypy, przejawy braku tolerancji i uprzedzenia (przykładem mogą być również napisy na murach). Zaproponuj uczniom zrobienie ogólnoszkolnej wystawy na temat tolerancji, na której mogłyby być zaprezentowane wycinki prasowe i zdjęcia wykonane przez uczniów.
Załącznik nr 1:
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
Artykuł 1
Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swej godności i swych prawach. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.
Załącznik nr 2:
GODNOŚĆ - poczucie, świadomość własnej wartości, szacunek dla samego siebie; honor, duma: Godność człowieka, pisarza, żołnierza itp. (Słownik Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998)
Załącznik nr 3:
STEREOTYP - funkcjonujący w świadomości społecznej skrótowy, uproszczony i zabarwiony wartościująco obraz rzeczywistości odnoszący się do rzeczy, osób, grup społecznych, instytucji itp., często oparty na niepełnej lub fałszywej wiedzy o świecie, utrwalony jednak przez tradycję i nie podlegający zmianom. (Słownik Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998)
Załącznik nr 4: Przykład schematu opracowanego techniką rankingu diamentowego „Jakie są cechy człowieka, o którym mówimy, że jest tolerancyjny?”
jest przyjazny |
ma szerokie zainteresowania |
jest otwarty na innych ludzi |
nie ulega stereotypom i uprzedzeniom |
umie przekonywać innych |
jest zgodny |
potrafi zawsze bronić swojego zdania |
umie słuchać innych |
|
Scenariusz autorstwa Beaty Jancarz zaczerpnięty z publikacji „Prawa człowieka. Poradnik nauczyciela”, CODN, Warszawa 2002, pod red. Katarzyny Koszewskiej.
RÓWNA PRACA, RÓŻNE PŁACE
Temat: Równość płci, dyskryminacja
Jest to symulacja mówiąca o realiach rynku pracy. Przedstawia problemy różnic w wynagrodzeniach za taką samą pracę, dyskryminacji w miejscu pracy, a także polityki niższych wynagrodzeń dla młodych pracowników. Dyskryminacja ze względu na płeć jest szczególnie widoczna u polskich pracodawców. Bywa jeszcze jednym przejawem braku szacunku dla praw człowieka w Polsce.
Cele:
Skonfrontowanie uczestników z realiami dyskryminacji w miejscu pracy
Przeanalizowanie problemu czy dyskryminacja na tle wieku i płci powinna być dozwolona czy nie
Promowanie solidarności, równości i sprawiedliwości
Materiały pomocnicze::
Załącznik nr 1: lista płac
Identyfikatory, dla każdego z uczestników
Pieniądze
Grupa docelowa: uczniowie szkoły średniej
Czas: 90 minut
Przebieg zajęć:
Przygotuj identyfikatory. Powinny zawierać płeć i wiek pracownika. Wykorzystaj listę płac pracowników.
Zdecyduj, jaką pracę uczestnicy będą wykonywali. Zgromadź narzędzia, jakiego będą potrzebowali.
Wytłumacz uczestnikom, że są pracownikami i muszą wykonać jakąś pracę (np. posprzątają klasę) dla swojego szefa (TY!). Nie powinni się martwic, każdy z nich otrzyma wynagrodzenie.
Rozdaj losowo identyfikatory, po jednym dla każdego z uczestników.
Wytłumacz zadanie i upewnij się, czy każdy rozumie, co ma robić.
Pozwól ludziom rozpocząć pracę!
Kiedy praca zostanie wykonana, poproś uczestników o ustawienie się w kolejce po wynagrodzenie. Opłać każdą osobę w zależności od jej wieku i płci, tak jak zostało to wyszczególnione w „Liście płac”. Powinieneś liczyć pieniądze na głos tak by każdy słyszał i był świadomy tego, ile otrzymują inni.
Jeśli uczestnicy zaczną zadawać pytania lub narzekać, udzielaj krótkich wyjaśnień, ale nie daj wciągnąć się w dyskusję.
Sam będziesz musiał osądzić, jak długo to robić, ale zakończ grę, kiedy atmosfera zacznie się robić zbyt gorąca! Daj każdemu czas na uspokojenie i wyjście z roli, po czym usiądźcie w kole, w celu podsumowania.
10. Poprowadź dyskusję w kilku etapach. Zacznij od oceny samej symulacji:
Jak czuli się uczestnicy otrzymując wyższe (lub niższe) wynagrodzenie mimo tego, iż każdy wykonywał dokładnie to samo zadanie?
Dlaczego niektórzy otrzymali wyższe wynagrodzenie niż inni?
Co czuli, gdy otrzymali więcej niż inni? A co gdy otrzymali mniej niż inni?
Czy taki rodzaj dyskryminacji istnieje w miejscach pracy w Polsce? Poproś o podanie konkretnych przykładów.
11. Następnie porozmawiaj o wynagrodzeniach na podstawie płci pracownika:
Czy inne wynagrodzenia za tą samą prace wykonaną przez mężczyznę lub kobietę można jakoś usprawiedliwić? Jak? Dlaczego nie? Kiedy?
Co będzie w sytuacji, kiedy mężczyzna lepiej wykonuje daną pracę niż kobieta? Czy to wystarczający powód do niższego wynagradzania kobiet?
Jeśli mężczyzna jest bardziej wykwalifikowany niż kobieta, czy powinien być wynagradzany lepiej?
Czy uważasz, że są zawody, które powinny być wykonywane wyłącznie przez mężczyzn? Dlaczego? Dlaczego nie? Jeśli tak, jakie to zawody?
Czy uważasz, że są zawody, które powinny być wykonywane wyłącznie przez kobiety? Dlaczego? Dlaczego nie? Jeśli tak, jakie to zawody?
Czy uważasz, ze praktyka pozytywnej dyskryminacji jest usprawiedliwiona ze względu na cel jakim jest zmiana postaw społecznych?
12. Na końcu porozmawiaj o wynagrodzeniach na podstawie wieku pracownika:
Czy istnieje polityka różnicowania wynagrodzeń na podstawie wieku w twoim kraju? Jeśli nie, czy uważasz, że powinna istnieć?
Jakie racje przemawiają za wprowadzeniem takiej polityki, szczególnie w odniesieniu do młodych ludzi?
Jaka jest twoja opinia o polityce tego rodzaju? Czy jest dobra? Zła? Konieczna? Niekonieczna? Podaj powody.
Uwagi:
Należy przystosować ćwiczenie do zastanych warunków. Jeśli będziesz musiał dodać lub wykreślić z listy część pracowników, upewnij się, że nadal masz ich po równo pod względem płci i w różnym wieku.
Praca podczas ćwiczenia musi być dokładnie taka sama dla każdego uczestnika. Należy wybrać zajęcie, które może być wykonywane przez kilku uczestników w jednym czasie, tak by nie stało się to nudne dla osób, które musiałyby czekać i przyglądać się. Pamiętaj, że zadanie powinno być odpowiednie dla osób w różnym wieku i różnej płci, bezpieczne i nie budzące zażenowania. Na przykład można:
Zetrzeć tablicę i starannie zapisać na niej otrzymane na kartce zdanie.
Zdjąć książki z półki i włożyć je do pudełka. Zanieść pudełko na drugi koniec sali i wyłożyć książki na drugą półkę.
Zrobić samolot lub kapelusz z papieru.
Wymyślić definicję słowa i zapisać ją na kartce papieru. (Jeśli wybierzesz różne słowa, każde związane z prawami człowieka, możesz dzięki temu uzyskać krótki słownik terminów!)
Kiedy będziesz wypłacał wynagrodzenia i będziesz zmuszony uzasadnić różnice w ich wysokości, trzeba wymyślić jakieś powody. Mogą one być związane z tym, co rzeczywiście miało miejsce lub być zupełnie nieracjonalne. Np.:
Ktoś, kto potknął się dostaje mniej.
Ktoś, kto się uśmiechał i wyglądał na szczęśliwego dostaje więcej.
Jest wtorek!
Kto ma wyższy numer w dzienniku, dostaje więcej.
Blondynki dostają mniej.
Propozycja dla Szkolnej Grupy Amnesty International:
Poszukajcie informacji na temat dyskryminacji na polskim rynku pracy, np.:, Jakie wymagania stawiane są kobietom, a jakie mężczyznom przyjmowanym do pracy? Czy pracodawcy nie stawiają kobietom dodatkowych, niezgodnych z prawem warunków?
Dowiedzcie się o działalności Międzynarodowej Organizacji Pracy na rzecz niedyskryminacji
Załącznik nr 1:
Wynagrodzenia w zależności od płci i wieku
|
Płeć |
Wiek |
Wynagrodzenie w zł |
1. |
Mężczyzna |
35 lat |
100 |
2. |
Kobieta |
16 lat |
30 |
3. |
Mężczyzna |
22 lata |
70 |
4. |
Kobieta |
32 lata |
90 |
5. |
Mężczyzna |
16 lat |
50 |
6. |
Kobieta |
19 lat |
60 |
7. |
Mężczyzna |
26 lat |
100 |
8. |
Mężczyzna |
20 lat |
70 |
9. |
Kobieta |
24 lata |
80 |
10. |
Mężczyzna |
37 lat |
100 |
11. |
Kobieta |
17 lat |
30 |
12. |
Kobieta |
23 lata |
80 |
100 zł
|
100 zł |
100 zł |
100 zł
|
100 zł |
100 zł |
50 zł
|
50 zł |
50 zł |
50 zł
|
50 zł |
50 zł |
50 zł
|
50 zł |
50 zł |
10 zł
|
10 zł |
10 zł |
10 zł
|
10 zł |
10 zł |
10 zł
|
10 zł |
10 zł |
10 zł
|
10 zł |
10 zł |
10 zł
|
10 zł |
10 zł |
Scenariusz zaczerpnięty z publikacji „Compass. A Manual on Human Rights Education with Young People”, Council of Europe, 2002, tłumaczenie Kamila Łukasiewicz.
SPRAWY DOMOWE
Temat: dyskryminacja, przemoc domowa
Temat zajęć dotyczy przemocy domowej jako jednej z najpowszechniejszych form przemocy. Równocześnie podkreśla się, że jest to ta formy przemocy, o której najrzadziej mówimy. Łamane są tu takie prawa jak: prawo do ochrony przed przemocą, torturami i poniżającym traktowaniem; wolność od wszelkich form dyskryminacji; prawo do równości wobec prawa i sprawiedliwego traktowania przez wymiar sprawiedliwości.
Cele:
podniesienie poziomu świadomości przemocy domowej i wiedzy o łamaniu praw kobiet
rozwijanie umiejętności dyskutowania na temat łamania praw człowieka i analizowania sytuacji, w których dochodzi do łamania tych praw
wzbudzenie empatii w stosunku do ofiar przemocy domowej i wiary we własne możliwości przeciwdziałania przemocy domowej
Materiały pomocnicze:
Załącznik nr 1 : ŚWIADECTWA ZBRODNI
Załącznik nr 2: Wskazówki do dyskusji w grupie (po jednym na podgrupę)
Grupa docelowa: uczniowie szkoły średniej
Czas: 120 minut
Przebieg zajęć:
Zbierz informacje na temat funkcjonujących w twojej okolicy organizacji i instytucji aktywnie wspierających ofiary przemocy domowej; dowiedz się, jakie są najważniejsze problemy w twojej lokalnej społeczności; zastanów się, nad którymi z tych problemów, chciał(a)byś pracować z grupą.
Przygotuj grupę do pracy przeprowadzając burzę mózgów na temat "najczęstsze formy przemocy w twojej okolicy". Zapisuj wszystko, co mówią uczestnicy na tablicy lub dużym arkuszu papieru. Postaraj się na tym etapie nie komentować wypowiedzi uczestników. Sporządzoną w ten sposób listę najczęstszych form przemocy pozostaw w miejscu widocznym dla każdego (10 minut).
Podziel uczestników na grupy 2 - 6 osobowe tak, aby powstały przynajmniej trzy grupy.
Rozdaj kopie „Świadectwa zbrodni". Nad tym samym raportem może pracować więcej niż jedna grupa. Rozdaj również kopie "Wskazówek do dyskusji w grupie".
Daj uczestnikom 5 minut na zapoznanie się z raportami. Zaznacz, że dyskusje w grupach powinny dotyczyć historii, które otrzymali. Uczestnicy powinni mieć świadomość, że dyskusja na temat przemocy domowej może budzić wiele silnych emocji. Nikt nie powinien czuć się zmuszony do mówienia, ujawniania więcej niż sam chce.
Daj uczestnikom 30 minut na pracę w grupach.
Na koniec zbierz z powrotem całą grupę i z całą grupą przeprowadź podsumowanie i ewaluację pracy w grupach.
8. Rozpocznij od zebrania krótkich informacji na temat tego, jak przebiegała praca w
grupach. Na ile realistyczne były przedstawione historie i na ile trafne były pytania
padające w dyskusji. Jeżeli grupy pracowały nad różnymi historiami, pozwól
podzielić im się informacjami na temat tego, w jaki sposób analizowały swoje
historie.
Następnie rozpocznij rozmowę na temat społecznej rzeczywistości:
Na ile powszechna jest przemoc domowa w naszej społeczności i w Polsce?
Które prawa człowieka są łamane poprzez przemoc domową?
Jakie są przyczyny przemocy domowej?
Czemu mężczyźni są częściej agresywni wobec kobiet, niż kobiety wobec mężczyzn?
W jaki sposób można powstrzymać przemoc domową? Co mogą zrobić:
osoby publiczne?
lokalna społeczność, lokalne władze?
ludzie zaangażowani w przemoc?
przyjaciele i sąsiedzi?
Dowiedz się, co na ten temat zostało powiedziane w grupach i czy pojawiły się jakieś głosy sprzeciwu w związku z przeprowadzoną na początku burzą mózgów. Czy przemoc domowa znalazła się na liście sporządzonej podczas burzy mózgów? Jeśli nie, to dlaczego?
Czy w trakcie dyskusji pojawiły się głosy dotyczące innych form przemocy wobec kobiet? Jeśli tak, dodaj je do listy.
Uwagi:
Temat przemocy domowej może wzbudzać silne emocje, dlatego bardzo ważna jest tutaj anonimowość i zachowanie prywatności uczestników (niektórzy z nich mogą mieć osobiste doświadczenia związane z przemocą w domu lub / i rodzinie). Wyjaśnij wszystkim, że nikt w trakcie zajęć nie powinien czuć się zmuszony do mówienia więcej niż sam chce. Możesz zmieniać scenariusz tak, aby w większym stopniu uwzględniał zainteresowania uczestników zajęć.
Zajęcia są zatytułowane "sprawy domowe”, ponieważ większość aktów przemocy wobec kobiet ma miejsce właśnie w domu lub też sprawcą jest osoba, z którą kobieta pozostaje w związku. Jedną z najbardziej powszechnych form przemocy domowej stanowi przemoc fizyczna, której dotyczą zaproponowane "Świadectwa zbrodni". Wszystkie te historie są autentyczne, tzn. prawdziwe są ofiary, prawdziwe są zbrodnie. Możesz zmienić niektóre elementy tych historii lub uzupełnić materiał o własne propozycje takich "świadectw" w taki sposób, aby w większym stopniu odpowiadały one specyfice twojego lokalnego środowiska i specyfice uczestników twoich zajęć.
Ludzie różnią się w opiniach na temat tego, czym jest przemoc. Deklaracja o Eliminacji Przemocy wobec Kobiet, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1993 r. definiuje przemoc wobec kobiet jako "wszelkie akty przemocy związane z faktem przynależności danej osoby do określonej płci, którego rezultatem jest, lub może być, fizyczna, seksualna lub psychiczna krzywda lub cierpienie kobiet, włącznie z groźbą popełnienia takich czynów, wymuszaniem lub arbitralnym pozbawieniem wolności, niezależnie od tego, czy czyny te mają miejsce w życiu publicznym czy prywatnym". Definicja obejmuje (ale nie ogranicza się do) "fizyczną, seksualną i psychiczną przemoc występującą w rodzinie; maltretowanie, wykorzystywanie seksualne dzieci w domu rodzinnym, przemoc związaną z obowiązkiem wniesienia posagu, gwałt małżeński, okaleczenie genitalne kobiet, jak też inne tradycyjne praktyki szkodliwe dla kobiet, przemoc w związkach pozamałżeńskich; fizyczną, seksualną i psychiczną przemoc o charakterze społecznym, do której zalicza się gwałt, molestowanie seksualne, wykorzystywanie seksualne i zastraszanie w miejscu pracy, placówkach edukacyjnych i innych miejscach publicznych, handel kobietami i zmuszanie do prostytucji; fizyczną, seksualną i psychiczną przemoc dokonywaną lub tolerowaną przez państwo, mającą miejsce w życiu prywatnym, jak też publicznym."
Chłopcy lub mężczyźni biorący udział w zajęciach mogą czasami silnie reagować. Trzeba pamiętać, że celem zajęć nie jest wzbudzanie w nich poczucia winy za to, co robią inni mężczyźni.
Możesz zakończyć zajęcia minutą milczenia za ofiary przemocy domowej. Jest to "mocny" sposób na wzbudzenie empatii i poczucia solidarności z ofiarami.
Propozycja dla Szkolnej Grupy Amnesty International:
Grupa może skontaktować się z lokalną policją i dowiedzieć się, co robią policjanci, gdy dostają wezwanie o pomoc w przypadku przemocy domowej.
Inna możliwością jest nawiązanie kontaktu z najbliższą organizacją kobiecą lub ośrodkiem pomocy i zaproszenie kogoś, kto przedstawiłby szczegółowe informacje (fakty i liczby) dotyczące przemocy domowej w danej społeczności lokalnej.
Z okazji Dnia Kobiet przeprowadźcie akcję publiczną na temat przemocy domowej.
Załącznik nr 1:
ŚWIADECTWA ZBRODNI
1. Świadectwo zbrodni Eszter
W listopadzie 1995 r. mąż Eszter wrócił do domu trochę pijany. Stwierdził, że jego żona i córka są u sąsiadów. Kazał im natychmiast wrócić do domu.
Kiedy wróciły, zamknął drzwi i powiedział do córki "Teraz porozmawiam sobie z twoją matką". Wziął tasak, miotłę i nóż.
Zaczął krzyczeć na żonę, zarzucał jej, że nic nie zrobiła w domu: nie pozmywała, nie ugotowała, nie posprzątała. Przez cały ten czas nie przestawał jej bić. Bił ją gołymi rękami po głowie i po twarzy. Wyrywał jej garściami włosy z głowy i kopał butami. Potem zerwał z jej górnej części ciała ubranie i rzucił ją na łóżko z zamiarem dalszego bicia.
Wszystko to działo się na oczach ich 8-letniej córki, która błagała ojca, żeby przestał. Przestał. Zrzucił ciało Eszter z łóżka i zasnął.
Eszter zmarła tej nocy.
źródło: Morvai Krisztin Terror w rodzinie. Bicie żony a prawo. Budapeszt 1998
2. Świadectwo zbrodni Kati
Kati starała się uciec od swojego narzeczonego, który zachowywał się w stosunku do niej coraz bardziej agresywnie. Wynajęła mieszkanie w innym mieście, ale narzeczony nadal dzwonił i dręczył ją. Stan psychiczny Kati był coraz gorszy.
Pewnego dnia narzeczony czekał na nią po pracy, chciał ją namówić do powrotu. Zabrał ją do pobliskiego lasu, gdzie usiłował udusić swetrem. Następnego dnia Kati opowiedziała w pracy, że obawia się, że narzeczony pewnego dnia ją udusi.
Kilka dni później narzeczony wypił trochę alkoholu. Znowu czekał na nią po pracy i kiedy przyszła, zaczął ją bić. Wieczorem stwierdził, że powinni odwiedzić krewnych. Po drodze kilkakrotnie zatrzymywał samochód. Widząc w jakim jest stanie, Kati zgodziła się uprawiać z nim seks, ale był zbyt pijany.
Kati powiedziała mu, że już do niego nie wróci. Wpadł we wściekłość. Chwycił długi skórzany pas i udusił ją.
Potem wrzucił jej ciało do kanału i przykrył gałęziami.
źródło: Morvai Krisztin Terror w rodzinie. Bicie żony a prawo. Budapeszt 1998
3. Świadectwo zbrodni Z.
Z. to kobieta, która mieszka niedaleko ciebie: jest mężatką i ma dwoje dzieci. Czasami jej mąż jest zły i wtedy ją bije, głównie rękoma i pięściami. Ostatnio zaczął dodatkowo używać pasa i kija od miotły. Dwa miesiące temu rozbił jej na głowie butelkę. Z. chciała opuścić dom, ale mąż groził, żeby nawet "nie próbowała o tym myśleć", bo ją zabije. Z. ma dwóch małych synów i nie wyobraża sobie, że mogłaby ich zostawić.
Wczoraj zgłosiła się do pobliskiego szpitala ze złamanym nosem i siniakami. Powiedziała, że spadła ze schodów.
Załącznik nr 2:
Wskazówki do dyskusji grupowej
Rozmowa na temat "świadectwa zbrodni"
Co myślisz na temat przeczytanej historii?
Jak myślisz, gdzie się to wydarzyło? Czy to się mogło wydarzyć w twojej okolicy?
Dlaczego do tego doszło?
Co mogłoby usprawiedliwić taką zbrodnię?
W jaki sposób ofiara mogła się bronić?
Społeczna rzeczywistość
Czy słyszał(a)eś ostatnio o jakichś przypadkach przemocy domowej?
Do jakich aktów przemocy domowej dochodzi w naszym społeczeństwie?
Co może zrobić ofiara, jeśli potrzebuje pomocy?
Czy policja powinna interweniować, jeśli wie, że dochodzi do przemocy, czy też taka interwencja mogłaby stanowić naruszenie prywatności i policjanci powinni raczej pozwolić, aby "czas zaleczył rany"?
Jaką przewagę ma w takiej sytuacji kobieta? Jaką przewagę posiada mężczyzna?
Czy znasz przypadki przemocy domowej, w których ofiarą był mężczyzna?
W jaki sposób można zapobiegać i powstrzymywać przemoc domową?
Co mogą / powinny zrobić:
osoby publiczne?
lokalne władze?
ludzie zaangażowani w przemoc (ofiara, sprawca)?
przyjaciele i sąsiedzi?
Scenariusz zaczerpnięty z publikacji „Compass. A Manual on Human Rights Education with Young People”, Council of Europe, 2002, tłumaczenie Katarzyna Pawlikiewicz.
ŚMIAŁOSTAN
Temat: Dyskryminacja
W tym zadaniu studenci organizują komisję parlamentarną działającą w fikcyjnym państwie: Śmiałostanie. Odgrywane postacie mają różny stosunek do homoseksualizmu. Studenci debatują nad zmianą prawa, które czyni związki homoseksualne nielegalnymi. W czasie trwania gry uczestnicy porównują różne punkty widzenia, próbują podjąć decyzję czy rząd powinien ingerować w prywatne życie ludzi oraz analizują konsekwencje różnych decyzji.
Cele:
•porównanie różnych postaw wobec gejów i lesbijek
•opracowanie stanowiska dotyczącego legalizacji związków homoseksualnych
•analiza konsekwencji decyzji czyniącej związki homoseksualne przestępstwem
Materiały pomocnicze:
załącznik nr 1: Sytuacja w Śmiałostanie
załącznik nr 2: kartki z rolami
Grupa docelowa: uczniowie szkoły średniej
Czas: 120 minut
Przebieg zajęć:
1. Po rozdaniu wszystkim „Sytuacji w Śmiałostanie”, poproś uczniów o przeczytanie tła zdarzeń.
2. Podziel klasę w dowolny sposób na 9 grup (w tym komisję parlamentarną). Komisja powinna być złożona z większej liczby członków niż grupy. Gdy grupy i komisja zostaną wybrane rozdaj kartki z rolami.
3. Daj grupom około 30 minut na przygotowanie oświadczenia. Osoby zasiadające w komisji powinny w tym czasie przygotować listę pytań do każdej z grup. Powinny również przeczytać karty z rolami, aby wiedzieć, kto będzie przed nimi składał oświadczenia i jakie ma poglądy.
4. Losowo określa się kolejność składania oświadczeń każdej z grup. Każda grupa po prezentacji powinna udzielić odpowiedzi na pytania zadawane przez komisję.
5. Po przesłuchaniu wszystkich grup komisja powinna przygotować swoją rekomendację dla rządu wraz z uzasadnieniem. Praca komisji nad rekomendacją powinna przebiegać w trybie otwartym.
6. Po zakończeniu pracy komisji i przedstawieniu zaleceń, zadaj uczniom następujące pytania:
Z oświadczeniem, której grupy zgadzasz się najbardziej i dlaczego?
Z oświadczeniem, której grupy zgadzasz się najmniej i dlaczego?
Jakie, twoim zdaniem, będą konsekwencje zaleceń komisji?
Jakie inne zalecenia mogła przedstawić komisja?
Jakie mogłyby być ich konsekwencje?
Czy któreś z zaprezentowanych argumentów zmieniły twoją opinię? Dlaczego?
Propozycja dla Szkolnej Grupy Amnesty International:
Zajmijcie się Pilną Akcją, dotyczącą osób dyskryminowanych ze względu na swoją orientację seksualną; zorganizujcie akcję publiczną na ten temat.
Przeprowadźcie ankietę na terenie Waszej szkoły, dotyczącą stosunku uczniów i nauczycieli do gejów i lesbijek. Zastanówcie się jakie działania podjąć, aby zwiększyć tolerancję wobec tych osób.
Załącznik nr 1:
SYTUACJA W ŚMIAŁOSTANIE
Żyjesz w odrodzonym kraju - Śmiałostanie. Po kilku dekadach rządów totalitarnych kraj stara się dołączyć do społeczności krajów demokratycznych. W innych krajach prawo dotyczące homoseksualizmu jest łagodniejsze i bardziej tolerancyjne niż w Śmiałostanie. Dlatego też inne kraje są niechętne bliższym stosunkom ekonomicznym, politycznym i kulturalnym ze Śmiałostanem, gdzie homoseksualizm jest uznawany za przestępstwo.
Rząd wyznaczył komisję, aby zrewidowała istniejące prawo. Jednym z najbardziej kontrowersyjnych zapisów jest paragraf 28 kodeksu karnego, który skazuje osoby podejrzewane o czyny homoseksualne na pięć lat więzienia. Paragraf 28 był przez wiele lat używany przeciwko osobom będącym w związkach z przedstawicielami tej samej płci. Często zeznania tylko jednej osoby wystarczały do uznania winy. W niektórych wypadkach paragraf 28 był używany w celu aresztowania i skompromitowania osób nie będących gejami, czy lesbijkami. W ciągu kilku ostatnich lat paragraf 28 został użyty w celu aresztowania kilku osób, które w chwili obecnej czekają na proces.
Komisja parlamentarna poprosiła o złożenie oświadczeń różne osoby, aby ocenić czy paragraf 28 powinien zostać zmieniony, a jeżeli tak, to, jakie są możliwe konsekwencje tego faktu. Komisja, składająca się z polityków partii prawicowych, lewicowych i centrum, wysłucha oświadczeń przedstawicieli :
krajowej i lokalnej policji
stowarzyszenia wolności obywatelskich
konserwatywnych przywódców religijnych
liberalnych przywódców religijnych
Rady Świętości Rodziny
reprezentantów oświaty
autorytetów medycznych
grup walczących o prawa gejów i lesbijek
Amnesty International
Załącznik nr 2: Kartki z rolami
Krajowa i lokalna policja
Reprezentujecie policję Śmiałostanu. Badania ankietowe przeprowadzone przez was ujawniły, że:
Większość policjantów nie lubi homoseksualistów, bądź homoseksualizmu.
Policjanci uważają akty homoseksualne między osobami dorosłym, i zgadzającymi się na taki kontakt, za przestępstwo.
Z powodu wzrastającej liczby przestępstw, zamiast zajmować się gejami i lesbijkami, policjanci wolą ścigać groźniejszych przestępców.
Policjanci sądzą, że usunięcie z kodeksu karnego paragrafu 28 doprowadzi do wzrostu pornografii i prostytucji.
Stosunek policji do homoseksualistów prawdopodobnie nadal będzie wrogi, nawet, jeżeli paragraf 28 zostanie zmieniony.
Stowarzyszenie wolności obywatelskich
Reprezentujecie nowopowstałą Śmiałostańską Komisję na Rzecz Wolności Obywatelskich. Skonsultowaliście się z przedstawicielami organizacji działającymi na rzecz wolności obywatelskich w innych krajach i uważacie, że:
Od kiedy Śmiałostan przyjął Powszechną Deklarację Praw Człowieka, kontakty seksualne pomiędzy świadomymi tego osobami dorosłymi są sprawą prywatną i nie podlegają państwowemu prawodawstwu.
Śmiałostan powinien respektować postanowienia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który uważa, że uznanie kontaktów homoseksualnych między świadomymi tego osobami dorosłymi za przestępstwo jest nielegalne.
Statystyki międzynarodowe pokazują, że w przybliżeniu 10% populacji stanowią geje i lesbijki, więc powinni mieć oni takie samo prawo do uznania ich równości przez ustawy śmiałostańskie, jak wszystkie inne uznane mniejszości.
Konserwatywni przywódcy religijni
Jesteście liderami konserwatywnej części ludności, wyznającej główną religię w Śmiałostanie, reprezentującymi około 34% ludności kraju. Uważacie, że:
Homoseksualizm to wrodzone zło, które jest nienaturalne.
AIDS jest karą boską.
Prawo powinno umacniać tradycyjną moralność.
Możecie podburzyć ludzi przeciw zniesieniu paragrafu 28
Liberalni przywódcy religijni
Jesteście liderami liberalnej części ludności wyznającej główną religię Śmiałostanu, reprezentujecie około 25% społeczeństwa. W czasie rządów poprzedniego reżimu wasza grupa często była postrzegana przez gejów, lesbijki i inne prześladowane mniejszości jako miejsce schronienia. Najszerzej reprezentowany przez was punkt widzenia to:
Homoseksualiści powinni raczej otrzymywać wsparcie niż podlegać karze.
Paragraf 28 powinien zostać złagodzony.
Prawo uznające małżeństwa osób tej samej płci i przyznające im prawo do adopcji jest posunięte zbyt daleko.
Rada Świętości Rodziny
Jesteście grupą niewielką liczebnie, ale liczącą się oraz posiadającą wsparcie części nowego rządu i mediów. Uważacie, że:
Tradycyjny model rodziny jest absolutnie święty i jest jedynym miejscem wychowywania dzieci.
Będziecie silnie naciskać na rząd, aby oparł się próbom rozszerzenia definicji „rodziny”.
Żadne dziecko nie będzie bezpieczne i wolne od wpływu i nadużyć, jeżeli geje i lesbijki będą mogli zostać rodzicami, nauczycielami bądź opiekunami młodzieży.
Reprezentanci oświaty
Jesteście przedstawicielami nadzoru szkolnego w Śmiałostanie. Z waszych doświadczeń wynika, że:
Dzieci, wychowywane przez rodziców homoseksualnych nie ponoszą żadnej szkody.
Obecny wysoki poziom samobójstw wśród nastolatków - gejów i lesbijek mógłby się zmniejszyć, jeśli homoseksualizm zostałby zalegalizowany.
Autorytety medyczne
Reprezentujecie śmiałostańskie władze zdrowotne. Wasze wysiłki koncentrują się na opiece i edukacji zdrowotnej, z którą chcecie dotrzeć do jak największej liczby ludzi. Twierdzicie, że:
Niemożliwe jest efektywne zapobieganie AIDS bez uznania homoseksualizmu.
Więcej osób zostanie przebadanych na obecność wirusa HIV, jeżeli relacje między gejami i lesbijkami będą legalne.
Grupa walcząca o prawa gejów i lesbijek
Jesteście członkami niedawno powstałej śmiałostańskiej grupy walczącej o prawa gejów i lesbijek.
Otrzymujecie międzynarodowe wsparcie dla waszej kampanii na rzecz równego statusu i praw gejów i lesbijek. Główne punkty waszej kampanii to:
Geje i lesbijki powinni zostać uznani za równoprawnych obywateli i otrzymać ochronę prawną.
Paragraf 28 musi zostać zniesiony.
Nie ma dowodów, że dzieci wychowywane przez pary homoseksualne są pokrzywdzone; Większość sprawców nadużyć wobec dzieci to heteroseksualni mężczyźni. Domagacie się zatem przyznania pełnych praw rodzicielskich gejom i lesbijkom.
Zniesienie paragrafu 28 nie doprowadzi do zwiększenia prostytucji i pornografii, zwłaszcza, że te zjawiska dotyczą głównie osób heteroseksualnych.
9. Amnesty International
Amnesty International jest międzynarodową bezstronną organizacją zajmującą się prawami człowieka. Uważa, że więzienie ludzi z powodu ich orientacji seksualnej jest łamaniem praw człowieka. Domagacie się, zatem, aby:
Paragraf 28 został zniesiony i aby homoseksualizm przestał być traktowany jako przestępstwo.
Wszystkie osoby przetrzymywane w więzieniach z powodu utrzymywania (za zgodą obojga stron) kontaktów seksualnych z osobą tej samej płci zostały natychmiast zwolnione.
Komisja parlamentarna
Czujesz wewnętrzny konflikt dotyczący problemu postawionego przed tobą. Z jednej strony chcesz, aby Śmiałostan zaczął integrować się z pozostałą częścią kontynentu, z drugiej strony nie lubisz zmieniać prawa krajowego tak, aby odpowiadało ono standardom innych krajów. Próbujesz być bezstronny i otwarty wobec czasami sprzecznych ze sobą stanowisk różnych grup. Zadajesz pytania:
Dlaczego ludzie, zeznający przed komisją myślą właśnie tak?
Jakie widzą długofalowe i krótkofalowe skutki proponowanych zmian?
W jaki sposób grupy odpowiedziałyby na twierdzenia innych grup, występujących przed nimi?
Scenariusz zaczerpnięty z publikacji „Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Rights - A Human Rights Perspective”, David. M. Donahue, Minneapolis 2000, tłumaczenie Agata Zielińska.
TEMPERATURA PRAW CZŁOWIEKA
Temat: Tolerancja, dyskryminacja
Uczestnicy oceniają sytuację praw człowieka w szkole stosując kryteria wyprowadzone z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Dalsza dyskusja ma zmierzać w kierunku zbadania obszarów poszczególnych kwestii i tworzenia planu działania na ich rzecz.
Cele:
Rozważna i krytyczna ocena sytuacji praw człowieka w szkole
Powiązanie rozwoju przyjaznego środowiska szkolnego z międzynarodowymi standardami praw człowieka
Materiały pomocnicze:
Załącznik nr 1: OCENA TEMPERATURY PRAW CZŁOWIEKA W TWOJEJ SZKOLE
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
Grupa docelowa: uczniowie szkoły średniej
Czas: 120 minut
Przebieg zajęć:
Poproś uczniów o dokonanie oceny przestrzegania praw człowieka w środowisku szkolnym poprzez wypełnienie kwestionariusza pod tytułem OCENA TEMPERATURY PRAW CZŁOWIEKA W TWOJEJ SZKOLE. Przed wypełnieniem kwestionariusza, uczniowie mogą poprowadzić badania w warunkach szkolnych kierując się zawartymi w nim zagadnieniami. Każdy uczeń w klasie powinien przeprowadzić ankietę samodzielnie.
Zbierz badania. Oblicz średnią ocen (1-5) do każdego pytania. Zamieść odpowiedzi na tablicy lub sporządź wydruk wyników badania.
W czasie zajęć przedyskutujcie wyniki badania:
Co sądzicie o wynikach badania?
Jak ma się Wasza indywidualna ocena do średnich wyników uzyskanych przez klasę?
Co może być przyczyną rozbieżności między indywidualnymi przewidywaniami a wynikami uzyskanymi przez klasę?
Posłuż się pytaniami, by przejść od analizy i ewaluacji do zaprogramowania planu działania:
Które prawa człowieka są przestrzegane w Twojej szkole?
Jakie są główne problemy związane z przestrzeganiem praw człowieka w Twojej szkole?
Które z nich są szczególnie niepokojące? (Skup się na tych zagadnieniach podając przykłady pokazujące łamanie praw człowieka).
Jak wyjaśniłbyś/łabyś istnienie tych problemów?
Czy wiążą się one z narodowością, rasą, religią, płcią, orientacją seksualną, językiem?
Czy Ty lub ktoś z Twojego otoczenia przyczyniliście się w jakikolwiek sposób do zaistnienia i trwania takiego stanu rzeczy (np. poprzez reagowanie lub niereagowanie w określony sposób, poprzez ignorowanie nadużyć lub obojętność wobec zaistniałych zdarzeń)?
Czy dane kwestionariuszowe były reprezentatywne dla populacji szkoły? Jak uważasz, czy i dlaczego wyniki badania mogłyby być inne, gdyby przeprowadzono je w innej grupie?
Czy oczekiwałbyś/łabyś odmiennych wyników w odniesieniu do innej grupy osób?
W jakich kwestiach inne grupy mogłyby reagować odmiennie i dlaczego?
Czy owe różnice mogłyby w jakikolwiek sposób dotyczyć Ciebie i społeczności szkolnej?
Jakie kroki powinny zostać podjęte, by poprawiła się sytuacja praw człowieka w Twojej szkole?
Jakie działania możecie zainicjować, by budować bardziej sprawiedliwe środowisko szkolne, w którym promowane będą prawa człowieka?
Uczestnicy powinni przedyskutować możliwe sposoby działania, jakie podjąć mogą indywidualnie lub w grupie
Propozycja dla Szkolnej Grupy Amnesty International:
Przeprowadźcie ankietę na szerszą skalę, obejmującą zarówno uczniów, nauczycieli, rodziców oraz pracowników administracyjnych. Opublikujcie jej wyniki w waszej gazecie.
Przedstawcie problemy ukazane w ankiecie na zebraniu samorządu szkolnego lub rady szkoły; zwróćcie się do dyrekcji, gdy ankieta wykaże jakieś szczególnie niepokojące zjawiska.
Załącznik nr 1:
OCENA TEMPERATURY PRAW CZŁOWIEKA W TWOJEJ SZKOLE
Zamieszczone w poniższym kwestionariuszu pojęcie dyskryminacji odnosi się do szerokiego spektrum zagadnień: rasy, etnicznej/kulturowej przynależności, płci, sprawności fizycznej i intelektualnej, związków przyjaźni, wieku, kultury, niepełnosprawności, statusu klasowego i ekonomicznego, wyglądu zewnętrznego, orientacji seksualnej, obranego stylu życia, narodowości i przestrzeni życiowej. Ponieważ lista ta jest obszerniejsza niż w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, jest ona bardziej pomocna w określeniu sytuacji praw człowieka w Waszej szkolnej społeczności.
Pytania odnoszą się do poszczególnych artykułów Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.
Przeczytaj po kolei twierdzenia i oceń stopień, w jakim opisuje ono społeczność w twojej szkole, wpisując liczbę w puste miejsce obok twierdzenia. Bierz pod uwagę całą szkolną społeczność (tzn. uczniów, nauczycieli, pracowników administracji, obsługę). Na zakończenie, podlicz punkty by uzyskać całościową ocenę.
SKALA OCEN
1 2 3 4 5
nie/nigdy rzadko często tak/zawsze nie wiem
KWESTIONARIUSZ
_____ 1. Moja szkoła jest miejscem, gdzie uczniowie są bezpieczni. (Artykuły nr 3, 5)
______2. Wszyscy uczniowie są informowani i zachęcani w równym stopniu do korzystania z
naukowych i zawodowych możliwości. (Artykuł nr 2)
______3. Członkowie szkolnej społeczności nie są dyskryminowani ze względu na swoje życiowe
wybory, takie jak sposób ubierania się, obracanie się w kręgu określonych osób, czy
pozaszkolne aktywności. (Artykuły nr 2, 16)
______4. Moja szkoła zapewnia równy dostęp do pomocy naukowych, oferowanych zajęć i
zakwaterowania wszystkim jednostkom. (Artykuły nr 2, 7)
______5. Członkowie społeczności mojej szkoły będą przeciwni dyskryminującym lub upokarzającym
działaniom, materiałom lub treściom w szkole. (Artykuły nr 2, 3, 7, 28, 29)
______6. Gdy ktoś upokarza lub narusza prawa innej osoby, pomaga się mu w zmianie zachowania.
(Artykuł nr 26)
______7. Członkowie społeczności w mojej szkole troszczą się o mnie jako człowieka w takim samym
stopniu, jak o postępy w nauce i starają się pomóc mi kiedy jestem w potrzebie. (Artykuły nr
3, 22, 26, 29)
______8. Kiedy narastają konflikty, próbujemy rozwiązać je bez użycia siły. (Artykuły nr 3, 28)
______9. Określone procedury i zasady działania zostają podjęte, gdy składane są skargi dotyczące
nękania lub dyskryminacji. (Artykuły 3, 7)
______10. W sprawach związanych z dyscypliną (włączając zawieszenie w prawach ucznia i
wydalenie ze szkoły), wszyscy traktowani są na równych i bezstronnych zasadach w
orzekaniu winy i kary. (Artykuły 6, 7, 8, 9, 10)
______11. Nikt w naszej szkole nie jest narażony na poniżające traktowanie lub karanie. (Artykuł 5)
______12. Osoba oskarżona o niewłaściwe postępowanie jest uznawana za niewinną do momentu
udowodnienia winy. (Artykuł 11)
______13. Moje prawo do posiadania osobistych granic i rzeczy jest respektowane. (Artykuły 12, 17)
______14. Moja szkolna społeczność serdecznie przyjmuje uczniów, nauczycieli, pracowników
administracji i obsługi z innych środowisk i kultur, włączając w to obcokrajowców.
(Artykuły 2, 6, 13, 14, 15)
______15. Mogę swobodnie wyrażać swoje przekonania i mówić o swoich przemyśleniach (na tematy
polityczne, religijne, kulturalne lub inne) bez obawy przed dyskryminacją. (Artykuł 19)
______16. Członkowie mojej szkoły mogą wydawać i szerzyć publikacje bez obawy przed cenzurą czy
karą. (Artykuł 19)
______17. Odmienne wypowiedzi i punkty widzenia (dotyczące np. orientacji seksualnej, płci,
rasy/przynależności etnicznej, ideologii) przedstawiane są na zajęciach, w podręcznikach,
na apelach, w regulaminach bibliotecznych i klasowych. (Artykuły 2, 19, 27)
______18. Mam możliwość wyrażania swojej kultury poprzez muzykę, sztuki plastyczne i w pracach
pisemnych. (Artykuł 19, 27, 28)
______19. Członkowie mojej szkoły mają możliwość uczestniczenia (indywidualnie lub poprzez
stowarzyszenia) w demokratycznym decydowaniu o rozwoju szkolnych reguł i zasad.
(Artykuły 20, 21, 23)
______20. Członkowie mojej szkoły mają prawo do stowarzyszania się wewnątrz szkoły w celu
występowania w obronie swoich praw lub praw innych osób. (Artykuły 19, 20, 23)
______21. Członkowie mojej szkoły zachęcają się nawzajem do poszerzania świadomości
społecznej i globalnych problemów dotyczących sprawiedliwości, ekologii, ubóstwa i
pokoju. (Preambuła & Artykuły 26, 29)
______22. Członkowie mojej szkoły zachęcają się nawzajem do organizowania się i działania na
rzecz globalnych problemów dotyczących sprawiedliwości, ekologii, ubóstwa i pokoju.
(Artykuły 23, 24)
______23. Członkowie społeczności mojej szkoły są w stanie wypocząć stosownie do dnia
spędzonego w szkole czy w pracy w rozsądnych godzinach pracy na uczciwych
warunkach. (Artykuły 3, 24)
______24. Pracownicy w mojej szkole dostają dostatecznie wysokie wynagrodzenie, zapewniające im
życie w zdrowiu i dobre samopoczucie (włączając w to kwestię mieszkaniową,
wyżywienie, niezbędne świadczenia socjalne i ubezpieczenie na wypadek bezrobocia,
choroby i podeszłego wieku) ich samych i ich rodzin. (Artykuły 22, 25)
______25. Biorę odpowiedzialność za to, by w mojej szkole nie było dyskryminacji i by ludzie
zachowywali się w sposób promujący bezpieczeństwo i dobre samopoczucie społeczności
szkolnej. (Artykuły 1, 29)
MOŻLIWA DO OSIĄGNIĘCIA TEMPERATURA = 100 STOPNI PRAW CZŁOWIEKA
TEMPERATURA W TWOJEJ SZKOLE______________________________
Scenariusz zaczerpnięty z publikacji „Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Rights - A Human Rights Perspective”, David. M. Donahue, Minneapolis 2000, tłumaczenie Joanna Biegalska.