Naczynia limfatyczne - cecha charakterystyczna - przepływ limfy w jednym kierunku. Rozpoczynają się w przestrzeniach łącznotkankowych szczelinami limfatycznymi. Główna funkcja - odzyskiwanie płynu przechodzącego z naczyń włosowatych do tkanki łącznej.

Naczynia limfatyczne włosowate - śródbłonek z komórek endotelialnych, otoczony włóknami kolagenowymi i substancją podstawową. Brak błony podstawnej lub bardzo słabo rozwinięta (przeciwieństwo do naczyń włosowatych krwionośnych). Najliczniej w tkance łącznej pod powierzchnią ciała. W większych, zbiorczych naczyniach typowa budowa 3 - warstwowa, jak w żyłach.

Rola

• w krążeniu limfocytów

• w zjawisku recyrkulacji

Żyłki pozawłośniczkowe węzłów chłonnych i kępek Peyera cechują się szczególnie wysokim śródbłonkiem - jest to HEV - high endothelial venules. Tutaj wysoce swoiste rozpoznawanie i przyleganie niektórych subpopulacji limfocytów do HEV, uzależnione od występowania receptorów na limfocytach i determinant HEV. Limfocyty przylegają do śródbłonka, przechodzą przez ścianę naczyń i wnikają do narządów limfatycznych. W śledzionie HEV nie występuje.

Komórki układu immunologicznego

• limfocyty

• komórki dendrytyczne - APC (Antigen Presenting Cells)

• układ jednojądrzastych komórek fagocytujących (makrofagi)

Komórki dendrytyczne - APC

Występują w zrębie grudek chłonnych - w całym układzie. Zwane też komórkami splatającymi się. Liczne, drzewiasto rozgałęzione wypustki cytoplazmatyczne. Należą do nich m. innymi komórki Langerhansa naskórka. Nie mają właściwości fagocytów. Wiążą na swej powierzchni antygeny i prezentują je komórkom immunologicznie kompetentnym.

• wiązanie antygenu długotrwałe (brak fagocytozy)

• wiązanie ma charakter prezentacji, na powierzchni komórek występują także antygeny zgodności tkankowej, stąd łatwe rozpoznawanie obcych antygenów przez komórki immunologicznie kompetentne, co warunkuje wystąpienie reakcji immunologicznej.

Mogą posiadać ziarnistości Birbecka.

Układ limfatyczny

A - narządy ośrodkowe

• szpik kostny lub torebka fabrycjusza

• grasica

B - narządy obwodowe

• węzły chłonne

• migdałki

• śledziona

• utkanie limfatyczne przewodu pokarmowego

Szpik kostny

Rodzaje

• łącznotkankowo - naczyniowy

• limfatyczny

• czerwony

• żółty

• galaretowaty

Szpik kostny czerwony

• przestrzeń naczyniowa

• przestrzeń hemopoetyczna - komórki hemopoetyczne

Naczynia - przez nie następuje wymiana komórek między szpikiem i krążeniem. Naczynia włosowate typu zatokowego. W ścianie zatok często przechodzące przez nią elementy krwionośne. Budowa - śródbłonek, błona podstawna (niekiedy jej brak) i delikatna przydanka. Bardzo cienki śródbłonek, niekiedy wyłącznie on - zależy to od stopnia hematopoezy. Przydanka - komórki podobne do endotelialnych, charakteryzują się fagocytozą.

Wpływ erytropoetyny - komórki przydanki ulegają zastępowaniu przez komórki hemopoetyczne. Następuje obkurczenie komórek przydanki i scieńczenie całej ściany.

Dziennie przez barierę szpikową przechodzi:

Erytrocyty - 2 x 10¹¹

Granulocyty - 1 x 10¹⁰

Płytki krwi - 4 x 10¹¹

Wybiórcze przechodzenie komórek krwi przez barierę - tylko elementy dojrzałe oraz wypustki megakariocytów.

Przestrzeń hemopoetyczna - zrąb tworzy tkanka łączna siateczkowata - jej komórki indukują hematopoezę poprzez wydzielanie czynników różnicowania i wzrostu - bezpośrednia interakcja komórkowa. Duża ilość tkanki tłuszczowej żółtej oraz komórki hemopoetyczne. Megakariocyty - nad otworami w śródbłonki. Erytropoeza przy naczyniach, do naczyń biegun cytoplazmatyczny normoblastu. Granulopoeza - w dalszej odległości od naczyń - ruch pełzakowaty.

Czynność szpiku kostnego

• hemopoeza (hematopoeza)

• hemaoklazja - niszczenie elementów krwi

• rola mononuklearnego systemu fagocytów

• immunologiczna

• tworzenie kości (osteoblasty i osteoklasty)

• ogólne funkcje tkanki łącznej

GRASICA

Zbudowana z dwóch płatów połączonych cieśnią. Otoczona torebką łącznotkankową, która wnika w kierunku rdzenia w postaci przegród rozdzielając część korową na pseudopłaciki (zraziki), które posiadają wspólny rdzeń.

Zrąb narządu tworzą komórki nabłonkowe, wywodzące się z endo- i ektodermy. Komórki nabłonkowe uległy charakterystycznym przekształceniom morfologicznym, ale posiadają charakterystyczne cechy wspólne dla komórek nabłonkowych:

• łączą się za pomocą desmosomów

• posiadają wiązki tonofilamentów

• do ich powierzchni przylegają fragmenty błony podstawnej

Komórki nabłonkowe kory i rdzenia różnią się morfologicznie, antygenowo i w pełnionej funkcji.

Kora - na powierzchni narządu, wokółnaczyniowo i wzdłuż przegród łącznotkankowych występują komórki rozpłaszczone, które na całej powierzchni kontaktującej się z tkanką łączną posiadają błonę podstawną, z którą łączą się za pomocą półdesmosomów.

W warunkach in vitro komórki nabłonkowe zamykają grupy tymocytów i można je uwolnić z narządu na drodze enzymatycznej dysocjacji grasic w postaci kompleksów - tzw. thymic nurse cells (komórki opiekuńcze grasicy).

Rdzeń - komórki nabłonkowe produkują niektóre z peptydów zawartych we frakcji V tymozyny. W rdzeniu obok nich występują również komórki nabłonkowe wykazujące szereg cech ultrastrukturalnych jak i histochemicznych wspólnych z keratynocytami. Leżą one w charakterystycznych skupieniach, okółkowo, często zwinięte izocentrycznie tworząc struktury zwane ciałkami Hassala.

Obserwuje się różne „stadia” ciałek

• powstające, czyli „progresywne”, w których komórki bogate są w ziarnistości, często w bliskim kontakcie z błoną komórkową;

• ciałka recesywne, w obrębie których wykazano ciałka keratochialiny, a część komórek wykazyje cechy degeneracji; są to struktury dynamiczne, tworzą się, przebudowują się w ciągu całego życia osobniczego - funkcja nieznana.

Pomiędzy komórkami rdzenia rozproszone są tymocyty, które często łączą się z tymi komórkami za pomocą wypustek (można je izolować jako rozetki).

Obok komórek zrębu nabłonkowego stałym elementem są komórki nielimfoidalne pochodzenia mezenchymatycznego - makrofagi i komórki palczaste (interdigitating cells - zaliczają je obok kom. Langerhansa do grupy komórek dendrytycznych). Oba typy pełnią funkcję w indukcji dojrzewania tymocytów lub/oraz w selekcji tych komórek.

Główną funkcją grasicy jest wytwarzanie mikrośrodowiska dla kolonizujących ją pretymocytów. Komórki te w wyniku kontaktu i interakcji z komórkami parenchymy (nabłonkowymi i mezenchymatycznymi) dojrzewają i różnicują się funkcjonalnie na 3 główne populacje pomocnicze (helper), cytotoksyczne (cytoxie) i supersorowe (supersor), nabywają tolerancji na własne antygeny (self tolerance). W trakcie dojrzewania następuje ekspresja antygenów różnicowania oraz receptora na antygen. Obok dojrzewania istnieje mechanizm selekcji i eliminacji tymocytów.

Histofizjologia grasicy

Tymektomia (usunięcie grasicy) u noworodków wywołuje atrofię innych narządów limfatycznych i spadek limfocytów we krwi. Odpowiedzialna jest ona za różnicowanie limfocytów T. Komórki prekursorowe pochodzą ze szpiku, różnicują się w grasicy w limfocyty T, z krwią do innych narządów limfatycznych - strefy grasiczozależne w węzłach chłonnych i śledzionie.

Tymektomia u noworodków

• nie powstają limfocyty T

• nie wykształcają się strefy grasiczozależne

• nie następuje odrzucenie przeszczepów tkankowych lub narządowych

• wielonarządowa infekcja i śmierć

Limfocyty B nie zmienione, reagują na niektóre antygeny produkując przeciwciała. Jednak niektóre antygeny wymagają limfocytów T i B do produkcji przeciwciał. Te nie wywołują odpowiedzi u tymektomizowanych zwierząt - są to antygeny zależne od grasicy.

Tymozyna - hormon białkowy produkowany przez komórki nabłonkowe. Wpływa na różnicowanie limfocytów T oraz na utrzymanie układu limfatycznego obwodowego (działanie troficzne). Składa się ona z mieszaniny małych polipeptydów - polipeptyd β-1, tymozyna α - 1, protymozyna α, paratymozyna, tymozyna β-4. Faktycznie żaden z tych peptydów nie pochodzi z grasicy.

Przeszczepy

• autograficzne - z tego samego osobnika

• izograficzne - z bliźniaków jednojajowych

• homograficzne lub allograficzne - z tego samego gatunku

• heterograficzne lub ksenograficzne - z innych gatunków.

Układ limfatyczny

Składa się ze swobodnie migrujących limfocytów (poza miejscami immunologicznie uprzywilejowanymi: soczewka, rogówka oka, chrząstka) z limfocytów zasiedlających tkankę łączną siateczkowatą w postaci:

- Rozproszonej

- Grudek chłonnych pierwotnych (jednorodnie ciemno zabarwionych) i wtórnych (z jasnym ośrodkiem rozmnażania w centrum i ciemniejszym „mankietem”). Grudki wtórne są morfologicznym wykładnikiem namnażania się limfocytów B w trakcie wtórnej reakcji immunologicznej. Poza limfoblastami B, bogatszymi od limfocytów w cytoplazmę, z jądrem komórkowym o luźniejszej chromatynie, spotyka się makrofagi i komórki dendrytyczne o długich wypustkach, kontaktujących się z limfocytami. Komórki te barwią się słabiej niż limfocyty, mają jądra z bardziej ubogą chromatyną, bogatszą cytoplazmę.

Głównymi miejscami występowania grudek chłonnych są narządy limfatyczne: grasica, śledziona, migdałki, węzły chłonne. Są one jednak obecne również w ścianach dróg oddechowych i przewodu pokarmowego (kępki Peyera).

Grudka chłonna

0,2 - 1 mm średnicy. Zrąb utworzony z tkanki łącznej siateczkowej oraz włókien retikulinowych. W mikroskopie elektronowym sieć utworzona jest z rozgałęzionych komórek śródbłonka. Sieć ta jest gęstsza w obrębie właściwego zrębu, luźniejsza w zatokach chłonnych. Komórki te syntetyzują włókna retikulinowe. W oczkach siateczki występują limfocyty, głównie limfocyty B, a także komórki dendrytyczne.

W grudkach chłonnych może występować centrum (ośrodek) rozmnażania - jaśniej barwiące się komórki z uwagi na większą ilość cytoplazmy w immunoblastach. Ośrodek ten występuje w grudkach eksponowanych na antygen i są one miejscem powstawania komórek pamięci B oraz komórek plazmatycznych (poprzez etap immunoblastu). Na obwodzie takich grudek występuje pas zagęszczenia, w nim migrujące z grudki małe limfocyty. Stąd podział grudek chłonnych na:

• pierwotne grudki chłonne, bez centrum rozmnażania

• grudki chłonne wtórne, z centrum rozmnażania.

WĘZŁY CHŁONNE

Małe otorbione struktury o kształcie nerkowatym (fasoli), o różnej wielkości. Ułożone w linii wzdłuż przebiegu naczyń limfatycznych. Cała limfa z narządów przechodzi przynajmniej przez jeden węzeł chłonny przed wejściem do krążenia, jest to przepływ jednokierunkowy. Działają jako filtry usuwające bakterie i inne obce substancje. Rozrzucone w całym ciele, ale najliczniejsze w okolicy szyi, dole pachowym, dole biodrowym, wzdłuż dużych naczyń, w jamach ciała.

Ich miąższ utworzony jest z limfocytów T i B, komórek prezentujących antygen oraz makrofagów. Komórki limfatyczne reagują na obecność antygenu uruchamiając odpowiedź immunologiczną prowadzącą do fagocytozy przez makrofagi bakterii oraz innych drobnoustrojów, które przedostały się do węzła drogą limfy.

W węźle: wnęka oraz powierzchnia wypukła.

• aferentne naczynia limfatyczne - dochodzą do powierzchni wypukłej, posiadają zastawki.

• eferentne naczynia limfatyczne - odchodzą od wnęki, także posiadają zastawki. We wnęce tętnica i żyła węzła oraz towarzyszące nerwy.

Węzeł chłonny otoczony jest torebką łącznotkankową utworzoną z tkanki łącznej włóknistej, w skład torebki wchodzą także komórki mięśniowe gładkie. Od niej wnikają do wnętrza beleczki łącznotkankowe.

W węźle chłonnym wyróżniamy trzy okolice:

• korę

• strefę przykorową, zwaną parakorą, inaczej korą głęboką lub korą dyfuzyjną

• rdzeń

W korze wyróżniamy:

• beleczki łącznotkankowe, zwane także beleczkami promienistymi

• przestrzenie pomiędzy dwoma beleczkami zwane niszami

• w niszach zlokalizowane są grudki chłonne pierwotne oraz wtórne

• pomiędzy grudką a torebką - zatoka brzeżna, pomiędzy grudką a beleczką promienistą zatoka promienista

Zatoki węzła chłonnego to nieregularne przestrzenie, w których znajdują się komórki siateczki, będące zmodyfikowanymi komórkami śródbłonkowymi, im towarzyszą makrofagi; przez zatoki przebiegają włókna retikulinowe.

Rdzeń węzła chłonnego utworzony jest przez 3 wzajemnie przeplatające się sieci:

• beleczki rdzenne, będące przedłużeniem beleczek promienistych

• zatoki rdzenne, będące przedłużeniem zatok promienistych

• sznury rdzenne, będące przedłużeniem pasów zagęszczenia

Strefa przykorowa (kora dyfuzyjna)

Występuje pomiędzy korą a rdzeniem, głównie zawiera limfocyty T, jest więc strefą grasiczo - zależną. Do tej okolicy wędrują komórki prezentujące antygen i prezentują go w kompleksie z MHC II komórkom T pomocniczym (helperowym). Aktywacja tych komórek prowadzi do ich proliferacji. Nowopowstałe limfocyty T migrują do zatok rdzennych, opuszczają węzeł i osiągają miejsca, w których występują antygeny.

W strefie przykorowej występują żyłki z wysokim śródbłonkiem - HEV (high endothelial venules). W tych miejscach limfocyty opuszczają łożysko naczyniowe i wnikają do węzła. Limfocyty B migrują do kory, limfocyty T pozostają w strefie przykorowej. Proces ten mediowany jest przez selektyny, umożliwiające kontakt limfocytów z HEV. W kontakcie z komórkami HEV selektyny zostają aktywowane i limfocyty zatrzymują się na HEV, stąd diapedeza do miąższu węzła.

Rdzeń węzła chłonnego - w nim limfocyty, komórki plazmatyczne i makrofagi, komórki siateczki i włókna retikulinowe.

U człowieka węzły chłonne pojawiają się w 3 miesiącu życia płodowego jako woreczki limfatyczne.

Histofizjologia węzłów chłonnych

W węźle chłonnym przepływ limfy ulega redukcji, co ułatwia fagocytozę przez makrofagi - na tej drodze eliminacja do 99% obcych cząsteczek.

Węzły chłonne to także ośrodki rozpoznania antygenowego, ponieważ APC (antigen presenting cells) - komórki prezentujące antygen po kontakcie z antygenem migrują do najbliższego węzła chłonnego i prezentują go limfocytom. Również antygeny obecne w chłonce kontaktują się z APC obecnymi w węźle. Po rozpoznaniu antygenu następuje aktywacja limfocytów B, które migrują do pierwotnych grudek chłonnych i proliferują, zamieniając je w grudki chłonne wtórne. Różnicują się one w komórki B pamięci oraz w komórki plazmatyczne, oba typy opuszczają korę i tworzą sznury rdzenne. Około 10% nowopowstałych komórek plazmatycznych pozostaje w rdzeniu węzła chłonnego wytwarzając immunoglobuliny. Pozostałe wnikają do zatok i migrują do szpiku kostnego, gdzie pozostają aż do swojej śmierci. Mała ilość komórek B pamięci pozostaje w węźle, inne przechodzą do wtórnych narządów limfatycznych, co warunkuje szybką, wtórną odpowiedź immunologiczną.

Wykład z histologii 2006 - Układ limfopoetyczny

- 1 -
www.stomka.prv.pl

---