Teorie demokracji:

Wykład I (17.02.2004)

Termin władza jest terminem otwartym, jego znaczenie jest zależne od kontekstu.

Stephen Luks-władza to jeden z najbardziej dyskusyjnych problemów świata.

Martin Roderick - pojęcie władza to jak pojęcie miłość. Jest zwolennikiem intuicyjnego rozumienia władzy. Jest to rozumienie podobne jak w definicjach socjologicznych.

Etymologia słowa władza:

Greckie ARCHE - suwerenność

Łacińskie POTERE - móc coś uczynić

Max Weber w latach 20-tych pisał o władzy, posługiwał się kilkoma pojęciami:

- MACHT (niemieckie) POWER (angielskie)- władza w sensie możliwości czynienia, możliwość osiągnięcia jakiegoś celu.

- HERRSCHAFT, AUTHORITY - władza legalna, formalna

Nie do końca poprawne tłumaczenie: zwrot niemiecki utożsamiano z angielskim authority, który rozumie się jako władzę legitymizowaną

Schumpeter - jeżeli człowiek rozsądny zacznie zajmować się polityką jego poziom intelektualny spada o dwa poziomy.

Ang. RULESHIP - władztwo

Autorytet jest wtedy, gdy nie stosujemy środków przymusu. Władza polega na przekonaniu społeczeństwa, że możemy zastosować środki przymusu a nie na ich stosowaniu.

Może być 6 różnych definicji władzy:

2 modele:

I. Ujęcie substancjalne - władza jako właściwość:

Tomasz Hobbes - rozumienie władzy jako możliwości czynienia czegoś, władza jako właściwość

Kontynuatorem był Karl Schmitt (1922r. „Teologia polityczna” - krytyka Locke'a)

Russell - teleologiczna definicja władzy - władza to możliwość osiągania zamierzonych celów, bez względu na opór innych

- koncepcja ta nie bierze pod uwagę wolnej woli rządzonych

II. władza jako relacja:

John Locke - władza uprawomocniona. Władza to uprawnienie do tworzenia praw i do wykonywania kar, z karą śmierci włącznie. Do egzekwowania kar dla ochrony społeczeństwa, również przed zagrożeniami zewnętrznymi - wszystko dla dobra publicznego.

Władza jako relacja między tymi którzy rządzą a tymi którzy są rządzeni- to pogląd obecnie dominujący

KARL FRIEDRICH - władza jako komunikowanie się

TALTOD PARSONS - kumulatywna koncepcja władzy. Władza jest to połączenie sił co najmniej dwóch podmiotów po to by opanować rzeczywistość zewnętrzną lub narzucić wybór określonych wartości podmiotowi trzeciemu. Bazuje na integracyjnej (konsensualnej) koncepcji społeczeństwa. Umowę społeczną rozumiemy jako źródło władzy.

Władza prawomocna polega na tym, że ktoś wykonuje rozkaz bo sądzi, że jest on słuszny.

Przeciwieństwem definicji kumulatywnej jest definicja dystrybutywna:

Władza to możliwość narzucenia woli podmiotu A podmiotowi B bez zwracania uwagi na jego stanowisko.

Koncepcje władzy w literaturze:

CANETTI - „Masa i władza” twierdził, że najważniejszą cechą władzy jest trawienie, przetwarzanie innych.

Koncepcje władzy w lingwistyce:

JOHN SIRLEG- cała rzeczywistość jest związana z władzą

??????????????

Norbert ELIAS - współczesne rozumienie władzy jest związane ze zmianą wojowników w dworzan. Można być podmiotem władzy gdy wcześniej było się przedmiotem władzy innych.

Tą koncepcję władzy wyznawali również Michel Foucault i Zygmunt Freud.

Źródła władzy:

Wg. Michael Mann'a:

1. ekonomiczne: (Marks) ???????

2. ideologiczne: władza jest władzą rozproszoną, oddziałuje za pomocą autorytetu, np. władza papiestwa. (Karl Schmitt)

3. środki przymusu: źródłem władzy jest możliwość stosowania środków przymusu

Cechy władzy:

1. możliwość stosowania środków przymusu

2. asymetryczny charakter władzy (kontrasymetria)

3. normatywne uzasadnienie władzy

Jedną z najbardziej wpływowych definicji władzy, była definicja LASWELL'a i KAPLAN'a :

Wykład II (24.02.2004)

Rozróżnienie semantyczne terminu „władza”

- możność czynienia

- władza „nad” (wchłania możność czynienia)

1). Możność zmiany czyjegoś zachowania, podmiot postępuje tak, jak oczekuje tego podmiot władczy

2). Możliwość zmiany systemu wartości wyznawanego przez podmiot podporządkowany stworzenie takiej iluzji, że interes tego kto rządzi jest interesem tego kto jest podporządkowany.

3 typy terminologii władzy:

„Władza spojrzenie radykalne” Stephen LUKES:

1. teorie jednowymiarowe skupiają się na wpływie podmiotu rządzącego nad rządzonym wpływ

2. teorie dwuwymiarowe władza to możność wytworzenia postaw i wartości (ocen) w sposób trwale preferujący interesy jednej z grup.

3. teorie trójwymiarowe 1 i 2 + możliwość manipulowania świadomością tego podmiotu podporządkowanego.

Lata 60-te rozwój teorii

Zamiast rozkazu pojawia się kreowanie potrzeb, pojawia się wzór potrzeb. Wykorzystanie tych chęci u jednostki po to, by poczuła się wyjątkowa. Zamiast przymusu pojawia się kreowanie potrzeb. (Piere Boaurdieu władza opiera się na uwodzeniu)

Cechy władzy:

Uprawomocniona - zdolność do posługiwania się środkami przymusu = potencjalna możliwość ich użycia użycie przymusu jest porażką państwa

???????????????????????????????

Konflikt.

Eliminowanie konfliktu - władza ma się opierać na przekonywaniu a nie na konflikcie.

Bachract? i Baratz nie ma władzy bez konfliktu, nieodłączny element władzy

Dziś dominuje konflikt co do sposobu postępowania między tymi co rządzą a tymi co są rządzeni.

J. C. Isaac pisał o trzech obliczach władzy i jak może być rozumiany konflikt:

1. Podmiot władczy ma możność określania zachowania podmiotu podporządkowanego, które niezgodne jest z jego rzeczywistym interesem. Tzw. konflikt otwarty - zdaniem Isaaca należy takich konfliktów unikać.

2. możność tłumienia konfliktów działania na podmiot podporządkowany, które polega na niedopuszczeniu do pewnych zachowań mobilizacja postaw- władza polega na wzmacnianiu takich postaw, które nie prowadzą do konfliktów jednostka nie będzie skłonna do uznawania decyzji władzy za obce.

Interes.

w trójwymiarowej teorii władzy Lukes'a - to sama władza powinna się opierać na przekonaniu , że interes władzy jest jednocześnie interesem jednostki.

Pojęcie interes potrzeby jednostki

1. interes to osobiste (subiektywne) preferencje podmiotudefinicja nieprzydatna; władza powinna uwzględniać interesy jednostki.

2. obiektywny interes chodzi o to, aby interes rządzących był uznawany za słuszny przez rządzonych. Koncepcje rozumienia obiektywnego interesu:

1). Lukes, Habermas chyba najbardziej wpływowa koncepcja w Niemczech przyjmuje się, że obiektywny interes ma się opierać na zgodzie na konsensusie między rządzącymi i rządzonymi. Władza powinna mieć autorytet a więc brak przymusu, władza polega na komunikacji; analiza rzeczywistości sposób postępowania do osiągnięcia wizji wyjątkowej. Demokracja to idea - współczesne państwa dążą do demokracji.

2). Marksizm w wersji leninowskiej nie konsens a KONFLIKT - chodzi o przebudowę społeczną uzasadnienie terroru

3. realny interes społeczny to wartości , procedury, normy w oparciu o które funkcjonuje społeczeństwo.

Koncepcja władzy.

Współczesne koncepcje akcentują moment porozumienia między podmiotem władczym a przedmiotem. Władza, która podejmuje decyzje, dotyczące dóbr publicznych - ich dystrybucji i redystrybucji ma działać dla dobra rządzonych. Musi być komunikacja.

Koncepcja rządów z przyzwolenia - demokracja konsensualna, podstawą władzy jest kontrakt.

HANAH ARENDT (twierdziła, że zło stało się banalne)

nawiązuje do koncepcji starożytnych m.in. Arystotelesa

władza jest aktualizowana w przestrzeni publicznej. Przestrzeń jest wynikiem działania człowieka, które objawia się przez mówienie i czyny jednostek. Osoba może się realizować tylko w sferze publicznej. Mówienie i czyny są traktowane jako autoteliczne (telos - cel). Polityka jest sztuką, celem działań polityki jest dobro publiczne.

Podmiotami władzy mogą być wyłącznie podmioty autonomiczne, czyli te które jako nadrzędną wartość traktują cnotę. W tej koncepcji polityka jest bardzo mocno osadzona etycznie.

- jednostka przed społeczeństwem,

- przemoc niszczy władzę, środki przymusu są złe,

- władza jest potencjalna, jest czymś co pojawia się dopiero, gdy ludzie zaczynają wspólnie działać, a zanika gdy ulegają rozproszeniu.

HERBERT MARCUSE „Człowiek jednowymiarowy”

Konsumpcja jest opresywna - sama staje się środkiem przymusu.

Wolność jest instrumentem panowania.

Wolny wybór z szerokiej gamy dóbr i usług nie oznacza wolności.

Spontaniczne odtwarzanie wyuczonych zachowań nie jest autonomiczne.

Kontrola opiera się na kreowaniu się nowych potrzeb i nakłonieniu jednostki by te potrzeby zaspokajała.

HABERMAS „Teoria działania komunikacyjnego”

Działanie racjonalne instrumentalnie to takie, gdy przyjmujemy odpowiednie środki do realizacji celów

Działanie racjonalne komunikacyjnie to takie które osiągamy w porozumieniu z drugim człowiekiem.

DZIAŁANIE SPOŁECZNE

Sfera autorytetu sfera władzy

W koncepcji Habermasa najpierw jest społeczeństwo później jednostka. Jednostki tworzą społeczeństw, ale aby stały się one świadomymi podmiotami społeczeństwa muszą ulec socjalizacji.

Wykład III (2.03.2004)

Sfera publiczna była sferą bardzo mocno ugruntowaną etycznie. Kształtowała się w wyniku autotelicznej aktywności jednostek, miała kształtować sferę dobra wspólnego.

Doskonalenie wewnętrzne etyczne - filozof Platon uważał, że najlepszym państwem jest państwo rządzone przez filozofów.

Dwie sfery:

- sfera publiczna.

- sfera prywatna (samodoskonalenie się, mądrość)

MAX WEBER twierdził, że na politykę da się spojrzeć naukowo, ale tylko wówczas gdy wykonywanie władzy przekażemy przygotowanym merytorycznie urzędnikom.

(Przekonanie to legło u podstawy neutralności politycznej sfery biurokracji i wojska.)

Wyróżnia dwie sfery:

- polityczną

- neutralną (sfera biurokracji i wojska)

Jest to jeden z podstawowych warunków dobrze ułożonego państwa.

Realizacją tej teorii jest KORPUS SŁUŻBY CYWILNEJ.

Jak połączyć przywództwo polityczne z nakazami etycznymi?

Komunitaryzm - czołowy przedstawiciel FILIP NOZICK (Anarchia - państwo Utopia). Wizja komunitariańska jest formułowana jako konkurencja dla wizji liberalnej.

[w USA komunitariańska wizja państwa to państwo republikańskie]

W liberalnej wizji państwo opiera się na umowie społecznej - jest to geneza państwa, jest to sposób legitymizacji władzy.

Wszystkie koncepcje jako warunek państwa stawiają wolne wybory. W liberalnej wizji państwa jednostki są na zewnątrz, łączą je z państwem tylko podatki i pewne obowiązki. Podstawą tej koncepcji jest wolność jednostki.

Skrajni liberałowie twierdzili, że jeżeli w danym społeczeństwie zagwarantuje się wolność polityczną i wolność ekonomiczną to prawda pojawi się sama. Jednostki same będą tworzyły etyczną podstawę państwa. Jest to błędne, gdyż nie przekłada się na tworzenie etycznej jednostki.

Prawo to zespół instytucji chroniących wolność jednostki:

- indywidualna autonomia podmiotu

Model życia politycznego to rynek,

Systemy społeczne:

- gospodarka

- pieniądz

- media

Kryterium to efektywność.

Władza jest akceptowana, gdy realizuje racjonalne decyzje.

Wizja republikańska państwa:

- bardzo trudna do osiągnięcia, bo formułuje warunki etyczne, ale wg. Habermasa lepsza od wizji liberalnej.

- polityka jest sferą w której działają jednostki.

- sfera polityczna kształtuje się w wyniku wymiany poglądów

- Najpierw jest społeczeństwo, celem jednostek jest sens życia i pewne uznane normy na podstawie których funkcjonujemy

- indywidualność - jest następstwem socjalizacji - Jednostka jest wytworem społeczeństwa!

- Sfera polityczna powstaje w wyniku wymiany zdań. Mowa jest po to by osiągnąć porozumienie, dzięki czemu uzgadniamy normy postępowania. W wyniku komunikacji powstaje zespół norm, który zostaje legitymizowany w wyniku porozumienia.

-Władza jest legitymizowana nie w wyniku wyborów, ale w skutek komunikacji między osobami, zgody na to jak mamy postępować

- Jednostki muszą mieć świadomość pracy dla dobra wspólnego.

„Wolność to zdolność do samoograniczania się.” - Habermas

Funkcje prawa:

Uświadomienie podmiotom prawa aksjologicznych podstaw funkcjonowania społeczeństwa.

Prawo określa reguły regulowania zobowiązań.

Legitymizacja władzy nie następuje w drodze wyborów, lecz w wyniku wspólnego przekonania podmiotów co do słuszności wspólnie przyjmowanych wartości i norm postępowania.

Rolą państwa jest zapewnienie rozwoju etycznego jednostki. Państwo powinno dążyć do wyrównywania szans edukacyjnych.

Procedury demokratyczne nie powinny być neutralne aksjologicznie.

Definicja demokracji wg. HABERMASA:

Demokracja uzgodnieniowa demokracja deliberująca

LEGITYMIZACJA WŁADZY

1). Legitymizacja - uprawomocnienie, to proces prowadzący do uzyskania prawomocności władzy

2). Legitymacja - stan, gdy władza jest prawomocna, organ władzy ma upoważnienie do jej sprawowania uzyskaną poprzez legitymizację, ma prawo do stosowania przymusu

3). Legalność - władza wykonywana zgodnie z prawem.

Praworządność formalna legalność na poziomie konstytucji, niezbędny dla państwa prawnego

Praworządność materialna legalność w procedurze administracyjnej, legalność aktu wykonawczego

Legitymizacja władzy od strony podmiotu władczego to uzasadnienie władzy.

Od strony władzy legitymizacja to wytworzenie wrażenia słuszności władzy przede wszystkim jej decyzji. W konsekwencji bycie władzą legitymizowaną zmniejsza koszty rządzenia.

Przemoc i przymus

Władza legitymizowana to większa skuteczność i większa efektywność.

Słuszność procedur stanowienia prawa, stosowanie tego prawa i podejmowanie (wszelkich innych) decyzji

Legitymizacja = stabilność systemu politycznego.

1920 „Typy władzy prawodawczej” Habermas : Podporządkowanie się władzy nie zawsze wynika z jej słuszności.

ŹRÓDŁA STABILIZACJI WŁADZY - wg. Davida Held'a

1. przymus - nieefektywny, ale później groźba użycia przymusu bardzo

2. tradycja - najwcześniejszy u Webbera legalizacja tradycyjna odwołanie do prawa boskiego, prawa naturalnego.

3. apatia - chodzi o rządzonych, depolityzacja stosunków społecznych - jednostka nie ma żadnych praw do określonego uczestnictwa w rządzeniu

4. pragmatyczne przyzwolenie występuje wówczas, gdy system zapewnia dostęp dóbr i wówczas ta wydolność ekonomiczna staje się substytutem legitymizacji

5. instrumentalna akceptacja - postawa rządzonych, partia może to wymuszać

6. Normatywna zgoda

7. stan idealny : idealna normatywna zgoda tak nie ma

6 i 7 władza jest legitymizowana- ma legitymację i jest prawomocna

Koncepcje legitymizacji władzy według Maxa Webbera:

1. tradycyjna - źródłem jest tradycja

2. charyzmatyczna - oddziaływanie przywódcy na podporządkowanych (charyzma - możność czynienia)

3. racjonalno-legalna - wybory, procedury, prawo

Wykład IV (9.03.2004)

Legitymizacja władzy nie opiera się na prawie natury lub tradycji lecz jest traktowana jako jej uprawomocnienie.

HABERMAS

Władza to uprawomocnione roszczenie, które może być poddawane w wątpliwość, to ujęcie jest ujęciem władzy jako relacji rządzący↔rządzeni. Relacja ta realizuje się w trakcie działania komunikacyjnego. Sposobem komunikowania się jest dyskurs. Może to być dyskurs teoretyczny - służy uzasadnieniu wartości (prowadzony jest po to by uzyskać akceptację dla proponowanego przez rządzących wartości). Przedmiotem dyskursu praktycznego jest uzgodnienie zespołu norm postępowania.

Trzy założenia dyskursu:

- idealna sytuacja mowy (wszyscy biorący udział w uzgadnianiu posługują się językiem na takim samym poziomie, mają podobne wykształcenie, pochodzą z tego samego kręgu kulturowego)

- etyka mowy (działanie komunikacyjne nie jest nastawione na manipulację drugim podmiotem, nie jest wypowiadane w celu by ktoś zachował się w określony sposób) wypowiadane twierdzenie musi być prawdziwe, sądy są prawdziwe. Każdy ma możność zabierania głosu, zgłaszania wątpliwości. Niezbędnym warunkiem jest możność kwestionowania czyjegoś zdania.

- uzgodnienie jest celem

Jeżeli któryś z powyższych warunków nie zostanie spełniony to mamy do czynienia z derywatem dyskursu. W praktyce mamy z nim do czynienia zawsze, gdyż trudno jest spełnić idealną sytuację mowy.

STILLMAN - 1975

Rząd nie musi być sprawiedliwy czy dobry. Władza wymaga jedynie przekonania rządzonych o tym, że jest słuszna, niezależnie od proponowanych przez władzę wartości czy norm postępowania. Ujęcie behawioralne legitymizacji władzy - władza stwarza procedury, które rządzeni akceptują.

BENSMAN - legitymizacja władzy opiera się na tym, że nie ma innej alternatywy.

[Florian Znaniecki]

Leszek Nowak „Ontologia jednostki”:

EASTON

Władza to system relacji horyzontalno-wertykalnych.

Wertykalne relacje władzy reguluje prawo.

Aspekty legitymizacji władzy:

1. ideologiczna władza ma przekonać do swojej słuszności, ideologii

2. strukturalna prawomocność proponowanych przez władzę norm postępowania

3. personalna władza powinna dążyć do wykształcenia nawet fałszywej charyzmy

Delegitymizacja: utrata prawomocności władzy, prawomocność wycofana.

LEGITYMIZACJA WŁADZY W KONCEPCJI PAŃSTWA PRAWNEGO

Władza jest legitymizowana przez procedury prawne (Habermas)

Aspekty legitymizacji prawa:

1. procesualny - prawo jest legitymizowane wówczas, gdy zawiera społecznie zracjonalizowany system wartości - odzwierciedla strukturę wartości przyjętą przez społeczeństwo

2. analityczny - uzasadnione są efekty prawne, np. podstawa aksjologiczna, poprawność logiczna stanowionego prawa, zrozumiałość i jasność, skutki przestrzegania prawa.

3. polityczny - skutki działania organów stanowiących i stosujących prawo

N. LUHMANN legitymizacja procedur prawnych powinna obejmować:

1. procedury polityczne - konsensus

2. procedury ustawodawcze

3. procedury sądowe

Władza polityczna - jest to możność kreowania, ochrony i dystrybucji dóbr publicznych poprzez upodmiotowienie lub uprzedmiotowienie ludzi. Władza polityczna jest regulowana normatywnie poprzez normy polityczne i prawne, które określają m.in. reguły gry politycznej i reguły rządzenia. Władza uzyskuje przyzwolenie rządzonych do jej sprawowania, organy władzy uzyskują legitymację do sprawowania władzy w drodze wyborów.

Wykonywanie władzy politycznej - to podejmowanie czynności przez rządzących na podstawie przyznanych im prawnie kompetencji - przedmiot dobra publiczne; to głównie podejmowanie działań politycznych (dążenie do zdobycia lub uzyskania władzy)

Dawid Easton - działanie polityczne są to czynności prowadzące do autorytatywnej alokacji wartości w społeczeństwie i akceptacji jej zasad. Cechy charakterystyczne działania politycznego:

1. świadome ukierunkowanie na wywołanie skutków politycznych

2. związane ze sferą władzy politycznej

3. realizacja potrzeb makrostruktur społecznych

4. instytucjonalizacja działań

5. konfliktowy charakter.

Elektorat.

Elektorat rozpatruje się jako agregat zachowań:

- elektorat ustrukturyzowany - wyraźne podziały socjologiczne

- elektorat nieustrukturyzowany - to taki w którym wyraźne podziały klasowe się zatarły, przyczyny:

. spadek liczby ludności wsi

. spadek znaczenia czynnika religijnego

. spadająca frekwencja

. przenoszenie głosów

Wykład V (16.03.2004)

Elektorat ustrukturyzowany to taki w którym istnieją wyraźne podziały socjopolityczne. Mamy wyraźnie wyodrębnione klasy społeczne i grupy polityczne. Czynniki strukturyzujące to:

-religia

-poziom wykształcenia

-rodzaj wykonywanej pracy

Czynnikiem który wpłynął na ustrukturyzowanie się elektoratu było upowszechnienie prawa wyborczego.

elektorat nieustrukturyzowany to taki w którym podziały socjopolityczne nie odgrywają takiej roli. Wystąpił w momencie przejścia do społeczeństwa postindustrialnego. Jest to kwestia ostatnich dekad. Mamy współcześnie do czynienia z nowymi ruchami (zieloni, anarchiści, antyglobaliści, ruch na rzecz równouprawnienia mniejszości seksualnych)

****************************

Rozpad tradycyjnych więzi rodzinnych - atomizacja rodziny. (David Reaman)

Double pay, no kids.

Szczególnie po 11.09. zaobserwowano wzrost znaczenia wartości rodzinnych.

****************************

Lata 70-te. STEIN ROKKAN - zamrożenie elektoratu. Nie występują czynniki które powodują zmiany w elektoracie. Pojęcie „żelazny elektorat” - nie zmienia się poparcie dla partii politycznych.

W Europie zachodniej w latach 80-tych zaczęły występować pewne czynniki podważające tą tezę:

Belgia - silne podziały etniczne

Włochy - Liga Północna na rzecz oddzielenia północy Włoch od południa.

Dania - 1983 zamiast tradycyjnych 8 partii w parlamencie pojawiło się 13, a jedna z nowych partii uzyskała 16% głosów.

Holandia - czynnik religijny stracił na znaczeniu, partie protestancka i katolicka połączyły się w jedną partię chadecką.

MARY MAGUIRE - lata 80-te. Nie można mówić o zamrożeniu elektoratu.

Od lat 50-tych do 80-tych zrobiono badania i potwierdziły one tezę Rokkana o zamrożeniu elektoratów. Partie tradycyjne uzyskiwały takie same poparcie, a nowe partie uzyskiwały średnio zaledwie ok. 3% głosów. Nie miały więc większego znaczenia. Jedynie w Niemczech Zieloni wchodzili do koalicji rządzącej.

******************************

W systemie wielopartyjnym mamy do czynienia jedynie z głosowaniem na opcje polityczne, nie głosujemy na tych którzy będą rządzić, bo nie wiemy z kim partia na którą głosujemy zawrze koalicję.

Teza o zaniku głosowania klasowego, zamiast głosowania kolektywnego mamy do czynienia z indywidualizacją głosów wyborców.

*******************************

KONCEPCJE TYPÓW ZACHOWAŃ WYBORCÓW NA POZIOMIE ZAGREGOWANYM I. Stabilna lojalność partyjna.

Mieliśmy z nią do czynienia w latach 1950 - 80. Istnieją dwa paradygmaty próbujące wyjaśnić to zjawisko:

1. paradygmat społeczno-kulturowy - przynależność do określonej klasy społecznej, grupy decydowała o oddawaniu głosów

2. paradygmat społecznej identyfikacji partyjnej- w latach 80-tych od 50 do 70% wyborców głosowało w ten sposób

II. Zmiana lojalności

Przeniesienie preferencji wyborczych jest rozpatrywane jako przeniesienie głosu na inną partię jak i jako zmiana źródeł wyborczych. Zmiany lojalności próbowano usystematyzować:

1. krytyczna: przykład Dania 1983

2. stopniowe:

klasowe: lata 70-te i początek 80-tych w RFN, SPD uzyskało poza klasycznym elektoratem robotniczym elektorat złożony z ludzi pracujących w usługach. W latach 80-tych utraciła jednak ten elektorat

środowiskowe: Włochy lata 70-te, zmiany o charakterze demograficznym i urbanizacja doprowadziły w rezultacie do zmian preferencji wyborczych.

Próby wyjaśnienia zmian lojalności partyjnej:

1. zanik klasowego i religijnego sposobu głosowania - przedstawia to indeks Alforda. Im bliżej 100% tym bardziej klasowy system głosowania:

Niemcy 53% spadł do 7%

Wielka Brytania 40% do 25%

Szwecja 53% do 30%

Struktura zatrudnienia w krajach Europy Zachodniej

1950 1980 lata 80-te

Rolnictwo 26% 7%

Przemysł 38% 40% 27%

Usługi 36% 53% 68%

2. przesunięcie poparcia między poparcia między partiami wynosiło w latach 80-tych około 9%. Obrazuje to indeks Pedersena:

3. niska frekwencja - zmęczenie elektoratu klasą polityczną, odrzucenie polityki jako sfery amoralnej i nieetycznej

III. Zanik lojalności wyborczej.

Występuje współcześnie. Zmieniła się funkcja partii, wcześniej partia mobilizowała elektorat, teraz nastąpił zanik tej funkcji. Przyczyny zaniku lojalności:

1. wygasanie konfliktu klasowego - spadek znaczenia partii komunistycznych

2. teoria stabilności społecznej. W miarę wzrostu poziomu życia mamy do czynienia ze zmianą znaczenia…..

3. teoria społeczeństwa masowego. Atomizacja społeczeństwa na jednostki

4. starzenie się systemu partyjnego - pojęcie to przestaje być atrakcyjne

5. teoria mobilizacji kognitywnej - źródeł zaniku upatrywała we wzroście poziomu edukacji np. zdobycie przez społeczeństwo podstawowej wiedzy ekonomicznej

6. zmiana hierarchii wartości społecznej np. antyglobalizm, sprzeciw

Zachowania wyborcze na poziomie indywidualnym.

1980r. A Parisi i G. Pasquino wyróżnili 3 typy zachowań:

1. głos opinii (inaczej głosowanie według kwestii) w ten sposób głosuje nowa klasa średnia. Odbywa się to pod wpływem mediów, potrzebny jest określony zasób wiedzy. Są to wyborcy zdolni do selekcji informacji, czyli ważny jest poziom edukacji. Zbadano jaki kwestie brali pod uwagę tacy wyborcy:

1. polityka poprzedniego rządu

2. osobowość przywódcy

3. dystrybucja dochodu narodowego

4. rzadziej polityka międzynarodowa

5. ochrona środowiska naturalnego

6. bezrobocie i ochrona socjalna

2. głos przynależności (inaczej nazywany głosem identyfikacji partyjnej) nie chodzi tu o akceptację programu

3. głos wymiany - charakterystyczny dla elektoratu który jest na obrzeżach systemu

4. absencja, głos protestu - głosowanie przeciwko komuś nie za kimś(typ dodatkowy nie wyróżniony przez Parisi i Pasquino)

Elementy systemów wyborczych zniekształcające wynik wyborów:

1. kształt i rozmiar okręgów wyborczych, im mniejszy okręg tym mniejsza???? Deformacja

2. koszt uzyskania jednego mandatu

3. uprawnienia wyborcy - jaką możliwość oddania głosu ma wyborca:

- głosowanie kategoryczne

- głosowanie preferencyjne

4. formuła wyborcza - system wyborczy sensu stricte

5. dodatkowe elementy:

- klauzula zaporowa

- lista krajowa

- zmiana wyrównawcza liczby mandatów na poziomie krajowym

Formuły wyborcze:

1. pluralistyczny:

- okręgi jednomandatowe i większość względna

- okręgi wielomandatowe

2. większościowy większości bezwzględnej: dwie tury wyborów (Francja - wybory do Zgromadzenia Narodowego)

3. semiproporcjonalny - wyborca ma jeden głos, który może oddać na dowolną listę

4. proporcjonalne:

1. d'Hondta - uprzywilejowane partie większe

2. Sainte-Lague - partie mniejsze

3. Hagenbach'a-Bischoff'a

4. Hare'a-Niemeyera

Wykład VI (23.03.)

Polityczne konsekwencje systemów wyborczych:

Efekty prawa wyborczego: Düverger - lata 80-te:

1. mechaniczny - skutkiem wyborów jest nadreprezentacja jednych partii i podreprezentacja drugich.

2. Psychologiczny - wyborca oddaje głos na partie silniejsze w obawie przed zmarnowaniem siły swojego głosu.

Socjologiczne prawo wyborcze:

1. Systemy większościowe dają w konsekwencji systemy dwupartyjne, a systemy proporcjonalne systemy wielopartyjne;

2. systemy większościowe bardziej deformują wynik wyborów niż systemy proporcjonalne;

3. indeks proporcjonalności wzrasta wraz ze wzrostem rozmiaru okręgu wyborczego;

4. klauzula zaporowa nie jest czynnikiem deformującym wynik wyborów w istotny sposób;

POCHODZENIE WŁADZY

Termin umowa społeczna wymyślili starożytni Grecy. Zadawali sobie pytanie: Czy porządek społeczny, państwo, władza jest czymś naturalnym, zostało stworzone przez Boga? Czy też powstało w inny sposób? A jeżeli tak to w jaki?

Dwa poglądy:

- Prawo, sprawiedliwość, władza nie jest niczym przyrodzonym, ale jest wynikiem umowy ludzi. Musi dojść do porozumienia jednostek: pactum unionis. Jednostka musi być wolna i musi traktować innych jako równych sobie. Podstawą pactum unionis jest samoograniczenie jednostki - sofiści

- przeciwnicy tego poglądu - Platon, Arystoteles, Stoicy

W średniowieczu pojawia się drugi model umowy:

Pactum summisionis - umowa o rządzenie, możliwości:

1. władza monarsza jest nieograniczona powoduje absolutyzm, władza suwerena jest nieograniczalna, niedopuszczalna jest odmowa, podporządkowania się władzy, nie może być prawa do oporu

2. władza suwerena jest ograniczona prawem naturalnym, prawami boskimi

Po raz pierwszy koncepcja stanu natury pojawia się u Tomasza Hobbes'a („Lewiatan”)

Twierdził, żeby poznać czym jest państwo (które jest maszyną) należy poznać wszystkie jej pozostałe elementy.

Człowiek to również maszyna, ma części i określone cele dziłania.

Podstawowym celem działania człowieka jest SAMOZACHOWANIE.

Maszyna jaką jest człowiek ma dwa rodzaje ruchów:

- wegetatywny

- rozmyślny

Ruch wegetatywny jest przekształcany w ruch rozmyślny. Wrażenia zmysłowe powodują zachowania i działania.

Pożądliwość i egoizm 2 główne cechy ludzkie

Wszystkie ludzkie działania są spowodowane apetytem człowiek działa by coś osiągnąć

Dążenie do samozachowania to dążenie do szczęścia poprzez uzyskanie określonego celu.

Dlaczego ludzie chcą zawrzeć umowę?

Stan natury jest stanem wojny: Człowiek jako że jest pożądliwy, dąży do posiadania więcej niż może spożyć. Każdy będzie dążył do osiągnięcia wszystkiego a to będzie prowadziło do konfliktu. Aby samozachować się zawieramy umowę by uzyskać stan pokoju jako cel nadrzędny. Władca jest potrzebny by przymusić tych którzy nie będą chcieli się podporządkować umowie, a których pożądliwość będzie zbyt wielka.

paradoks więźnia: proponują mu układ, aby się przyznał, jeżeli:

- się przyzna dostanie 2 lata, ale drugi więzień musi się nie przyznać

- się przyzna i drugi też to zrobi to obaj dostaną 5 lat

- obaj się nie przyznają dostaną po 1 rok

- się nie przyzna, a drugi tak, to dostanie 10 lat.

Najkorzystniej dla niego jest się przyznać, bo jeżeli tego nie uczyni będzie musiał polegać na tym, że tak samo zrobi ten drugi.]

Władza suwerena musi być absolutna, suweren ma prawo karania tych którzy nie przestrzegają warunków umowy. Władza jego jest szeroka, nikt nie ma prawa do oporu, nie można zabić władcy.

W stanie natury mamy do czynienia z prawem naturalnym (ius naturalis):

1. każdy ma chronić swoje dobro jak tylko może

2. każdy ma prawo do wszystkiego

3. każdy ma władzę oceny tego co jest dla niego dobre (czyli co prowadzi do samozachowania)

Prawo natury nie jest wynikiem ugody ludzi, jest nakazem rozumu. Zawierając umowę przechodzimy do stanu społecznego. Reguły funkcjonowania w stanie społecznym określa suweren. W tym momencie mamy do czynienia z prawami natury (lex naturalis):

1. dążyć do zachowania pokoju

2. nakaz samoograniczenia

3. wdzięczność

4. przystosowanie do innych - przyjęcie takich samych reguł postępowania jak inni (niedopasowany to ten który chce więcej niż może spożyć - sprawiedliwość dystrybutywna)

5. przebaczenie

6. kara ma na celu jedynie poprawę winnego

7. powstrzymywanie się od zniewag

8. traktowanie wszystkich innych jak równych sobie

Suweren nie może stanowić prawa niekorzystnego dla wspólnoty, ale ma stanowić prawo wspomagające rozwój.

Wykład VII (30.03.04)

Współczesne koncepcje umowy społecznej.

1. Jakie jest pojęcie stanu natury?

2. Co powstaje w wyniku wyjścia ze stanu natury?

3. Jedna czy dwie umowy?

4. Skąd pochodzi prawodawca?

- od wewnątrz (reprezentacja ludzi lub bez takiej reprezentacji)

- z zewnątrz (co legitymizuje jego władzę?)

1). Kant & Hobbes

Stan natury wyjścieStan społeczny

Pactum

Koncepcja 1. (Hobbes, Kant)

Stan wojny wszystkich ze wszystkimi

Pactum unionis - jedna umowa polegająca na samoograniczeniu się jednostek

Przekształcenie zbiorowości ludzkiej w stan społeczny - państwo

Nie ma umowy o rządzenie, władza suwerena nie pochodzi z umowy. Prawodawca pochodzi z zewnątrz. Zna on warunki w jakich znajduje się lud i stanowi prawo dla jego dobra, ale nie jest on związany wolą ludu.

Hobbes władza absolutna, brak prawa do oporu.

Prawa do oporu być nie może, bo nie ma trzeciej władzy, która mogłaby rozsądzić spory między prawodawcą i ludem. Ograniczenie jest jedno - nie może on stanowić takiego prawa, które byłoby sprzeczne z celem władzy. U Hobbesa i tak lud nie ma prawa się sprzeciwić

Kant Rządy prawa, prawo jest władzą. Idea rozumowa: stan obywatelski. Urzeczywistnienie tej idei następuje poprzez stanowienie prawa. Jeżeli jednostki są równe, wolne i samodzielne (obywatele) to współuczestniczą w tworzeniu prawa.

Egoizm jest stałym zagrożeniem umowy społecznej.

Jaki ma być władca?

- wyzbyty namiętności;

- ma służyć dobru społecznemu;

Władca może nie spełniać tych warunków dlatego Kanta nadrzędne jest prawo. Rządzeniu nie mają jednak prawa do oporu.

Kant mówi o trzech różnych znaczeniach konstytucji:

- w sensie prawo państw

- w sensie ogólnopaństwowego prawa cywilnego

- konstytucji jako prawa narodów ( celem nadrzędnym państw jest zapewnienie pokoju, które następuje poprzez powstanie federacji jako związku wolnych państw, ustanowienie konstytucji)

2). Locke:

Stan naturyjest stanem idealnej wolności jednostek równości jednostek, nie jest to jednak stan szczęścia, jednostki rządzą się w nim prawem natury

Stan natury opuszcza się po to by zyskać pewność. Ponieważ dochodzi do takiego momentu, że nakład sił jednostki na utrzymanie tego co ma przekracza zyski z tego co ma

Locke wyróżnia dwie umowy:

1. pierwsza umowa:

Nie należy odbierać innemu jego własności: życia, godności, wolności. Jeżeli ktoś to zrobi, społeczność ma prawo odebrać mu życie. Jest to umowa o samorozbrojeniu. Jest ona po to by uzyskać pewność. Wg Locke'a nie można tego osiągnąć w stanie natury bo:

- nie ma w nim prawa stanowionego, w stanie społecznym nadrzędne jest prawo stanowione. Dla Locke'a najważniejszą władzą jest władza ustaw.

- w stanie natury nie ma sędziów

- nie ma też egzekucji prawa

Jest to pactum unionis- porozumienie pierwotne. Nie jest to zwykła umowa, bo cel leży w niej samej, dlatego lepszym niż „umowa” zwrotem jest porozumienie.

2. druga umowa:

umowa o rządzenie - wybór formy rządów.

Pierwsza umowa nie ulega zmianom, druga jest zmieniana za zgodą większości.

Główną władzą jest władza ustawodawcza, nie może działać za pomocą dekretów wyjątkowych, nie powinna być arbitralna, nie powinna bez uzasadnionych powodów odbierać własności.

Równość ekonomiczna - jednostka powinna zużywać tyle, ile jest w stanie. Występuje akumulacja dóbr, swobodna wymiana. Władza ustaw powinna stanowić prawa w taki sposób, by wyrównywać nierówności nierówność nierówność posiadaniu dóbr ekonomicznych powoduje konflikt.

Władza wykonawcza--?????

Władza federacyjna--??????

3).J.J. Rousseau „Umowa społeczna”

J.J. Rousseau mało uwagi poświęca stanowi natury. W stanie natury wszyscy są wolni i równi, kierują się pożądliwością i egoizmem.

Jedna umowa: PACTUM UNIONIS

W umowie tej jest duży element etyczny.

W stanie natury jest wola partykularna jednostki kierują się własnymi wartościami. W wyniku zawarcia umowy powstaje wola powszechna jest to coś co jest oderwane od sumy woli poszczególnych jednostek. Następuje zmiana jakościowa samodzielna, egoistyczna jednostka poprzez zawarcie umowy staje się obywatelem. Powstaje państwo (republika). Jedynie w sferze funkcjonowania państwa jednostka umie się urzeczywistnić jako podmiot moralny.

Państwo może istnieć tylko jako wspólnota ludzi moralnych.

Wola powszechna ma być urzeczywistniana poprzez ustawy. Są one dla dobra nas wszystkich, więc tylko my możemy je stanowić Rousseau odrzuca reprezentację.

Państwo ma być jak najmniejsze. Ideałem formy państwa dla R. są genewskie kantony. A za najlepszy przykład uznawał Korsykę.

Stwierdza jednak, że władca jest potrzebny pochodzi z zewnątrz, nie jest związany, władzę swoją może uzasadnić w każdy sposób. Jego bezwzględnym celem jest działanie dla dobra wspólnoty (ma cechy idealne) np. Mojżesz

Wg R. nie ma prawa do oporu bo nie ma władzy która mogłaby rozsądzić spór.

Jednostka powinna być bezwzględnie podporządkowana wspólnocie.

R. był przeciwny ustanawianiu instytucji zajmujących się rozrywką społeczną.

Czynnikami które w latach 70-tych wpłynęły na zmianę rozumienia umowy społecznej były:

1. Teoria gier i jej zastosowanie do wyjaśniania tego jak jednostki podejmują decyzje w określonych przypadkach.

2. Teoria decyzji.

Nastąpił zwrot w kierunku zagadnień sprawiedliwości dystrybutywnej - czyli sprawiedliwego podziału dóbr.

Umowę społeczną zaczęto traktować jako wybór określonych zasad sprawiedliwości. Jakie one są? Jak je można wybrać? Określamy reguły podziału dóbr, co w konsekwencji ma minimalizować liczbę konfliktów.

JOHN RAWLS (1971 r. „Teoria sprawiedliwości” - [wyd. pol. 1994])

Wszystko może być przedmiotem sprawiedliwości. Możemy mówić o sprawiedliwych uczynkach, polityce, o sprawiedliwości instytucji społecznych, o sprawiedliwości podstawowej struktury społecznej.

Jest to sposób w jaki funkcjonują podstawowe instytucje społeczne (prawa i wolności, konstytucja), urządzenia społeczne (monogamiczne społeczeństwo, prawo własności) i sposób w jaki określają one podział korzyści, które powstają w wyniku współpracy ludzi.

Cechą podstawową struktury społecznej jest nierówność. Ludzi różnicują zdolności rozumowe, klasa w której jednostka się urodziła.

Celem wybranych zasad sprawiedliwości jest wyrównanie nierówności naturalnej i tych które powstają w wyniku funkcjonowania społeczeństwa. Sprawiedliwy jest taki podział dóbr, w którym zwiększenie zysków tych którzy są lepiej sytuowani powoduje zwiększenie ilości dóbr tych najgorzej sytuowanych. Musi być wybrany taki system dystrybucji. Jeżeli się na te zasady zgodzimy nie możemy powiedzieć, że jest to niesprawiedliwe.

Jak doprowadzić do zgody na takie zasady sprawiedliwośći?

Społeczeństwo dobrze urządzone:

-każdy akceptuje zasady sprawiedliwości społecznej

-instytucje społeczne stosują się do zasad sprawiedliwości

Punktem wyjścia jest: położenie pierwotne taka sytuacja w której znajdują się pewna grupa jednostek, która godzi się na określone zasady sprawiedliwości. Znajdują się one pod zasłoną niewiedzy (wiedzą o innych tylko tyle, że są sobie równi, mają określone cele, są racjonalne i akceptują zasady równości, nic poza tym jednostki o sobie nie wiedzą) Co znaczy, że wiedzą jak inni są inteligentni, jaki jest ich status materialny, nie widzą również jaki cele mają inni.

Okoliczności sprawiedliwości:

Wartości, które jednostka przyjmuje są subiektywne, poczucie tego co jest dobre dla mnie. Dochodzenie do zasad sprawiedliwości polega na stopniowym uchylaniu zasłony niewiedzy.

- racjonalność jednostki: celem działania jednostki jest osiąganie dóbr pierwotnych (zdrowie, własność, wiedza)

- środki realizacji planów życiowych - to, że jednostki w różny sposób dążą do realizacji planó.

- poczucie sprawiedliwości - każda jednostka jest w stanie zrozumieć co jest sprawiedliwe

- warunki formalne zasad sprawiedliwości:

>ogólne

>powszechne

>publiczne

>finalne

>porządkują zgłaszane roszczenia

>równość stron

Wykład VIII (06.04.)

Umowa społeczna:

Jednostki mają się zgodzić na pewne zasady podziału dóbr społecznych (sprawiedliwość dystrybutywna)

Dobra społeczne: prawa i wolności, poczucie wartości społecznej jednostki.

Wszystkie dobra społeczne mają być dzielone równo. Nierówny podziała jest dopuszczalny jeżeli przynosi korzyści niektórym lub wszystkim.

Zasady sprawiedliwości społecznej wg Rawlsa:

1. Każda osoba ma mieć prawo do jak najszerszej podstawowej wolności, możliwej do pogodzenia z podobną wolności innych jednostek nie ulega zmianie.

2. Zasada druga: Nierówności społeczne i ekonomiczne mają być tak ułożone, by:

- można się było spodziewać, że będzie to korzystne dla każdego.

- będą się wiązały z urzędami na równi dla wszystkich dostępnymi.

Niektóre nierówności społeczne są naturalne np. wynikające z intelektu, płci, urodzenia.

Systemy wolności

1. System naturalnej wolności:

1. Zasada efektywności - Vilfredo Pareto - efektywny jest taki podział, gdy ktoś coś zyskuje, ale reszta przy tym traci. Poprawiając pozycję jednego podmiotu obniża się pozycja drugiego podmiotu.

2. Kariery otwarte dla utalentowanych, równe prawo startu, ale kariery opieramy na przymiotach jednostki (Rawles uważa, że nie jest to dobry system, nie bowiem powodu by akceptować nierówności i by było to uzasadnione moralnie; sam formalnie równy start nie wystarczy, bo niczego nie gwarantuje)

1. System liberalnej wolności:

1. Taka sama zasada jak wyżej

2. Koncepcja autentycznej równości szans. Należy do formalnej równości startu dodać instytucje państwowe, które będą koncentrowały się na zapewnieniu autentycznej równości szans. Wyrównanie materialnych szans. Za sprawiedliwe należałoby uznać takie przesunięcie funduszy by pomóc w starcie najbiedniejszym (system stypendialny)

1. System wolności arystokratycznej

1. zasada różnicy - bierzemy osobę najgorzej usytuowaną w danej grupie. Podział sprawiedliwy jest jeżeli zwiększenie pozycji lepiej sytuowanego powoduje jednocześnie polepszenie pozycji najgorzej usytuowanego. (efekt jest taki, że korzyść odnosi najlepiej i najgorzej usytuowany, zarzut- co z tymi co są w środku?)

2. kariera dla utalentowanych

1. System demokratycznej róności:

1. zasada różnicy

2. autentyczne równość szans

Druga wersja zasad:

1. tak samo: Każda osoba ma mieć prawo do jak najszerszej podstawowej wolności, możliwej do pogodzenia z podobną wolności innych jednostek nie ulega zmianie.

2. Nierówności są sprawiedliwe, gdy:

1. Dystrybucja dóbr będzie z największą korzyścią, dla najmniej uprzywilejowanych

2. Kariery otwarte w ramach autentycznej równości szans.

Pyt. Czy można ograniczyć wolność by zwiększyć równość dostępu do dóbr?

Trzecia wersja zasad:

1 i 2. pozostają takie same, ale dodajemy dodatkowe warunki:

- priorytet wolności - może być ograniczona wolność tylko w imię wolności, czyli wolność jednostek może być ograniczona, by zwiększyć wolność wszystkich, wszystkich ta mniejsza wolność musi być zaakceptowana przez tych, których to dotyczy.

- sprawiedliwość ma priorytet przed efektywnością i dobrobytem.

- ma również priorytet przed zasadą maksymalizacji korzyści (zwiększenie ilości dóbr dostępnych na rynku), jeżeli zyskują na tym tylko najbogatsi.

Krytycy Rawles'a:

Koncepcja państwa minimalnego - Robert Nozick (1976r. „Anarchia; państwo; utopia”)

Sprzeciw wobec rozrostu państwa.

Anarchia - stan natury, w ujęciu Locke'a - stan przed państwowy. Nie istnieje prawo pozytywne, stan ten obarczony jest niepewnością, każdy może sam wymierzyć sprawiedliwość karę. Każdy może poprosić każdego na pomoc. Grupy ludzi będą tworzyły stowarzyszenia do własnej ochrony, ale nie każdy jest zdolny do dawania ochrony, poza tym jest to kosztowne. Ludzie chcąc zaoszczędzić, będą się chcieli zrzec tego na kogoś innego - powstaną agencje ochrony. Powstaje kilkanaście agencji, które mają chronić swoich członków. Możliwe scenariusze:

powstaje jedna wielka ogólnoświatowa agencja ochrony

agencje dzielą się między sobą terytorium i klientami

agencje mogą się umówić o systemie sądownictwa w przypadku sporu

Nawet jeżeli będzie jedna wielka agencja ochrony to nie będzie ona państwem, bo nie ma ona monopolu na stosowanie przemocy oraz chroni ona tylko swoich członków, a nie wszyscy muszą do niej należeć.

Państwo musi powstać w wyniku umowy jednostek. Ale tworzone jest ono tylko po to by określić reguły ustalenia własności, co jest własnością, ochroną umów oraz zmuszenia do podporządkowania się regułom tych którzy nie chcą się podporządkować dobrowolnie. Państwo wyklucza inne niż ustalone przez siebie zasady. Państwo musi ustalić zasady rekompensowania zakazów. Państwo uzyskuje moralne uprawnienie do ustalania prawa i do jego egzekwowania.

Czy państwo może dzielić dobra? Jak dochodzi do sprawiedliwego nabycia dóbr?

1. kiedy ktoś zawłaszcza rzecz niczyją.

2. sprawiedliwe jest także nabycie rzeczy od tego kto jest uprawniony do jej dysponowania.

3. nabywanie dóbr jest możliwe przez ciągłe powtarzanie czynności 1 i 2.

[Nie uwzględniają jednak tego, że ludzie będą dążyć do przejęcia dóbr tylko w powyższy sposób, dlatego trzeba dodać kolejny warunek]

4. państwo powinno określić, sprawiedliwy sposób wyrównywania skutków niesprawiedliwości powstałych przeszłości

Wykład IX (27.04.04)

Kolejne ujęcie umowy społecznej modne w USA i Wielkiej Brytanii

James Buchanan (1975 „Granice wolności”)

(partia konserwatywna w W.B. lansuje jego hasło - „mniej państwa, mniej polityków”)

(koncepcja ta to przykład wpływu ekonomii na nauki społeczne)

Punkt wyjścia Stan natury taki jak u Hobbes'a, ale Buchanan dodaje kilka warunków

- twierdzi, że założenie iż jest naturalna równość jest błędne

- sam nie opisuje stanu natury zbyt szeroko, gdyż zakłada minimalizm metodologiczny.

- uważa, że spojrzenie na prawa jednostki pozwala ją wyodrębnić z ogółu dlatego dla wyodrębnienia jednostki jest potrzebne prawo, a w stanie naturey go nie ma

- w stanie natury mamy naturalną dystrybucję dóbr, która nie ma nic wspólnego z równością bo pomiędzy jednostkami występują różnice i dystrybucja będzie nierówna

- nierówna dystrybucja będzie powodowała konflikty

- Dlatego podmioty chcą zawrzeć umowę

Podmioty A i B zawierają umowę o rozbrojeniu (umowa konstytucyjna, bo oznacza, że powstaje pewien nowy stan) Następuje określenie sfery praw podmiotów.

- Strony będą dążyły do ich łamania (oprócz A i B musi być więcej podmiotów, poza tym dochodzi czynnik czasu), więc musi być podmiot, który zajmie się egzekwowaniem sfery praw państwo. Jest to państwo protektywne jego jedynym celem jest ochrona.

- powstaje prawo prywatne, w wyniku zawierania umów

- jedyne co ma robić państwo to zapewnienie dochowywania umów.

- powstanie społeczeństwo prywatne, gdyż będzie wiele umów, a nie będzie jednej wspólnej (A z B, B z C, A z C itd.)

- są jednak jeszcze dobra publiczne, dlatego nie ma w rzeczywistości państwa prywatnego bo o podziale dóbr powinni decydować wszyscy. Zmieniają się więc funkcje państwa zmienia się ono w państwo protektywne wytwarzające reguły podziału dóbr publicznych (egzekutywa i legislatywa)

- umowy postkonstytucyjne to między innymi te które zmieniają pierwotny podział a najważniejsza z nich jest konstytucja polityczna - zawierająca reguły podziału dóbr publicznych.

Umowa konstytucyjna sensu largo:

1). Umowa o rozbrojeniu (zawarcie prawa do życia, do ochrony zdrowia)

2). Reguły dotyczące swobód nabycia i dysponowania własnością

3). Reguły dotyczące egzekwowania reguł 1 i 2.

4). Reguły dotyczące wytwarzania i podziału dóbr publicznych

- możliwa jest rewizja konstytucyjnego status quo, ale nie jest potrzebna rewolucje, lecz przemiana etyczna

- zdaniem Buchanana następuje zatarcie równowagi pomiędzy protektywną a produkcyjną funkcją państwa, coraz większa jest funkcja produkcyjna więcej państwa.

- B. uważa, że politycy są źli, bo dążą do rozszerzania swojej władzy i różni się tylko sposób w jaki to robią:

1. ideologowie - chcą podporządkować wszystkich swojej ideologii

2. politycy których interesuje władza sama dla siebie

3. politycy skorumpowani

Aby uzdrowić państwo jest potrzebny wymiar etyczny, Etyczna przemiana jednostek, która nastąpi od dołu, nie może być narzucona odgórnie.

Przeciwnicy umowy/kontraktu

Komunitaryzm(komunitarianizm)

Wskazują błędy w teorii sprawiedliwości Rawles'a, według nich nie jest możliwe by w stanie natury ludzie zgodzili się na jakieś zasady równości, bo mamy chociażby różnice kulturalne.

- twierdzą, że lekarstwem na kryzys państwa jest społeczeństwo obywatelskie.

Michael Sandel (1981 „Liberalizm i granice sprawiedliwości”)

Krytykuje założenia Rawles'a:

1. sprawiedliwość przed dobrem, co zakłada szczególną koncepcję podmiotu podmiot jest niezależny od swego otoczenia, od swoich celów najpierw jest podmiot a później są cele. Rawles uważa, że moralność jednostki definiuje zdolność jednostki do dokonywania wyborów

- nieprawdą jest, że otoczenie nie wpływa na jednostkę

- podmiot i jego tożsamość nie zmienia się w zależności od tego czy ma on więcej czy mniej, podmiot jest przed, czyli być jest przed mieć.

Ale jeżeli nie ma różnicy między być i mieć, to każda zmiana tego co mamy zmienia naszą tożsamość podmiot radykalnie usytuowany ulega ciągłym zmianom Antoni Kępiński(psycholog) uważa, że taka sytuacja nie jest możliwa

- podmiot podlega zmianom zarówno pod wpływem przeżyć wewnętrznych jak i zewnętrznych.

2. pluralizm systemów wartości - pluralizm dokonywanych wyborów

3. Nie do utrzymania jest również, że podmioty w stanie natury nie są zainteresowane innymi podmiotami. Skrajna neutralność podmiotów wobec innych jest to nie do zrealizowania.

4. dobra społeczne o charakterze społecznym- powinny być dzielone równo(Rawles). Sandel uważa, że ta nierówność jednak jest to wspólnota konstytuuje jednostkę

Michael Walser („Sfery sprawiedliwości”)

Nie ma jednej ogólnej sprawiedliwości w społeczeństwach występują sfery sprawiedliwości. Jest różnorodność dóbr i w związku z tym ich partykularyzm (pożywienie, władza, znaczki pocztowe, pamiątki - ich wartość jest różna dla różnych osób)

Dobra nie są wszędze takie same i nie wszędzie mają takie same znaczenie. Bo np. podział sprawiedliwy w jednej wspólnocie nie musi być sprawiedliwy w innej. Doddać należy do tego sferę historyczną, w różnym momencie różne są sprawiedliwości - różne dobra dominują.

Podmiot uzyskuje tożsamość trakcie wytwarzania dóbr społecznych - nie ma czegoś takiego jak prosta równość. Złożona równość opiera się na zasługach każdemu wg zasług.

Konflikty społeczne biorą się z nieporozumienia na poziomie wartości.

Alasdair McIntyre („Dziedzictwo cnoty”)

Nawiązuje do Arystotelesa.

Kryzys współczesnego społeczeństwa wziął się z utraty cnoty (cnota to dążenie do mądrośći). Winne jest Oświecenie - od niego zaczęła się erozja, bo chciało ono nadać rozumowe wytłumaczenie moralności. Zastanawia się jak odbudować etyczne społeczeństwo, ale nie poprzez prawo i czynniki odgórne, ale od wewnątrz. Czynniki odbudowy społeczeństwa:

1. Praktyki: Rodzina, reguły uprawiania polityki, nauka, sztuka są to wszelkie złożone formy działalności społecznej, które powstają w drodze ludzkich działań, poprzez które urzeczywistniane są dobra wewnętrzne tej działalności - w procesie osiągania doskonałości. W każdej działalności można wyróżnić wartości zewnętrzne i wewnętrzne

2. Cnota: nabyta cecha ludzka, jej posiadanie umożliwia osiąganie dóbr wewnętrznych w każdej działalności

3. instytucje społeczne: maja być służebne wobec praktyk

4. Wspólnota: tworzy jednostkę

5. Narracja - odzyskiwanie jednostki przez samą siebie. Jednostka przez codzienne zastanawianie się Kim jest? Skąd się wzięła? Dlaczego jest? Co spowodowało, że jest jaka jest? Narracja zapewnia zachowanie tożsamości. Pluralizm narracji nie oznacza relatywizmu etycznego.

WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE DEMOKRACJI

„Demokracja jest dobra, ale niewielu jest zgodnych dlaczego tak jest” - G. Sartori

Pojmować demokrację można w sposób normatywny lub w sposób empiryczny. Obecnie nastąpiło przejście od normatywnego do empirycznego pojmowania demokracji. Bo skoro nie da się stwierdzić, jaka powinna być demokracja, to trzeba stwierdzić jaka jest.

Normatywny podział:

- d. pośrednia / bezpośrednia

- d. uzgodnieniowa

Empiryczny:

- d. prezydencka / parlamentarna

Dwa sposoby opisu:

1. Jako reżim polityczny- sposób definiowania władzy politycznej

-procedury(wybory) J. Schumpeter niezbędny element, S. Liebset, R. Dahl (model poliarchii).

-normatywna podstawa demokratycznego systemu politycznego (system wartości) następuje porównanie jej z zachowaniami- pojawia się kwestia rządów z przyzwolenia.

2. Substancjalne ujęcie demokracji - jakie przymioty powinien mieć ten stan jakim jest demokracja.

J. Schumpeter („Demokracja proceduralna”, „Kapitalizm. Socjalizm. Demokracja.” 1932)

Demokracja jest to rozwianie instytucjonalne dochodzenia do decyzji politycznych w których jednostki uzyskują moc decydowania poprzez walkę konkurencyjną o głosy wyborców:

1. wybory, legitymizacja systemu.

2. koncentracja władzy w rękach elit.

3. rządy większości, mniejszość nie ma praw.

Wykład X (29.04.04)

Źródła koncepcji Schumpetera:

1. Teoria elit z końca XIX wieku (Vilfredo Bareto, Robert Michels, Mosca) - podejmowanie decyzji politycznych nieuchronnie skupia w swoich rękach pewna grupa

2. stabilność systemu politycznego Wielkiej Brytanii.

Założenia:

1. Wybory - uczestnictwo w wyborach jest równe legitymizacji władzy

2. Zasada większości - podstawowa i jedyna zasada proceduralna, bo zasada jednomyślności jest niemożliwa do zrealizowania

3. Nierespektowanie praw mniejszości przez większość.

Krytyka:

1. uczestnictwo nie daje legitymizacji, jeżeli nie ma alternatywy, a niska frekwencja nie powoduje utraty legitymizacji

2. Prawa mniejszości muszą!!!! być respektowane.

Robert Dahl - Koncepcja poliarchii

Demokracja to stan idealny, który nigdy nie zostanie osiągnięty. Poliarchia natomiast to stan faktyczny, zbliżony do demokracji, ale nie osiągający go.

Źródło:

1. Wykazanie słabości demokracji proceduralnej

2. niezgoda na koncepcję elit, we współczesnych państwach jest wiele centrów kontrolnych, konstytucje przewidują wiele takich organów.

3. zdaje sobie sprawę, że rządy większości nie są możliwe, jest to założenie idealizacyjne

Warunki poliarchii, cel to zabezpieczenie rywalizacji politycznej i partycypacji w rządach członków społeczeństwa wersja pierwotna:

1. alternatywne źródła informacji

2. swoboda ekspresji poglądów politycznych

3. powszechne prawo wyborcze - im większa liczba osób jest uprawniona do głosowania tym lepiej

4. wolność i równość w prawie wyborczym

5. rywalizacja polityków o głosy wyborców

6. powszechna możność wyborców ubiegania się o urzędy

7. wolność działania partii politycznych

8. zgodność działania wybranych przedstawicieli z preferencjami wyborców

Prawo istnienia opozycji politycznych najważniejsze.

Wersja późniejsza:

1. wolne wybory

2. wolność zrzeszania

3. wolność słowa

4. alternatywność źródeł informacji

Jeżeli cztery powyższe warunki zostały spełnione to mamy poliarchie pełne.

Poliarchie ograniczone: bez jednego czynnika

Quasi-poliarchie: bez 2 lub 3 czynników

Marginalnym przykładem poliarchii do lat 60 tych były USA.

Warunki które sprzyjają rozwojowi poliarchii:

1. Cywilna kontrola armii (Turcja to jednak przykład, gdzie armia jest gwarantem laickości państwa)

2. pluralizm społeczny - wymusza na rządzących uwzględnianie interesów różnych grup

3. ograniczanie konfliktów subkulturowych - minimalizowanie przez państwo konfliktów których źródłem są różnice kulturowe

4. wysoki poziom kultury politycznej

5. gospodarka wolnorynkowa

6. wpływ otoczenia międzynarodowego, poparcie a przynajmniej neutralność

A.Lijphart

Koncepcja empiryczna - oparta na analizie cech charakterystycznych systemów różnych krajach.

Rok 1968 to rok kiedy przyjęto założenia klasyczne. Analiza poszczególnych państw uwzględniała dwa czynniki:

1. fragmentaryzacja kulturowa społeczeństwa, czy występują różnice na tle kulturowym, etnicznym

2. postawa elit politycznych - czy elity nastawione są na rywalizację czy na konsens.

Określony układ tych czynników prowadzi do następujących form:

1. Demokracja rywalizacyjna - odśrodkowa wysoka fragmentaryzacja i rywalizacyjna postawa elit. Przykłady: IV Republika Francuska, Włochy lat 40 i 50, Republika Weimarska

2. Demokracja rywalizacyjna dośrodkowa: niska fragmentaryzacja i rywalizacja elit. Przykłady: Wielka Brytania, RFN, państwa skandynawskie.

3. Demokracja konsocjonalna: wysoka fragmentaryzacja i konsens elit, przykłady: Austria, Belgia, Holandia.

4. Demokracja zdepolityzowana: konsens elit i niska fragmentaryzacja. Model teoretyczny, najbardziej zbliżony przykład to Szwajcaria.

Podstawowa teza:

Dla społeczeństw homogenicznych bardziej właściwy jest westminsterski model demokracji, a dla społeczeństw pluralistycznych model konsensualny.

Cechy modeli:

1. Westminsterski:

- władza wykonawcza w rękach jednopartyjnego gabinetu

- fuzja władzy - przewaga egzekutywy nad legislatywą

- asymetryczny bikameralizm

- system dwupartyjny

- jednowymiarowość systemu partyjnego

- większościowy system wyborczy

- scentralizowana forma rządów

- niepisana konstytucja, prymat ustawy

- ograniczenie form demokracji bezpośredniej

2. Konsocjonalny (model przejściowy):

- wielka koalicja rządowa, veto mniejszości

- proporcjonalny system wyborczy

- autonomia mniejszości

- decentralizacja władzy

3. Konsensualny:

- koalicja gabinetowa

- separacja władzy

- wielopartyjność

- różne pola rywalizacji politycznych

- proporcjonalny system wyborczy

- zrównoważony bikameralizm

- decentralizacja władzy

- sztywność konstytucji

[w latach 90 tych dodał dwie nowe cechy]

- korporatywistyczny tryb podejmowania decyzji państwowych

- zaangażowanie państwa w politykę opiekuńczą

Celem nadrzędnym jest stabilizacja systemu. Porozumienie elit wymaga kultury politycznej. Ścisły związek między strukturą społeczeństwa, stylem rządzenia i rozwiązaniami instytucjonalno-proceduralnymi.

Krytyka:

- nadmierne przywiązanie do obiektywnych podziałów społecznych

- nie ma dziś tendencji do tworzenia wielkich koalicji.

Wykład XI (11.05.04)

Zasada państwa prawnego:

Państwo prawne czy państwo prawa?

Doktrynalnie lepsze państwo prawa, ale jako zasada konstytucyjna jest to zasada państwa prawnego, która obejmuje:

1. Zasadę państwa prawnego

2. zasadę państwa demokratycznego

3. zasadę demokratycznego państwa prawnego

4. zasada sprawiedliwości społecznej

Artykuł 2 nowej konstytucji podtrzymuje treść zasady państwa prawnego.

Zasada czy klauzula?

W latach 1989-97 Trybunał Konstytucyjny przyjmował termin zasada rozumiany dyrektywalnie, czyli że zawiera szereg innych zasad, które TK wyprowadził na podstawie logicznego wynikania. Ustalanie treści polegało na zaliczaniu do jej treści poszczególnych zasad szczegółowych. (Powoduje to, że uzasadnione jest twierdzenie o hierarchii zasad konstytucyjnych.

Od 1997 w orzecznictwie TK coraz częściej pojawia się zwrot klauzula państwa prawnego (nawiązanie do cywilistycznych klauzul generalnych). Elementy materialno-prawne były do 1997 wąsko prezentowane.

Koncepcje klasyczne:

Koncepcja formalna

Koncepcja materialna

1. nadrzędność konstytucji 2. przesunięcie punktu ciężkości na formę tworzenia prawa Cechy: Co jest źródłem prawa? Tylko prawo stanowione, prawo pozytywne Jak następuje derogacja prawa? Wyłącznie poprzez ustanowienie nowej normy lub w wyniku zastosowania reguł kolizyjnych Czy dopuszczalne jest prawo do oporu? Bezwzględny obowiązek podporządkowania się prawu niedopuszczalne jest obywatelskie nieposłuszeństwo

1. nadrzędność ustawy 2. materialne treści prawa, prawem jest tylko to prawo, które jest słuszne moralnie, to co Prawo pozytywne i reguły pozatekstowe, Uchylenie może nastąpić w wyniku ustanowienia nowej normy, bądź w wyniku stwierdzenia, że uchylana norma jest niemoralna (niezgodna z regułami pozatekstowymi) Obywatelskie nieposłuszeństwo jest dopuszczalne

Warunki cywilnego nieposłuszeństwa:

1. jednostka stwierdza, że dana norma prawna jest niesprawiedliwa, cel działania nie może być prywatny

2. działanie musi być nakierowane na zmianę obowiązującego prawa

3. bez użycia przemocy

4. jednostka musi się godzić na dobrowolne poddanie się karze.

Klasyczne koncepcje są jednak krytykowane:

1. Krytyka źródeł wywodzi się z dwóch argumentów:

1. Argument z moralności

Klasyczna koncepcja prawa odróżnia niezależność prawa i moralności jako niezależność walidacyjną (niezależność obowiązywania), ale nie oznacza to, że jeden system nie może wpływać na drugi oraz że koncepcja pozytywistyczna jest amoralna.

Zasada legalizmu - obowiązek przestrzegania prawa przez organy państwa.

Nadrzędną wartością w zasadzie praworządności jest przestrzeganie prawa.

Gustav Radbruch(klasyk pozytywizmu)

Prawo pozytywne obowiązuje nawet jeżeli jest niesłuszne. Ale prawo które jest niesprawiedliwe w stopniu nie dającym się rozumowo uzasadnić przestaje obowiązywać. Sprawiedliwość prawa to minimum etyczne państwa prawnego.

Prawo ponadpozytywne to bezwzględnie niezbędne elementy prawa natury: wolność, godność,ochrona życia.

2. Argument z efektywności

Dyferencjacja społeczna i dyferencjacja systemów wartości powoduje to, że prawo postrzegane instrumentalnie przestaje pełnić swoje funkcje.

Regulacje prawne mają pozwalać na rozstrzyganie konfliktów.

Po 1997r. TK akcentuje zasadę przyzwoitej legislacji.

2. Prawo nie spełniające podstawowych wymogów etycznych nie obowiązuje!

3. Należy dopuścić obywatelskie nieposłuszeństwo w przypadku prawa niemoralnego.

Współcześnie koncepcja mieszana:

1. Element formalny:

Związani państwa prawem. Prawo pełni tutaj funkcję organizacyjną, określa sposoby działania organów władzy publicznej oraz pełni funkcję legitymizującą [zasada legalizmu]

2. Elementy materialne:

1. sprawiedliwość społeczna - uważana za minimum etyczne proceduralnej koncepcji państwa prawnego - w Polsce zasada wyrażona expressis verbis

2. godność jednostki

3. wolność jednostki:

- „wolność do”- to możliwość uczestniczenia w życiu społecznym, państwo powinno zapewniać warunki do samorozwoju;

- „wolność od” - ingerencji państwa w sferę prywatną jednostki (zasada proporcjonalności, czyli zakaz nadmiernej ingerencji), domniemanie wolności jednostki w państwie.

Zasada legalizmu organy władzy publicznej działają z upoważnienia prawa i w granicach prawa. Z zasady tej TK wywiódł szereg zasad, np. sferze stanowienia prwa:

Zasada zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa (na którą składa się szereg elementów):

1. zasada określoności przepisów prawa zasada precyzyjności - adresat powinien dokładnie wiedzieć, czego państwo od niego oczekuje

2. nakaz stosownego vocatio legis

3. ustanowienie przepisów przejściowych

4. nakaz publikacji aktów prawnych

5. zasada ochrony praw słusznie nabytych, obejmująca również ekspektatywy praw

6. lex retro non agit. Niedopuszczalna jest tylko retroakcja właściwa.

Zasada trójpodziału władz i ich równoważenia to forma organizacyjna państwa prawnego.

{w Polsce w konstytucji jest trójpodział władz i równowaga, ale nie jest to zgodne z rzeczywistością}

Państwo demokratyczne zawsze musi być państwem prawnym, ale nie odwrotnie.

PETER WINTER - sytuacyjna koncepcja władzy - władza pojawia się w momencie zapotrzebowania społecznego - koncepcja odmienna od innych

Antropofagia - włącznie jednostek do swojego społeczeństwa, np. praktyka imigracyjna USA- inkluzja innych - włączenie w obręb wspólnoty społecznej jak największej ilości ludzi zminimalizowanie pola konfliktu- skutek władza jest słuszna, moralna, akceptacja władzy i wtedy brak buntu i strajku. (ludożerstwo)

Antroponemia - ekskluzja, wyłączenie tych którzy nie pasują do normy do pewnych standardów; społeczeństwa ekskluzywne, opierają się na dyscyplinie, na pewnych standardach np. sytuacja w Europie Zachodniej

Podmiot G ma władzę nad podmiotem H w odniesieniu do wartości K, o ile G może podejmować decyzję co do tej wartości bez uwzględniania interesu podmiotu H.

Działanie komunikacyjne nastawione na osiągnięcie porozumienia wyklucza wpływ jednego nad drugim

Działanie strategiczne

Postacie działań instrumentalnych

Działanie strategiczne jawne - manipulacja

Działanie strategiczne ukryte

Nieświadome zakłócenie komunikacji

Odnosi się do świata życia, wspólna jednostkom w danym społeczeństwie sfera wartości, ocen, mitów, postaw. Znajomość świata życia powstaje w wyniku socjalizacji. Reprodukcja kulturowa to element socjalizacji. Najprostszą metodą socjalizacji jest uczenie się

Sfera władzy odnosi się do systemów społecznych, gdzie decyduje racjonalność instrumentalna:

-gospodarka

- pieniądze

- media

Oparcie władzy na przemocy to nie pozostawienie możliwości wyboru osobom rządzonym państwo totalitarne

Ten kto ma ładzę za pomocą wszelkich dostępnych czynników powoduje taki stan, że rządzący są przekonani iż jeżeli będą postępować w określony sposób to coś dostaną, a jeżeli nie będą to będą musieli zrezygnować z określonych dóbr.

Wejście

-żądania rządzonych

-poparcie

Władza

-opracowywanie decyzji

Wyjście:

-decyzje polityczne

Powoduje

---