Pojęcie polityki gospodarczej:

Arystoteles - określał politykę gospodarczą jako - sztukę rządzenia państwa w gospodarce

Słownik wyrazów obcych - to działanie państwa w sferze gospodarki

Cechy charakterystyczne polityki gospodarczej:

• politykę gospodarcza kształtuje państwo w sposób świadomy

• polityka gospodarcza polega na bezpośrednim oddziaływaniu państwa na gospodarkę

• państwo oddziałuje na gospodarkę zmierzając do osiągnięcia określonych celów

• polityka gospodarcza wynika z określonych, unikalnych dla danego kraju kontekstów historycznych, instytucjonalnych, społecznych i instrumentalnych ( wynika z uwarunkowań gospodarki zewnętrznych jak i wewnętrznych danego kraju )

W POLSCE NIE MA I NIE BYŁO POLITYKI GOSPODARCZEJ

Przyczyny gospodarczej interwencji państwa

1. ochrona praw i własności

Aspekt regulacyjny państwa. Im bardziej liberalna gospodarka tym bardziej państwo reguluje procesy w niej zachodzące

2. niedoskonałości rynku - monopole.

Cechy negatywne monopolu:

• kwestia cen ( wskaźnik przyrostu ceny = określony procent inflacji - odpowiedni punkt procentowy; w Polsce wskaźnik przyrostu ceny = określony procent inflacji + odpowiedni punkt procentowy )

• poziom produkcji jest mniejszy

• monopole charakteryzuję się mniejszą innowacyjnością

3. dobra publiczne

Cechy dobra publicznego:

• dobo publiczne jest nierywalizujące tzn. konsumpcja tego dobra przez dodatkową osobę zerowym, krańcowym, społecznym koszcie produkcji ( dobro nierywalizujące to takie którego konsumpcja nie ograniczy konsumpcji dodatkowej osoby ).

• zasada „niewykluczlności” - oznacza że bardzo trudno jest wykluczyć kogokolwiek z korzystania tego dobra gdy ono już raz zostało wyprodukowane.

Efekt „gapowicza” - im korzyści z danego dobra są odleglejsze w czasie, im większa społeczność tym mniejsze prawdopodobieństwo powstania tego dobra przez rynek. Wówczas musi ingerować państwo. I odwrotnie.

Dobra publiczne są dostarczane głównie przez państwo.

• gdy korzyści są > od kosztów - dobra powinny być dostarczone przez państwo

• gdy korzyści są < od kosztów - dobra nie powinny być dostarczane przez państwo

3. efekty zewnętrzne.

Przy produkcji niektórych dóbr i usług powstają efekty uboczne zwane efektami zewnętrznymi.

Gdy są pozytywne mówimy o korzyściach, efektach pozytywnych społecznie.

Gdy są negatywne mówimy o kosztach, efektach negatywnych społecznie.

Efekty zewnętrzne są to koszty i korzyści przerzucane i ponoszone na i przez społeczeństwo ( efekty zewnętrzne ponoszą podmioty nie uczestniczące w obrocie ). Przedsiębiorstwo nie ma ich w swoim rachunku ekonomicznym. Idea państwa sprowadza się do działań podejmujących próby aby przedsiębiorstwo wprowadziło do swoich rachunków ekonomicznych efekty zewnętrzne (np. opłatę za ochronę środowiska ).

DOBRA PUBLICZNE POWSTAJĄ JAKO EFEKT ŚWIADMEJ DZIAŁALNOŚCI NATOMIAST EFEKTY ZEWNĘTRZNE POWSTAJĄ JAKO EFEKT UBOCZNY OKREŚLONEJ DZIAŁALNOŚCI.

4. niestabilność gospodarki

Problem jest taki, iż gospodarka rynkowa ma tendencje do niestabilności. Rozwija się cyklicznie. Dowodem jest cykl koniunkturalny.

Keynes uważał, że państwo winno regulować cykl koniunkturalny za pomocą budżetu. Głosił on:

Jeżeli jesteśmy „na dnie” to państwo powinno zmniejszać dochody a zwiększać wydatki. Chodziło o to aby państwo „włożyło” pieniądze do gospodarki. Chciał aby popyt publiczny był jak najmniej szkodliwy dla gospodarki. Uważał, że państwo może funkcjonować na niepełnym wykorzystaniu czynników w gospodarce.

Natomiast Racardo i Smith uważali ludzi za czynniki produkcji.

Niestabilność gospodarki związana jest z cyklem koniunkturalnym.

Keyns uważał, że problem jest związany z brakiem odpowiedniego popytu.

Końcowa skłonność do konsumpcji + krańcowa skłonność do oszczędzania. Część z każdej 1 złotówki wydajemy na konsumpcję, natomiast resztę będziemy oszczędzać.

Niestabilność gospodarki c.d.

Mnożnik Keyns'a - gdy państwo wyda środki pieniężne to wówczas gospodarka będzie się rozwijać.

1. państwo winno ingerować przy pomocy budżetu wówczas gdy mamy wysokie bezrobocie.

2. państwo winno zwiększać czynniki popytowe, takie jak:

• obniżenie podatków (eksperci unijni zasugerowali aby w Polsce obniżyć podatki osób najmniej zarabiających; wg teorii Keynsa ludzie mają więcej pieniędzy a co za tym idzie - konsumpcja wzrasta)

• państwo winno zwiększyć wydatki - „dawać ludziom”.

Najlepszy byłby taki element popytowy, który nie byłby konkurencyjny dla popytu inwestora prywatnego.

Teoria keynsowska prowadzi do deficytu, ale tylko wtedy gdy jesteśmy „na dole” cyklu koniunkturalnego.

	Cykl koniunkturalny
	Nadwyżka D↑ W↓	+	-
	DS > DRz	„0” Dochody = wydatkom DS = DRz
+	-	Deficyt D↓ W↑ DS < DRz
DS - deficyt strukturalny DRz - deficyt rzeczywisty „+” - polityka schładzania „-„ - polityka ożywienia „0” - politykę neutralną (produkcja rzeczywista = produkcji potencjalnej

Keyns uważał, że w ramach cyklu koniunkturalnego budżet powinien być na „0”.

Co się stało, że teoria keynsowska się nie sprawdziła, a państwa ją stosujące popadły w permanentny deficyt:

• problem związany ze sztywnością pewnych dochodów i wydatków (np. podatki); łatwiej realizuje się politykę „rozwijania” niż politykę schładzania

• brak możliwości zmiany „ot tak sobie” dochodów i wydatków państwa (powodowałoby to brak jakiejkolwiek stabilności gospodarki co uniemożliwia inwestowania firmom).

Stworzono tzw. deficyt strukturalny (inaczej deficyt przy pełnym zatrudnieniu) DS - jest to deficyt jaki wystąpiłby w gospodarce w przypadku gdyby wszystkie rynki byłby w długookresowej równowadze.

Jeżeli:

• DS > DRz - oznacza, że państwo prowadzi politykę pasywną, schładzania gospodarki

• DS = DRz - oznacza, że państwo prowadzi neutralną

• DS < DRz - oznacza, że państwo prowadzi politykę alternatywną, pobudzania gospodarki.

Przeciwnicy teorii keynsoweskiej uważają, że działanie państwa ( wydatki rządowe) powodują efekt „wypierania” inwestycji z sektora prywatnego.

G↑ → DB↓ → DP↑ → K↑ → St.%↑ → I↓

G - wydatki rządowe, DB - deficyt budżetowy, DP - dług publiczny, St.% - stopy procentowe, I - inwestycje.

Teoria Keyns'a zakłada: gdy jesteśmy „na dnie” nie ma inwestycji. Efekt wypierania występuje w praktyce, wg teorii nigdy tak by się nie stało.

W teorii Keyns'a

INF↓ → DP↑ (INF - inflacja, DP - dług publiczny), natomiast gdy ożywiamy gospodarkę INF↑ → DP↓.

5. występowanie dóbr społecznie korzystnych i niekorzystnych.

Dóbr nie rozpatrujemy z punktu indywidualnych ocen. Państwo narzuca obligatoryjność. Analizujemy efekty konsumpcji w krótkim okresie czasu. Problem polega na tym, iż efekty konsumpcji niektórych dóbr i usług mamy po dłuższym okresie czasu, państwo wiedząc „lepiej” powinno włączać się i korygować spożywanie tych dóbr i usług (winno korygować nasze preferencje).

Dobra społecznie korzystne, np.:

oświata → im wyższy poziom oświaty tym szybciej rośnie rozwój gospodarczy, podnosi się stopa życiowa.

emerytury, renty → ponieważ ludzie mają zabezpieczenie na przyszłość.

Dobra społecznie niekorzystne, np.:

alkohol → w krótkim okresie czasu nie ma konsekwencji, natomiast w długim występują negatywne skutki. Człowiek jest niezdolny do pracy a praca jest czynnikiem produkcji, nie ma produkcji są koszty, itd.

Państwo reguluje tą kwestię poprzez cenę alkoholu, zakazy reklamy itd.

7. występowanie nierównego podziału dochodów

Im bardziej liberalna gospodarka tym większe nierówności dochodowe, większe rozbieżności między dochodami ubogich i bogatych.

Państwo winno wówczas włączać się i regulować poprzez wtórny podział dochodów w społeczeństwie („Janosik” - zabierać bogatym a dawać biednym). Korygowanie prze państwo winno odbywać się miarą: godziwej płacy, życia oraz użyteczności pracy.

Państwo koryguje nierówności dochodowe przez budżet:

po stronie DOCHODÓW	po stronie WYDATKÓW
Podatki - im mniej zarabiam tym niższe podatki. Podatek określamy wg 2 cech: sprawiedliwości pionowej - oznacza ona, że płacenie podatków winno być uciążliwe tak samo dla wszystkich (system progresywny podatków) sprawiedliwości poziomej - oznacza, że wszyscy o tym samym dochodzie winni płacić te same podatki	Transfery: transfery państwa dla gosp. domowych (zasiłki) transfery państwa dla organizacji pozarządowych transfery pomiędzy producentami a gosp. domowymi transfery pieniężne transfery rzeczowe

Korygowanie nierówności dochodowych jest trudne i nie zawsze osiągamy zamierzony efekt.

Krzywa Leffera

T2
T1
T3
	0%			100%

Jeżeli stawka podatku równa jest 0% to wpływów do budżetu nie ma, tak samo jest przy 100%. Jeżeli stawkę podatku podniesiemy z (T₁ do T₂) to wpływy do budżetu rosną, dalsze podnoszenie (z T₂ do T₃) powoduje zmniejszenie tych wpływów, wobec powyższego po przekroczeniu stawki podatku w wysokości T₂ nie ma sensu dalsze podnoszenie stawki podatku .

CELE ODDZIAŁYWANIA PAŃSTWA NA GOSPODARKĘ

Kryteria podziału celów.

1. z punktu widzenie czasu wyróżniamy:

1. cele krótkoterminowe

2. cele długookresowe: poprawa funkcji konsumpcji, ochrona środowiska, priorytety i ochrona niektórych gałęzi branż, zmniejszenie liczby godzin pracy, regulacja przyrostu naturalnego.

ad. a)

Do celów krótkookresowych zaliczamy:

• walkę z inflacją ( postulat stabilnego poziomu cen)

• walkę z bezrobociem ( postulat pełnego zatrudnienia)

• utrzymanie równowagi zewnętrznej

• stabilny wzrost gospodarczy.

Pierwsze trzy stanowią tzw. „magiczny trójkąt celów”, natomiast wszystkie cztery stanowią tzw. „magiczny czworokąt celów” w polityce gospodarczej. Określenie zyskały takie gdyż fizycznie nie jest możliwe aby wszystkie osiągnąć jednocześnie.

WZROST GOPSPODARCZY

Najważniejszym celem w Polsce jest trwały wzrost gospodarczy. Aby mówić o trwałym wzroście gospodarczym tempo wzrostu musi być na poziomie ok. 4%.

Projekt L. Balcerowicza zakładał, iż Polska musi mieć tempo wzrostu na poziomie ok. 5 - 6% (wówczas Portugalię będziemy gonić ok. 60 lat).

Wariantem pesymistycznym było tempo wzrostu na poziomie - 3 - 4 %,

Wariant optymistyczny to tempo wzrostu na poziomie ok. 7 - 8%.

Mówiąc o wzroście gospodarczym, mamy na myśli realny przyrost pewnej wielkości rachunku narodowego. Jako miernik gospodarki stosuje się przyrost realny PKB (Produkt Krajowy Brutto - jest to produkt wytworzony w danym kraju), PNB (Produktu Narodowego Brutto - jest to produkt wytworzony przez obywateli danego kraju), Dochodu Narodowego i produkcji globalnej.

Miarą wzrostu gospodarczego jest RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO, którego strukturę przedstawiono poniżej.

I. PKB (w cenach rynkowych) +/- saldo dochodów z tyt. własności za granicą =

II. PNB (w cenach rynkowych) - amortyzacja =

III. Produkt Narodowy netto (w cenach rynkowych) - podatki pośrednie netto (podatki pośrednie - dotacje ) =

IV. Produkt Narodowy netto (w cenach czynników produkcji) =

V. DOCHÓD NARODOWY

W cenach rynkowych - uwzględnia podatki, ale nie uwzględnia dotacji.

W cenach czynników produkcji - nie uwzględnia podatków, ale dotacje do produktu.

Wg GUS wzrost gospodarczy w Polsce rozumie się przez przyrost realny Produktu Krajowego Brutto w cenach rynkowych.

Miernik ten zawiera niedoskonałości, takie jak:

• zawiera podatki pośrednie,

• wchodzą doń wszystkie dobra, podatki i usługi administracji państwowej,

• struktura wzrostu.

Tempo wzrostu jakie założył Minister Finansów kształtuje się na poziomie 3,5%. PKB w Polsce to kwota rzędu 800 mld. zł.

WALKA Z BEZROBOCIEM

W gospodarce rynkowej chodzi o to aby bezrobocie kształtowało się na poziomie naturalnej stopy bezrobocia. Naturalna stopa bezrobocia to taka przy której rynek pracy jest w rownowadze.

	Cykl koniunkturalny
		naturalny poziom bezrobocia

Naturalna stopa bezrobocia zmienia się w układzie:

• historycznym - (inny wczoraj, dzisiaj, jutro) - mamy systematyczny wzrost naturalnej stopy bezrobocia.

• przestrzennym - inna dla danego kraju.

Wkład 27.04.2003r.

Rodzaje bezrobocia

1. bezrobocie krótkookresowe:

1. sezonowe - sezonowe wahania w gospodarce (np. prace w budownictwie, rolnictwie, itp.),

2. koniunkturalne - wynikające z cyklu koniunkturalnego czyli wahań w gospodarce,

3. strukturalne - występuje ze względu na niedopasowanie struktury podaży z popytem na siłę roboczą. Bezrobocie występujące obecnie w Polsce, jednak niedopasowanie wynika z niedopasowania przestrzennego. W Polsce jest to wielkość statystyczna rzędu 3 mln. osób.

2. bezrobocie jawne/ ukryte

bezrobocie jawne - występuje wówczas gdy ktoś kto nie ma faktycznie pracy,

bezrobocie ukryte - ktoś kto ma pracę jednak w niepełnym wymiarze godzin lub pełen etat ale praca tego pracownika jest zbędna (zwolnienie tego pracownika nie spowoduje zmian wielości produkcji).

3. Bezrobocie wg podziału FRIDMANA (Fridmana nie interesowała moralność, etyka)

bezrobocie przymusowe - ktoś poszukuje pracy i jest w stanie podjąć jakąkolwiek pracę ale tej pracy nie ma.

bezrobocie dobrowolne - jest wówczas gdy osoba bez pracy z różnych przyczyn nie chce podjąć żadnej pracy.

Wg Fridmana, państwo powinno walczyć TYLKO z bezrobociem przymusowym.

Dlaczego w Polsce jest bezrobocie długookresowe?

• żeby tworzyć nowe miejsca, wzrost gospodarczy musiałby wynieść ok. 4%,

• trzeba by było stworzyć miejsca pracy dla ok. 2 mln. osób,

• mamy efekt wyżu demograficznego ( 1,5 mln. osób dla których trzeba stworzyć miejsca pracy - oprócz 2mln.)

• mamy przestarzałe systemy, musimy zwiększyć wydajność (związane jest to ze zwolnieniami osób, które będą na rynku pracy) - szacuje się od 4 - 6 mln. osób będzie musiało znaleźć pracę.

• Emeryci i renciści (część będzie musiała znaleźć pracę)

2,0 mln.

1,5 mln.

4 - 6 mln.

7,5 mln.

7,5 mln. w sumie - daje to ok. 50% więcej miejsc pracy.

INFLACJA

INF↓→ poziom wzrostu gospodarczego ↑

Najprostsza metoda walki z inflacją to „dławienie” wzrostu gospodarczego (polityka restrykcyjna Banku Centralnego).

Robert Barro - specjalista zajmujący się ekonomią społeczną. Wykazał, że istnieje relacja między inflacją a wzrostem gospodarczym. Barro uważał, że obniżenie inflacji o 1% przyczynia się do wzrostu tempa gospodarczego o 0,02% - 0,03%.

↓1% INF→ ↑ 0,02 - 0,03% wzrostu gospodarczego

Czy opłaca się Polsce zejść z ↓4% do 2% INF → ↑0,04 - 0,06% wzrostu gospodarczego?

Musimy walczyć o stabilny wzrost gospodarczy.

UTRZYMANIE RÓWNOWAGI ZEWNĘTRZNEJ

Utrzymanie równowagi zewnętrznej w Polsce likwidacja deficytu w wymianie zagranicznej.

Dwa kryteria mierzenia deficytu:

• deficyt bilansu handlowego

• deficyt bilansu płatniczego.

W Polsce mamy na myśli likwidację deficytu w bilansie płatniczym.

Konsekwencje:

• kwestia napływu kapitału zagranicznego - korzyści z kapitału zagranicznego - powinniśmy brać pod uwagę napływy netto (napływy - wypływy).

• kwestia wysokości złotego - falujący kurs złotego sprzyja poprawie wzrostu gospodarczego. W Polsce mamy sytuację taką, że wartość złotego idzie w górę bez względu na to co dzieje się w gospodarce. W Polsce mamy nadwartościowy kurs złotego i jest on sztucznie zawyżony, nie odpowiada stanowi gospodarki. NIE JESTEŚMY W STANIE NIC ZROBIĆ Z KURSEM ZŁOTEGO.

REALIZACJA CELÓW

Instrumenty polityki gospodarczej:

1. 
   polityka budżetowa (fiskalna)

2. polityka pieniężna instrumenty makroekonomiczne

3. polityka kursu walutowego

4. 
   polityka handlowa instrumenty mikroekonomiczne

5. polityka cenowo - dochodowa.

Polityka budżetowa

Użycie wydatków i przychodów rządowych zmierzających do osiągnięcia określonych celów.

Funkcje finansów publicznych:

1. redystrybucyjne

2. alokacyjene:

• w sektorze prywatnym

• w sektorze publicznym

3. stabilizacyjne - stabilizacja cyklu koniunkturalnego

Automatyczne stabilizatory koniunktury:

• w systemie podatków

• w systemie ubezpieczeń społecznych

• system cen gwarantowanych na produkty rolne.

Problemy polityki budżetowej:

1. tryb ustalania budżetu - 1 rok ( nie można zmieniać wielkości wydatków i dochodów)

2. okres podejmowania decyzji w polityce gospodarczej jest bardzo długi. Wyróżniamy następujące fazy, które trwają ok. 3-5 lat.

• faza rozpoznania

• faza analizy

• faza projektowania

• faza konsultacji

• faza dyskusji parlamentu

• faza wykonania.

Część instrumentów o automatyczne stabilizatory koniunktury. Są to pewne instrumenty polityki budżetowej, które raz ustanowione działają samoczynnie, niezależnie czy władza uświadamia sobie konieczność ich użycia czy też nie. Działają na zmianę popytu. Stabilizacja popytu w gospodarce. Gdy pogarsza się koniunktura zwiększają popyt i odwrotnie.

INSTRUMENT	PRZECIWDZIAŁANIE BEZROBOCIU	ZWALCZANIE INFLACJI	STABILNY WZROST GOSPODARKI	UTRZYMANIE RÓWNOWAGI ZEWNĘTRZNEJ
Wydatki
inwestycje rządowe	↑	↓	↑	↓
wydatki na zakup dóbr i usług	↑	↓	↑	↓
transfery bieżące	↑	↓	↑	↓
subsydia i transfery kapitału na rzecz przedsiębiorstw	↑	↓ pop	↑	↑ export
					↑ koszty dział. gosp.		↓ pop.
Przychody
podatki bezpośrednie	↓	↑	↓	↑
podatki pośrednie	↓	↓	↓	↓ export
								↑
			cła	↑	↓	↑ surowców których nie ma kraju	↑
						↓ surowców których są w kraju
nadwyżka	↓	↑	↓	↑
deficyt	↑	↓	↑	↓

Wyniki sektora publicznego 1999 - 2002r. (w procentach, PKB)

	1999 r.	2000r.	2001r.	2002r.
								budżet	CASE (prognoza)
+ wynik budżetu państwa	-2,0	-2,2	-4,5	-5,2	-5,8
+ wynik samorządów	-0,2	-0,5	-	-0,6	-0,6
+ wynik funduszy i pozostałych elementów	-0,9	-0,1	-	-0,1	-0,1
+ wynik Kas Chorych	-0,1	0,1	-	0,0	0,0
Wynik sektora finansów publicznych, korygowany o:	-3,2	-2,6	-5,3	-5,9	-6,5
- rekompensaty	-	-0,5	-	-0,4	-0,4
- II filar - tzw. przymusowe oszczędności - wpłaty państwowe	0,5	1,1	-	1,5	1,5
- dochody z licencji UMTS	-	-	-	-	-
Efekt dla oszczędności krajowych (tzw. deficyt ekonomiczny)	-2,7	-2,0	-4,8	-4,8	-5,4

Polityka pieniężna

Dwa rodzaje polityki pieniężnej:

1. ekspansywna polityka monetarna - polega na takim wykorzystaniu narzędzi polityki monetarnej, które prowadzą do zwiększenia podaży pieniądza w gospodarce.

2. restrykcyjna polityka monetarna - wykorzystywana podczas „schładzania” gospodarki gdy przejściowy wysoki wzrost popytu wewnętrznego i poziomu PKB mógłby zagrażać długotrwałemu zdrowemu rozwojowi i niskiej inflacji.

W Polsce mamy politykę restrykcyjną. Ma zapobiec nadmiernemu wzrostowi inflacji i stymulować wzrost gospodarczy w dłuższym okresie.

Instrumenty polityki pieniężnej:

• Prezes NBP - powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP na okres 6 lat. Nie może należeć do żadnej partii politycznej, związku zawodowego i prowadzić działalności gospodarczej (której nie można pogodzić z godności jego urzędu).

• Rada polityki pieniężnej - corocznie ustala założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmu, równolegle z projektem ustawy budżetowej Rady Ministrów, Rada Polityki Pieniężnej składa Sejmowi także sprawozdania z wykonania założeń polityki pieniężnej za poprzedni rok. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą: prezes NBP (jako przewodniczący) oraz 9 osób powoływanych w równej liczbie przez Sejm - 3, Senat - 3 i Prezydenta RP - 3 na okres 6 lat wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów , ekonomii, prawa, itp.)

• Zarząd NBP

Wpływa na politykę pieniężną ma Rząd i organizacje społeczne:

• zaciąganie pożyczek

• zasady kupna - sprzedaży na zasadach ratalnych

• firmy leasingowe - reguluje państwo

• giełda papierów wartościowych

Wpływ na podaż pieniądza ma Zarząd - określa ilość pieniądza w obiegu.

---