Poz. 11 Nosal, „Diagnoza typów umysłu”

Rozdział3: Teoria Junga a niektóre rezultaty psychologii poznawczej.

3.1 DWA MODUSY PSYCHIKI I 4 FUNKCJE PODSTAWOWE

Jung: 2 modusy ludzkiej psychiki: odbiór i wartościowanie informacji. Zachodzą dzięki 4 podst. Funkcjom psychicznym: percepcji, intuicji (dotyczą odmiennych stylów odbiory inf.) myśleniu i uczuciom ( dot. Różnych sposobów wartościowania inf. )

Te funkcje, Jung uważał za podstawę różnic indywidualnych. Uważał, że ludzi można podzielić nie tylko na introwertyków i ekstrawertyków, ale również ze względu na poszczególne funkcje podstawowe. Jeśli jedna z tych funkcji nawykowo dominuje nad pozostałymi, to kształtuje się określony typ. Typu dzielą się na: myślicielski lub intelektualny, uczuciowy lub sentymentalny, percepcyjny lub sensytywny i intuicyjny (każdy z nich może być introwertywny lub ekstrawertywny)

Jung przypisywał funkcjom związanym z odbiorem i wartościowaniem inf. Znacznie większe znaczenie (moc regulacyjną)niż wymiarowi ekstrawersji/introwersji.

Funkcjom podst. Odpowiadają istotne, centralne wymiary różnic indywidualnych , związanych z odmiennymi sposobami odbioru i wartościowania inf.

3.2 odbiór informacji: percepcja i intuicja

przeciwieństwa percepcji i intuicji dotyczą różnic w dominujących strategiach poznawczych.

Analityczna percepcja- oparta na przetwarzaniu sekwencyjnym, zorientowanym fragmentarycznie i krótkoterminowo ( tu i teraz). Opiera się na takich standardach poznawczych, jak obserwacyjna oczywistość (wyrazistość, dostępność), możliwość bezpośredniego odbierania wrażeń, szczegółowego porównywania i operowania konkretnymi obrazami.

Intuicja- czynności oparte na niej są reprezentowane przez nagłe, skokowo pojawiające się zmiany, uwarunkowane globalną strukturą, „gotową” na samym początku czynności. . W tym wariancie organizacji poznawania występuje przetwarzanie całościowe (holistyczne) prowadzone trybem dedukcyjnym, z pewnikami i sądami oczywistymi dla podmiotu.

Jego standardy uwarunkowane są tym, czy przebieg czynności umysłowych bardziej zależy od myślenia formalno-logicznego (zachodzi proces konstruowania struktury trybem ab ovo, tj. wyprowadzenia jej na drodze logicznego dyskursu, analizy i oceny cząstkowych atrybutów) czy od czynności wyobrażeniowo- kontemplacyjnych (zachodzi proces oparty na doznawaniu struktury i reprezentowanie jej w formie umysłowych obrazów, subiektywnych przeświadczeń, aktów wglądu)

Listę najistotniejszych cech poznania opartego na kombinacji wyobrażeń, tj. jego celów i standardów, najpełniej przedstawił Maslow, opisując tzw. Poznanie-B (cognition of being) - oparte na bezpośrednim doznawaniu i „czyszczącej” je kontemplacji.

W każdym z badań np. Paivio nad kodowaniem informacji, wykryto systematyczne różnice w zakresie spontanicznie preferowanych strategii poznawczych, polegających na analitycznej lub syntetycznej ich organizacji.

Organizacja przetwarzania, określona biegunami analityczność -syntetyczność nie jest czymś jednorodnym . może być manifestowana w takich szczegółowych wymiarach jak:

-fragmentaryczność- całościowość

-konkretność- abstrakcyjność

-sekwencyjność- konfiguracyjność

-kody obrazowe- kody werbalne

Badania nad asymetrią np. półkul mózgowych, koncentrują się na szukaniu związku między rodzajem stosowanych zadań a rozkładami potencjałów wzbudzonych w okreslonych półkulach mózgu. Zadanie, jego natura, stanowi główny czynnik determinujący to, która półkula jest bardziej aktywna lub to, jaki wzorzec aktywności różnicuje obie półkule.

Okazało się, że u percepcjonistów bardziej aktywne jest przetwarzanie skoncentrowane w lewej półkuli, w ośrodkach związanych z programowaniem analitycznego aspektu języka.

Umysł taki jest szybszy, ulega słabszym interferencjom i lepiej adaptuje się do analitycznej natury zadania.

U intuicjonistów bardziej aktywne były obszary prawej półkuli, które są prawdopodobnie związane z przetwarzaniem reprezentacji przestrzennych. Odbiór intuicyjny jest wolniejszy, oparty na rozproszonej uwadze i bardziej podatny na interferencje zachodzące pod wpływem różnych kodów informacyjnych, źródeł informacji, dróg skojarzeniowych itp. Z preferowaniem intuicji wiążę się węższy zakres pamięci krótkotrwałej i rozproszona uwaga, związana bardziej z motywacją „urozmaicającą” poznawanie- motywacją parateliczną.

Percepcja jest to organizacja bardziej sekwencyjna, natomiast biegun intuicja org. Typu konfiguracyjnego.

Termin organizacja dotyczy wzorca interakcji dla takich procesów jak kodowanie informacji, kontrola poznawcza, korzystanie z doświadczenia i wykonanie operacji umysłowych.

Umysł percepcyjny- sekwencyjna kontrola poznawcza, częstsze korzystanie z inf. Zwrotnej, i częstsze przerwy w funkcjonowaniu poznawczym. Przetwarzanie fragmentaryczne i konwergencyjne, poddane kontroli analitycznej.

Umysł intuicyjny- w języku modeli przetwarzania paralelnego- rozproszonego można twierdzić -> organizacja wielokierunkowa, nie poddana ostrym ograniczeniom, globalność aktu poznawczego(może być warunkowana przez dominację kodowania analogowego oraz przez większy udział emocji w czynnościach umysłowych), nagłość jego pojawiania się, występowanie wyrazistych komponent obrazowych i wyobrażeniowych( dominująca rola czynności wyobrażeniowych w twórczości, jak i szerokim zakresem wpływu tych czynności na pozostałe komponenty poznawcze) oraz specyfika niektórych doznań podmiotu (natchnienie, olśnienie, wgląd). Kontrola poznawcza w procesie twórczym jest rozproszona po całym systemie poznawczym.

3.3 Wartościowanie odbieranej informacji: uczucia i myślenie.

W teorii Junga pierwszy proces (uczucia) dzięki któremu zachodzi wartościowanie informacji, opiera się na doznaniach, emocjach i uczuciach. Drugi proces (myślenie) polega na stosowaniu odniesień zewnętrznych, pozapodmiotowych i na abstrahowaniu od subiektywnych doświadczeń i emocji, polega na dążeniu do obiektywizacji przez odwoływanie się do faktów empirycznych, kryteriów logicznych i intersubiektywnie uzgodnionych zasad.

Możemy wyodrębnić (w kontekście stylów charakteryzujących odbiór inf.) dwa style wartościowania subiektywnego dotyczące percepcji i dwa dot. Intuicji.

Informacja analityczna uzyskana przez percepcje- charakterystyczna jest tendencja do obiektywizowania czynności obserwacyjnych i klasyfikowania faktów z pozycji wiedzy ogólnej. Rezultaty obserwacji ( percepcji) są zdeterminowane przez logikę analizy i fragmentaryzacje pola obserwacji., z najmniejszą ingerencją samego obserwatora (uniezależnianie się od wpływu emocji).

Drugi wariant, dot. Oceny rezultatów obserwacji,- przewaga kryteriów subiektywnych. Pole percepcji jest ograniczone przestrzennie i czasowo. Uwaga podmiotu skoncentrowana jest na niewielkim zbiorze faktów, śledzonych z perspektywy krótkoterminowego „tu i teraz”(obiektywna percepcja). Decydującą rolę ma użyteczność faktów dla podmiotu, a przeżycia, doznania i emocje podmiotu pełnią funkcję głównego kryterium w ocenie faktów.

Emocje i doznania subiektywne oraz opieranie się na kryteriach wewnętrznych taktowane są jako niezbywalne cechy poznania percepcyjnego.

Różnią się one miejscem doznań subiektywnych w odbiorze inf., oraz ukierunkowaniem poznania.

W wartościowaniu apersonalnym-występuje proces-> ekstrawertyzacja poznania- uwaga podmiotu jest skoncentrowana na otoczeniu a główne kryteria poznawcze mają zewnętrzny i pozapodmiotowy charakter.

W wartościowaniu subiektywnym- proces introwertyzacji poznawania- wartościowanie, w którym w sytuacjach konfliktu poznawczego podmiot większą rolę przypisuje subiektywnym kryteriom i możliwościom godzenia dostrzeganych sprzeczności przez oparcie się na własnych konotacjach, przeżyciach, stanach emocjonalnych itp.

Termin ”doznanie” obejmuje różne przeżycia subiektywne, emocje i uczucia występujące w dowolnym procesie poznawczym- od prostych procesów spostrzegania, do wyobrażania, stymulowania pamięci i złożonych transformacji symbolicznych w toku myślenia. Przeżycia subiektywne są stałą komponentą dowolnych czynności psychicznych. Czynności te są dziełem poznającego podmiotu- osoby.

Przeżycia subiektywne pełnią istotną funkcję regulacyjną. Struktury „ja” są bazą dla naszej subiektywności.

Dwa style wartościowania odnoszące się do intuicji.

Pojęcie intuicji- pojęcie wglądu (insight) zostało wprowadzone niezależnie przez W. Kohlera i R. Yerkesa. Wgląd w sytuację i doznanie olśnienia kończy pewien cykl poznawczy. Zwracali uwagę na dwa różne etapy nieświadomego przetwarzania, prowadzące do nagłego dostrzeżenia struktury sytuacji problemowej i znalezienia jej rozwiązania poprzez wewnętrzną transformację obrazowych i symbolicznych reprezentacji. Yerkes traktował wgląd jako synonim ideacji, czyli procesu inicjującego kształtowanie się idei rozwiązania, w wyniku zetknięcia się z sytuacją problemową, tj. rezultatami początkowych prób i błędów. Dla Kohlera najistotniejsze było zrozumienie sytuacji i oczywistość rozwiązania.

Klasyczny opis cyklu poznawczego: „sytuacja problemowa- ideacja- wgląd” jest opisem przetwarzania o charakterze globalnym, syntetycznym i konfiguracyjnym.

Kohler podkreślał jednocześnie, iż całościowa struktura poznawcza występuje od samego początku przetwarzania i wpływa na proces myślenia.

Samej istoty intuicji nie można sprowadzać do jednego rodzaju mechanizmu. Podstawowy mechanizm intuicji wydaje się być związany z wyłanianiem się z doświadczenia (tj. pamięci trwałej) struktur poznawczych o różnym stopniu ekwiwalentności względem zaistniałej sytuacji problemowej. Z chwilą odkrycia i sformułowania problemu, w umyśle spontanicznie aktualizują się struktury poznawcze ukierunkowane na zrównoważenie sytuacji. Struktury te nie stanowią „gotowego” rozwiązania problemu, lecz są formą automatycznego aktualizowania się jednostek doświadczenia, które mogą być użyteczne- bezpośrednio- oznacza wysoką zdolność intuicji, czyli wysoką ekwiwalentnosć zaktualizowanego doświadczenia względem wymagań sytuacji problemowej, lub pośrednio- wyłoniona struktura dostarcza jedynie przybliżonego tropu myślenia, jest to płytsza forma intuicji i implikuje konieczność wykorzystania środków logicznych.

Ekwiwalentność jako relacja charakteryzująca struktury doświadczenia, tj. relacja dotycząca wyodrębnionych jednostek doświadczenia, ma dwa główne aspekty:

Treściowy- dotyczy treści relacji podobieństwa zachodzących między zaktualizowaną jednostką poznawczą a wymaganiami problemu. (analogie we wstępnej fazie myślenia)

Formalny- wiąże się z liczbą wymiarów podobieństwa lub liczbą kategorii pojęciowych wspólnych dla zaktualizowanego doświadczenia i cech problemu( nasuwające się analogie+ realia problemu)

W przypadku złożonych problemów i wielowymiarowych analogii, inicjujących proces ich rozwiązywania, większość analogii wyłania się wskutek dynamiki procesów intuicyjnych.

Styl rozumowania przez analogie w rozczłonkowanej, analitycznej postaci, zgodny z koncepcją Sternberga, charakteryzuje zarazem styl wartościowania, który Jung określił jako „myślenie”.

Drugi styl wartościowania- opiera się na doznaniach i uczuciach podmiotu. Istota polega prawdopodobnie na mechanizmie nieświadomego przetwarzania, dzięki któremu na poziomie świadomym sygnalizowane są jego rezultaty w formie globalnych doznań, emocji , poczucia oczywistości itp. Rezultaty nieświadomego przetwarzania są sygnalizowane jako niejasne obrazy, wyobrażenia i fantazje, którym towarzyszą emocje.

Osoby, u których dominuje pierwszy styl wartościowania, preferują bardziej analityczną i logiczną formę wypowiedzi oraz odbioru. Osoby wartościujące informacje poprzez doznanie i uczucia, korzystają częściej z globalnych i mniej precyzyjnych „jednostek poznawczych”, takich jak różne formy ekspresji metaforycznej.

3.4 Regulacyjna rola preferencji

w kontekście teorii Junga, „preferencja” oznacza dominującą możliwość ukierunkowania zachowania, lecz nie w sensie potrzeby, ale w sensie potencjalnego standardu poznawczego. Można więc powiedzieć, że cztery „preferencje” charakteryzowane przez junga, dotyczą standardów ukrytych ( wirtualnych, zwiniętych). Mogą się one ujawnić, w bardzo wyraźnej formie, tylko w sytuacjach swobodnego wyboru zachowania, występowania konfliktów, niepewności i sprzeczności. Określenie „pole standardów” oznacza strukturę całościową (gestalt). Pole standardów warunkuje preferencje i awersje zależne od wzbudzenia funkcji dominujących w centrum regulacji i funkcji znajdujących się w cieniu.

Rozpatrując cykl motywacyjny to pojęcie „preferencji” staje się konieczne w opisie procesu umysłowej konwergencji. Proces ten dotyczy „wyłaniania się” celu działania i w całym przebiegu ma dwoistą naturę. Z jednej str. Jest to proces związany z kształtowaniem się kierunku działania tj. głównej tendencji determinującej zachowanie. Z drugiej str. Jednak samo zawężenie się możliwości (tj. konwergencja) zakłada wpływ pewnej klasy zmiennych, które wyrażają inklinację danej osoby, uwarunkowaną różnymi czynnikami, charakterem nabytego doświadczenia, dominującą potrzebą i emocjami. Bez wprowadzenia terminu dla określenia tego rodzaju „inklinacji” mamy istotną lukę w opisie i wyjaśnianiu początkowej fazy cyklu motywacyjnego, tj. złożonych zmian przebiegających od ukrytych wielowymiarowych intencji, do wyłonienia się kierunku, a później celu zachowania. Zmiany które tu rozważamy mają wektorowy charakter, ponieważ obejmują wiele zmiennych, tj. zarówno zmienne kierunkowe jak i zmienne poznawcze i emocjonalne.

Regulacyjna rola preferencji może polegać na pełnieniu funkcji układu „testującego” siłę tendencji kierunkowych reprezentowanych przez różne domeny (np. potrzeby, trwałość doświadczeń, natężenie emocji, wyrazistość stymulacji)

To jaki rodzaj preferencji (inklinacji) wyłoni się w toku regulacji, zależy od współdziałania wielu zmiennych podmiotowych i sytuacyjnych. „cechy” interpretowane jako dostateczne stałe preferencje, można włączyć do repertuaru podstawowych pojęć teorii osobowości.

Termin preferencje ma kilka znaczeń- w ogólnym sensie wskazuje na układ kryteriów (wag, inklinacji) kształtujących proces konwergencji pobudzeń, w rezultacie czego powstaje kierunek i cel zachowania. Jest to funkcjonalny składnik mechanizmu kształtowania się motywacji zachowania. W węższym sensie „preferencje” oznaczają dyspozycje do określonych kierunków zachowania, uwarunkowanych różnicami w strukturze doświadczania i właściwościami systemu regulacji. Można oczekiwać związku preferencji z wieloma kategoriami zmiennych psychologicznych, lokalizowanych zarówno w sferze regulacji poznawczej, jak i w bardziej statycznie ujmowanej strukturze osobowości.

---