Rozdział 6. Finansowanie handlu zagranicznego

Kredyty eksportowe

Operacje kredytowe występują w momencie gdy, płatność za dostawę towarów i świadczenie usług jest dokonywana w okresie późniejszym - eksporter finansuje odbiorcę udzielając mu kredytu (kupieckiego), albo sam musi refinansować transakcję eksportową poprzez sprzedaż należności z tytułu tego kontraktu lub biorąc kredyt bankowy.

Rodzaje kredytów w zależności od tego, jest przedmiotem kredytu

• towarowe - udzielane w towarze, gdy występuje finansowanie „cyklu produkcyjnego", czyli dostarczenie środków obrotowych na sfinansowanie produkcji dóbr przeznaczonych na eksport

• finansowe - gdy finansujemy „cykl rozliczeniowy", to jest okres od dostarczenia dokumentów importerowi lub jego bankowi czy towaru do otrzymania efektywnej zapłaty za towar.

Rodzaje kredytów wg źródeł pochodzenia środków:

• kupieckie,

• bankowe,

• państwowe (w tym wiązane),

• państwowo-prywatne,

• organizacji międzynarodowych

Kredyt kupiecki związany jest z rynkiem pieniężnym, jest tam finansowany z nadwyżek wolnych środków pieniężnych w krótkim okresie. Wielkość tych środków określa łatwość w pozyskaniu finansowania i określana jest mianem płynności rynku. Koszt kredytu krótkoterminowego jest zależny od wysokości stopy dyskontowej banku centralnego oraz terminu zaciągniętego kredytu i ryzyka indywidualnego kontrahenta. Rodzaje:

• Kredyt wekslowy (w dyskoncie weksli własnych lub trat) - najbardziej znana forma kredytu kupieckiego, eksporter, udzielając takiego kredytu dołącza do dokumentów tratę terminową ciągniętą na importera i przesyła te dokumenty do banku importera z instrukcją wydania dokumentów po akcepcie traty. Zaakceptowana trata wraca do eksportera i może służyć jako zabezpieczenie udzielanego kredytu bądź jako instrument refinansowania eksportera (oddaje ją do dyskonta w swoim banku). Dyskonto - kredytem udzielo­nym przez bank eksporterowi.

- ustala się limity wartości przyjmowanych do dyskonta weksli - ograniczenie ryzyka kredy­towego

- banki kupiec­kie lub domy dyskontowe zwiększają płynność rynku wierzytelności wekslowych

- kredyt w dyskoncie weksli zazwy­czaj udzielany jest na okres od 30 do 180 dni

• Kredyt w ra­chunku otwartym - eksporter wysyła importerowi fakturę wraz z dokumentami towarowymi i obciąża, prowadzony przez siebie, jego rachu­nek. Zapłaty dokonuje importer w określonych w umowie terminach, a koszt kredytu zazwyczaj jest wliczony do faktury (wówczas rachunek nie jest oprocentowany). Jest to forma stosowana raczej rzadko, gdyż udzielany przez eksportera kredyt w rachunku otwartym jest niezabezpieczony.

• Kredyt kupiecki średnio- i długoterminowy - występuje w przypadku eksportu dóbr inwestycyjnych, importer dokonuje przedpłaty i przedkłada eksporterowi dodatkowe zabezpieczenie w postaci np. gwarancji bankowej, awalu na wekslach oraz dodatkowego ubezpieczenia takiego kredytu. Kredyty tego typu są spłacane w ratach kwartalnych i półrocznych.

Kredyty bankowe o różnych terminach wymagalności. Należą do nich:

• przekroczenie stanu konta - najprostszym kredyt

• kredyt w rachunku bieżącym - bank ustala kwotę do jakiej kredytobiorca może się zadłużyć. Trzeba określić: wysokość linii kredytowej, okres wykorzystania, przeznaczenie, sposób wykorzystania, termin spłaty, sposób zabezpieczenia kwot kredytowych. Charakter doraźny albo odnawialny/rewolwingowy/ - automatyczne odnawiany po każdej terminowej spłacie wysokości udzielonego limitu kredytowego

• Kredyt standby - odmianą kredytu w rachunku bieżącym - zobowiązanie banku do postawienia do dyspozycji kredytobiorcy określonych z góry środków do wykorzystania w określonym czasie

• Kredyt akceptacyjno - rembusowy - jego podstawą jest zabezpieczony wekslami obrót towarowy, kredytu udziela bank eksportera, a całość kosztów ponosi bank importera i w konsekwencji sam importer. W ramach tej umowy bank eksportera zobowiązuje się do zaakceptowania i późniejszego wykupienia weksla ciągnięte przez eksportera na jego bank. Możliwe jest też jego dyskonto w tym banku. Dokonuje go eksporter lub podmiot, któremu eksporter ten weksel zbył. Weksel ten podlega wykupowi w terminie późniejszym. Środki na wykup w ramach rembursu dostarcza bank importera. Charakter odnawialnej linii kredytowej. Umowa określa kwotę, do jakiej bank eksportera zobowiązuje się akceptować traty, okres kredytowania (najczęściej od 60 do 270 dni), warunki ważności umowy, koszty bankowe pobierane przy realizacji kredytu

• dyskontowe - polega na zbyciu bankowi weksli własnych importera lub ciągnionych przez eksportera na importera, ale także inne należności zagraniczne (np. należności kredytów z tytułu otwartych akredytyw). Kredyt może występować doraźnie albo jako linia dyskontowa

• lombardowe,

• techniczne (udzielane bankom korespondentom).

Znaczenie kredytu w handlu zagranicznym:

• ożywienie popytu,

• podnoszenie konkurencyjności eksportu,

• bycie źródłem zasileń kapitałowych eksporterów,

• skracanie cyklu rozliczeniowego, przez co przyczynianie się do obniżki kosztów działalności eksportowej.

• kredyty eksportowe są ważnym narzędziem polityki gospodarczej rządu.

Faktoring

Umowa faktoringu jest to umowa zawarta między jedną stron (dostawca) i drugą stroną (faktor), zgodnie, z którą:

• dostawca może przenieść lub przenosi własność wierzytelności, wynikają­cych z umowy sprzedaży dóbr przez dostawcę klientom (dłużnikom), za wy­jątkiem dóbr zakupionych przez dłużnika, przeznaczonych do użytku osobi­stego, rodzinnego czy gospodarstwa domowego,

• faktor wykonuje co najmniej dwie z poniższych usług:

(a) finansowanie dostawcy między innymi w formie pożyczek i zaliczek,

(b) prowadzenie rozliczeń związanych z wierzytelnościami,

(c) inkaso wierzytelności,

(d) przejęcie ryzyka wypłacalności dłużnika

Factoring składa się z kilku powiązanych usług:

• zarządzania wierzytelnościami handlowymi, - polega na prowadzeniu przez faktora wszystkich czynnościach związanych z rozliczeniami pomiędzy dostawcą (klientem) i jego dłużnikami (odbiorcami). Obejmuje ono dokonywanie rozliczeń spłat wierzytelności, sporządzanie stosownej dokumentacji i raportów będących podstawą dokonywania zapisów księgowych oraz analiz handlowych klienta.

• finansowania, ma charakter obrotowy, wypłacane jest w ramach limitu, który jest przyznawany przez faktora i określa maksymalny pułap, do którego może on dostawcę sfinansować. Limit dostawcy jest w takiej wysokości, aby zapewniał finansowanie adekwatne do potrzeb bieżących dostawcy i zasilał w środki jego jeden cykl sprzedaży, określany jako czas od momentu sprzedaży do chwili uzyskania zapłaty za dostarczone towary i usługi. Zabezpieczenie faktora - udostępnia klientowi tylko część kwoty, wynikającej z wierzytelności /80% nabytych przez nich wierzytelności/ oraz wprowadza limity finansowania poszczególnych odbiorców - udział każdego odbiorcy nie przekracza 15 - 20%.

• dochodzenia i inkasowania wierzytelności, polega na realizowaniu przez faktora czynności, prowadzących do uzyskania zapłaty od dłużnika. Obejmuje ponaglenie dłużnika, dochodzenie spłaty na drodze sądowej, windykacje z majątku dłużnika.

• możliwość przejęcia ryzyka braku zapłaty od dłużnika, polega na zobowiązaniu do ostatecznego nabycia wierzytelności i zapłaty ceny za wierzytelność bez możliwości zwrócenia się do dostawcy o zwrot udzielonego mu finansowania w przypadku niespełnienia świad­czenia przez dłużnika.

Funkcje faktoringu:

Kredytowa - faktoring jest formą finansowania działalności przedsiębiorstw, polegającą na finansowaniu przez faktora cyklu rozliczeniowego transakcji poprzez przeniesienie należności, a więc częściowym upłynnieniu elemen­tów majątku firmy, której efektem jest dostarczenie firmie płynnych środ­ków. Faktorzy pełnią funkcje kredytowe w wyniku niezwłocznego dostar­czania przedsiębiorcom środków pieniężnych za dostarczony dłużnikowi to­war z tytułu umowy sprzedaży.

Del credere (tzw. gwarancyjną) - sprzedaż należności nie tylko umożliwia wcześniejsze dysponowanie płyn­nymi środkami, ale jednocześnie przenosi ryzyko ich nie uzyskania na faktora. Przedsiębiorstwo zabezpiecza się więc w ten sposób przed stratami ma­jątkowymi i zyskuje pewniejszą bazę dla zarządzania swoimi finansami i płynnością

Usługowa - obok podstawowej czynności nabycia wierzytelności, factoring zajmuje się pewnymi usługami:

• przedsądowe i sądowe dochodzenie należności objętych umową factoringu np.:

• kierowanie upomnień do dłużników;

• okresowe sprawdzanie stanu wypłacalności dłużników;

• prowadzenie ksiąg handlowych i finansowych (rachunkowych) przedsię­biorcy ;gromadzenie danych statystycznych niezbędnych dla prawidło­wej działalności przedsiębiorstw;

• zbieranie informacji oraz danych mających znaczenie gospodarcze dla przedsiębiorcy;

• składowanie towarów przedsiębiorcy i dokonywanie ich segregacji;

• ubezpieczenie towarów należących do przedsiębiorcy;

• oclenie towarów eksportowych lub sprowadzanych przez przedsiębiorę zza granicy.

• świadczenie usług składających się na nowoczesny marketing;

• organizowanie agencji (krajowych i zagranicznych) przedsiębiorstw swego partnera;

• udzielanie przedsiębiorcy zaliczek i kredytów na zaspokojenie roszczeń przedsiębiorców wynikających z umów dostawy, sprzedaży i umów o usługi, jakie zawierają oni ze swymi klientami.

Przedmiot faktoringu

Przedmiotem są krótkoterminowe wierzytelności handlowe, czyli zobowiązania polegające na tym, że „wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Największą rolę w obrocie gospodarczym mają wierzytelności, powstałe z tytułu sprzedaży towarów i usług, są one zazwyczaj wierzytelnościami pieniężnymi. Umowy faktoringowe zawierane są zazwyczaj na okres l roku, z możliwość ich przedłużenia. Faktorzy nabywają z reguły wierzytelności krótkoterminowe - o terminach płatności najczęściej od 14 do 210 dni. Faktorzy nie są zainteresowani jednorazową transakcją, a raczej powtarzalnością nabywania wierzytelności i dlatego też wierzytelności muszą spełniać określone kryteria:

1) muszą być niewymagalne, czyli takie, których termin zapłaty nie zapadł,

2) nie podlegać kompensatom,

3) muszą być wolne od zastawu na rzecz osób trzecich bądź być przedmiotem postępowania egzekucyjnego.

Podmioty faktoringu

• Przedsiębiorca (dostawca) - osoba fizyczna lub prawna, ewentualni osoba mająca zdolność prawną i do czynności prawnych, której przysługuje pewna wierzytelność w stosunku do jego dłużnika

• Faktor - instytucja, zobowiązana na mocy umowy faktoringowej do nabywania wierzytelności handlowych dostawcy oraz do wykonywania dwóch z wyżej wymienionych funkcji. Podmiotami zajmującymi się faktoringiem są: wyspecjalizowane spółki faktoringowe, instytucje bankowe, inne podmioty, rozwijające odpowiednią działalność na tej płaszczyźnie życia gospodarczego.

• Dłużnik (faktoringowy) podmiot zobowiązany do spełnienia świadczenia w ramach stosunku obligacyjnego, jaki łączy go na początku z wierzycielem (z przedsiębiorcą), a po zawarciu faktoringu - z faktorem. W sferze obrotu gospodarczego dłużnikiem jest podmiot występujący względem przedsiębiorcy w charakterze odbiorcy towarów, kupującego lub usługobiorcy - przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe lub usługowe.

Rodzaje faktoringu

• Wg umiejscowienia ryzyka niewypłacalności dłużnika - kto ponosi konsekwencje finansowe, jeśli dłuż­nik nie zapłaci.

• faktoring z regresem (niewłaściwy, niepełny) - klient przenosi na faktora wierzytelność, ale ryzyko niewypłacalności odbiorcy (dłużnika) ponosi w dalszym ciągu klient, faktor na prawo regresu do klienta, który będzie musiał zwrócić faktorowi udzielone mu finansowanie.

• faktoring bez regresu (właściwy, pełny) -polegający na ostatecznym przeniesieniu przez klienta na faktora wierzytelności wraz z ryzykiem niewypła­calności (funkcja del ciedere) i nie przysługuje mu regres w stosunku do klienta, ale za przejecie ryzyka, faktorzy pobierają dodatkowe opłaty.

• faktoring mieszany - faktor przejmuje ryzyko tylko do określonego poziomu finansowania. Powyżej tego poziomu, przysługuje mu regres do klienta w przypadku niezapłacenia przez dłużnika.

• Wg momentu otrzymania środków za sprzedaną faktorowi wierzytelność - w chwili wykupienia przez faktora przedstawionych wierzytelności albo w chwili spłaty przez dłużnika, albo w terminie wymagalności.

• Wg zasad informowania dłużnika o przeniesieniu wierzytelności:

• faktoring jawny - bezpośrednio po podpisaniu umowy między faktorem i klientem, dłużnik zostaje o tym fakcie powiadomiony.

• faktoring cichy (tajny) - odbiorca nie zostaje zawiadomiony o przejęciu wierzytelności przez faktora. stosowany w przypadku obaw, ujawnienie faktu korzystania z faktoringu może wpłynąć negatywnie na stosunki handlowe pomiędzy firmą i jej odbiorcami. Forma rzadko stosowana, gdyż obarczona jest bardzo wysokim ryzykiem.

• Według kryterium miejsca działalności podmiotów uczestniczących w trat akcji, rozróżniamy:

• faktoring krajowy

• faktoring międzynarodowy, jest instrumentem najbardziej dostępnym i szybszym, zapewnia bieżące finansowanie oraz zabezpiecza przed ryzykiem lepiej niż akredytywa, inkaso czy gwarancja bankowa. Rodzaje - faktoring eksportowy bezpośredni (wykup wierzytelności od krajowego eksportera wobec podmiotu zagranicznego), faktoring importowy bezpośredni (wykup wierzytelności od podmiotu za­granicznego wobec krajowego importera), oraz system dwóch faktorów, w którym eksporter sprzedaje wierzytelność fak­torowi mającemu siedzibę w kraju eksportera (faktorowi eksportowemu), ten zaś zbywają faktorowi z kraju importera (faktorowi importowemu).

Korzyści z factoringu:

• znacznie poprawia płynność przedsiębiorstw w wyniku przedterminowego wpływu należności z tytułu dokonanej sprzedaży,

• jest dostępny również dla firm, które nie kwalifikują się do kredytu bankowego,

• nie wpływa on ujemnie na wiarygodność kredytową firmy, poprawia niektóre istotne wskaźniki finansowe powodując, że firma może korzystać równi z kredytu bankowego jako źródła finansowania,

• faktoring umożliwia wydłużenie terminów płatności dla odbiorców. Lepsze warunki finansowe dla odbiorców (wydłużone terminy płatności) dają istotną na przewagę konkurencyjną na rynku,

• pozwala na zmniejszenie kosztów administracyjnych i księgowych, gdy ciężar dokładnego monitorowania i administrowania należnościami spada na faktora.

Forfaiting

Forfaiting polega na wykupie przez instytucja forfaitingową wierzytelności przed terminem ich płatności przez dłużnika, i wypłaceniu eksporterowi należnych środków po potrąceniu odsetek dyskontowych naliczonych od dnia zrealizowania skupu do dnia przewidywanego wpływu płatności od dłużnika. Instytucja forfaitingowa, przejmuje całkowicie ryzyko braku zapłaty od dłużnika, skupując wierzytel­ność bez regresu do eksportera.

Przedmiotem umów forfaitingowych są wierzytelności handlowe średnioterminowe, o terminie wymagalności od 180 dni do kilku (nawet 7) lat. Wierzytelności te występują najczęściej w postaci weksli własnych lub trasowanych odbiorcy, poręczonych przez bank. Ze względu wysokie ryzyko transakcji, obok weksla wymagane są dodatkowe zabezpieczenia, takie jak:

- akredytywa bankowa z odroczonym terminem płatności, potwierdzo­na przez bank dokonujący transakcji forfaiting.,

- gwarancja bankowa wystawiona przez bank, którego ryzyko jest określone i akceptowalne przez instytucję forfaiting..

Podstawowe funkcje

• kredytowa - instytucja faktoringowa finansuje eksportera, dostarczając płynne środki przed terminem wymagalności wierzytelności handlowych

• gwarancyjna (del credere) - instytucja faktoringowa przyjmuje na siebie ryzyko braku zapłaty od odbiorcy, zabezpieczając w ten sposób do­stawcę przed potencjalną stratą. W tym przypadku in­stytucja forfaitingowa zastępuje ubezpieczyciela.

Podmioty forfaitingu:

• eksporter, czyli dostawca dóbr (towarów, usług, technologii i know-how), który przenosi swoje wierzytelności handlowe na instytucję forfaitingową.

• instytucja forfaitingowa, która nabywa wierzytelności od eksportera i go finansuje.

• importer, czyli podmiot zobowiązany do zapłaty (do wykupu weksla).

• Bank importera - poręczający weksle importera (otwierający akredytywę).

Należności forfaitngowe stanowią przedmiot obrotu na rynku wtórnym. Mogą być odsprzedawane wielokrotnie, a sprzedawca zarabia na różnicach między ceną nabycia a ceną sprzedaży (wynikającą ze zwiększenia marży na pieniądzu) o na odsetkach, zależnych od okresu, przez jaki należność pozostawała w księgach instytucji forfaitingowej.

Rodzaje forfaitingu:

• wg umiejscowienia ryzyka niewypłacalności dłużnika

• forfaiting bez regresu (prawidłowy), gdzie ryzyko braku dłużnika ponosi instytucja forfaitingowa

• forfaiting z regresem (nieprawidłowy), gdy ryzyko braku zapłaty od odbiorcy spoczywa w dalszym ciągu na dostawcy, a instytucja forfaitingowa może wystąpić do niego o zwrot udzielonego finansowa

• wg zakresu informowania dłużnika

• forfaiting otwarty (jawny) - gdy odbiorca jest poinformowany o fakcie nabycia wierzytelności przez instytucję forfaitingową,

• forfaiting ukryty (tajny) - gdy odbiorca nie wie o zmianie wierzyciela (w praktyce bardzo rzadko występująca forma, ze względu na bardzo wysokie ryzyko transakcji tajnej)

• ze względu na liczbę podmiotów

• bezpośredni - w tym przypadku w transakcji nie uczestniczy inna insty­tucja finansowa, a cala transakcja jest realizowana tylko poprzez jedną instytucję forfaitingową

• pośredni - gdy instytucja forfaitingową do rozliczeń z odbiorcą posługu­je się inną instytucją forfaitingową

Koszty transakcji forfaitingowej

- możliwość określenia jego kosztów z góry, przed zawarciem transakcji eksportowej

- umożliwia eksporterowi przerzucić całość lub część kosztów transakcji na importera, doliczając je do wartości kontraktu.

- do obliczeń używa się następującego wzoru:

KWK = KE /1- [KF x (LD:360)], gdzie

KWE - końcowa wartość kontraktu (powiększona o koszty forfiatingu

KE - kwota dla eksportera, jaką chce uzyskać przed terminem płatności od instytucji forfaitingowej

KF - koszt finansowania

LD - liczba dni do terminu zapłaty (termin płatności)

Korzyści z fortaitingu

• umożliwia poprawę płynności eksportera dzięki wcześniejszemu otrzymaniu należności za dostarczony towar lub wykonaną usługę,

• eliminuje ryzyko handlowe np. ryzyko niewypłacalności importera

• daje możliwość eksporterowi wydłużenie terminów płatności, uzyskując w ten sposób przewagę konkurencyjną

• znacznie ogranicza ryzyko kursu walutowego - występuje ono tylko w okre­sie od dnia zawarcia kontraktu handlowego do daty dyskontowania

Nowe usługi z zakresu finansowania handlu zagranicznego

Nowe instrumenty służące do finansowania handlu zagranicznego:

• pre-finansowanie eksportu, polega na sfinansowaniu kredytem kontraktu podpisanego przez uznanego (sprawdzonego przez bank) odbiorcy zagranicznego. Bank finansuje od 80 do 90% wartości takiego kontraktu przekazując środki na określone cele np. na zakup surowców, materiałów itd. Zabezpieczeniem jest cesja należności z tak finansowanego kontraktu. Spłata kredytu następuje z wpływów z tytułu kontraktu, które trafiają na specjalnie wydzielony rachunek klienta

• ciche potwierdzenie, jest to specyficzna forma gwarancji stosowana zazwyczaj w przypadku należności krótkoterminowych.. Istnieje osoba wyznaczona zgodnie z regułami ISP 98 do jej potwierdzenia w formie niepotwierdzonej akredytywy z lub bez ograniczeń, weksel bez awalu albo zobowiązanie do terminowej zapłaty odbiorcy zagranicznego.

• finansowanie zakupów importowych - usługa przeznaczona dla małych i średnich firm zajmujących się handlem), które mają problem z zabezpieczeniem kredytu, bowiem oprócz należności nie posiadają innych składników majątkowych, bądź posiadają je w wielkości niewystarczającej do zabezpieczenia udzielanego kredytu. Wówczas, podobnie do pre-finansowania eksportu bank udziela firmie importującej kredytu w wysokości 80-90% wartości kontraktu np. towarów do dalszej odsprzedaży. Zabezpieczeniem jest cesja istniejących i przyszłych należności z kontraktów od uznanych przez bank kontrahentów. Środki ze sprzedaży, podobnie jak we wzmiankowanej wcześniej formie, wpływają specjalny rachunek rozliczeniowy importera, skąd należne raty i odsetki potrącane są przez finansujący bank.

---