Temperament a przystosowanie i zdrowie

Temperamentalny czynnik ryzyka

Bak zharmonizowania struktury temperamentu	Wzór zachowania	Skłonność do chorób
duża żwawość + duża perseweratywność ( to jest naturalnie ujemnie skorelowane, a tu dodatnio) duża reaktywność emocjonalna + duża aktywność (tendencja do przestymulowywania się), mała wytrzymałość	A (pośpiech, duża potrzeba osiągnięć, rywalizacja, niecierpliwość, agresja - często tłumiona)	Ryzyko choroby wieńcowej, ryzyko choroby wrzodowej; skłonność do stosowania używek, jadania w fast foodach
mała żwawość + mała perseweratywność mała reaktywność emocjonalna + mała aktywność (tendencja do niedostymulowywania się), duża wytrzymałość	C (tłumienie ekspresji, ugodowość, bierność, brak poczucia kontroli)	Ryzyko choroby nowotworowej

Interakcje temperamentu i oddziaływań środowiskowo-wychowawczych.

Efekty	Temperamentalnie uwarunkowane zapotrzebowanie na stymulację	Stymulacja zewnętrzna związana z warunkami życia	Oddziaływania wychowawcze
Układ optymalny dla rozwoju	duże	Stosunkowo mała (brak stresów)	Stymulujące aktywność
Układ nerwicogenny	Małe	Stosunkowo duże (stres, hałas)	Stymulujące aktywność (np. hałaśliwe miejsce, przeładowana szkoła itd.)
Układ psychopatyzujący	Duże	Stosunkowo mała	Ograniczające aktywność (zakazy, nakazy, brak zaspokojenia stymulacji)

Laboratoryjna diagnoza reaktywności (metod badania reaktywności jest mnóstwo).

Przykładowe wskaźniki:

• próg wrażliwości (wielkość bodźca potrzebnego do wywołania reakcji, najmniejszy bodziec), np. próg fosfenu -> drażni się nerw wzrokowy słabym prądem, badanie odbywa się w ciemności, występuje zjawisko jasności; im słabszy prąd wystarczy do wywołania zjawiska jasności tym wyższa reaktywność

• wielkość reakcji - im silniejsza jest reakcja tym wyższa reaktywność, np. indeks alfa w zapisie EEG - alfa to rytm spoczynkowy (wysoka amplituda, niska częstotliwość), relaks; gdy pojawia się bodziec pojawia się fala beta, czyli zbudzenie; im bardziej spokojny tym wyższy indeks alfa; osoby reaktywne mają mało alfa dużo beta, czyli nadmierne pobudzenie nawet w stanie spoczynku..

• podatność na hamowanie ochronne, np. szybkość pojawienia się oznak hamowania ochronnego przy wielokrotnym powtarzaniu bodźca przejawia się w przedłużeniu czasu reakcji, pomyłkach.

• czas reakcji na bodźce słabe, np. nachylenie krzywej czasu reakcji motorycznej na bodźce o wzrastającej sile. Im silniejszy bodziec tym krótszy czas reakcji, osoba wysoko reaktywna zareaguje szybko, nisko reaktywna zareaguje wolniej.

Laboratoryjna diagnoza ruchliwości.

Przykładowe wskaźniki:

• czas trwania obrazu następczego - wrażenie trwa, mimo że bodźca nie ma - dłużej u osób mniej ruchliwych

• krytyczna częstotliwość migotania - jedno pobudzenie nie zdąży zaniknąć a już pojawia się nowy bodziec, jak migotanie się zlewa tym mniejsza ruchliwość - im większy odstęp a jednak się zlewa

• krytyczna częstotliwość zmiany bodźców (niezbędna do nadążania z reakcjami) - reagowanie na bodźce zmieniające się, np. słowa reprezentujące trzy różne pojęcia - zwierzęta, przedmioty martwe, rośliny - i naciskać odpowiednie klucze, zwiększa się tempo pokazywania bodźców - im wcześniej przestanie nadążać tym mniej ruchliwy; czas krytyczny (przy którym się mylimy) - 0,6 sekundy do 1,2 sekundy (to są odstępy między bodźcami)

• łatwość przeróbki znaczenia sygnałowego bodźców - przestawianie np. z bodźca zielonego na czerwony, im wolniej się przestawia tym mniej ruchliwy.

Wady metod laboratoryjnych:

1. konieczność posiadania specjalnej aparatury i odpowiednich umiejętności technicznych

2. niehumanitarność niektórych procedur - np. świadomie się męczy układ nerwowy

3. niemożność diagnozowania wszystkich cech temperamentu np. aktywności

4. niemożność badania osób wykazujących lęk przed warunkami laboratoryjnymi (zwłaszcza dzieci)

5. utrudnienie wskutek zjawiska parcjalności temperamentu (jedno z ulubionych pytań)

Zjawisko parcjalności temperamentu:

1. To zależność cech reakcji od rodzaju bodźca i rodzaju reakcji (analizatora i efektora zaangażowanego w danym badaniu); jeśli się porówna bodźce (słuchowe, wzrokowe itd.) to właściwości są różne; chcemy badać reaktywność w ogóle a stosując jakiś bodziec, wywołujemy jakąś reakcję i nie wiemy jak się to ma do ogólnej reaktywności.

2. To przejaw różnic intraindywidualnych w zakresie formalnych cech reagowania.

Jakie sytuacje życia codziennego są najbardziej diagnostyczne dla:

• reaktywności:

• wszelkie sytuacje trudne

• stresujące, frustrujące

• bogate w stymulację sensoryczne (hałas, tłok)

• sytuacje monotonne

• sytuacje wymagające podejmowania ryzyka

• wymagające odpowiedzialności

• związane z podleganiem ocenie

• związane z rywalizacją

• ruchliwości:

• sytuacje nowe, wymagające zmian

• wymagające częstego i szybkiego przechodzenia od jednej sytuacji do drugiej

• wymagające szybkiego działania

• sytuacje przechodzenia od aktywności do bierności i odwrotnie

Kwestionariusze do pomiaru temperamentu i zapotrzebowania na stymulację:

Kwestionariusz	Skale
PTS (J. Strelau) Pavlovian Temperament Survey (57 pozycji)	Siła Procesu Pobudzenia Siła procesu Hamowania Ruchliwość
FCZ-KT: Formalna Charakterystyka Zachowania (B. Zawadzki i J. Strelau) - 120 pozycji	Żwawość Perseweratywność (zaleganie emocji) Wrażliwość sensoryczna Reaktywność emocjonalna Wytrzymałość Aktywność
Kwestionariusz Temperamentu EAS (A.H.Buss, R. Plomin; polska adaptacja W. Oniszczenko)	Niezadowolenie Strach Złość Aktywność Towarzyskość
Skala Poszukiwania Wrażeń (M. Zuckerman; polska adaptacja E. Oleszkiewicz) - 68 par stwierdzeń	Ogólne zapotrzebowanie na stymulację Poszukiwanie grozy i przygód Poszukiwanie doznań Rozhamowanie Wrażliwość na nudę Zapotrzebowanie na stymulację intelektualno-poznawczą (wersja polska)
Kwestionariusz Wymiarów Temperamentu DOTS-R (M.Windle i R.M.Lrner; polska adaptacja Śliwińska, Zawadzki i Strelau) - na podstawie teorii Thomas i Chers	Ogólny poziom aktywności Aktywność - Sen Zbliżanie się - Wycofywanie Elastyczność - Sztywność Jakość nastroju Regularność snu Regularność jedzenia Regularność codziennych nawyków Skupienie Wytrwałość
Kwestionariusz Struktury Temperamentu (W.M.Rusałow; polska adaptacja Zawadzki i Strelau)	Energiczność przedmiotowa Energiczność społeczna Plastyczność przedmiotowa Plastyczność społeczna Tempo przedmiotowe Tempo społeczne Emocjonalność przedmiotowa Emocjonalność społeczna Aprobata społeczna (skala kontrolna) - tendencja do przypodobywania się

Skale ocen do pomiaru temperamentu dla dzieci:

Kwestionariusz	Skale
Kwestionariusz Temperamentu EAS - wersja dla dzieci w wieku 3-11 lat (ocen dokonują rodzice lub nauczyciele); 20 pozycji po 5 pytań na skalę; skale pięciostopniowe, proste zdania	emocjonalność np. często płacze aktywność np. jest w ciągłym ruchu towarzyskość nieśmiałość
Skala Ocen do Pomiaru reaktywności E.Friedensberga (oceniają nauczyciele na skalach pięciostopniowych) od przedszkola do matury	reaktywność

---